KONKLUŻJONIJIET TAL-AVUKAT ĠENERALI
SZPUNAR
ippreżentati fl-10 ta’ Settembru 2019 (1)
Kawża C-263/18
Nederlands Uitgeversverbond,
Groep Algemene Uitgevers
vs
Tom Kabinet Internet BV,
Tom Kabinet Holding BV,
Tom Kabinet Uitgeverij BV
(talba għal deċiżjoni preliminari mressqa mir-Rechtbank Den Haag (il-Qorti Distrettwali ta’ Den Haag, il-Pajjiżi l-Baxxi))
“Direttiva 2001/29/KE – Soċjetà tal-informazzjoni – Armonizzazzjoni ta’ ċerti aspetti tad-drittijiet tal-awtur u ta’ drittijiet relatati – Kotba elettroniċi (‘e-books’) – Suq virtwali għal kotba elettroniċi ‘użati’ – Artikolu 2 – Riproduzzjoni – Atti meħtieġa sabiex jiġi żgurat użu leġittimu – Artikolu 3 – Komunikazzjoni lill-pubbliku – Tqegħid għad-dispożizzjoni – Artikolu 4 – Distribuzzjoni – Tqegħid għad‑dispożizzjoni għall-użu, mill-bogħod, permezz ta’ tniżżil mill‑internet, għal perijodu mingħajr limitu, ta’ kotba elettroniċi – Eżawriment – Artikolu 5 – Eċċezzjonijiet u limitazzjonijiet – Portata”
Introduzzjoni
1. Kunċett li oriġina mid-duttrina (2), l-eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni ġie introdott fil-bidu tas-seklu XX permezz tal‑ġurisprudenza (3). Skont din ir-regola, ladarba kopja ta’ xogħol protetta bid-drittijiet tal-awtur tpoġġiet fis-suq b’mod leġittimu, id-detentur tad-drittijiet tal-awtur ma jistax jopponi iktar il-bejgħ mill-ġdid ta’ din il-kopja mill-akkwirent tagħha. Il-ġustifikazzjoni għal dan hija li d-drittijiet tal-awtur ma għandhomx jieħdu l-preċedenza fuq id-dritt għall-proprjetà li għandu dan l-akkwirent fuq il-kopja tax-xogħol inkwistjoni bħala oġġett. Barra minn hekk, bit-tqegħid fiċ-ċirkolazzjoni ta’ kopja tax‑xogħol mill-awtur jew bil-kunsens tiegħu, dan jiġi kkunsidrat bħala li kiseb ir-remunerazzjoni dovuta għal din il-kopja.
2. Kien ukoll permezz tal-ġurisprudenza li r-regola tal-eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni ta’ oġġetti protetti bid-drittijiet tal-awtur daħlet fid-dritt tal-Unjoni. Fil-fatt, minkejja li din ir-regola kienet diġà teżisti fl-ordinamenti ġuridiċi tal-Istati Membri, il-Qorti tal-Ġustizzja estendiet il-portata tagħha fit-territorju kollu tal-Unjoni Ewropea (4). Din il-ġurisprudenza kienet immotivata prinċiparjament sabiex tiġi żgurata l-effettività tal‑moviment liberu tal-merkanzija.
3. Minn dak inhar il hawn, l-eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni ġie rrikonoxxut kemm fil-livell tad-dritt internazzjonali, fil-livell tad‑dritt tal-Unjoni kif ukoll f’dak tal-Istati Membri (5).
4. Madankollu, id-diġitalizzazzjoni tal-kontenut li jista’ jiġi protett bid-drittijiet tal-awtur u l-introduzzjoni ta’ mezzi ġodda li jippermettu li tali kontenut jiġi pprovdut onlajn qalbu l-ekwilibriju bejn l-interessi tad-detenturi tad‑drittijiet u tal-utenti tal-oġġetti protetti, u l-prinċipju tal-eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni kien jikkontribwixxu għaż-żamma ta’ tali ekwilibriju.
5. Minn naħa, sar possibbli li jinħolqu, bi spiża żgħira, kopji kompletament eżatti ta’ fajls diġitali li jkun fihom oġġetti protetti u li jiġu ttrasferiti mingħajr sforz jew spejjeż addizzjonali permezz tal‑internet. Dan l-iżvilupp jhedded il-possibbiltà għad-detenturi tad‑drittijiet tal-awtur li jiksbu remunerazzjoni adattata għall‑kreazzjonijiet tagħhom u jikkontribwixxi b’mod qawwi għall‑iżvilupp ta’ kopji foloz.
6. Min-naħa l-oħra, il-mezzi tekniċi moderni jippermettu li d‑detenturi jikkontrollaw b’mod qawwi ħafna l-użu tax-xogħlijiet tagħhom mill-akkwirenti, inkluż fil-ħajja privata tagħhom, kif ukoll l‑iżvilupp ta’ mudelli kummerċjali li, ħafna drabi mingħajr ma jiġi ddikjarat b’mod miftuħ, jittrasformaw it-tgawdija sħiħa tal-kopja ta’ xogħol f’sempliċi dritt ta’ użu limitat u suġġett għal kundizzjonijiet.
7. Il-Qorti tal-Ġustizzja hija mitluba tiddeċiedi jekk, fid-dawl ta’ dawn l-iżviluppi, ir-regola tal-eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni, stabbilita fil-kuntest reali tal-kopji – oġġetti, hijiex trasponibbli għall‑kuntest virtwali tal-kopji – fajls diġitali.
Il-kuntest ġuridiku
Id-dritt internazzjonali
8. L-Artikolu 6 tat-Trattat tal-Organizzazzjoni Dinjija tal-Proprjetà Intellettwali (WIPO) fuq id-drittijiet tal-awtur, adottat f’Genève fl‑20 ta’ Diċembru 1996 (6) (iktar ’il quddiem it-“TDA”), intitolat “Dritt ta’ distribuzzjoni”, jipprevedi:
“1) Awturi ta’ xogħlijiet letterarji u artistiċi għandhom igawdu d-dritt esklużiv fuq l-awtorizzazzjoni li jagħmlu disponibbli għall-pubbliku x‑xogħol oriġinali tagħhom jew kopji ta’ dan ix-xogħol permezz ta’’ bejgħ jew trasferiment ieħor tal-proprjetà.
2) Dan it-Trattat ma għandux jaffetwa l-libertà tal-Partijiet Kontraenti li jiddeterminaw, jekk iridu, kondizzjonijiet għall‑applikazzjoni ta’ l-eżawriment tad-dritt imsemmi fil-paragrafu 1 wara l-ewwel bejgħ ta’ jew trasferiment ieħor tal-proprjetà fix-xogħol oriġinali jew f’kopja tax-xogħol bl-awtorizzazzjoni tal-awtur”. [traduzzjoni mhux uffiċjali]
9. Dikjarazzjoni komuni annessa mat-TDA u li tirrigwarda l‑Artikoli 6 u 7 tagħha tispjega:
“Kif użati f’dawn l-Artikoli, l-espressjonijiet “kopji” u “oriġinali u kopji” bħala suġġetti għad-dritt ta’ distribuzzjoni u għad-dritt ta’ self b’renta taħt l-Artikoli msemmija, jirreferu esklużivament għal kopji ffissati li jkunu jistgħu jitqiegħdu fiċ-ċirkolazzjoni bħala oġġetti tanġibbli.” [traduzzjoni mhux uffiċjali]
10. L-Artikolu 8(1) tat-TDA jipprevedi li:
“[…] awturi ta’ xogħlijiet letterarji u artistiċi għandhom igawdu d-dritt esklużiv għall-awtorizzazzjoni ta’ kull komunikazzjoni lill-pubbliku tax-xogħlijiet tagħhom, b’mezzi bil-fil jew mingħajr fili, inklużi t‑tqegħid għad-disposizzjoni tal-pubbliku tax-xogħlijiet tagħhom b’tali mod li l-membri tal-pubbliku jistgħu ikollhom aċċess għalihom minn post u ħin li huma jagħżlu individwalment”. [traduzzjoni mhux uffiċjali]
Id-dritt tal-Unjoni
11. Skont l-Artikolu 2 tad-Direttiva 2001/29/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tat-22 ta’ Mejju 2001 dwar l-armonizzazzjoni ta’ ċerti aspetti ta’ drittijiet tal-awtur u drittijiet relatati fis-soċjetà tal‑informazzjoni (7):
“L-Istati Membri għandhom jipprovdu għad-dritt esklussiv li jawtorizza jew jipprojbixxi riproduzzjoni diretta jew indiretta, temporanja jew permanenti b’kull mezz u f’kull forma, kollha jew parti:
a) għall-awturi, tax-xogħolijiet tagħhom;
[…]”.
12. L-Artikolu 3(1) ta’ din id-direttiva jipprevedi:
“L-Istati Membri għandhom jipprovdu lill-awturi bid-dritt esklussiv li jawtorizzaw jew jipprojbixxu kull komunikazzjoni lill-pubbliku tax-xogħolijiet tagħhom, bil-fili jew mezzi mingħajr fili, inklużi li jagħmlu disponibbli lill-pubbliku x-xogħolijiet tagħhom b’mod li membri tal‑pubbliku jistgħu jkollhom aċċess għalihom minn post u f’ħin magħżul individwalment minnhom”.
13. Finalment, skont l-Artikolu 4 tal-istess direttiva:
“1. L-Istati Membri għandhom jipprovdu lill-awturi, rigward l‑oriġinal tax-xogħolijiet tagħhom jew tal-kopji tagħhom, id-dritt esklussiv li jawtorizzaw jew jipprojbixxu kull forma ta’ distribuzzjoni lill-pubbliku b’bejgħ jew mod ieħor.
2. Id-dritt ta’ distribuzzjoni m’għandux jiġi eżawrit fil-Komunità rigward l-oriġinal jew kopji tax-xogħol, bla ħsara fejn l-ewwel bejgħ jew trasferiment ieħor ta’ sidien fil-Komunità ta’ dak l-oġġett isir mid‑detentur jew bil-kunsens tiegħu.”
Id-dritt Olandiż
14. L-Artikolu 1 tal-Auteurswet (il-Liġi dwar id-drittijiet tal-awtur) jipprevedi:
“Id-drittijiet tal-awtur huma d-dritt esklużiv li għandu l-awtur ta’ xogħol letterarju, xjentifiku jew artistiku jew tal-aventi kawża tiegħu, li jikkomunika jew jirripproduċi dak ix-xogħol, suġġett għal‑limitazzjonijiet previsti mil-liġi.”
15. Skont l-Artikolu 12(1)(1) ta’ din il-liġi:
“1. B’komunikazzjoni ta’ xogħol letterarju, xjentifiku jew artistiku, għandu jinftiehem:
1°. il-komunikazzjoni ta’ kopja tax-xogħol kollu jew ta’ parti minnu;
[…]”.
16. Skont l-Artikolu 12b ta’ din l-istess liġi:
“Jekk kopja ta’ xogħol litterarju, xjentifiku jew artistiku tkun tqegħdet f’ċirkulazzjoni għall-ewwel darba permezz ta’ trasferiment tal-proprjetà fi Stat Membru tal-Unjoni Ewropea jew fi Stat kontraenti għall-Ftehim dwar iż-Żona Ekonomika Ewropea mill-awtur tagħha jew mill-aventi kawża tiegħu jew bil-kunsens tagħhom, it-tqegħid fiċ-ċirkulazzjoni ta’ din il-kopja b’mod ieħor, bl-eċċezzjoni tal-kiri u tas-self, ma jikkostitwixxix ksur tad-drittijiet tal-awtur.”
