Sprawa T‑67/11
Martinair Holland NV
przeciwko
Komisji Europejskiej
Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Europejski rynek lotniczego przewozu towarów – Porozumienia i uzgodnione praktyki w zakresie wielu składników cen za usługi lotniczego przewozu towarów (ustanowienie dopłat paliwowych i dopłat z tytułu bezpieczeństwa, odmowa zapłaty prowizji od dopłat) – Artykuł 101 TFUE, art. 53 porozumienia EOG i art. 8 umowy między Wspólnotą a Szwajcarią w sprawie transportu lotniczego – Obowiązek uzasadnienia
Streszczenie – wyrok Sądu (pierwsza izba) z dnia 16 grudnia 2015 r.
1. Akty instytucji – Uzasadnienie – Obowiązek – Zakres – Decyzja w przedmiocie zastosowania reguł konkurencji – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie i nakładająca grzywnę – Wymogi wynikające z zasady skutecznej ochrony sądowej – Jasność i precyzyjność sentencji decyzji
(art. 101 ust. 1 TFUE, art. 296 TFUE; porozumienie EOG, art. 53; umowa WE–Szwajcaria w sprawie transportu lotniczego, art. 8; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2, art. 23 ust. 5)
2. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Wskazanie karanych naruszeń – Wskazanie osób, do których odnosi się decyzja –Pierwszeństwo sentencji w stosunku do uzasadnienia
(art. 101 ust. 1 TFUE, art. 296 TFUE; porozumienie EOG, art. 53; umowa WE–Szwajcaria w sprawie transportu lotniczego, art. 8; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2)
3. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Zakaz – Bezpośrednia skuteczność – Prawo jednostek do żądania naprawienia wyrządzonej szkody – Sposoby wykonania – Naruszenia będące przedmiotem decyzji Komisji – Wiążący charakter decyzji dla sądów krajowych – Zakres – Znaczenie jasności i precyzyjności sentencji decyzji
(art. 101 ust. 1 TFUE, art. 296 TFUE; porozumienie EOG, art. 53; umowa WE–Szwajcaria w sprawie transportu lotniczego, art. 8; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2, art. 16 ust. 1)
4. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Porozumienia i uzgodnione praktyki stanowiące jednolite naruszenie – Przedsiębiorstwa, którym można zarzucić naruszenie polegające na uczestnictwie w kartelu całościowym – Kryteria – Jednolity cel i całościowy plan
(art. 101 ust. 1 TFUE; porozumienie EOG, art. 53; umowa WE–Szwajcaria w sprawie transportu lotniczego, art. 8; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2)
5. Akty instytucji – Uzasadnienie – Obowiązek – Zakres – Decyzja w przedmiocie zastosowania reguł konkurencji – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie i nakładająca grzywnę – Wewnętrzne sprzeczności decyzji – Konsekwencje – Stwierdzenie nieważności – Przesłanki – Naruszenie prawa do obrony ukaranego przedsiębiorstwa – Brak możliwości dokonania kontroli przez sąd Unii
(art. 101 ust. 1 TFUE, art. 296 TFUE; porozumienie EOG, art. 53; umowa WE–Szwajcaria w sprawie transportu lotniczego, art. 8; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2)
6. Akty instytucji – Uzasadnienie – Obowiązek – Zakres – Decyzja w przedmiocie zastosowania reguł konkurencji – Konwalidacja braku uzasadnienia w trakcie postępowania spornego – Niedopuszczalność
(art. 101 ust. 1 TFUE, art. 296 TFUE; porozumienie EOG, art. 53; umowa WE–Szwajcaria w sprawie transportu lotniczego, art. 8; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2)
1. Do celów uzasadnienia decyzji wydanej po to, aby zapewnić stosowanie reguł konkurencji Unii, Komisja jest zobowiązana na podstawie art. 296 TFUE przedstawić przynajmniej okoliczności faktyczne i rozważania, które mają zasadnicze znaczenie w świetle systematyki tej decyzji, umożliwiając tym samym właściwemu sądowi i zainteresowanym stronom zapoznanie się z warunkami, w jakich instytucja ta zastosowała prawo Unii. Ponadto uzasadnienie powinno być logiczne, a w szczególności nie może wykazywać wewnętrznych sprzeczności utrudniających prawidłowe zrozumienie powodów leżących u podstaw danego aktu.
