Wyrok T‑161/18
Anthony Braesch i in.
przeciwko
Komisji Europejskiej
Wyrok Sądu (trzecia izba w składzie powiększonym) z dnia 24 lutego 2021 r.
Skarga o stwierdzenie nieważności – Pomoc państwa – Pomoc na restrukturyzację zapobiegawczą Banca Monte dei Paschi di Siena – Wstępny etap postępowania wyjaśniającego – Decyzja uznająca pomoc za zgodną z rynkiem wewnętrznym – Zarzut niedopuszczalności – Status zainteresowanego – Interes prawny – Legitymacja procesowa czynna – Dopuszczalność
1. Pomoc przyznawana przez państwa – Badanie przez Komisję – Postępowanie administracyjne – Zainteresowana strona w rozumieniu art. 108 ust. 2 TFUE – Pojęcie– Właściciele obligacji powołujący się na istotną stratę gospodarczą wynikającą ze środka pomocy– Włączenie– Przesłanka
[art. 108 ust. 2 TFUE; rozporządzenie Rady 2015/1589, art. 1 lit. h)]
(zob. pkt 35–41)
2. Skarga o stwierdzenie nieważności – Osoby fizyczne lub prawne – Interes prawny – Konieczność posiadania istniejącego i aktualnego interesu prawnego – Ocena w chwili wniesienia skargi – Skarga mogąca przynieść korzyść skarżącemu – Ciężar dowodu
[art. 107 ust. 3 lit. b), art. 108 ust. 2, art 263 akapit czwarty TFUE; rozporządzenie Rady 2015/1589, art. 1 lit. h)]
(zob. pkt 45, 46, 51)
3. Skarga o stwierdzenie nieważności – Osoby fizyczne lub prawne – Interes prawny – Stwierdzenie nieważności zaskarżonego aktu mogące przysporzyć skarżącemu korzyści w ramach skargi przed sądami krajowymi – Dopuszczalność – Możliwość oceny przez sąd Unii prawdopodobieństwa zasadności powództwa wniesionego do sądu krajowego – Wyłączenie
(art. 263 akapit czwarty TFUE)
(zob. pkt 47, 48, 52, 53)
4. Skarga o stwierdzenie nieważności – Osoby fizyczne lub prawne – Akty dotyczące ich bezpośrednio i indywidualnie – Decyzja Komisji stwierdzająca zgodność pomocy państwa z rynkiem wewnętrznym bez wszczynania formalnego postępowania wyjaśniającego – Skarga zainteresowanych stron w rozumieniu art. 108 ust. 2 TFUE – Skarga mająca na celu ochronę uprawnień procesowych zainteresowanych– Dopuszczalność – Zarzuty, jakie mogą być podniesione
[art. 108 ust. 2, 3, art. 263 akapit czwarty TFUE; rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 806/2014; rozporządzenie Rady 2015/1589, art. 1 lit. h), art. 4 ust. 3, 4, art. 6 ust. 1; dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/59]
(zob. pkt 59–64)
Streszczenie
W 2008 r. włoski bank Banca Monte dei Paschi di Siena (zwany dalej „BMPS”) dokonał podwyższenia kapitału o 950 mln EUR całkowicie subskrybowanego przez J.P. Morgan Securities Ltd (zwanego dalej „spółką JPM”) na podstawie zawartych między nimi umów (zwanych dalej „umowami FRESH”). Spółka JPM otrzymała fundusze niezbędne do finansowania tej transakcji od Mitsubishi UFJ Investor Services & Banking (Luksemburg) SA (zwanego dalej „spółką MUFJ”), który wyemitował w tym celu obligacje zwane FRESH na kwotę 1 mld EUR. Właściciele tych obligacji pobierają z kolei opłaty w postaci kuponów, które są im przekazywane przez spółkę MUFJ.
Na koniec 2016 r. BMPS złożył wniosek o nadzwyczajne publiczne wsparcie finansowe w formie dokapitalizowania zapobiegawczego na podstawie włoskiego ustawodawstwa. W następstwie złożenia tego wniosku władze włoskie zgłosiły Komisji Europejskiej pomoc w zakresie dokapitalizowania BMPS w kwocie 5,4 mld EUR. Pomoc tę należało dodać do indywidualnej pomocy na utrzymanie płynności finansowej w wysokości 15 mld EUR na rzecz BMPS, którą Komisja tymczasowo zatwierdziła decyzją z dnia 29 grudnia 2016 r.
Decyzją z dnia 4 lipca 2017 r. po przeprowadzeniu wstępnego etapu postępowania wyjaśniającego Komisja zatwierdziła zarówno pomoc na utrzymanie płynności finansowej w wysokości 15 mld EUR na rzecz BMPS, jak i pomoc w ramach dokapitalizowania zapobiegawczego tego banku w wysokości 5,4 mld EUR (zwaną dalej „decyzją o niewnoszeniu zastrzeżeń”). Te środki pomocy, wraz z planem restrukturyzacji i zobowiązaniami zaproponowanymi przez władze włoskie, zostały uznane za stanowiące pomoc państwa zgodną z rynkiem wewnętrznym(1) ze względu na stabilność finansową.
Uznając, że anulowanie umów FRESH wynikało z planu restrukturyzacji załączonego do środków pomocy i że ponieśli oni w wyniku tego anulowania istotną stratę gospodarczą, właściciele obligacji FRESH (zwani dalej „skarżącymi”) wnieśli skargę o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji o niewnoszeniu zastrzeżeń. Komisja podniosła zarzut niedopuszczalności z tego powodu, że skarżący nie mają interesu prawnego ani legitymacji procesowej w rozumieniu art. 263 TFUE.