Il-fatti, il-proċedura u d-domandi preliminari
17. Nederlands Uitgeversverbond (iktar ’il quddiem “NUV”) u Groep Algemene Uitgevers (iktar ’il quddiem “GAU”), rikorrenti fil‑kawża prinċiali, huma assoċjazzjonijiet li għandhom l-għan li jiddefendu l-interessi tal-edituri Olandiżi.
18. Tom Kabinet Internet BV (iktar ’il quddiem “Tom Kabinet”), konvenuta fil-kawża prinċipali (8), hija kumpannija stabbilita taħt id-dritt Olandiż. Tom Kabinet għandha sit tal-internet li jipprovdi suq onlajn għall-kotba elettroniċi użati. Il-modalitajiet ta’ funzjonament ta’ dan is‑suq evolvew matul il-proċedura fil-kawża prinċipali. Bħalissa, fil‑qafas ta’ dan is-servizz, intitolat “klabb tal-qari” (“leesclub”), Tom Kabinet tbigħ mill-ġdid lill-individwi rreġistrati fuq is-sit tagħha kotba elettroniċi li hija tkun xtrat kemm mingħand distributuri uffiċjali, kif ukoll mingħand individwi oħra. Il-prezzijiet ta’ Tom Kabinet huma inqas mill-prezzijiet tad-distributuri uffiċjali. Is-sit ta’ Tom Kabinet iħeġġeġ lill-individwi li jkunu xtraw kotba elettroniċi mis-sit tagħha sabiex wara li jaqrawhom jerġgħu jbiegħhomlha lura, u b’hekk jingħataw “krediti” li sussegwentament jippermettulhom jixtru kotba oħra. Waqt ix-xiri tal-kotba elettroniċi mingħand individwi, Tom Kabinet titlobhom iħassru l-kopja tagħhom (9) u fuq il-kopji li terġa’ tbigħ tpoġġi watermark diġitali (digital watermark), sabiex tiżgura l‑legalità tal-kopja.
19. Fl-1 ta’ Lulju 2014, NUV u GAU ppreżentaw rikors kontra Tom Kabinet quddiem l-Imħallef għal miżuri provviżorji tar-rechtbank Amsterdam (il-Qorti Distrettwali ta’ Amsterdam, il-Pajjiżi l-Baxxi), li ċaħdet it-talba tagħhom peress li l-eżistenza ta’ ksur tad-drittijiet tal-awtur ma kinitx, prima facie, suffiċjentement probabbli (10). NUV u GAU appellaw minn din is-sentenza quddiem il-Gerechtshof te Amsterdam (il-Qorti tal-Appell ta’ Amsterdam, il-Pajjiżi l-Baxxi), li qablet mad-deċiżjoni tal-Imħallef għall-miżuri provviżorji, filwaqt li pprojbixxiet lil Tom Kabinet milli toffri servizz onlajn li jippermetti l-bejgħ ta’ kotba elettroniċi mniżżla mill-internet b’mod illegali. Ma ġie ppreżentat l-ebda appell fil‑kassazzjoni mis-sentenza tal-Gerechtshof te Amsterdam (il-Qorti tal‑Appell ta’ Amsterdam).
20. Il-qorti tar-rinviju, fis-sentenza interlokutorja tagħha, ikkunsidrat li l-kotba inkwistjoni għandhom jiġu kklassifikati bħala “xogħlijiet” fis-sens tad-Direttiva 2001/29 u li l-offerta ta’ kotba elettroniċi mniżżla mill-internet f’ċirkustanzi bħal dawk inkwistjoni fil-kawża prinċipali ma tikkostitwixxix komunikazzjoni lill-pubbliku ta’ dawn ix-xogħlijiet, fis-sens tal-Artikolu 3(1) ta’ din id-direttiva. Madankollu, hija tirrileva li r-risposta għall-mistoqsijiet dwar jekk, minn naħa, it-tqegħid għad-dispożizzjoni għall-użu, mill-bogħod, permezz ta’ tniżżil mill‑internet, għal perijodu mingħajr limitu, ta’ ktieb elettroniku jistax jikkostitwixxi att ta’ distribuzzjoni fis-sens tal-Artikolu 4(1) tad‑Direttiva 2001/29 u, min-naħa l-oħra, jekk id-dritt ta’ distribuzzjoni jistax b’hekk jiġi eżawrit fis-sens tal-Artikolu 4(2) ta’ din id-direttiva ma hijiex ċara. Barra minn hekk, hija tistaqsi jekk id-detentur tad-drittijiet tal-awtur jistax, f’każ ta’ bejgħ mill-ġdid, jipprekludi l-atti ta’ riproduzzjoni neċessarji għat-trasferiment bejn xerrejja sussegwenti tal‑eżemplar li fuqu d-dritt ta’ distribuzzjoni huwa, jekk ikun il-każ, eżawrit.
21. Kien f’dawn iċ-ċirkustanzi li l-qorti tar-rinviju ddeċidiet li tissospendi l-proċeduri u li tagħmel id-domandi segwenti lill-Qorti tal‑Ġustizzja:
“1) L-Artikolu 4(1) tad-Direttiva [2001/29] għandu jiġi interpretat fis-sens li l-espressjoni ‘rigward l-oriġinal tax-xogħolijiet tagħhom jew tal-kopji tagħhom […] kull forma ta’ distribuzzjoni lill-pubbliku b’bejgħ jew mod ieħor’ fis-sens ta’ din id-dispożizzjoni tinkludi wkoll it-tqegħid għad-dispożizzjoni għall-użu, mill-bogħod, permezz ta’ tniżżil mill-internet, għal perijodu mingħajr limitu, ta’ kotba elettroniċi (jiġifieri kopji b’format diġitali ta’ kotba protetti mid-drittijiet tal-awtur) permezz ta’ ħlas ta’ prezz iddestinat sabiex jippermetti lid-detentur tad-drittijiet tal-awtur li jirċievi remunerazzjoni li tikkorrispondi mal-valur ekonomiku tal-kopja tax-xogħol li huwa proprjetarju tiegħu?
2) F’każ ta’ risposta affermattiva għall-ewwel domanda, id-dritt ta’ distribuzzjoni fl-Unjoni relatat mal-orġinal jew ma’ kopji ta’ xogħol fis-sens tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva [2001/29], huwa eżawrit meta l-ewwel bejgħ jew kwalunkwe trasferiment ieħor ta’ dan l-oġġett, jiġifieri t-tqegħid għad-dispożizzjoni għall-użu, mill‑bogħod, permezz ta’ tniżżil mill-internet, għal perijodu mingħajr limitu, ta’ kotba elettroniċi (jiġifieri kopji b’format diġitali ta’ kotba protetti mid-drittijiet tal-awtur) permezz ta’ ħlas ta’ prezz iddestinat sabiex jippermetti lid-detentur tad-drittijiet tal‑awtur li jirċievi remunerazzjoni li tikkorrispondi mal-valur ekonomiku tal-kopja tax-xogħol li huwa proprjetarju tiegħu, isir fl-Unjoni mid-detentur tad-drittijiet jew bil-kunsens tiegħu?
3) L-Artikolu 2 tad-Direttiva [2001/29] għandu jiġi interpretat fis‑sens li trasferiment bejn xerrejja sussegwenti ta’ eżemplar leġittimament akkwistat, li fuqu d-dritt ta’ distribuzzjoni ġie eżawrit, jinkludi l-awtorizzazzjoni sabiex jitwettqu l-atti ta’ riproduzzjoni previsti f’dan l-artikolu, sa fejn dawn l-atti ta’ riproduzzjoni huma neċessarji sabiex jiġi żgurat użu leġittimu ta’ dan l-eżemplar u, fl-affermattiv, liema huma l-kundizzjonijiet applikabbli f’dan ir-rigward?
4) L-Artikolu 5 tad-Direttiva [2001/29] għandu jiġi interpretat fis‑sens li d-detentur tad-drittijiet tal-awtur ma jistax iktar jipprekludi l-atti ta’ riproduzzjoni neċessarji għat-trasferiment bejn xerrejja sussegwenti tal-eżemplar akkwistat leġittimament li fuqu d-dritt ta’ distribuzzjoni ġie eżawrit, u, fl-affermattiv, liema huma l-kundizzjonijiet applikabbli f’dan ir-rigward?”
22. It-talba għal deċiżjoni preliminari waslet fil-Qorti tal-Ġustizzja fis-16 ta’ April 2018. Ġew ippreżentati osservazzjonijiet bil-miktub mill-partijiet fil-kawża prinċiplali, mill-Gvern Ċek, minn dak Daniż, minn dak Ġermaniż, minn dak Spanjol, minn dak Taljan, minn dak Portugiż, u minn dak tar-Renju Unit, kif ukoll mill‑Kummissjoni Ewropea. Il-partijiet fil-kawża prinċipali, il-Gvern Belġjan, dak Ċek, dak Daniż, dak Ġermaniż u dak Spanjol, kif ukoll il-Kummissjoni, kienu rrappreżentati waqt is-seduta li nżammet fit-2 ta’ April 2019.
Analiżi
Rimarki preliminari
23. Il-qorti tar-rinviju tagħmel erba’ domandi preliminari lill-Qorti tal-Ġustizzja li jirrigwardaw il-kwistjoni jekk il-provvista ta’ kotba elettroniċi permezz ta’ tniżżil onlajn mill-internet għal użu permanenti hijiex koperta bid-dritt ta’ distribuzzjoni fis-sens tal-Artikolu 4 tad‑Direttiva 2001/29, jekk dan id-dritt huwiex eżawrit minħabba l-fatt li tali provvista tkun saret bil-kunsens tal-awtur u jekk l-atti ta’ riproduzzjoni neċesssarji għal eventwali trasferiment ulterjuri ta’ ktieb elettroniku hekk akkwistat humiex leġittimi. Barra minn hekk, diversi mill-partijiet li ppreżentaw osservazzjonijiet f’din il-kawża, b’mod partikolari NUV u GAU, il-Gvern Daniż u dak Ġermaniż, kif ukoll il‑Kummissjoni, iqisu li l-kamp ta’ applikazzjoni tad-domandi għandu jitwessa’, sabiex jiġi inkluż il-punt dwar jekk l-atti inkwistjoni humiex koperti bid‑dritt tal-komunikazzjoni lill-pubbliku, kif previst fl‑Artikolu 3 tad‑Direttiva 2001/29.
