Sprawa T‑401/11 P-RENV-RX
(publikacja fragmentów)
Missir Mamachi di Lusignano i in.
przeciwko
Komisji Europejskiej
Odwołanie – Służba publiczna – Urzędnicy – Zabójstwo urzędnika i jego małżonki – Zasada zgodności pomiędzy wnioskiem, zażaleniem i skargą odszkodowawczą – Obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa pracowników w służbie Unii – Związek przyczynowy – Szkoda majątkowa – Odpowiedzialność solidarna – Uwzględnienie świadczeń określonych w regulaminie pracowniczym – Krzywda – Odpowiedzialność instytucji za krzywdę zmarłego urzędnika – Odpowiedzialność instytucji za krzywdę spadkobierców zmarłego urzędnika
Streszczenie – wyrok Sądu (izba ds. odwołań) z dnia 7 grudnia 2017 r.
1. Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Związek przyczynowy – Wielość przyczyn powstania szkody – Zastosowanie teorii adekwatnego związku przyczynowego i równoważności warunków
(art. 340 akapit drugi TFUE)
2. Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Związek przyczynowy – Zabójstwo urzędnika przez osobę trzecią w następstwie uchybienia przez jego instytucję obowiązkowi zapewnienia mu bezpieczeństwa – Przerwanie związku przyczynowego ze względu na działanie osoby trzeciej – Brak – Uznanie instytucji za współsprawcę szkody
(art. 340 akapit drugi TFUE)
3. Odwołanie – Zarzuty – Zarzut skierowany przeciwko podstawie uzupełniającej – Zarzut bezskuteczny – Oddalenie
(art. 256 ust. 1 TFUE; statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 58 akapit pierwszy)
4. Urzędnicy – Obowiązek wspomagania ciążący na administracji – Zakres stosowania – Zakres – Granice
(regulamin pracowniczy, art. 24)
5. Skargi urzędników – Właściwość sądu Unii – Stwierdzenie solidarnej odpowiedzialności instytucji za krzywdę doznaną przez urzędnika – Zaliczenie
(art. 270 TFUE; regulamin pracowniczy, art. 24)
6. Odpowiedzialność pozaumowna – Szkoda – Szkoda podlegająca naprawieniu – Szkoda wyrządzona przez więcej niż jednego sprawcę – Odpowiedzialność solidarna współsprawców
(art. 340 akapit drugi TFUE)
7. Odwołanie – Zarzuty – Niewystarczające uzasadnienie – Kryteria uwzględniane przez Sąd do spraw Służby Publicznej w celu określenia wysokości odszkodowania przyznanego tytułem naprawienia szkody – Kontrola dokonywana przez Sąd
8. Urzędnicy – Pozaumowna odpowiedzialność instytucji – Przesłanki – Szkoda – Krzywda związana z cierpieniami psychicznymi i fizycznymi doznanymi przez urzędnika przed śmiercią – Szkoda niepodlegająca naprawieniu
(art. 340 akapit drugi TFUE)
9. Urzędnicy – Pozaumowna odpowiedzialność instytucji – Przesłanki – Szkoda – Krzywda doznana przez spadkobierców zamordowanego urzędnika z powodu niewystarczającego charakteru świadczeń systemu regulaminu pracowniczego mających zapewnić naprawienie wyrządzonej im szkody – Szkoda podlegająca naprawieniu – Granice
(art. 340 akapit drugi TFUE)
10. Odpowiedzialność pozaumowna – Szkoda – Szkoda objęta odszkodowaniem – Krzywda spowodowana śmiercią bliskiej osoby – Zaliczenie – Oszacowanie ex æquo et bono
(art. 340 akapit drugi TFUE)
1. Zasadniczo w przypadku wielu przyczyn tej samej szkody mogą być stosowane dwie teorie związku przyczynowego, tj. teoria „równoważności warunków” i „adekwatnego związku przyczynowego”. W prawie Unii pojawia się tendencja na rzecz teorii adekwatnego związku przyczynowego. W istocie Unia może ponosić odpowiedzialność jedynie za szkody wynikające w sposób wystarczająco bezpośredni z nieprawidłowego zachowania danej instytucji, a do strony skarżącej należy wykazanie, że bez wadliwego zachowania szkoda nie zostałaby wyrządzona oraz że owo zachowanie jest decydującą przyczyną powstania poniesionej przez nią szkody.
