WYROK TRYBUNAŁU (pierwsza izba)
z dnia 21 kwietnia 2016 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Rozporządzenie (WE) nr 44/2001 – Jurysdykcja w sprawach cywilnych i handlowych – Artykuł 5 pkt 3 – Pojęcie „czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego albo roszczenia wynikającego z takiego czynu” – Dyrektywa 2001/29/WE – Harmonizacja niektórych aspektów prawa autorskiego i praw pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym – Artykuł 5 ust. 2 lit. b) – Prawo do zwielokrotniania – Wyjątki i ograniczenia – Zwielokrotnianie na użytek prywatny – Godziwa rekompensata – Brak zapłaty – Ewentualne włączenie do zakresu stosowania art. 5 pkt 3 rozporządzenia (WE) nr 44/2001
w sprawie C‑572/14
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Oberster Gerichtshof (sąd najwyższy, Austria) postanowieniem z dnia 18 listopada 2014 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 11 grudnia 2014 r., w postępowaniu:
Austro-Mechana Gesellschaft zur Wahrnehmung mechanisch‑musikalischer Urheberrechte GmbH
przeciwko
Amazon EU Sàrl,
Amazon Services Europe Sàrl,
Amazon.de GmbH,
Amazon Logistik GmbH
Amazon Media Sàrl,
TRYBUNAŁ (pierwsza izba),
w składzie: R. Silva de Lapuerta (sprawozdawca), prezes izby, A. Arabadjiev, C.G. Fernlund, S. Rodin i E. Regan, sędziowie,
rzecznik generalny: H. Saugmandsgaard Øe,
sekretarz: K. Malacek, administrator,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 26 listopada 2015 r.,
rozważywszy uwagi przedstawione:
– w imieniu Austro-Mechana Gesellschaft zur Wahrnehmung mechanisch‑musikalischer Urheberrechte GmbH przez A. Feitscha i M. Waltera, Rechtsanwälte,
– w imieniu Amazon EU Sàrl, Amazon Services Europe Sàrl, Amazon.de GmbH, Amazon Logistik GmbH oraz Amazon Media Sàrl przez U. Börgera i M. Kianfar, Rechtsanwälte,
– w imieniu rządu austriackiego przez C. Pesendorfer, działającą w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu rządu francuskiego przez D. Segoina i D. Colasa, działających w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu włoskiego przez G. Palmieri, działającą w charakterze pełnomocnika, wspieraną przez P. Gentilego, avvocato dello Stato,
– w imieniu rządu fińskiego przez H. Leppo, działającą w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu Komisji Europejskiej przez T. Scharfa i M. Wilderspina, działających w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 17 lutego 2016 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 5 pkt 3 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2001, L 12, s. 1), a także art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym (Dz.U. L 167, s. 10).
2 Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu między Austro-Mechana Gesellschaft zur Wahrnehmung mechanisch‑musikalischer Urheberrechte GmbH (zwaną dalej „Austro-Mechaną”) a Amazon EU Sàrl, Amazon Services Europe Sàrl, Amazon.de GmbH, Amazon Logistik GmbH i Amazon Media Sàrl (zwanymi dalej łącznie „Amazonem”) w przedmiocie jurysdykcji sądów austriackich do rozpatrzenia powództwa o zapłatę wynagrodzenia z tytułu wprowadzenia nośników zapisu do obrotu zgodnie z uregulowaniami austriackimi.
Ramy prawne
Prawo Unii
Rozporządzenie nr 44/2001
3 Artykuł 2 ust. 1 rozporządzenia nr 44/2001, należący do sekcji 1 rozdziału II tego rozporządzenia, zatytułowanej „Przepisy ogólne”, stanowi:
„Z zastrzeżeniem przepisów niniejszego rozporządzenia osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane, niezależnie od ich obywatelstwa, przed sądy tego państwa członkowskiego”.