24. Madankollu, jiena naħseb li dawn id-domandi kollha għandhom jiġu analizzati flimkien, għaliex jiffurmaw partijiet indisassoċjabbli ta’ mistoqsija waħda kumplessa: il-provvista lill-utenti ta’ xogħlijiet protetti permezz ta’ tniżżil onlajn għandha tiġi kkunsidrata bħala koperta bid-dritt ta’ distribuzzjoni, bl-effett tal‑eżawriment tal-istess dritt bil-provvista oriġinali mogħtija bil-kunsens tal-awtur? B’mod partikolari, il-klassifikazzjoni tal-imsemmija atti bħala koperti bid-dritt tal-komunikazzjoni lill-pubbliku teskludi li dawn ikunu koperti bid-dritt ta’ distribuzzjoni u viċe-versa. Barra minn hekk, ma jidhirlix li huwa loġiku, u lanqas adattat, li ssir distinzjoni bejn id-dritt ta’ distribuzzjoni u l-eżawriment ta’ dan id-dritt għaliex dawn iż-żewġ kunċetti jkopru l‑istess atti (11). Finalment, sa fejn riproduzzjoni tax-xogħol hija indispensabbli għal kwalunkwe trażmissjoni mill-bogħod ta’ fajl elettroniku, il-kwistjoni tad-dritt ta’ riproduzzjoni hija inerenti għal kwalunkwe diskussjoni fuq eventwali eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni onlajn.
25. F’dawn il-konklużjonijiet, ser nanalizza l-argumenti ta’ natura leġiżlattivi, ġurisprudenzjali u teleloġika li għandhom jiggwidaw lill‑Qorti tal-Ġustizzja fir-risposta tagħha għad-domandi preliminari.
It-testi
26. Tista’ ssir distinzjoni bejn żewġ forom ewlenin li fihom il‑pubbliku jista’ jkollu aċċess għal xogħlijiet protetti bid-drittijiet tal-awtur. L-ewwel waħda hija rappreżentazzjoni tax-xogħol miftuħa għall-parteċipazzjoni tal-pubbliku. Hija l-forma l-iktar antika, li ġiet ferm qabel ma tnisslu d-drittijiet tal-awtur bħala tali. Dawn huma rappreżentazzjonijiet ta’ biċċiet ta’ teatru jew ta’ opra, espożizzjonijiet ta’ xogħlijiet ta’ arti figurattiva jew inkella sessjonijiet ta’ ċinema. Huwa d-detentur tad-drittijiet tal-awtur li jorganizza r-rappreżentazzjoni u l‑pubbliku għandu jkun preżenti fil-post u fil-ħin magħżul minnu biex ikollu aċċess għalihom.
27. Id-dħul tax-xandir bir-radju u bit-televiżjoni ppermetta r‑rappreżentazzjoni mill-bogħod, biex b’hekk il-pubbliku ma baqax obbligat li jmur fil-post fejn issir din ir-rappreżentazzjoni, iżda nżammet il‑limitazzjoni ratione temporis. Din il-limitazzjoni tneħħiet biss, qabel xejn, meta daħal is-servizz tat-televiżjoni on demand, imbagħad bid‑dħul tal-internet. Dawn il-mezzi tekniċi jippermettu li r‑rappreżentazzjoni tiġi segwita mhux biss mill-bogħod, iżda wkoll fil‑ħin mixtieq mill-ispettatur.
28. Il-punt komuni ta’ dawn il-metodi ta’ aċċess għax-xogħlijiet huwa li l-possibbiltà, għall-pubbliku, li jkollu aċċess għalihom, hija suġġetta għall-kundizzjoni li dawn ix-xogħlijiet jitqiegħdu għad-dispożizzjoni tal-pubbliku mid-detenturi tad-drittijiet tal-awtur tagħhom. Fi kliem ieħor, huma d-detenturi tad-drittijiet li jiddeċiedu jekk u b’liema metodu tekniku x-xogħol ikun aċċessibbli għall-pubbliku. Din is-setgħa ta’ deċiżjoni hija kruċjali mill-perspettiva tal-possibbiltà, għad-detentur tad-drittijiet, li jibbenefika mix-xogħol tiegħu. Fil-fatt, kull rappreżentazzjoni jew kull aċċess għax-xogħol minn membru tal‑pubbliku normalment tirriżulta f’remunerazzjoni għall-imsemmi detentur.
29. It-tieni forma ta’ aċċess tikkonsisti fl-akkwist mill-membri tal‑pubbliku, b’mod permanenti jew temporanju, ta’ eżemplari (oriġinali jew kopji) ta’ xogħlijiet. Hija l-forma komuni ta’ aċċess għal xogħlijiet litterali, iżda wkoll ta’ xogħlijiet mużikali jew awdjoviżivi (taħt il-forma ta’ fonogrammi jew ta’ vidjogrammi), kif ukoll għal ċerti xogħlijiet ta’ arti figurattiva.
30. F’dan il-każ, minkejja li l-ewwel tqegħid għad-dispożizzjoni tal-pubbliku tax-xogħol jiddependi naturalment mill‑volontà tad-detentur tad-drittijiet tal-awtur, il-membru tal-pubbliku, ladarba jkun akkwista eżemplari, jista’ madankollu jgawdih indipendetament minn din il-volontà. Ir-remunerazzjoni tad-detentur tad-drittijiet tal-awtur għandha għalhekk tiġi organizzata b’mod differenti. Fil-fatt, peress li ma jistax jikkontrolla, u għalhekk, jimmonetizza, kull aċċess għal xogħol minn membru partikolari tal-pubbliku, huwa għandu jkun issodisfatt mill-prezz miksub għall-bejgħ ta’ kull eżemplari tax-xogħol (12).
31. Dawn iż-żewġ metodi ta’ aċċess tal-pubbliku għax-xogħlijiet huma suġġetti għal żewġ drittijiet esklużivi tad-detenturi tad-drittijiet tal-awtur, imsejħa, fl-atti kkonċernati f’din il-kawża, dritt ta’ komunikazzjoni lill-pubbliku (13) u dritt ta’ distribuzzjoni (14). Il-kwistjoni li tqum hija dwar liema minn dawn id-drittijiet jirregola l-provvista lill‑pubbliku permezz ta’ tniżżil onlajn ta’ xogħlijiet protetti bid‑drittijiet tal-awtur (15).
32. Ir-risposta ma hijiex a priori univoka, għaliex dan il-metodu ta’ provvista jgħaqqad flimkien iż-żewġ forom ta’ aċċess tal-pubbliku għax‑xogħlijiet. Fl-ewwel lok, ix-xogħol jitqiegħed għad-dispożizzjoni tal-pubbliku onlajn u kulħadd jista’ jkollu aċċess għalih. Imbagħad, l‑utent, minflok ma jgawdi x-xogħol mill-bogħod, kif jiġri fil-każ ta’ komunikazzjoni lill-pubbliku “klassika”, jagħmel huwa stess, bl‑awtorizzazzjoni tad-detentur tad-drittijiet tal-awtur, kopja ta’ dan ix‑xogħol li huwa jaħżen fil-kompjuter rispettiv tiegħu (16) u li għaliha, sussegwentement, ikollu aċċess, indipendentament, bħala prinċipju, mit‑tqegħid għad-dispożizzjoni li jsir mill-imsemmi detentur tad‑drittijiet. Konsegwentement, mill-mument li fih din ir-riproduzzjoni ssir mill-utent, it-tniżżil mill-internet ikun jixbah att ta’ distribuzzjoni.
33. Ir-redatturi tat-TDA kienu konxji min-natura mħallta tat-tniżżil mill-internet. Skont il-gwida ta’ interpretazzjoni tat-TDA redatta mill‑WIPO (17), minħabba n-“natura ibrida” tat-tqegħid għad‑dispożizzjoni tax-xogħlijiet onlajn, kien impossibbli li ssir għażla, għal dan il-metodu ta’ trażmissjoni, bejn il-protezzjoni permezz ta’ “dritt marbut mal-kopja” jew ta’ dritt “mhux marbut mal-kopja”. Għalhekk kien aċċettat li tiġi adottata “soluzzjoni qafas” li, filwaqt li tagħti preferenza lid-dritt tal-komunikazzjoni lill-pubbliku, ma teskludix l-applikazzjoni tad-dritt ta’ distribuzzjoni.
34. Madankollu, peress li t-TDA jistabbilixxi livell ta’ protezzjoni minimu, il-partijiet kontraenti huma pprojbiti milli jistabbilixxu livell iktar baxx ta’ protezzjoni. Issa, il-fatt li d-dritt ta’ distribuzzjoni limitat bir-regola tal-eżawriment tiegħu jiġi applikat minflok id-dritt ta’ komunikazzjoni lill-pubbliku, li ma għandux tali regola, iwassal sabiex il-livell ta’ protezzjoni jkun inqas mil-livell preskritt mit-TDA.
35. Barra minn hekk, id-dikjarazzjoni komuni dwar l-Artikoli 6 u 7 tat-TDA tillimita l-applikazzjoni ta’ dawn id-dispożizzjonijiet għall‑“kopji ffissati li jkunu jistgħu jitqiegħdu fiċ-ċirkolazzjoni bħala oġġetti tanġibbli”. Huwa veru li din id-dikjarazzjoni għandha biss natura interpretattiva u tirrifletti l-mod li bih dawn l-artikoli kienu mifhuma mill-partijiet firmatarji fil-mument tal-iffirmar tat-TDA. Għalhekk jista’ jiġi argumentat li r-realtà tas-swieq żviluppat ferm mill‑1996, is-sena meta ġie ffirmat it-TDA, u dan jiġġustifika approċċ differenti.
36. Madankollu, peress li l-Unjoni Ewropea hija firmatarja tat‑TDA, dan ġie inkorporat fis-sistema ġuridika tagħha, b’mod partikolari, permezz tad-Direttiva 2001/29 (18). Issa, meta adotta din id‑direttiva, il-leġiżlatur tal-Unjoni jidher ċar li ħa pożizzjoni favur l‑applikazzjoni tad-dritt tal-komunikazzjoni lill-pubbliku għall‑provvista ta’ xogħlijiet permezz ta’ tniżżil onlajn mill-internet kif ukoll tal-limitazzjoni tad-dritt ta’ distribuzzjoni, u għalhekk tal-eżawriment tiegħu, biss fir-rigward tal-kopji tanġibbli. B’mod iktar konkret, it‑tniżżil mill-internet huwa kopert bid-dritt tat‑tqegħid għad‑dispożizzjoni tal-pubbliku tax-xogħlijiet, previst fl‑Artikolu 3(2) ta’ din id-direttiva.
37. Dan joħroġ ċar biżżejjed minn qari flimkien tal-premessi 24, 25, 28 u 29 tad‑Direttiva 2001/29. Skont dawn il-premessi:
“(24) Id-dritt li jagħmel disponibbli lill-pubbliku s-suġġett imsemmi fl‑Artikolu 3(2) għandu jiftiehem li jirregola l-atti kollha li jagħmlu disponibbli dan is-suġġett lill-membri tal-pubbliku li ma jkunx preżenti fejn joriġina l-att li jagħmel disponibbli, u li ma jirregola ebda atti oħra.
(25) […] Għandu jkun ċar li d-detenturi tad-drittijiet kollha rikonoxxuti minn din id-Direttiva għandu jkollhom dritt esklussiv biex jagħmlu disponibbli lill-pubbliku xogħolijiet bid-drittijiet ta’ l-awtur jew kull suġġett ieħor permezz ta’ trasmissjonijiet interattivi fuq talba. Dawn it‑trasmissjonijiet interattivi fuq talba huma karatterizzati mill-fatt li l‑membri tal-pubbliku jistgħu jidħlu għalihom minn post u f’ħin individwalment magħżul minnhom.