Ponadto w przypadku gdy, po pierwsze, zachowanie zarzucane instytucji jest częścią szerszego procesu, w którym uczestniczyły osoby trzecie, a po drugie, gdy bezpośrednią przyczyną dochodzonej szkody było działanie jednej z tych osób trzecich, zadaniem sądu Unii jest sprawdzenie, czy działanie to było nieuniknione z powodu zarzucanego instytucji zachowania, czy też, przeciwnie, stanowiło ono przejaw niezależnej woli. W przypadku istnienia niezależnej woli sąd powinien stwierdzić, iż doszło do przerwania związku przyczynowego. Co więcej, orzecznictwo dotyczące art. 340 akapit drugi TFUE ogranicza odpowiedzialność Unii do szkód wynikających bezpośrednio lub wystarczająco bezpośrednio z niezgodnego z prawem zachowania danej instytucji, co wyklucza w szczególności objęcie tą odpowiedzialnością szkód, które są jedynie daleką konsekwencją przedmiotowego zachowania. Zgodnie z tą samą logiką sam fakt, iż bezprawne zachowanie stanowiło warunek konieczny wystąpienia szkody, w tym znaczeniu, że szkoda nie wystąpiłaby bez takiego zachowania, nie jest wystarczający do stwierdzenia istnienia związku przyczynowego.
Niemniej jednak powyższe zasady wynikające z orzecznictwa nie wykluczają całkowicie stosowania teorii równoważności warunków i pozwalają jedynie stwierdzić, że jeżeli związek wadliwego zachowania tej instytucji ze szkodą jest odległy, a sąd stwierdził, iż doszło do przerwania związku przyczynowego, teoria równoważności warunków nie może być stosowana. Co za tym idzie, a contrario, w przypadku gdy szkoda wynika wprost lub w sposób wystarczająco bezpośredni z wadliwego zachowania tej instytucji, a zatem gdy zachowanie to nie jest na tyle odległe od szkody, by nie prowadziło do przerwania związku przyczynowego, sąd Unii może zastosować teorię równoważności warunków.
(zob. pkt 64, 67–70)
2. W przypadku gdy instytucja jest odpowiedzialna za niedopełnienie obowiązku ochrony, które przyczyniło się do powstania konkretnej szkody, której uniknięcie stanowiło cel owego obowiązku, należy stwierdzić, że rzeczone uchybienie, nawet jeżeli nie może być uznane za jedyną przyczynę szkody, może przyczyniać się w sposób wystarczająco bezpośredni do jej powstania. Tak więc sąd Unii może uznać, że działanie osoby trzeciej, dające lub niedające się przewidzieć, nie może ani prowadzić do przerwania związku przyczynowego, ani stanowić okoliczności całkowicie zwalniającej instytucję z jej odpowiedzialności, ponieważ to obydwie przyczyny, a mianowicie uchybienie instytucji oraz działanie osoby trzeciej, doprowadziły do powstania danej szkody. W tych okolicznościach w przypadku wystąpienia wadliwego zachowania polegającego na uchybieniu obowiązkowi zapewnienia ochrony, które to uchybienie przyczyniło się do powstania konkretnej szkody, której uniknięcie stanowiło cel owego obowiązku, nawet jeśli dana instytucja nie może zostać uznana za główną osobę odpowiedzialną za szkodę, powinna zostać uznana za współsprawcę szkody.
(zob. pkt 72, 84)
3. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 92)
4. Przesłanką zastosowania art. 24 regulaminu pracowniczego jest poniesienie przez urzędnika szkody z racji zajmowanego stanowiska i pełnionych obowiązków. W rezultacie przepis ten nie znajduje zastosowania, w przypadku gdy urzędnik nie poniósł szkody w trakcie wykonywania swoich obowiązków.