4 Artykuł 5 pkt 1 i 3 tego rozporządzenia, ujęty w sekcji 2 rozdziału II, zatytułowanej „Jurysdykcja szczególna”, brzmi następująco:
„Osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, może być pozwana w innym państwie członkowskim:
1) a) jeżeli przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenia wynikające z umowy – przed sąd miejsca, gdzie zobowiązanie zostało wykonane albo miało być wykonane;
[…]
3) jeżeli przedmiotem postępowania jest czyn niedozwolony lub czyn podobny do czynu niedozwolonego albo roszczenia wynikające z takiego czynu – przed sąd miejsca, gdzie nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę”.
Dyrektywa 2001/29
5 Artykuł 2 dyrektywy 2001/29, zatytułowany „Prawo do zwielokrotniania utworu”, stanowi:
„Państwa członkowskie przewidują wyłączne prawo do zezwalania lub zabraniania bezpośredniego lub pośredniego, tymczasowego lub stałego zwielokrotniania utworu, przy wykorzystaniu wszelkich środków i w jakiejkolwiek formie, w całości lub częściowo:
a) dla autorów – w odniesieniu do ich utworów;
b) dla artystów wykonawców – w odniesieniu do utrwaleń ich przedstawień;
c) dla producentów fonogramów – w odniesieniu do ich fonogramów;
d) dla producentów pierwszych utrwaleń filmów – w odniesieniu do oryginału i kopii ich filmów;
e) dla organizacji radiowych i telewizyjnych – w odniesieniu do utrwaleń ich programów, niezależnie od tego, czy programy te są transmitowane przewodowo, czy bezprzewodowo, włączając drogę kablową lub satelitarną”.
6 Artykuł 5 tej dyrektywy, zatytułowany „Wyjątki i ograniczenia”, przewiduje w ust. 2:
„Państwa członkowskie mogą przewidzieć wyjątki lub ograniczenia w odniesieniu do prawa do zwielokrotniania określonego w art. 2 w następujących przypadkach:
[…]
b) w odniesieniu do zwielokrotnienia na dowolnych nośnikach przez osobę fizyczną na użytek prywatny i [nie] do celów ani bezpośrednio, ani pośrednio handlowych, pod warunkiem że podmioty praw autorskich otrzymają godziwą rekompensatę, uwzględniającą zastosowanie lub niezastosowanie środków technologicznych określonych w art. 6 w odniesieniu do danych utworów lub przedmiotów objętych ochroną;
[…]”.
Prawo austriackie
7 Paragraf 42 Urheberrechtsgesetz (austriackiej ustawy o prawie autorskim, zwanej dalej „UrhG”) z dnia 9 kwietnia 1936 r. (BGBl. 111/1936) w brzmieniu znajdującym zastosowanie w sporze w postępowaniu głównym stanowi:
„1. Każdy może wykonać pojedyncze kopie utworu na papierze lub na podobnym nośniku na użytek osobisty.
2. Każdy może wykonać pojedyncze kopie utworu na nośnikach innych niż te, o których mowa w ust. 1, na użytek prywatny i dla celów naukowych, jeśli następuje to w celach innych niż handlowe […].
[…]”.
8 Paragraf 42b UrhG przewiduje:
„1. Jeżeli z charakteru utworu wynika, że utwór nadawany przez radio lub publicznie udostępniony albo utrwalony na wyprodukowanym do celów handlowych nośniku obrazu lub dźwięku będzie wskutek utrwalenia na nośniku obrazu lub dźwięku zgodnie z § 42 ust. 2–7 zwielokrotniany na użytek osobisty lub prywatny, to w przypadku gdy nośnik zostaje wprowadzony na rynek krajowy odpłatnie do celów handlowych, twórca ma prawo do stosownego wynagrodzenia (z tytułu czystych nośników). Za nośnik zapisu uważa się niezapisane nośniki obrazu lub dźwięku wykorzystywane do tworzenia kopii albo inne nośniki zapisu dźwięku lub obrazu przeznaczone do tego celu.