Zarzut niedopuszczalności podniesiony przez Komisję został oddalony przez trzecią izbę Sądu w składzie powiększonym. W swym wyroku izba ta została zobowiązana w owych nowych okolicznościach faktycznych do zastosowania orzecznictwa określającego przesłanki dopuszczalności skargi o stwierdzenie nieważności wniesionej przez zainteresowane strony na decyzję Komisji o niewnoszeniu zastrzeżeń wobec zgłoszonej pomocy.
Ocena Sądu
Mając na względzie, że skarga o stwierdzenie nieważności dotyczy decyzji Komisji o niewnoszeniu zastrzeżeń w rozumieniu art. 4 ust. 3 rozporządzenia ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. 108 TFUE(2), Sąd zauważył przede wszystkim, iż zarówno interes prawny skarżących, jak i ich legitymacja procesowa do wniesienia skargi o stwierdzenie nieważności tej decyzji zależą od ich kwalifikacji jako „zainteresowanych stron” mogących uczestniczyć w formalnym postępowaniu wyjaśniającym w sprawie pomocy państwa.
W rozporządzeniu ustanawiającym szczegółowe zasady stosowania art. 108 TFUE(3) zdefiniowano pojęcie „zainteresowanej strony”, synonimu pojęcia zainteresowanej strony w rozumieniu art. 108 ust. 2 TFUE, jako w szczególności jakiekolwiek osoby, przedsiębiorstwa lub związki przedsiębiorstw, na których interesy może mieć wpływ przyznanie pomocy. Ponieważ pojęcie to jest interpretowane szeroko w orzecznictwie, może ono obejmować każdą osobę, która jest w stanie wykazać, że przyznanie pomocy państwa może mieć konkretny wpływ na jej sytuację.
Z tego punktu widzenia Sąd uznał, że skarżący wykazali w sposób wymagany prawem, iż przyznanie rozpatrywanych środków pomocy, a zatem wydanie decyzji o niewnoszeniu zastrzeżeń, może mieć konkretny wpływ na ich sytuację, skutkiem czego należy ich uznać za zainteresowane strony. W tym względzie Sąd zaznaczył, że zobowiązania władz włoskich dotyczące planu restrukturyzacji, które spowodowały zdaniem skarżących istotną stratę gospodarczą dla właścicieli obligacji FRESH, stanowią integralną część zgłoszonych środków pomocy, wobec czego decyzja o niewnoszeniu zastrzeżeń dotyczy tych środków i tych zobowiązań rozpatrywanych jako całość. Ze względu na to, że w decyzji tej zatwierdzono wdrożenie wspomnianych środków pomocy i uznano jednocześnie te zobowiązania za wiążące, wszystkie te elementy nieuchronnie mają wpływ na sytuację skarżących i mogą oni bronić swych interesów jedynie poprzez żądanie stwierdzenia nieważności tej decyzji w całości.
Następnie Sąd dokonał analizy interesu prawnego, a także legitymacji procesowej skarżących do wniesienia skargi na decyzję o niewnoszeniu zastrzeżeń.
W pierwszej kolejności Sąd stwierdził, że jako zainteresowane strony skarżący mają interes prawny we wniesieniu skargi o stwierdzenie nieważności decyzji o niewnoszeniu zastrzeżeń, której treść jest ściśle związana ze zobowiązaniami władz włoskich dotyczącymi planu restrukturyzacji BMPS. Stwierdzenie jej nieważności może bowiem przynieść im korzyść, z tego względu, że prowadziłoby ono do wszczęcia formalnego postępowania wyjaśniającego, w ramach którego skarżący mieliby możliwość przedstawienia uwag i wpłynięcia tym samym na ocenę Komisji dotyczącą zgodności zgłoszonych środków pomocy z rynkiem wewnętrznym. Ponadto stwierdzenie nieważności decyzji o niewnoszeniu zastrzeżeń mogłoby mieć wpływ na wynik skargi wniesionej przez skarżących do luksemburskich sądów na rozwiązanie umów FRESH.
W drugiej kolejności Sąd zauważył, że skarżącym przysługuje także legitymacja procesowa do wniesienia skargi o stwierdzenie nieważności decyzji o niewnoszeniu zastrzeżeń, ponieważ uznano w niej rozpatrywane środki pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym bez wszczęcia formalnego postępowania wyjaśniającego. W tym względzie Sąd zauważył, że decyzja taka wywiera bezpośredni i indywidualny wpływ na każdą zainteresowaną stronę w rozumieniu rozporządzenia ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. 108 TFUE(4). Podmioty, którym przysługują prawa procesowe przewidziane w art. 108 ust. 2 TFUE i w tym rozporządzeniu(5), mogą bowiem uzyskać ich ochronę jedynie wtedy, gdy mają możliwość zaskarżenia decyzji o niewnoszeniu zastrzeżeń przed sądem Unii. Wobec tego szczególny status zainteresowanych stron w rozumieniu rozporządzenia ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. 108 TFUE, powiązany ze szczególnym przedmiotem skargi, wystarcza, by dokonać indywidualizacji na potrzeby art. 263 akapit czwarty TFUE skarżących, którzy kwestionują decyzję o niewnoszeniu zastrzeżeń. W związku z tym skarżący mają legitymację procesową.