Sprawy połączone C‑168/16 i C‑169/16

Sandra Nogueira i in.
przeciwko
Crewlink Ireland Ltd

oraz

Miguel José Moreno Osacar
przeciwko
Ryanair Designated Activity Company

(wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożone przez cour du travail de Mons)

Odesłanie prejudycjalne – Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja – Jurysdykcja w sprawach dotyczących indywidualnych umów o pracę – Rozporządzenie (WE) nr 44/2001 – Artykuł 19 pkt 2 lit. a) – Pojęcie „miejsca, w którym pracownik zazwyczaj świadczy pracę” – Sektor lotniczy – Personel latający – Rozporządzenie (EWG) nr 3922/91 – Pojęcie „portu macierzystego”

Streszczenie – wyrok Trybunału (druga izba) z dnia 14 września 2017 r.

1.        Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja i wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych – Rozporządzenie nr 44/2001 – Postanowienia tego rozporządzenia uznane za równoważne z postanowieniami konwencji brukselskiej – Wykładnia tych przepisów zgodnie z orzecznictwem Trybunału odnoszącym się do konwencji – Jurysdykcja w sprawach dotyczących indywidualnych umów o pracę – Pojęcie miejsca, w którym pracownik zazwyczaj świadczy pracę albo miejsca, w którym znajduje się przedsiębiorstwo, które zatrudniło pracownika – Wykładnia autonomiczna – Uwzględnienie odpowiednich przepisów zawartych w konwencji rzymskiej – Dopuszczalność

(konwencja rzymska z dnia 19 czerwca 1980 r., preambuła; rozporządzenie Rady nr 44/2001, art. 19 pkt 2)

2.        Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja i wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych – Rozporządzenie nr 44/2001 – Jurysdykcja w sprawach dotyczących indywidualnych umów o pracę – Pojęcie miejsca, w którym pracownik zazwyczaj świadczy pracę – Wykładnia rozszerzająca

[rozporządzenie Rady nr 44/2001, art. 19 pkt 2 lit. a)]

3.        Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja i wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych – Rozporządzenie nr 44/2001 – Jurysdykcja w sprawach dotyczących indywidualnych umów o pracę – Pojęcie miejsca, w którym pracownik zazwyczaj świadczy pracę – Ustalenie w wypadku wykonywania pracy w kilku państwach członkowskich – Stosunki pracy w branży transportu – Kryteria określenia tego miejsca

[konwencja rzymska z dnia 19 czerwca 1980 r., art. 5 pkt 1; rozporządzenie Rady nr 44/2001, art. 19 pkt 2 lit. a)]

4.        Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja i wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych – Rozporządzenie nr 44/2001 – Jurysdykcja w sprawach dotyczących indywidualnych umów o pracę – Pojęcie miejsca, w którym pracownik zazwyczaj świadczy pracę – Skarga wniesiona przez członka personelu latającego przewoźnika lotniczego albo osobę oddelegowaną do tego przewoźnika – Pojęcie nierównoważne z pojęciem portu macierzystego w rozumieniu załącznika III do rozporządzenia nr 3922/91 – Pojęcie portu macierzystego mogące stanowić istotną wskazówkę dla celów określenia tego miejsca

[rozporządzenia Rady: nr 3922/91, załącznik III; nr 44/2001, art. 19 pkt 2 lit. a)]

5.        Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja i wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych – Rozporządzenie nr 44/2001 – Jurysdykcja w sprawach dotyczących indywidualnych umów o pracę – Pojęcie miejsca, w którym pracownik zazwyczaj świadczy pracę – Skarga wniesiona przez członka personelu latającego przewoźnika lotniczego albo osobę oddelegowaną do tego przewoźnika – Miejsce nierównoważne z terytorium państwa członkowskiego, którego przynależność państwową mają statki powietrzne należące do tego przewoźnika lotniczego

[konwencja chicagowska z dnia 7 grudnia 1944 r., art. 17; rozporządzenie Rady nr 44/2001, art. 19 pkt 2 lit. a)]

1.      Zobacz tekst orzeczenia.

(zob. pkt 45–48, 55, 56)

2.      Zobacz tekst orzeczenia.

(zob. pkt 57)

3.      Co się tyczy umowy o pracę wykonywanej na terytorium szeregu umawiających się państw, a także wobec braku rzeczywistego ośrodka działalności zawodowej, w którym pracownik wykonuje zasadniczą część swoich obowiązków wobec pracodawcy, Trybunał orzekł, że art. 5 pkt 1 konwencji brukselskiej należy – zarówno w świetle konieczności określenia miejsca, z którym spór wykazuje najściślejszy związek dla celów określenia sądu mającego najlepsze możliwości wydania orzeczenia w sprawie, jak i zapewnienia odpowiedniej ochrony pracownikowi jako słabszej stronie umowy, a także uniknięcia wielości właściwych sądów – interpretować jako dotyczący miejsca, w którym lub z którego pracownik faktycznie wykonuje zasadniczą część swoich obowiązków wobec pracodawcy. A zatem w takich okolicznościach określone w art. 19 pkt 2 lit. a) rozporządzenia Bruksela I pojęcie „miejsca, w którym pracownik zazwyczaj świadczy pracę”, należy interpretować jako miejsce, w którym lub z którego pracownik wykonuje zasadniczą część obowiązków ciążących na nim wobec pracodawcy.