[…]
3. Do zapłaty stosownego wynagrodzenia zobowiązane są następujące osoby:
1) w przypadku wynagrodzenia z tytułu czystych nośników i urządzeń: osoba, która z miejsca znajdującego się na terytorium kraju lub za granicą jako pierwsza wprowadziła na rynek nośnik lub urządzenia służące do zwielokrotniania odpłatnie w celach handlowych; […]
[…]
5. Tylko organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi mogą występować z roszczeniem o zapłatę wynagrodzenia, o którym mowa w ust. 1–2.
[…]”.
Postępowanie główne i pytanie prejudycjalne
9 Austro-Mechana jest organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, której misja polega między innymi na inkasie „stosownego wynagrodzenia”, o którym mowa w § 42b ust. 1 UrhG.
10 Amazon, którego siedziba znajduje się w Luksemburgu i w Niemczech, należy do międzynarodowego koncernu, który za pośrednictwem Internetu prowadzi sprzedaż towarów, w tym nośników zapisu, do których odnosi się powyższy przepis. Zdaniem Austro-Mechany Amazon wprowadza takie nośniki zapisu po raz pierwszy do obrotu w Austrii, w związku z czym jest zobowiązany do zapłaty wskazanego powyżej wynagrodzenia.
11 Spór między stronami dotyczy kwestii, czy na podstawie art. 5 pkt 3 rozporządzenia nr 44/2001 sądom austriackim przysługuje jurysdykcja krajowa do rozpoznania wytoczonego przez Austro-Mechanę powództwa mającego na celu zobowiązanie Amazonu do uiszczenia wspomnianego wynagrodzenia.
12 Wniesione przez Austro-Mechanę powództwo zostało oddalone przez sąd pierwszej instancji z powodu braku jurysdykcji krajowej.
13 Oddalenie powództwa Austro-Mechany zostało potwierdzone w apelacji, z tym uzasadnieniem, że spór między tą organizacją a Amazonem nie jest objęty zakresem stosowania art. 5 pkt 3 rozporządzenia nr 44/2001.
14 Austro-Mechana wniosła do Oberster Gerichtshof (sądu najwyższego, Austria) środek zaskarżenia (Revision), w którym domaga się zastosowania wspomnianego przepisu.
15 W tych okolicznościach Oberster Gerichtshof (sąd najwyższy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:
„Czy obowiązek zapłaty »godziwej rekompensaty« w rozumieniu art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy [2001/29], który zgodnie z prawem austriackim ciąży na przedsiębiorstwach wprowadzających – w celach handlowych i odpłatnie – po raz pierwszy do obrotu w kraju nośniki zapisu informacji, stanowi obowiązek wynikający z odpowiedzialności z tytułu »czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego« w rozumieniu art. 5 pkt 3 rozporządzenia [nr 44/2001]?”.
W przedmiocie pytania prejudycjalnego
16 Poprzez swoje pytanie sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 5 pkt 3 rozporządzenia nr 44/2001 należy interpretować w ten sposób, że żądanie zapłaty wynagrodzenia należnego na podstawie krajowego uregulowania, takiego jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, które ma na celu wykonanie art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29, wchodzi w zakres postępowań, których przedmiotem jest „czyn niedozwolony lub czyn podobny do czynu niedozwolonego albo roszczenie wynikające z takiego czynu” w rozumieniu art. 5 pkt 3 tego rozporządzenia.
17 Na wstępie należy przypomnieć, że zgodnie z orzecznictwem gdy państwa członkowskie postanowią wprowadzić do swojego prawa krajowego przewidziany w art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29 wyjątek od prawa do zwielokrotniania dotyczący kopii na użytek prywatny (zwany dalej „wyjątkiem dotyczącym kopii na użytek prywatny”), to na podstawie tego przepisu są one w szczególności zobowiązane przewidzieć obowiązek uiszczania godziwej rekompensaty na rzecz podmiotów wyłącznie uprawnionych do zwielokrotniania (zob. wyrok z dnia 5 marca 2015 r., Copydan Båndkopi, C‑463/12, EU:C:2015:144, pkt 19 i przytoczone tam orzecznictwo).