[…]
(28) Il-protezzjoni tad-drittijiet ta’ l-awtur skond din id-Direttiva tinkludi d-dritt esklussiv biex tikkontrolla d-distribuzzjoni tax-xogħol inkorporat f’oġġett tanġibbli. L-ewwel bejgħ fil-Komunità ta’ l-oriġinal ta’ xogħol jew kopji tiegħu mid-detentur tad-drittijiet jew bil-kunsens tiegħu jeżawrixxi d-dritt li jikkontrolla bejgħ mill-ġdid ta’ dak l-oġġett fil-Komunità. […]
(29) Il-kwistjoni ta’ eżawriment ma tqumx fil-każ ta’ servizzi u servizzi on-line b’mod partikolari. Din tapplika wkoll rigward kopja materjali ta’ xogħol jew suġġett magħmul minn utent ta’ servizz bħal dan bil-kunsens tad-detentur tad-drittijiet. […] Differenti minn CD‑ROM jew CD-I, fejn proprjetà intellettwali hija inkorporta fil‑medium tal-materjal, jiġifieri suġġett minn oġġetti, kull servizz on-line huwa fil-fatt att li għandu jkun regolat mill-awtorizzazzjoni fejn id-drittijiet ta’ l-awtur jew drittijiet relatati jipprovdu hekk” (19)
38. Huwa veru li dawn il-premessi jinkludu xi ambigwitajiet. B’mod partikolari, ir-riferiment għas-servizzi fil-premessa 29 jista’ jidher inopportun. Fil-fatt, il-kummerċ onlajn xi ftit neħħa d-distinzjoni bejn prodotti u servizzi. B’hekk, id-Direttiva 2000/31/KE (20) tikklassifika bħala “servizzi minn soċjetà ta’ l-informazzjoni”, fost l-oħrajn, il-bejgħ ta’ oġġetti onlajn (21). Meħuda litteralment, din il-klassifikazzjoni tista’ twassal għar-riżultat assurd li l-bejgħ ta’ CD jew ta’ ktieb stampat onlajn ma jinkludiex l-eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni.
39. Madankollu, dawn il-premessi juru b’mod ċar il-linja ta’ demarkazzjoni mixtieqa mil-leġiżlatur tal-Unjoni bejn id-dritt ta’ komunikazzjoni lill-pubbliku (fil-forma ta’ tqegħid għad‑dispożizzjoni tal-pubbliku) u d-dritt ta’ distribuzzjoni. B’hekk, id‑dritt tal-komunikazzjoni lill-pubbliku japplika għall-forom kollha ta’ użu tax-xogħlijiet onlajn, kemm dawk mhux marbuta ma’ kopja kif ukoll dawk li huma bbażati fuq il-ħolqien ta’ tali kopja. B’mod partikolari, il-premessa 29 hija espliċita f’dan ir-rigward. Jekk din il‑premessa ssemmi biss kopji fiżiċi maħluqa mill-utent bl‑awtorizzazzjoni tad-detentur tad-drittijiet, dan huwa għaliex l-eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni huwa maħsub biss għall-kopji tanġibbli. L‑istess għandu japplika ovvjament għal kopji miksuba bi tniżżil mill-internet.
40. Għandu jiġi osservat ukoll li l-applikazzjoni tad-dritt ta’ komunikazzjoni lill-pubbliku għal atti bħal dawk li saru minn Tom Kabinet tista’ tqajjem xi dubji minħabba d-definizzjoni tal‑komunikazzjoni lill-pubbliku mogħtija mill-Qorti tal-Ġustizzja fil‑ġurisprudenza tagħha. Skont din il-qorti, il-komunikazzjoni lill‑pubbliku tinkludi, naturalment, att ta’ komunikazzjoni u pubbliku, u dan il-pubbliku jikkonsisti minn numru pjuttost kbir ta’ persuni (22).
41. Fil-każ ta’ tqegħid għad-dispożizzjoni oriġinali permezz ta’ tniżżil mill‑internet, magħmul mid-detentur tad-drittijiet tal-awtur, dan ma joħloqx problemi, għaliex huwa possibbli li jinħolqu ammont ta’ kopji daqs kemm hemm membri tal-pubbliku li jixtiequ jakkwistaw waħda. Mhux l-istess japplika fir-rigward tal-provvista sussegwenti minn utent tal-kopja li akkwista l-pussess tagħha. Fil-fatt, fil-mudell li jirriżulta mill-applikazzjoni tar-regola tal-eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni, dan l-utent ikun f’pożizzjoni li jipprovdi kopja waħda biss, li tkun disponibbli għal akkwirent wieħed. Għalhekk tqum il‑kwistjoni dwar jekk din hijiex komunikazzjoni lill-pubbliku, peress li x-xogħol jista’ jiġi kkomunikat biss lil persuna waħda.
42. Hawnhekk ma naqbilx mal-pożizzjoni tal-Kummissjoni li t‑tqegħid għad-dispożizzjoni waħdu, jiġifieri l-fatt li toffri l-kopja għall‑bejgħ mill-ġdid, jikkostitwixxi l-att ta’ komunikazzjoni. Dan japplika fis-sitwazzjoni fejn l-utent jaċċedi direttament għax‑xogħol li tqiegħed għad-dispożizzjoni tal-pubbliku, pereżempju fuq sit internet. Għall-kuntrarju, meta l-aċċess jitlob l-akkwist ta’ kopja, huwa fil-mument tat-tniżżil mill-internet tagħha li jseħħ l-att ta’ komunikazzjoni. Jekk jiġi segwit l-approċċ propost mill-Kummissjoni kull offerta ta’ akkwist ta’ kopji ta’ xogħol, inkluż ta’ kopji materjali, tkun tikkostitwixxi komunikazzjoni lill-pubbliku u d-dritt ta’ distribuzzjoni jitlef il-kontenut tiegħu. Għalhekk probabbilment huwa neċessarju li tiġi spjegata d‑definizzjoni tal-“komunikazzjoni lill-pubbliku” fis‑sitwazzjoni ta’ tqegħid għad-dispożizzjoni permezz ta’ tniżżil mill‑internet. Fil-fatt, ma huwiex in-numru ta’ persuni li lilhom issir il‑komunikazzjoni li huwa importanti, iżda l-fatt, għall-persuna li minnha toriġina l-komunikazzjoni, li tindirizza l-offerta tagħha lil persuni li ma jappartjenux għaċ-ċirklu privat tagħha. F’dan il‑każ akkwirent wieħed jista’ għalhekk jikkostitwixxi pubbliku.
43. Apparti l-volontà tal-leġiżlatur, li tirriżulta b’mod ċar ħafna mill-premessi tad-Direttiva 2001/29, il-kliem tal-Artikolu 4 ta’ din id‑direttiva jipprekludi l-applikazzjoni tagħha għax-xogħlijiet mqegħda għad-dispożizzjoni tal-pubbliku permezz ta’ tniżżil onlajn mill-internet. Dan l-artikolu jipprovdi lill-awturi d-dritt li jawtorizzaw jew li jipprojbixxu d‑distribuzzjoni tax-xogħlijiet tagħhom “b’bejgħ jew mod ieħor”. Il‑Qorti tal-Ġustizzja kellha l-okkażjoni li tispjega li l-kliem “jew mod ieħor” jimplika esklużivament trasferiment ta’ proprjetà (23). B’hekk, id-distribuzzjoni timplika t-trasferiment tal-proprjetà tal-eżemplari tax-xogħol inkwistjoni, jew bil-bejgħ, jew b’xi mod ieħor. Issa, fil-kuntest ta’ fajl diġitali, huwa diffiċli li titkellem dwar proprjetà (24). Dan ma għandux materjalità u għalhekk ma jikkostitwixxix oġġett fis-sens tad-dritt ċivili. Fajl jista’ pjuttost jiġi assimilat għal sempliċi informazzjoni. Din l-informazzjoni tista’ tiġi protetta minn diversi drittijiet, iżda mhux bid-dritt għall-proprjetà.
44. Barra minn hekk, it-trasferiment ta’ proprjetà, fi kwalunkwe każ kuntrattwali, jirrikjedi, b’mod partikolari, il-kunsens taż-żewġ partijiet f’din it-tranżazzjoni, waħda tittrasferixxi lill-oħra d-drittijiet kollha fuq l-oġġett tal-proprjetà. Issa, fil-kuntest tat-tqegħid għad-dispożizzjoni tax-xogħlijiet permezz ta’ tniżżil onlajn mill-internet, hemm ħafna ftehimiet li jistipulaw id-drittijiet u l-obbligi tal-partijiet. Dawn il-ftehimiet jaqgħu taħt il-libertà li tikkuntratta u ma naħsibx li l-eventwali rikonoxximent tar-regola tal‑eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni tista’ tillimita din il-libertà. B’hekk, kuntrarjament għas-sitwazzjoni li tapplika għall-oġġetti tanġibbli, fil-każ ta’ xogħlijiet dematerjalizzati pprovduti onlajn, qatt ma jkun faċli tikkonstata b’ċertezza jekk kienx hemm jew le trasferiment ta’ proprjetà, u, għalhekk, eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni, peress li l-partijiet għall-kuntratt jistgħu jiddefinixxu b’modi differenti l‑modulitajiet tal-użu tal-kopja tax-xogħol.
45. Finalment, id-dritt ta’ riproduzzjoni, irregolat bl-Artikolu 2 tad‑Direttiva 2001/29, fl-opinjoni tiegħi jipprekludi wkoll ir-rikonixximent tar-regola ta’ eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni f’dak li jirrigwarda x-xogħlijiet ipprovduti permezz ta’ tniżżil onlajn mill-internet.
46. Fil-fatt, kull tniżżil mill-internet ta’ fajl diġitali jikkonsisti fil‑ħolqien ta’ kopja tal-imsemmi fajl fuq il-kompjuter li jirċevih. Issa, il-ħolqien ta’ din il-kopja jikkostitwixxi att ta’ riproduzzjoni suġġett għad‑dritt esklużiv tad-detentur tad-drittijiet tal-awtur fuq ix-xogħol li jinsab fil-fajl inkwistjoni. Dan jirriżulta b’mod ċar mill-formulazzjoni wiesgħa ferm tal-Artikolu 2 tad-Direttiva 2001/29, li tkopri r‑riproduzzjoni “b’kull mezz u f’kull forma” (25). Dan l-approċċ huwa kkonfermat mit-tieni frażi tad-dikjarazzjoni komuni li tirrigwarda l‑Artikolu 1(4) ta-TDA, li tipprevedi “[…] illi l-ħażna ta’ xogħol protett f’għamla diġitali f’medium elettroniku tammonta għal riproduzzjoni fis‑sens ta’ l-Artikolu 9 tal-Konvenzjoni ta’ Berne [(26)]”.
47. Fil-każ tal-provvista ta’ xogħlijiet permezz ta’ tniżżil onlajn mill-internet, il‑ħolqien tal-kopja tax-xogħol mill-akkwirent oriġinali tagħha jitwettaq bil‑kunsens tad-detentur tad-drittijiet tal-awtur, bħala element indispensabbli ta’ din il-forma ta’ tqegħid għad-dispożizzjoni tal‑pubbliku. Madankollu, dan il-kunsens ma jkoprix ir‑riproduzzjonijiet li huma neċessarji għal trażmissjoni sussegwenti fil‑każ ta’ bejgħ mill-ġdid tal-kopja tax-xogħol.