W dodatku mimo przepisów art. 23 ust. 5 rozporządzenia nr 1/2003, z których wynika, iż decyzje nakładające grzywny z tytułu naruszenia prawa konkurencji nie mają charakteru prawnokarnego, naruszenie art. 101 ust. 1 TFUE, art. 53 porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym i art. 8 umowy między Wspólnotą Europejską a Konfederacją Szwajcarską w sprawie transportu lotniczego zakłada istnienie zachowania, które jest powszechnie postrzegane jako oszukańcze i szkodliwe dla interesu publicznego, które powoduje realną stygmatyzację i które może doprowadzić do nałożenia na odpowiedzialne przedsiębiorstwa grzywien mogących wynosić do 10% wartości ich obrotów rocznych, czyli niewątpliwie surowych. Zważywszy na charakter omawianych naruszeń, jak również na charakter i stopień surowości związanych z nimi sankcji, wchodzą one w zakres spraw karnych w rozumieniu art. 6 europejskiej konwencji praw człowieka (EKPC). W tym względzie Europejski Trybunał Praw Człowieka przypomniał, że jeżeli „kara” została nałożona decyzją organu administracyjnego, zainteresowany musi móc zakwestionować taką decyzję wydaną w stosunku do niego przed sądem oferującym gwarancje przewidziane w art. 6 EKPC.
Otóż zasada skutecznej ochrony sądowej, ogólna zasada prawa Unii, która jest obecnie wyrażona w art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej i która w prawie Unii odpowiada art. 6 ust. 1 EKPC, oznacza, że sentencja decyzji wydanej przez Komisję, w której stwierdza ona naruszenia reguł konkurencji, powinna być szczególnie jasna i dokładna oraz że przedsiębiorstwa, które zostały uznane za odpowiedzialne i ukarane, powinny być w stanie zrozumieć i zakwestionować przypisanie tej odpowiedzialności i nałożenie na nie tych sankcji, które wynikają z treści owej sentencji.
(por. pkt 27–31)
2. W prawie konkurencji Unii to właśnie w sentencji decyzji Komisja wskazuje charakter i zakres karanych przez nią naruszeń. Zatem w odniesieniu do zakresu i charakteru karanych naruszeń ważniejsza jest właśnie sentencja, a nie uzasadnienie. Wyłącznie w przypadku, gdy sentencja nie jest jasno sformułowana, należy dokonać jej wykładni z uwzględnieniem uzasadnienia decyzji. W celu ustalenia osób, do których odnosi się decyzja stwierdzająca naruszenie, należy oprzeć się na sentencji tej decyzji, o ile nie wzbudza ona wątpliwości.
(por. pkt 32)
3. W prawie konkurencji Unii art. 101 ust. 1 TFUE wywołuje bezpośrednie skutki w stosunkach między jednostkami i przyznaje im prawa, co wymaga, by każda osoba mogła żądać naprawienia szkody, która została jej wyrządzona przez umowę lub zachowanie mogące ograniczyć lub zakłócić konkurencję. Sądy krajowe, które w ramach swojej właściwości muszą stosować powyższe postanowienie, są zatem zobowiązane nie tylko do zapewnienia pełnej skuteczności tego postanowienia, lecz także do ochrony wspomnianych praw. A zatem każda osoba jest uprawniona, by żądać naprawienia wyrządzonej szkody, jeśli między tą szkodą a porozumieniem lub praktyką zakazaną przez art. 101 TFUE istnieje związek przyczynowy.
Zgodnie z art. 16 ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003, jeżeli sądy krajowe orzekają w sprawie podlegających art. 101 TFUE porozumień, decyzji lub praktyk, które są już przedmiotem decyzji Komisji, nie mogą one wydawać orzeczeń sprzecznych z decyzją wydaną przez Komisję, w tym jeżeli chodzi o czasowy lub geograficzny zakres badanych zachowań lub odpowiedzialność osób, które były objęte dochodzeniem. Z powyższego wynika, że sądy krajowe są związane decyzją wydaną przez Komisję, o ile nie stwierdzono jej nieważności, co wymaga, aby brzmienie jej sentencji było jednoznaczne.
W szczególności sądy krajowe powinny być w stanie zrozumieć na podstawie jasnego brzmienia sentencji decyzji stwierdzającej istnienie naruszenia reguł konkurencji zakres tego naruszenia, jak również zidentyfikować osoby, które są za owo naruszenie odpowiedzialne, aby móc wyciągnąć konieczne skutki w związku z powództwami o naprawienie szkód wyrządzonych naruszeniem, wytoczonych przez osoby, które zostały poszkodowane wskutek tego samego naruszenia.