18 W zakresie, w jakim przepisy wspomnianej dyrektywy nie definiują poszczególnych elementów systemu godziwej rekompensaty, państwa członkowskie dysponują szerokim marginesem swobody, aby je określić. Do państw członkowskich należy w szczególności wskazanie kręgu osób, które powinny uiścić tę rekompensatę, oraz ustalenie formy, szczegółowych warunków i wysokości rzeczonej rekompensaty (zob. wyrok z dnia 5 marca 2015 r., Copydan Båndkopi, C‑463/12, EU:C:2015:144, pkt 20 i przytoczone tam orzecznictwo).
19 System, na którym opiera się godziwa rekompensata, jej forma oraz wysokość mają związek ze szkodą wyrządzoną podmiotom wyłącznie uprawnionym do zwielokrotniania w następstwie sporządzania kopii ich chronionych utworów na użytek prywatny bez ich zgody. W tym kontekście wspomniana rekompensata ma wobec owych podmiotów cel odszkodowawczy i musi być postrzegana jako wyrównanie poniesionej przez nie szkody (zob. podobnie wyroki: z dnia 21 października 2010 r., Padawan, C‑467/08, EU:C:2010:620, pkt 40; z dnia 16 czerwca 2011 r., Stichting de Thuiskopie, C‑462/09, EU:C:2011:397, pkt 24; z dnia 11 lipca 2013 r., Amazon.com International Sales i in., C‑521/11, EU:C:2013:515, pkt 47; z dnia 10 kwietnia 2014 r., ACI Adam i in., C‑435/12, EU:C:2014:254, pkt 50; a także z dnia 5 marca 2015 r., Copydan Båndkopi, C‑463/12, EU:C:2015:144, pkt 21).
20 Trybunał orzekł również, że art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29 nakłada na państwo członkowskie, które wprowadziło do swego prawa krajowego wyjątek dotyczący kopii na użytek prywatny, obowiązek osiągnięcia rezultatu, w tym znaczeniu, że państwo to jest zobowiązane zapewnić w ramach swych kompetencji skuteczny pobór godziwej rekompensaty mającej na celu naprawienie szkody wyrządzonej podmiotom wyłącznie uprawnionym do zwielokrotniania w następstwie kopiowania chronionych utworów przez użytkowników końcowych mających miejsce zamieszkania na terytorium tego państwa (zob. podobnie wyroki: z dnia 16 czerwca 2011 r., Stichting de Thuiskopie, C‑462/09, EU:C:2011:397, pkt 34–36, 39–41; a także z dnia 11 lipca 2013 r., Amazon.com International Sales i in., C‑521/11, EU:C:2013:515, pkt 32, 57–59).
21 Chociaż Trybunał zinterpretował powyższy przepis w ten sposób, że co do zasady naprawienie szkody poniesionej przez podmiot wyłącznie uprawniony do zwielokrotniania utworu poprzez sfinansowanie rekompensaty, która zostanie temu podmiotowi wypłacona, należy do osoby, która wyrządziła ową szkodę, czyli do osoby, która sporządziła na swój prywatny użytek kopię chronionego utworu bez wystąpienia uprzednio do wspomnianego podmiotu o wyrażenie zgody (zob. wyroki: z dnia 11 lipca 2013 r., Amazon.com International Sales i in., C‑521/11, EU:C:2013:515, pkt 23; a także z dnia 10 kwietnia 2014 r., ACI Adam i in., C‑435/12, EU:C:2014:254, pkt 51), to dopuścił on jednak, by z uwagi na praktyczne trudności związane ze zidentyfikowaniem prywatnych użytkowników oraz ze zmuszeniem ich do zrekompensowania podmiotom wyłącznie uprawnionym do zwielokrotniania szkody, jaką im wyrządzili, państwo członkowskie może ustanowić do celów sfinansowania godziwej rekompensaty „opłatę reprograficzną”, obciążającą nie konkretne osoby prywatne, a podmioty rozporządzające sprzętem i urządzeniami do zapisu cyfrowego i jego nośnikami, które z tego tytułu prawnie lub faktycznie udostępniają sprzęt, urządzenia i nośniki zwielokrotniania osobom prywatnym lub świadczą na rzecz tych osób usługi zwielokrotniania. W ramach takiego systemu to na podmiotach rozporządzających takim sprzętem, urządzeniami i nośnikami ciąży obowiązek uiszczenia opłaty reprograficznej (zob. w szczególności wyroki: z dnia 11 lipca 2013 r., Amazon.com International Sales i in., C‑521/11, EU:C:2013:515, pkt 24; a także z dnia 5 marca 2015 r., Copydan Båndkopi, C‑463/12, EU:C:2015:144, pkt 23).