48. Dawn ir-riproduzzjonijiet lanqas ma għandhom jiġu kkunsidrati bħala koperti bir-regola tal-eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni. Fil‑fatt, tali konklużjoni tfisser rikonoxximent tal-eżawriment tad-dritt ta’ riproduzzjoni. Issa, dan id-dritt ma jistax jiġi eżawrit. B’hekk, kull riproduzzjoni li takkumpanja l-bejgħ mill-ġdid ta’ xogħol fil-forma diġitali għandha jew tkun awtorizzata mid-detentur tad-dritt esklużiv ta’ riprodozzjoni, jew taqa’ taħt eċċezzjoni għal dan id-dritt esklużiv (27).
49. Barra minn hekk, il-ħolqien ta’ dawn il-kopji ma huwa kopert minn l-ebda waħda mill-eċċezzjoni għad-dritt ta’ riproduzzjoni previsti fl-Artikolu 5 tad-Direttiva 2001/29. B’mod partikolari, ma huwiex kopert bl‑eċċezzjoni ta’ riproduzzjonijiet temporanji jew inċidentali li jikkostitwixxu parti integrali minn proċess tekniku, li jinsab fl‑Artikolu 5(1) ta’ din id-direttiva. Fil-fatt, fl-ewwel lok, dawn ir-riproduzzjonijiet ma għandhomx natura provviżorja jew tranżitorja, għaliex jibqgħu fuq il-kompjuter li fuqu jsir it-tniżżil (28). Anki jekk il‑kopja oriġinali tat-tniżżil sussegwentement titħassar, l-iktar l-iktar huwa t-tkattir tal‑kopji li huwa tranżitorju u mhux ir-riproduzzjoni finali. Fit-tieni lok, dawn l-atti ta’ riproduzzjoni għandhom sinjifikat ekonomiku indipendenti, kif titlob din id-dispożizzjoni. Għall‑kuntrarju, l-għan tat-tniżżil mill-internet huwa preċiżament il-ħolqien ta’ kopja tal-fajl diġitali (li fih ix-xogħol inkwistjoni) fuq il-kompjuter li fuqu jsir it-tniżżil. Is-sinjifikat ekonomiku essenzjali tat-tranżazzjoni kollha għalhekk jinstab fl-att ta’ riproduzzjoni.
50. Bħala konklużjoni, id-diversi dispożizzjonijiet tad‑Direttiva 2001/29, moqrija fid-dawl tal-premessi ta’ din id-direttiva kif ukoll tad-dispożizzjonijiet rilevanti tat-TDA, ma jidhirlix li jippermettu interpretazzjoni li permezz tagħha l-provvista ta’ xogħlijiet protetti bid-drittijiet tal-awtur permezz tat-tniżżil onlajn mill-internet hija koperta bid-dritt ta’ distribuzzjoni previst fl-Artikolu 4 tal-imsemmija direttiva u bir-regola tal‑eżawriment tiegħu.
51. Din il-konstatazzjoni ma jidhirlix li hija kkontestata bit-tagħlim li jirriżulta mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja.
Il-ġurisprudenza
52. Il-Qorti tal-Ġustizzja diġà kellha l-okkażjoni li tesprimi ruħha fuq kawżi li jikkonċernaw problemi ġuridiċi simili għal dawk ta’ din il‑kawża. L-ewwel waħda li tiġi f’moħħi hija naturalment il-kawża li tat lok għas-sentenza UsedSoft (29).
Il-programmi tal-kompjuter
53. Dik il-kawża kienet tirrigwarda l-kwistjoni dwar jekk il-provvista ta’ kopja ta’ programm tal-kompjuter permezz ta’ tniżżil onlajn mill-internet, flimkien ma’ liċenzja ta’ użu ta’ dan il-programm għal perijodu indeterminat, teżawrixxix id‑dritt ta’ distribuzzjoni ta’ din il-kopja b’mod konformi mal-Artikolu 4(2) tad‑Direttiva 2009/24/KE (30).
54. Huwa veru li ċerti konstatazzjonijiet magħmula mill-Qorti tal‑Ġustizzja fis-sentenza UsedSoft (31) jistgħu jimmilitaw favur rikonoxximent tal-applikabbiltà tar-regola tal-eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni mhux biss fil-każ tal-provvista bi tniżżil mill-internet ta’ programmi tal-kompjuter iżda anke fil-każ ta’ provvista tal-kategoriji kollha ta’ xogħlijiet protetti bid-drittijiet tal-awtur.
55. B’hekk, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li t-trasferiment ta’ kopja ta’ programm tal-kompjuter, kemm jekk permezz ta’ sostenn materjali jew ta’ tniżżil mill-internet, akkumpanjat minn liċenzja ta’ użu tal‑imsemmi programm għal perijodu indefinit, huwa ekwivalenti għat‑trasferiment ta’ proprjetà ta’ din il-kopja u, konsegwentement, għall-bejgħ tagħha fis-sens tal-Artikolu 4(2)tad-Direttiva 2009/24 (32). Skont il-Qorti tal‑Ġustizzja, kull interpretazzjoni oħra tkun tippermetti li d‑detenturi tad‑drittijiet tal-awtur fuq il-programmi tal-kompjuter jevadu r-regola tal-eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni u li l-effett utli tagħha jiġi kompromess sempliċement billi l‑kuntratt ma jiġix ikklassifikat bħala “bejgħ”, iżda bħala “liċenzja” (33). Barra minn hekk, f’dak li jirrigwarda d-dritt tal‑komunikazzjoni lill-pubbliku rregolat bl-Artikolu 3 tad‑Direttiva 2001/29, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li t-trasferiment tad-dritt għall-proprjetà fuq kopja ta’ programm tal-kompjuter jittrasforma l-att ta’ komunikazzjoni lill-pubbliku f’att ta’ distribuzzjoni fis-sens tal‑Artikolu 4 ta’ din id-direttiva, li jwassal għall‑eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni b’mod konformi mal-Artikolu 4(2) tal‑imsemmija direttiva (34). Finalment, il-Qorti tal-Ġustizzja kkonstatat li, mill-perspettiva ekonomika, it-trażmissjoni onlajn ta’ kopja ta’ programm tal-kompjuter għandha l-istess funzjoni bħall-provvista ta’ sostenn materjali (35).
56. Dan espost, għandu jiġi kkonstatat li dawn id-dikjarazzjonijiet tal-Qorti tal-Ġustizzja saru fir-rigward ta’ leġiżlazzjoni speċifika li tikkostitwixxi lex specialis meta mqabbla mad-Direttiva 2001/29 (36) u li tirrigwarda l-kategorija speċjali ferm ta’ xogħlijiet li huma l‑programmi tal-kompjuter.
57. Huwa veru li, skont l-Artikolu 1(1) tad-Direttiva 2009/24, li jirrifletti l-Artikolu 4 tat-TDA, il-programmi tal-kompjuter huma protetti bħala xogħolijiet litterarji. Madankollu, fl-opinjoni tiegħi, dawn id-dispożizzjonijiet huma iktar riflessjoni tal-volontà tal-awturi tat-TDA, u sussegwentement dik tal-leġiżlatur tal-Unjoni, li ma tinħoloqx kategorija ta’ xogħlijiet apparti, milli similarità verosimili tal‑programmi tal-kompjuter u tax-xogħlijiet litterali. Fil-fatt, il‑programmi tal-kompjuter huma sekwenzi ta’ istruzzjonijiet intiżi sabiex jiġu eżegwiti minn magna (kompjuter). Għalkemm il-programm tal‑kompjuter jista’ jiġi espress f’lingwa li tinftiehem mill-bniedem, fi kwalunkwe każ għall-persuni li għandhom ċerti kwalifiki (kodiċi tas-sors), dan ma huwiex l-għan tal-programm. L-għan tiegħu huwa li jinftiehem u jiġi eżegwit mill-magna, peress li l-interess tal-utent tal‑programm ma jirriżultax mill-qari tal-programm iżda mill‑funzjonament ta’ din il‑magna. Għall-utent, il-qari tal-linji ta’ kodiċi ta’ programm huwa utli daqs li kieku jixrob tazza diżil minflok ma jitfgħu fit-tank tal-karrozza tiegħu. B’hekk, programm tal-kompjuter huwa iktar għodda milli xogħol fil‑proprju sens tal-kelma. Minn dan jirriżultaw ċerti partikolaritajiet tal‑programm tal-kompjuter bħala oġġett ta’ protezzjoni mid-drittijiet tal-awtur li jiġġustifikaw it-trattament speċifiku tiegħu mill-perspettiva tal-liġi.
58. B’hekk, l-ewwel nett, l-użu ta’ programm tal-kompjuter jirrikjedi li dan jiġi installat fuq il-kompjuter li fuqu huwa jista’ jaħdem. Minħabba f’hekk, huwa assolutament irrilevanti jekk dan il-programm jitqassamx fuq sostenn materjali (pereżempju CD-ROM) jew bi tniżżil mill-internet għaliex, fi kwalunkwe każ, il-kopja tal-programm għandha tiġi installata fuq kompjuter, irrispettivament minn jekk hijiex fuq sostenn materjali jew le; hija ma tistax tintuża waħidha. Dan ma huwiex il-każ ta’ kategoriji oħra ta’ xogħol bħal, ovvjament, il-kotba, iżda wkoll ix-xogħlijiet fuq disk drives ottiċi (CD jew DVD), li ma għandhomx bżonn li jgħaddu minn kompjuter, kuntrarjament għal xogħlijiet imniżżla mill-internet.
59. It-tieni nett, peress li l-programm tal-kompjuter huwa għodda, ħafna drabi jkun jeħtieġ servizzi addizzjonali ta’ manutenzjoni u ta’ aġġornament, servizzi li normalment ikunu parti minn kuntratt ta’ użu msejjaħ “liċenzja”. L-eżistenza ta’ tali liċenzja hija indipendenti mill‑mod – materjali jew immaterjali – li biha l-programm ġie ddistribwit. Huwa għal din ir-raġuni li l-Qorti tal-Ġustizzja kellha tapplika definizzjoni wiesgħa tal-kunċett ta’ “bejgħ” (37). Li kieku ma kienx hekk, kull provvista ta’ programm tal-kompjuter, kemm bi tniżżil mill-internet kif ukoll fuq sostenn materjali, tkun tista’ tiġi kklassifikata bħala liċenzja, mingħajr qatt ma twassal għall-eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni, u dan jikkomprometti l-effett utli tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2009/24. Min-naħa l-oħra, fil-każ ta’ kategoriji oħra ta’ xogħlijiet, id‑distribuzzjoni fuq sostenn materjali normalment ma huwiex akkumpanjat minn liċenzja, li jista’ jkun il-każ ta’ provvista permezz ta’ tniżżil mill-internet.