(zob. pkt 106)
5. Sąd Unii pozostaje właściwy do oceny odpowiedzialności instytucji, w sytuacji gdy przyczyniła się ona, samodzielnie lub wraz z osobą trzecią, do wyrządzenia szkody urzędnikowi. Brzmienie art. 24 regulaminu pracowniczego wskazuje, że rodzaj odpowiedzialności osoby trzeciej nie ma żadnego wpływu na obowiązek solidarnie spoczywający na instytucji będącej współsprawcą szkody wyrządzonej urzędnikowi w trakcie pełnienia przez niego swoich obowiązków. Przepis ten pokazuje, że sądowi Unii może zostać przedstawiony do rozpoznania spór dotyczący kwestii odpowiedzialności solidarnej instytucji za czyn osoby trzeciej, przy czym rodzaj odpowiedzialności osoby trzeciej nie ma żadnego wpływu na uprawnienie sądu Unii do orzekania w przedmiocie odpowiedzialności solidarnej instytucji.
(zob. pkt 113)
6. Z praw państw członkowskich wynika wspólna zasada ogólna, zgodnie z którą sąd krajowy stwierdza odpowiedzialność solidarną współsprawców danej szkody, uznając, że słuszne jest, aby poszkodowany nie musiał, po pierwsze, ustalać części szkody, za którą każdy współsprawca jest odpowiedzialny, a po drugie, ponosić ryzyka, że pozwany współsprawca okaże się niewypłacalny. Zasada odpowiedzialności solidarnej znajduje zastosowanie zarówno w przypadku szkody majątkowej, jak i krzywdy.
(zob. pkt 118, 195)
7. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 129)
8. Z prawa państw członkowskich nie wynika żadna wspólna zasada ogólna, zgodnie z którą w okolicznościach gdy urzędnik wykonujący obowiązki zawodowe w państwie trzecim zostaje zamordowany w udostępnionym mu miejscu zakwaterowania, sąd krajowy zasądziłby zadośćuczynienie za krzywdę polegającą na cierpieniach fizycznych i psychicznych doznanych przed śmiercią.
(zob. pkt 175, 176)
9. Z prawa państw członkowskich wynika wspólna zasada ogólna, zgodnie z którą w okolicznościach gdy urzędnik wykonujący obowiązki zawodowe w państwie trzecim zostaje zamordowany w udostępnionym mu miejscu zakwaterowania, istnienie systemu gwarantującego automatyczną wypłatę świadczeń spadkobiercom zmarłego urzędnika nie stoi na przeszkodzie temu, aby spadkobiercy ci, jeżeli uważają, że poniesione przez nich szkody nie zostały naprawione za pośrednictwem tego systemu lub zostały naprawione w niepełnym wymiarze, dochodzili zadośćuczynienia za poniesioną krzywdę również w drodze postępowania przed sądem krajowym. W tym względzie z prawa państw członkowskich wynika także wspólna zasada ogólna, zgodnie z którą doznana krzywda nie może być naprawiona podwójnie. Co za tym idzie, do sądu Unii należy sprawdzenie, w jakim zakresie system gwarantujący automatyczną wypłatę świadczeń pokrywa w całości, częściowo lub wcale, krzywdę doznaną przez spadkobierców, zanim ustali kwotę odszkodowania za rzeczoną szkodę.
(zob. pkt 194, 195)
10. Z prawa państw członkowskich wynika wspólna zasada ogólna, zgodnie z którą uznaje się istnienie podlegającej naprawieniu krzywdy poniesionej przez spadkobierców, w szczególności dzieci i rodziców osoby zmarłej, polegającej na cierpieniu moralnym spowodowanym przez śmierć osoby bliskiej. Co się tyczy ustalenia wartości krzywdy, sąd Unii nie może posłużyć się tabelami sporządzonymi w jednym państwie członkowskim. W tym względzie do sądu Unii należy ustalenie kwoty ex æquo et bono z przedstawieniem zastosowanych w tym celu kryteriów.
(zob. pkt 198, 200)