22 Trybunał sprecyzował w tym względzie, że gdy dany system umożliwia podmiotom zobowiązanym do zapłaty wliczenie kwoty opłaty reprograficznej do ceny udostępnienia sprzętu, urządzeń i nośników zwielokrotniania lub do ceny wyświadczonej usługi zwielokrotnienia, ciężar tej opłaty ponoszą ostatecznie użytkownicy prywatni płacący tę cenę, co jest zgodne z „właściwą równowagą”, jaką należy ustanowić pomiędzy interesami podmiotów praw autorskich i użytkowników przedmiotów objętych ochroną (zob. wyroki: z dnia 16 czerwca 2011 r., Stichting de Thuiskopie, C‑462/09, EU:C:2011:397, pkt 28; a także z dnia 11 lipca 2013 r., Amazon.com International Sales i in., C‑521/11, EU:C:2013:515, pkt 25).
23 Jest tak w przypadku systemu wprowadzonego w Republice Austrii, która zdecydowała się na wprowadzenie wyjątku dotyczącego kopii na użytek prywatny przewidzianego w art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29, który to system był już rozpatrywany przez Trybunał w wyroku z dnia 11 lipca 2013 r., Amazon.com International Sales i in. (C‑521/11, EU:C:2013:515).
24 W ramach systemu ustanowionego przez § 42b UrhG w celu sfinansowania godziwej rekompensaty w rozumieniu art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29 opłata reprograficzna obciąża podmioty, które z miejsca znajdującego się na terytorium kraju lub za granicą wprowadzają do obrotu, w celach handlowych i odpłatnie, nośniki wykorzystywane do tworzenia kopii (zob. wyrok z dnia 11 lipca 2013 r., Amazon.com International Sales i in., C‑521/11, EU:C:2013:515, pkt 26).
25 Co do zasady – jak zostało już wskazane w pkt 22 niniejszego wyroku – taki system pozwala podmiotom zobowiązanym do zapłaty na wliczenie kwoty tej opłaty do ceny sprzedaży tych nośników, w wyniku czego ciężar opłaty, zgodnie z wymogiem „właściwej równowagi”, ponoszą ostatecznie użytkownicy prywatni płacący tę cenę, przy założeniu, że użytkownicy ci są odbiorcami końcowymi (zob. wyrok z dnia 11 lipca 2013 r., Amazon.com International Sales i in., C‑521/11, EU:C:2013:515, pkt 27).
26 Ponadto na podstawie § 42b ust. 5 UrhG wierzycielem wspomnianej opłaty nie jest podmiot wyłącznie uprawniony do zwielokrotniania utworu, ale organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, w tym wypadku Austro-Mechana.
27 Co się tyczy kwestii, czy sądy austriackie są właściwe do rozpoznania roszczenia Austro-Mechany o zapłatę wynagrodzenia przewidzianego w § 42b UrhG, należy przypomnieć, że na zasadzie odstępstwa od podstawowej zasady wyrażonej w art. 2 ust. 1 rozporządzenia nr 44/2001, przyznającym jurysdykcję sądom państwa członkowskiego miejsca zamieszkania pozwanego, sekcja 2 rozdziału II rzeczonego rozporządzenia przewiduje pewną liczbę wypadków jurysdykcji szczególnej, wśród których figuruje ten określony w art. 5 pkt 3 omawianego rozporządzenia (zob. wyroki: z dnia 16 maja 2013 r., Melzer, C‑228/11, EU:C:2013:305, pkt 23; z dnia 3 października 2013 r., Pinckney, C‑170/12, EU:C:2013:635, pkt 24; z dnia 5 czerwca 2014 r., Coty Germany, C‑360/12, EU:C:2014:1318, pkt 44; z dnia 22 stycznia 2015 r., Hejduk, C‑441/13, EU:C:2015:28, pkt 17).