60. Dawn iż-żewġ aspetti speċifiċi tal-programmi tal-kompjuter ippermettew li l-Qorti tal-Ġustizzja tikkonstata li, mill-perspettiva ekonomika, il-provvista permezz ta’ tniżżil mill-internet għandha l‑istess funzjoni bħall-provvista fuq sostenn materjali (38). Fil-każ ta’ kategoriji oħra ta’ xogħlijiet, jekk l-ewwel użu tagħhom, jiġifieri li jsir konoxximent tax-xogħol, huwa l-istess, irrispettivament mill-mod kif huma pprovduti lill-utenti, il-mod kif dan il-konoxximent isir jista’ madankollu jvarja skont it-teknoloġija (diġitali jew analoġika) u l‑provvista.
61. It-tielet nett, fil-każ ta’ xogħlijiet litterali, mużikali jew ċinematografiċi, l-utilità ħafna drabi tiġi eżawrita, biex ngħidu hekk, wara qari, smigħ jew turija ta’ darba. L-utenti għalhekk ikun lest li jiddisponi mill-kopja tax-xogħol wara dan l-ewwel konoxximent, wara li jkun kompletament issodisfa l-bżonnijiet tiegħu marbuta max-xogħol. Dan ma huwiex il-każ ta’ programm tal‑kompjuter li normalment jintuża għal perijodu twil. Huwa għalhekk ħafna inqas probabbli li l-programmi tal‑kompjuter jitpoġġew fis-suq bħala użati bl-istess ħeffa bħax-xogħlijiet li jappartjenu lil kategoriji oħra.
62. Barra minn hekk, bħala għodda li jappartjenu għal settur li fih il‑progress tekniku huwa partikolarment rapidu, il-programmi tal‑kompjuter għandhom tendenza li jiqdiemu malajr, u dan minkejja l-eventwali aġġornamenti. Għalhekk jekk l-utent jixtieq jerġa’ jbigħ il-kopja tiegħu ta’ programm tal-kompjuter, jista’ jiġi preżunt li ma għadx għandu bżonnha u dan ħafna drabi minħabba li l-obsolexxenza (relattiva) tagħha. Għalhekk ikun ukoll inqas utli li jiġi akkwistat programm użat milli li jiġi akkwistat programm ġdid, teknikament aġġornat kompletament. Jista’ jingħad li t-telf tal-valur imġarrab mix-xogħlijiet litterali, mużikali jew ċinematografiċi fuq sostenn materjali minħabba l-fatt tad‑deterjorazzjoni tal-imsemmi sostenn materjali huwa l-istess fil‑programmi tal-kompjuter, minħabba l-obsoloxxenza teknika. Min-naħa l-oħra, ix-xogħlijiet litterali, mużikali jew ċinematografiċi mingħajr sostenn materjali jibqgħu utli kompletament, minkejja li jgħaddi ż-żmien u minkejja n-numru ta’ akkwirenti suċċessivi. B’hekk, suq ta’ kopji immaterjali użati ta’ xogħlijiet, litterali jew oħrajn, jirriskja li jaffetwa b’mod ħafna iktar qawwi l-interessi tad-detenturi tad-drittijiet tal‑awtur milli s-suq ta’ programmi tal-kompjuter użati.
63. Il-Qorti tal-Ġustizzja għalhekk evalwat il-kwistjoni tal‑eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni tal-programmi tal-kompjuter fil-każ tal-provvista permezz tat-tniżżil mill-internet fid-dawl taċ‑ċirkustanzi partikolari ta’ din il-kategorija ta’ xogħlijiet, differenti minn dik ta’ xogħlijiet litterali, mużikali jew ċinematografiċi. Ma’ dawn id-differenzi fattwali hemm ukoll id-differenzi leġiżlattivi bejn id‑Direttiva 2009/24 u d-Direttiva 2001/29.
64. Fl-ewwel lok, id-Direttiva 2009/24 ma tipprevedix, għall-awturi tal-programmi tal-kompjuter, dritt eslużiv li jawtorizzaw jew jipprojbixxu l-komunikazzjoni lill-pubbliku jew it-tqegħid għad‑dispożizzjoni tal-pubbliku. L-uniċi drittijiet li huma rregolati minn din id-direttiva huma d-dritt ta’ riproduzzjoni, id-dritt ta’ trasformazzjoni u d-driitt li tagħmel jew tawtorizza “kull forma ta’ distribuzzjoni” tal-oriġinal jew tal-kopji tal-programm tal-kompjuter (39). B’hekk, il-Qorti tal-Ġustizzja kellha tikklassifika l-provvista ta’ programm tal-kompjuter permezz ta’ tniżżil onlajn mill-internet bħala li taqa’ taħt id-dritt ta’ distribuzzjoni, fis-sens tad-Direttiva 2009/24; jekk mhux hekk, kien ikollha tammetti li l-leġiżlazzjoni speċifikament ikkonċepita għall-programmi tal‑kompjuter ma kinitx tagħti dritt esklużiv li jkopri l-iktar mezz tekniku tal-provvista tagħhom li jintuża, li huwa, bħalissa, it-tniżżil mill-internet. L-applikazzjoni tad-dritt ta’ komunikazzjoni lill-pubbliku kif previst mid-Direttiva 2001/29 kienet tikkontesta n-natura ta’ lex specialis tad-Direttiva 2009/24 (40) u tar-regoli ddettaljati tagħha, adattati għall-partikolaritajiet tal-programmi tal‑kompjuter bħala oġġett ta’ protezzjoni (41).
65. Fit-tieni lok, kuntrarjament għad-Direttiva 2001/29, id‑Direttiva 2009/24 ma fiha l-ebda element li jindika li r-regola ta’ eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni, espressament prevista fl‑Artikolu 4(2) tagħha hija limitata għall-kopji li jinsabu fuq sostenn tanġibbli (42).
66. Finalment, fit-tielet lok, l-Artikolu 5(1) tad-Direttiva 2009/24 fih eċċezzjoni għad-dritt ta’ riproduzzjoni għall-atti “meħtieġa għall-użu tal-programm tal-kompjuter minn min jiksbu legalment skont il-fini maħsub tiegħu” Din id-dispożizzjoni ppermettiet lill-Qorti tal-Ġustizzja tiddeċiedi li l-akkwirent ta’ programm tal-kompjuter użat seta’ jagħmel ir-riproduzzjoni neċessarja għat-tniżżil tiegħu mill-internet mingħajr ma jikser id-dritt esklużiv tal-awtur tal-imsemmi programm (43). Issa, id-Direttiva 2001/29 ma fiha l-ebda eċċezzjoni analoga (44).
67. F’din il-kawża, Tom Kabinet issostni li ktieb elettroniku jikkostitwixxi programm tal-kompjuter u li, konsegwentement, is‑sentenza UsedSoft għandha tiġi applikata għaliha b’mod dirett. Madankollu, dan l-argument ma għandux jintlaqa’. Ktieb elettroniku ma huwiex programm tal-kompjuter, jiġifieri sensiela ta’ istruzzjonijiet għall-kompjuter biex jagħmel ċerti tranżazzjonijiet, iżda fajl diġitali li fih informazzjoni li l-kompjuter għandu jitratta. Għalhekk ma hemmx raġuni għalfejn tiġi applikata għalih il-leġiżlazzjoni speċifika intiża għall‑programmi tal-kompjuter, kif interpretata mill-Qorti tal-Ġustizzja. Barra minn hekk, ktieb elettroniku huwa protett bid-drittijiet tal-awtur mhux biss bħala sempliċi fajl diġitali iżda minħabba l-kontenut tiegħu, jiġifieri x‑xogħol litterarju li fih. Din il-protezzjoni taqa’ taħt id‑Direttiva 2001/29.
Is-self ta’ kotba elettroniċi
68. Fis-sentenza tagħha Vereniging Openbare Bibliotheken (45), il‑Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li dritt ta’ self, previst fl-Artikolu 3 tad‑Direttiva 2006/115/KE (46), kif ukoll l-eċċezzjoni ta’ self pubbliku prevista fl-Artikolu 6 ta’ din id-direttiva, kienu intiżi sabiex japplikaw għall-kotba elettroniċi. Issa, bħall-Artikolu 4 tad-Direttiva 2001/29, l‑Artikolu 3(1)(a) tad-Direttiva 2006/115 jirreferi għall-oriġinal u għall‑kopji tax-xogħol. Għalhekk jista’ jiġi ssuġġerit li għandha ssir analoġija bejn is-self ta’ kotba elettroniċi u d-distribuzzjoni tagħhom, peress li t-tnejn jikkostitwixxu effettivament tniżżil mill-internet ta’ kopja diġitali.
69. Madankollu, is-soluzzjoni użata mill-Qorti tal-Ġustizzja fis‑sentenza Vereniging Openbare Bibliotheken (47) ġiet żviluppata f’ambjent ġuridiku differenti minn dak ta’ din il-kawża. Fil-fatt, id-dritt ta’ self – kuntrarjament għad-dritt ta’ kiri rregolat ukoll fl-Artikolu 3 tad-Direttiva 2006/115 u kuntrarjament ukoll għad-dritt ta’ distribuzzjoni li huwa inkwistjoni f’din il-kawża – ma jaqax taħt it‑TDA. Il-Qorti tal-Ġustizzja enfasizzat b’mod speċjali din id‑differenza, filwaqt li kkonkludiet li t-TDA ma jipprekludix interpretazzjoni tad-Direttiva 2006/115 li tinkludi s-self ta’ kotba elettroniċi fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt ta’ self (48). L-istess konklużjoni ma tistax issir fir-rigward tad-dritt ta’ distribuzzjoni (49).
70. Barra minn hekk, l-eċċezzjoni tas-self pubbliku prevista fl‑Artikolu 6 tad-Direttiva 2006/115 tilħaq għan ta’ politika pubblika u titlob kumpens għall-awturi. Dan ma huwiex il-każ tar-regola ta’ eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni li l-ġustifikazzjoni tagħha hija għal kollox differenti, marbuta mal-proprjetà u mal-iskambju ta’ oġġetti tanġibbli li fihom ix-xogħlijiet protetti.
71. Għall-kuntrarju, Tom Kabinet hija korretta meta tosserva li l-Qorti tal-Ġustizzja jidher li aċċettat l-eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni f’dak li jikkonċerna l-kotba elettroniċi billi ddeċidiet, bħala risposta għat-tieni domanda fil-Kawża Vereniging Openbare Bibliotheken, li “l‑Artikolu 6 tad-Direttiva 2006/115, għandu jiġi interpretat fis-sens li ma jipprekludix li Stat Membru jissuġġetta l-applikazzjoni tal‑Artikolu 6(1) tad-Direttiva 2006/115 għall-kundizzjoni li l-kopja ta’ ktieb f’forma diġitali li tkun saret disponibbli mil-librerija pubblika kienet tqiegħdet fiċ-ċirkulazzjoni permezz tal-ewwel bejgħ jew tal‑ewwel trasferiment ieħor ta’ proprjetà ta’ din il-kopja fl-Unjoni Ewropea mid-detentur tad-dritt għal distribuzzjoni lill-pubbliku jew bil-kunsens tiegħu, fis-sens tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva [2001/29]” (50).