W niniejszym wypadku rozpatrywane w postępowaniu głównym spory dotyczą pracowników zatrudnionych w charakterze członków personelu latającego przewoźnika lotniczego lub osoby oddelegowanej do tego przewoźnika. W konsekwencji rozpatrujący takie spory sąd państwa członkowskiego – gdy nie może on bezspornie określić „miejsca, w którym pracownik zazwyczaj świadczy pracę” – w celu określenia swojej jurysdykcji powinien zidentyfikować „miejsce, z którego” ten pracownik wykonuje zasadniczą część obowiązków ciążących na nim wobec pracodawcy. Jak przypomniał rzecznik generalny w pkt 95 opinii, z orzecznictwa Trybunału wynika także, że aby określić konkretne miejsce, sąd krajowy powinien odnieść się do łańcucha poszlak.

Jak podkreślił rzecznik generalny w pkt 85 opinii, co się tyczy szczególnego charakteru stosunków pracy w branży transportu, Trybunał w wyrokach z dnia 15 marca 2011 r., Koelzsch (C‑29/10, EU:C:2011:151, pkt 49) i z dnia 15 grudnia 2011 r., Voogsgeerd (C‑384/10, EU:C:2011:842, pkt 38–41), wskazał szereg wskazówek, jakie mogą uwzględnić sądy krajowe. Sądy te powinny w szczególności ustalić, w którym państwie członkowskim znajduje się miejsce, skąd pracownik wykonuje przewozy, dokąd wraca po ich wykonaniu, gdzie otrzymuje polecenia dotyczące przewozów i organizuje swoją pracę, a także miejsce, w którym znajdują się jego narzędzia pracy. W tym względzie w okolicznościach takich jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, a także jak podkreślił rzecznik generalny w pkt 102 opinii, należy również uwzględnić miejsce postoju statków powietrznych, na których pokładzie praca jest zwykle świadczona.

(zob. pkt 58–61, 63, 64)

4.      Artykuł 19 pkt 2 lit. a) rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych należy interpretować w ten sposób, że w wypadku pozwu wniesionego przez członka personelu latającego przewoźnika lotniczego lub osobę oddelegowaną do tego przewoźnika, aby określić jurysdykcję sądu rozpatrującego sprawę, pojęcie „miejsca, w którym pracownik zazwyczaj świadczy pracę”, w rozumieniu tego przepisu nie jest równoważne z pojęciem „portu macierzystego” w rozumieniu załącznika III do rozporządzenia Rady (EWG) nr 3922/91 z dnia 16 grudnia 1991 r. w sprawie harmonizacji wymagań technicznych i procedur administracyjnych w dziedzinie lotnictwa cywilnego, zmienionego rozporządzeniem (WE) nr 1899/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r.

Pojęcie „portu macierzystego” stanowi jednak istotną wskazówkę dla celów określenia „miejsca, w którym pracownik zazwyczaj świadczy pracę”. Pojęcie to zdefiniowano bowiem w załączniku III do rozporządzenia nr 3922/91 w regule OPS 1.1095 jako miejsce, z którego personel latający zazwyczaj rozpoczyna dzień pracy i w którym go kończy, a także w pobliżu którego pracownicy w okresie wykonywania umowy o pracę mają miejsce zamieszkania i pozostają do dyspozycji przewoźnika lotniczego. Dopiero w sytuacji gdyby – przy uwzględnieniu okoliczności faktycznych każdego wypadku – pozwy takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym wykazywały ściślejszy związek z miejscem innym niż miejsce „portu macierzystego”, to ostatnie miejsce nie byłoby istotne dla celów określenia „miejsca, z którego pracownicy zwykle świadczą pracę” (zob. podobnie wyrok z dnia 27 lutego 2002 r., Weber, C‑37/00, EU:C:2002:122, pkt 53; a także analogicznie wyrok z dnia 12 września 2013 r., Schlecker, C‑64/12, EU:C:2013:551, pkt 38 i przytoczone tam orzecznictwo).

(zob. pkt 70, 73, 77; sentencja)

5.      Zobacz tekst orzeczenia.

(zob. pkt 75, 76)