28 I tak art. 5 pkt 3 rozporządzenia nr 44/2001 przewiduje, że jeżeli przedmiotem postępowania jest czyn niedozwolony lub czyn podobny do czynu niedozwolonego albo roszczenie wynikające z takiego czynu, to osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, może być pozwana w innym państwie członkowskim – przed sąd miejsca, gdzie nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę.
29 Szczególną zasadę jurysdykcyjną przewidzianą w tym przepisie należy interpretować w sposób autonomiczny i ścisły (zob. wyroki: z dnia 28 stycznia 2015 r., Kolassa, C‑375/13, EU:C:2015:37, pkt 43; z dnia 21 maja 2015 r., CDC Hydrogen Peroxide, C‑352/13, EU:C:2015:335, pkt 37).
30 W tym względzie warto przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zasada ustalania jurysdykcji przewidziana w art. 5 pkt 3 rozporządzenia nr 44/2001 oparta jest na występowaniu szczególnie ścisłego związku pomiędzy sporem a sądami właściwymi dla miejsca, gdzie nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę. Związek ten uzasadnia przyznanie jurysdykcji owym sądom ze względu na prawidłowe administrowanie wymiarem sprawiedliwości oraz sprawną organizację postępowania (zob. wyroki: z dnia 16 maja 2013 r., Melzer, C‑228/11, EU:C:2013:305, pkt 26; z dnia 3 października 2013 r., Pinckney, C‑170/12, EU:C:2013:635, pkt 27; z dnia 5 czerwca 2014 r., Coty Germany, C‑360/12, EU:C:2014:1318, pkt 47; z dnia 22 stycznia 2015 r., Hejduk, C‑441/13, EU:C:2015:28, pkt 19; z dnia 28 stycznia 2015 r., Kolassa, C‑375/13, EU:C:2015:37, pkt 46).
31 Jeżeli bowiem przedmiotem postępowania jest czyn niedozwolony lub czyn podobny do czynu niedozwolonego albo roszczenie wynikające z takiego czynu, to sąd miejsca, gdzie nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę, ma zwykle najlepsze predyspozycje do tego, by wydać rozstrzygnięcie w sprawie, w szczególności ze względu na bliskość i łatwość w przeprowadzeniu postępowania dowodowego (zob. wyroki: z dnia 25 października 2012 r., Folien Fischer i Fofitec, C‑133/11, EU:C:2012:664, pkt 38; z dnia 16 maja 2013 r., Melzer, C‑228/11, EU:C:2013:305, pkt 27; z dnia 18 lipca 2013 r., ÖFAB, C‑147/12, EU:C:2013:490, pkt 50; z dnia 21 maja 2015 r., CDC Hydrogen Peroxide, C‑352/13, EU:C:2015:335, pkt 40).
32 Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zakres pojęcia czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego albo roszczenia wynikającego z takiego czynu obejmuje wszystkie żądania zmierzające do obciążenia odpowiedzialnością pozwanego, które nie dotyczą „umowy lub roszczeń wynikających z umowy” w rozumieniu art. 5 pkt 1 lit. a) rozporządzenia nr 44/2001 (zob. wyroki: z dnia 27 września 1988 r., Kalfelis, 189/87, EU:C:1988:459, pkt 17, 18; z dnia 13 marca 2014 r., Brogsitter, C‑548/12, EU:C:2014:148, pkt 20; a także z dnia 28 stycznia 2015 r., Kolassa, C‑375/13, EU:C:2015:37, pkt 44).
33 W pierwszej kolejności należy zatem zbadać, czy podnoszone przez Austro‑Mechanę roszczenie o zapłatę wynagrodzenia przewidzianego w § 42b UrhG dotyczy „umowy lub roszczeń wynikających z umowy” w rozumieniu tego przepisu.