72. Fil-fatt, tali kundizzjoni ma tagħmilx ħafna sens mingħajr ir‑rikonoxximent tal-applikabbiltà tad-dritt ta’ distribuzzjoni u tar‑regola tal-eżawriment tiegħu għall-kopji dematerjalizzati tal-kotba elettroniċi. Dan ikun jirrikjedi li l-kopja titpoġġa fuq sostenn fiżiku qabel ma tingħata lil-librerija, tranżazzjoni li ma tkun tagħmel l-ebda sens ekonomiku u li tkun kuntrarja għall-użanzi tas-suq, peress li l-kotba elettroniċi normalment huma pprovduti bi tniżżil mill-internet. F’każ li l-Qorti tal‑Ġustizzja tiddeċiedi, f’din il-kawża, li d-dritt ta’ distribuzzjoni ma japplikax għall-provvista tax-xogħlijiet bit-tniżżil mill-internet, din il‑kundizzjoni titlef is-sens tagħha. Madankollu ma naħsibx li din id‑dikjarazzjoni biss tal-Qorti tal-Ġustizzja fil-Kawża Vereniging Openbare Bibliotheken tista’ taffettwa s-soluzzjoni f’din il-kawża.
Il-links tal-internet
73. Id-dritt tal-komunikazzjoni lill-pubbliku ma jistax, bħala prinċipju, jiġi eżawrit (51). Madankollu, fl-ambjent tal-internet, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li ċerti atti li jistgħu jaqgħu taħt dan id-dritt ma humiex suġġetti għall-awtorizzazzjoni tad-detentur tal-imsemmi dritt. Dawn huma l-hyperlinks (52), u links li jużaw it-teknika msejħa “framing” (53), li jieħdu lill-utent lejn kontenut liberament aċċessibbli fuq l-internet bil‑kunsens tad-detentur tad-drittijiet tal-awtur. Skont il-Qorti tal‑Ġustizzja, dawn l-atti ta’ komunikazzjoni, li jużaw l-istess mezz tekniku bħall‑komunikazzjoni oriġinali (l-internet) u peress li huma indirizzati lejn l-istess pubbliku (l-utenti kollha tal-internet), ma jirrikjedux awtorizzazzjoni indipendenti tad-detenturi tad-drittijiet tal‑awtur (54). Fid‑duttrina, din il-ġurisprudenza setgħet anki tiġi kkunsidrata bħala l‑istabbiliment tal-eżawriment tad-dritt tal‑komunikazzjoni lill‑pubbliku (55).
74. Mingħajr ma nidħol fid-diskussjoni tal-effetti u tal-fondatezza tal-argumenti duttrinali, nosserva li, fi kwalunkwe każ, din il‑ġurisprudenza ma għandhiex tiġi applikata b’analoġija għat-tqegħid għad-dispożizzjoni lill-pubbliku tax-xogħlijiet permezz tat-tniżżil mill‑internet.
75. Fil-fatt, l-ewwel nett, il-ġurisprudenza li tirrigwarda l-links tal‑internet hija bbażata fuq il-premessa li meta poġġa kontenut li jista’ liberalment ikun aċċessibbli fuq l-internet, id-detetentur tad-drittijiet tal‑awtur ħa inkunsiderazzjoni l-fatt li, potenzjalment, l-utenti kollha tal-internet jista’ jkollhom aċċess għalih (56). Issa, dan ma huwiex il-każ tat-tniżżil mill-internet. Billi jitlob ħlas għal kull akkwist ta’ kopja diġitali tax-xogħol, id-detentur tad-drittijiet tal-awtur jieħu inkunsiderazzjoni biss, bħala pubbliku li għalih hija intenzjonata l‑komunikazzjoni tiegħu, lill‑utenti li jkunu ħallsu l-prezz tal-kopja tax‑xogħol u mhux lill-utenti sussegwenti, li ma ħallsux dan il-prezz jew li jkunu ħallsuh lil persuna oħra u mhux lill-imsemmi detentur tad-drittijiet (57). Kull provvista ulterjuri ta’ tali kopja għandha għalhekk tkun ikkunsidrata bħala komunikazzjoni lil pubbliku ġdid.
76. It-tieni nett, jekk, fil-każ ta’ links tal-internet, ikun hemm komunikazzjoni, din hija komunikazzjoni sekondarja, fis-sens li hija dipendenti fuq il-komunikazzjoni oriġinali. Jekk id-detentur tad-drittijiet tal-awtur jiddeċiedi li jirtira x-xogħol tiegħu mill-internet, il-link ma jibqax jiffunzjona. Il-funzjonament tiegħu jiddependi għalhekk mill‑volontà tal-imsemmi detentur tad-drittijiet. Għall-kuntrarju, fil-każ tat-tniżżil mill-internet, ħlief għal miżuri tekniċi partikolari, id-detentur tad-drittijiet tal-awtur jitlef il-kontroll fattwali fuq il-kopja tax-xogħol tiegħu ladarba din titniżżel minn utent. L-uniku mezz ta’ kontroll tiegħu huwa l-kontroll ġuridiku li jirriżulta mid-dritt esklużiv tiegħu.
Rimarki finali
77. Sabiex niġbor fil-qosor il-kunsiderazzjonijiet imsemmija hawn fuq, anki jekk fil-ġurisprudenza tagħha l-Qorti tal-Ġustizzja għamlet ċerti avvanzi fis-sens tar-rikonoxximent tal-eżawriment tad-drittijiet tal‑awtur fl-ambjent diġitali, minnha ma tirriżultax il-ħtieġa li tali eżawriment jiġi rrikonoxxut fiċ-ċirkustanzi ta’ din il-kawża.
78. Huwa veru li din il-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja tista’ tagħti impressjoni ta’ kumplessità u ta’ inkoerenza u li hemm it-tentazzjoni li s-sitwazzjoni ġuridika tiġi ssimplifikata billi tiġi aċċettata r-regola tal-eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni fl-ambjent diġitali għall-kategoriji kollha tax-xogħlijiet (58). Madankollu, jiena naħseb li, fin-nuqqas ta’ leġiżlazzjoni kompleta, permezz ta’ atti leġiżlattivi, f’dak li jirrigwarda din ir-regola, id-diversità tas-soluzzjonijiet ġurisprudenzjali hija ġġustifikata, u saħansitra inevitabbli, fir-rigward ta’ sitwazzjonijiet fattwali differenti, irregolati minn atti leġiżlattivi differenti u li jfittxu li jilħqu għanijiet speċifiċi. Fl-opinjoni tiegħi, l-għan tat-tfittxija tal-koerenza ma għandux ikun il-bażi, waħdu, tar-rikonoxximent ġurisprudenza tar‑regola tal-eżawriment.
Il-bilanc tal-interessi inkwistjoni
79. Kif semmejt fl-introduzzjoni ta’ dawn il-konklużjonijiet, id‑diġitalizzazzjoni tal-kontenuti, inkluż dak tax-xogħlijiet protetti mid‑drittijiet tal-awtur, u fuq kollox l-iżvilupp tal-modalitajiet il-ġodda tal‑provvista tagħhom lill-utenti li saru possibbli permezz tal-internet fixklu l-bilanċ li kien jeżisti fl-ambjent analoġiku bejn, minn naħa, l-interessi tad-detenturi tad-drittijiet tal-awtur u, min-naħa l-oħra, dawk tal-utenti tax-xogħlijiet. Ir-regola tal-eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni hija waħda mill-istrumenti li jikkontribwixxu għaż‑żamma ta’ dan il-bilanċ. Il-kwistjoni li tqum hija dik dwar jekk l-ekwilibriju tal-interessi inkwistjoni jirrikjedix l-applikazzjoni ta’ din ir-regola anki fil-każ tal-provvista tax-xogħlijiet bi tniżżil mill‑internet.
80. Diversi argumenti, imqajma fid-duttrina, jimmilitaw favur din l‑applikazzjoni (59).
81. L-ewwel nett, l-eżistenza tas-swieq ta’ oġġetti użati ssaħħaħ il‑kompetizzjoni, tbaxxi l-prezzijiet u tikkontribwixxi għal aċċessibbiltà aħjar tal-prodotti, b’benefiċċji evidenti għall-konsumatur. Peress li l‑kopji diġitali dematerjalizzat użati huma, kuntrarjament għall-kopji materjali, sostituti perfetti ta’ eżemplari ġodda, din il-kompetizzjoni hija ħafna iktar b’saħħitha.
82. It-tieni nett, l-aċċessibbiltà, għal prezzijiet moderati, ta’ kopji ta’ xogħlijiet użati tippromwovi l-innovazzjoni, kemm min-naħa tad‑detenturi tad-drittijiet tal-awtur (sabiex jikkompetu mal-offerta ta’ prodott użat, ara l-punt preċedenti) kif ukoll minn naħa tal-utenti u ta’ terzi, bħall-pjattaformi ta’ swieq onlajn.
83. It-tielet nett, in-nuqqas ta’ kontroll min-naħa tad-detenturi tad‑drittijiet tal-awtur fuq l-użu u d-destin tal-kopja tax-xogħol minħabba l-fatt tal-eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni jsaħħaħ il‑protezzjoni tal-ħajja privata tal-utenti. Fil-fatt, il-provvista tax‑xogħlijiet bit-tniżżil mill-internet ma tippermettix biss li d-distributuri jkunu jafu l-identità ta’ kull akkwirent, iżda wkoll li jiġbru informazzjoni dwar il-mod kif dan tal-aħħar juża x-xogħol. Id-distributuri tal-kotba elettroniċi jistgħu b’mod partikolari jkunu jafu jekk il-qarrej qarax il‑ktieb sa l-aħħar u saħansitra jekk għamilx xi notamenti fih. Il-kontroll li għandhom id-distributuri fuq il-kopji mniżżla mill-internet jippermettilhom ukoll li jxolju l-kuntratt, billi jagħmlu inutilizzabbli l-kopja allegatament “mixtrija” mill-utent.
84. Fir-raba’ u l-aħħar nett, l-eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni jippermetti li jiġu preklużi l-prattiki antikompetittivi li jorbtu lill-utenti mad‑distributuri billi jżidu l-ispejjeż tal-bidla ta’ distributur. Dawn il‑prattiki għadhom jidhru, b’mod partikolari, fis-suq tal-kotba elettroniċi meta l-akkwist u l-użu ta’ tali ktieb huma suġġetti, pereżempju, għall-ftuħ ta’ kont mad-distributur u l-pussess ta’ tagħmir għall-qari li jitqassam mill-istess impriża.
85. Madankollu, uħud minn dawn l-argumenti jirrigwardaw aspetti ta’ politika ekonomika ġenerali (livelli ta’ prezzijiet, kompetizzjoni, innovazzjoni) li jistgħu, ċertament, jittieħdu inkunsiderazzjoni mil‑leġiżlatur, iżda li, fl-opinjoni tiegħi, ma għandhomx jiggwidaw deċiżjonijiet ta’ natura ġurisprudenzjali.
86. Min-naħa l-oħra, argumenti oħra ma jirrigwardawx l-aġir tal‑benefiċjarji tad-drittijiet tal-awtur iżda dak tad-distributuri tax‑xogħlijiet. Ir-rikonoxximent tal-eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni sabiex jiġi oppost dan l-aġir ikun ifisser għalhekk li d-drittijiet tal-awturi jiġu limitati għal raġunijiet li ma humiex relatati mal-bilanċ bejn dawn id-drittijiet u dawk tal-utenti. Fi kliem ieħor, id-drittijiet tal-awtur iservi bħala fattur għall-korrezzjoni tal-allegati nuqqasijiet ta’ funzjonament tas‑suq tal-provvista tax-xogħlijiet.