Nie można w tym względzie wykluczyć, że osoba uznana za odpowiedzialną za naruszenie reguł konkurencji stwierdzone przez Komisję będzie zobowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej klientom innych osób, które zostały uznane za odpowiedzialne za to samo naruszenie. Treść sentencji decyzji stwierdzającej naruszenie reguł konkurencji wydaje się z tego punktu widzenia decydująca dla ustalenia wzajemnych praw i obowiązków między osobami, których dotyczy ta decyzja. Sąd krajowy może także – o ile przewiduje to prawo krajowe – być zobowiązany uznać, że wszystkie osoby, które zostały uznane za odpowiedzialne za naruszenie reguł konkurencji stwierdzone przez Komisję, są zobowiązane do solidarnego naprawienia wyrządzonej szkody. W takim przypadku treść sentencji decyzji stwierdzającej naruszenie reguł konkurencji może być także decydująca w odniesieniu do osób, których dotyczy ta decyzja.
(por. pkt 33–39)
4. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 55, 60)
5. W dziedzinie konkurencji, w sytuacji gdy w uzasadnieniu decyzji Komisji stwierdzającej naruszenie i nakładającej grzywnę opisane jest jedno jednolite i ciągłe naruszenie, w którym miały uczestniczyć wszystkie przedsiębiorstwa, którym zarzucono naruszenie, podczas gdy w sentencji tej decyzji, zawierającej kilka artykułów, stwierdzono albo kilka odrębnych jednolitych i ciągłych naruszeń, albo jedno jednolite i ciągłe naruszenie, za które odpowiedzialność zostaje przypisana tylko tym przedsiębiorstwom, które uczestniczyły bezpośrednio w zachowaniach noszących znamiona naruszenia wskazanych w każdym z tych artykułów, istnieje sprzeczność między uzasadnieniem a sentencją decyzji.
W tym względzie samo istnienie takiej sprzeczności nie wystarcza do uznania, że decyzja ta jest obarczona błędem w uzasadnieniu, pod warunkiem że, po pierwsze, całość decyzji pozwala zainteresowanym zidentyfikować tę niespójność i powołać się na nią, po drugie, treść sentencji jest wystarczająco jasna i dokładna, aby pozwolić im zrozumieć dokładny zakres decyzji, i po trzecie, dowody uwzględnione w celu wykazania udziału przedsiębiorstw, którym zarzucono naruszenie w przypisanych im w sentencji naruszeniach, zostały jasno wskazane i zbadane w uzasadnieniu.
Natomiast jeżeli wewnętrzne sprzeczności decyzji mogą naruszyć prawo do obrony przysługujące ukaranym przedsiębiorstwom i uniemożliwić sądowi Unii dokonanie kontroli tej decyzji, decyzja jest obarczona wadą w uzasadnieniu, która to wada uzasadnia stwierdzenie nieważności owej decyzji. Tak jest zwłaszcza w przypadku, gdy decyzja nie pozwala z jednej strony ocenić wystarczającego charakteru dowodów przedstawionych w uzasadnieniu, a z drugiej strony zrozumieć toku rozumowania, który skłonił Komisję do uznania adresatów decyzji za odpowiedzialnych.
(por. pkt 58, 74–76 78, 84)
6. W odniesieniu do decyzji Komisji stwierdzającej naruszenie prawa konkurencji Unii i nakładającej grzywnę zainteresowany powinien co do zasady zostać poinformowany o uzasadnieniu w tym samym czasie co o niekorzystnym dla niego akcie, gdyż brak uzasadnienia nie może zostać naprawiony w ten sposób, iż zainteresowany dowie się o uzasadnieniu aktu w trakcie postępowania przed sądem Unii.
W przeciwnym wypadku zachodzi ryzyko, że obowiązek uzasadnienia indywidualnej decyzji nie osiągnie przyświecającego mu celu, jakim jest dostarczenie zainteresowanemu wystarczających wskazówek w celu ustalenia, czy decyzja jest zasadna lub czy jest ona ewentualnie dotknięta wadą pozwalającą na zakwestionowanie jej ważności, jak również umożliwienie sądowi Unii dokonania kontroli zgodności tej decyzji z prawem.
(por. pkt 80, 81)