87. Niddubita wkoll li r-regola tal-eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni, waħidha, kapaċi tirrimedja l-problemi msemmija iktar ’il fuq. Fil-fatt, jekk, skont din ir-regola, l-akkwirent ta’ kopja dematerjalizzata ta’ xogħol ikun f’pożizzjoni li jerġa’ jbigħ din il‑kopja, dan ma jkollux awtomatikament il-konsegwenza li jannulla l‑kundizzjonijiet kollha kuntrattwali ta’ użu ta’ din il-kopja (60). Barra minn hekk, lanqas ma huwa ċert li l-utenti dejjem ikunu jridu jeħilsu minnha. Fil‑fatt, flimkien ma’ dawn il-limitazzjonijiet u l-intrużjonijiet fil-ħajja privata, id-distributuri jagħtu vantaġġi lill-utenti, li jistgħu jagħżlu li jissaportu l-inkonvenjenti biex jibbenefikaw mill-vantaġġi.
88. Barra minn hekk, hemm ukoll argumenti sinjifikattivi kontra l‑applikazzjoni tar-regola tal-eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni għall-provvista tax-xogħlijiet permezz tat-tniżżil mill-internet.
89. Fl-ewwel lok, kif diġà semmejt, il-kopji diġitali dematerjalizzati ma jiddeterjorawx bl-użu, b’tali mod li kopji użati jikkostitwixxu sostituti perfetti tal-kopji ġodda. Ma’ dan tiżdied il-possibbiltà ta’ skambji ta’ tali kopji li la jeħtieġu sforzi u lanqas spejjeż addizzjonali. B’hekk, hemm ir-riskju li s-suq parallel ta’ oġġetti użati jaffettwa l-interessi tad-detenturi tad-drittijiet tal-awtur b’mod ħafna iktar sinjifikattiv milli s-suq ta’ oġġetti tanġibbli użati.
90. Il-kawża prinċipali hija eżempju eċċellenti. Kif ammetta r‑rappreżentant ta’ Tom Kabinet waqt is-seduta, din il-kumpannija tbigħ mill-ġdid kotba elettroniċi bi prezz inqas minn dak tal-akkwist. Il-profittabbiltà ta’ tali proċess ġej mill-fatt li l-utenti tas-sit tal-internet tagħha jiġu mħajra jerġgħu jbigħu lil Tom Kabinet, wara li jkunu qrawhom, il-kotba elettroniċi li jkunu xtraw mingħandha, li mbagħad tista’ tipproponihom lil klijenti oħra. Sensiela ta’ diversi tranżazzjonijiet ta’ bejgħ u ta’ akkwist tippermetti b’hekk li Tom Kabinet tagħmel profitt mill-attività tagħha, bl-uniku spiża tagħha tkun l-ewwel akkwist tal-ktieb elettroniku.
91. Minn dan jirriżultaw żewġ riskji għad-detenturi tad-drittijiet tal‑awtur. L-ewwel wieħed huwa dak tal-kompetizzjoni tal-kopji tal‑istess kwalità offruti għal frazzjoni tal-prezz tas-suq oriġinal u, it‑tieni, dak ta’ tkattir mingħajr kontroll tal-kopji fiċ‑ċirkolazzjoni. Fil-fatt, diversi skambji, matul perijodu qasir, ta’ kopja diġitali tax-xogħol fil-prattika huma ekwivalenti għal tkattir ta’ kopji. Dan huwa partikolarment veru meta, kif inhu spiss il-każ tal‑kotba, il-bżonnijiet tal-utenti huma ssodisfatti wara li l-ktieb jinqara darba (61).
92. Fit-tieni lok, riskju ta’ tkattir, din id-darba reali, jeżisti mill-fatt li t-tniżżil mill-internet jikkonsisti f’riproduzzjoni tal-kopja fuq il-kompjuter li jirċeviha. Jekk, bħala prinċipju, wara t-tniżżil tagħha mill-internet, il-persuna li terġa’ tbigħ hija obbligata li tħassar il-kopja tagħha, huwa diffiċli li l-osservanza ta’ dan l-obbligu tiġi vverifikata, b’mod partikolari fil-każ ta’ individwi (62).
93. Ċertament, din il-problema hija iktar relatata mad‑diġitalizzazzjoni milli mat-tniżżil onlajn mill-internet. Fil-fatt, kopja diġitali fuq sostenn tanġibbli tista’ tiġi rriprodotta mill-proprjetarju tagħha (att assolutament legali taħt l-eċċezzjoni ta’ kopja privata), u dan l‑utent sussegwentement jerġa’ jbigħ il-kopja materjali bis-saħħa tar‑regola tal-eżawriment. Jekk tali aġir ma jkunx onest ħafna, madankollu jkun diffiċli ferm li jiġi ddikjarat illegali. Barra minn hekk, il-projbizzjoni tiegħu diffiċli li tiġi implimentata mingħajr indħil fil‑ħajja privata tal‑utent. Madankollu, dan ma japplikax għall-kategoriji kollha ta’ xogħlijiet, b’mod partikolari ma japplikax għall-kotba (63), u l-bejgħ mill-ġdid ta’ kopja materjali jeħtieġ li tiġġarrab spiża (pereżempju l‑posta) li ma teżistix fil-każ ta’ skambji dematerjalizzati.
94. Fit-tielet lok, ma huwiex ċert li, ladarba l-iskambji tal-kopji diġitali użati jiġu awtorizzati, ikun dejjem faċli jew possibbli li l-kopji legali, jiġifieri dawk legalment akkwistati u mibjugħa mill-ġdid, jintgħarfu minn dawk foloz. Ċertament, il-pjattaformi professjonali jistgħu jużaw mezzi tekniċi sabiex jiżguraw ruħhom minn dan, kif tagħmel, skont l‑informazzjoni li tinsab fit-talba għal deċiżjoni preliminari, Tom Kabinet. Madankollu hemm dubju dwar kemm individwi jwettqu l‑istess sforzi. B’hekk, ir-rikonoxximent tar-regola tal-eżawriment tad‑dritt ta’ distribuzzjoni tal-kopji dematerjalizzati jista’ jikkontribwixxi għall-iżvilupp tal-piraterija u jagħmel iktar diffiċli l‑implimentazzjoni tal-miżuri intiżi biex jiġġielduha.
95. Finalment, infakkar li t-tniżżil mill-internet bi dritt ta’ użu perpetwu bħala modalità ta’ provvista ta’ kontenut onlajn jinsab fil‑proċess li jiġi relegat għall-passat. Metodi ġodda ta’ aċċess bħall‑istreaming jew l-aċċess abbażi ta’ abbonament ġew introdotti u huma popolari ferm, mhux biss mad-detenturi tad-drittijiet tal-awtur u d-distributuri, iżda wkoll mal-utenti. Fil-fatt, dawn il-metodi ġodda ta’ aċċess, minn naħa, jiżguraw dħul ogħla għal tal-ewwel u, min‑naħa l-oħra, jagħtu lit-tieni aċċess iktar flessibbli għal kontenut ħafna iktar wiesa’. Huwa veru li dawn il-metodi ġodda ta’ aċċess ma jirrigwardawx fl-ewwel lok il-kotba elettroniċi: huwa diffiċli tikkonċepixxi l-istreaming ta’ ktieb. Madankollu, is-soluzzjonijiet li fihom, għall-prezz ta’ abbonament mensili jew annwali, l-utent jikseb l‑aċċess għal librerija sħiħa ta’ kotba elettroniċi eżistenti diġà. Jekk dan l-aċċess dejjem jeħtieġ it-tniżżil mill-internet tal-ktieb, madankollu ma jkunx hemm pagament għal kull oġġett imniżżel u għalhekk ikun diffiċli li f’dan il-każ isir riferiment għal “bejgħ”. Issa, il-bejgħ ta’ kopja tax-xogħol hija l-kundizzjoni tal-eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni.
96. Il-Qorti tal-Ġustizzja, bir-rikonoximent tar-regola tal-eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni fl-ambjent tal-internet, issolvi għalhekk problema li ma għandhiex tkun problema u li tappartjeni fil-parti l-kbira tagħha għall-passat.
97. Dawn il-kunsiderazzjonijiet iwasslu għall-konklużjoni li, għalkemm raġunijiet sodi jimmilitaw favur ir-rikonoxximent tar-regola tal‑eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni fil-każ ta’ tniżżil mill-internet, madankollu, raġunijiet oħra, tallinqas daqstant sodi, jopponuh. B’hekk il-bilanċ tad-diversi interessi involuti ma jaqlibx il-miżien lejn sens differenti minn dak li jirriżulta mit-termini tad-dispożizzjonijiet fis‑seħħ.
Konklużjoni
98. Il-kunsiderazzjonijiet preċedenti jwasslu għall-konklużjoni li argumenti, kemm legali kif ukoll teleoloġiċi, jimmilitaw favur ir‑rikonoxximent tar-regola tal-eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni f’dak li jirrigwarda x-xogħlijiet ipprovduti permezz ta’ tniżżil onlajn mill-internet għal użu permanenti (64). B’mod partikolari, il-pussess permanenti ta’ kopja ta’ tali xogħol mill-utent juri x-xebh ta’ dan il-mod ta’ provvista mad‑distribuzzjoni tal-kopji tanġibbli. Madankollu, jiena tal-opinjoni li, fl-istat attwali tad-dritt tal-Unjoni, għandhom jieħdu l-preċedenza l-argumenti f’sens kuntrarju. Dawn huma b’mod partikolari argumenti żviluppati fil-punti 36 sa 49 ta’ dawn il-konklużjonijiet, li jirrigwardaw il-volontà ċara tal-leġiżlatur tal‑Unjoni li t-tniżżil mill-internet ikun kopert bid-dritt tal-komunikazzjoni lill‑pubbliku, il-limitazzjoni tad-dritt ta’ distribuzzjoni għall-atti ta’ trasferiment ta’ proprjetà ta’ kopja u d-dritt ta’ riproduzzjoni. Dawn l‑argumenti legali huma kkorroborati mill-kunsiderazzjonijiet ta’ natura teleoloġika spjegati fil-punti 89 sa 96 ta’ dawn il-konklużjonijiet.
99. Għal din ir-raġuni, nipproponi li tingħata r-risposta segwenti għad-domandi preliminari magħmula mir-Rechtbank Den Haag (il-Qorti Distrettwali ta’ Den Haag, il-Pajjiżi l-Baxxi):
L-Artikolu 3(1) u l-Artikolu 4 tad-Direttiva 2001/29/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tat-22 ta’ Mejju 2001 dwar l-armonizzazzjoni ta’ ċerti aspetti ta’ drittijiet tal-awtur u drittijiet relatati fis-soċjetà tal‑informazzjoni għandhom jiġu interpretati fis-sens li l-provvista ta’ kotba elettroniċi permezz ta’ tniżżil onlajn mill-internet għal użu permanenti ma taqax taħt id-dritt ta’ distribuzzjoni fis-sens tal-Artikolu 4 ta’ din id-direttiva, iżda taħt id-dritt tal-komunikazzjoni lill-pubbliku fis-sens tal-Artikolu 3(1) tal‑imsemmija direttiva.