34 W tym względzie Trybunał orzekł, że zawarcie umowy nie stanowi warunku zastosowania art. 5 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001 (zob. wyrok z dnia 28 stycznia 2015 r., Kolassa, C‑375/13, EU:C:2015:37, pkt 38).
35 Mimo że art. 5 pkt 1 lit. a) rozporządzenia nr 44/2001 nie wymaga stwierdzenia, iż umowa została zawarta, stwierdzenie istnienia zobowiązania jest niemniej nieodzowne dla zastosowania tego przepisu, ponieważ przysługująca na jego podstawie jurysdykcja jest ustalana według miejsca, gdzie zobowiązanie będące podstawą powództwa zostało wykonane albo miało być wykonane. A zatem pojęcia umowy lub roszczeń wynikających z umowy w rozumieniu wspomnianego przepisu nie można rozciągać na sytuacje, w których nie istnieje żadne zobowiązanie dobrowolnie zaciągnięte przez jedną stronę względem drugiej (zob. wyrok z dnia 14 marca 2013 r., Česká spořitelna, C‑419/11, EU:C:2013:165, pkt 46).
36 W konsekwencji zastosowanie szczególnej zasady jurysdykcyjnej przewidzianej do umów we wspomnianym art. 5 pkt 1 lit. a) wymaga określenia stanowiącego podstawę powództwa zobowiązania prawnego dobrowolnie zaciągniętego przez jedną stronę względem drugiej (zob. wyroki: z dnia 14 marca 2013 r., Česká spořitelna, C‑419/11, EU:C:2013:165, pkt 47; z dnia 28 stycznia 2015 r., Kolassa, C‑375/13, EU:C:2015:37, pkt 39).
37 W postępowaniu głównym Amazon nie zaciągnął dobrowolnie zobowiązania do zapłaty na rzecz Austro-Mechany wynagrodzenia przewidzianego w § 42b UrhG, mającego na celu wykonanie art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29. Zobowiązanie to zostało mu narzucone przez prawo austriackie z tytułu wprowadzenia do obrotu, w celach handlowych i odpłatnie, nośników wykorzystywanych do tworzenia kopii utworów lub przedmiotów objętych ochroną.
38 A zatem podnoszone przez Austro-Mechanę żądanie o zapłatę wspomnianego wynagrodzenia nie dotyczy „umowy lub roszczeń wynikających z umowy” w rozumieniu art. 5 pkt 1 lit. a) rozporządzenia nr 44/2001.
39 W drugiej kolejności należy ustalić, czy żądanie takie jak to będące przedmiotem postępowania głównego ma na celu obciążenie pozwanego odpowiedzialnością w rozumieniu orzecznictwa przytoczonego w pkt 32 niniejszego wyroku.
40 Ma to miejsce w przypadku, gdy „zdarzenie wywołujące szkodę” w rozumieniu art. 5 pkt 3 rozporządzenia nr 44/2001 może zostać przypisane pozwanemu.
41 Odpowiedzialność z tytułu czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego może być brana pod uwagę tylko pod warunkiem, iż może zostać ustalony związek przyczynowy pomiędzy szkodą a zdarzeniem, które spowodowało powstanie szkody (zob. wyroki: z dnia 30 listopada 1976 r., Bier, 21/76, EU:C:1976:166, pkt 16; z dnia 5 lutego 2004 r., DFDS Torline, C‑18/02, EU:C:2004:74, pkt 32).
42 W niniejszym przypadku wytoczone przez Austro-Mechanę powództwo ma na celu naprawienie szkody wynikającej z faktu niezapłacenia przez Amazon wynagrodzenia przewidzianego w § 42b UrhG.
43 W tym względzie należy przypomnieć, że celem „godziwej rekompensaty”, o której mowa w art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29, jest – w myśl orzecznictwa Trybunału przytoczonego w pkt 19 niniejszego wyroku – zrekompensowanie twórcom sporządzenia bez ich zgody kopii chronionego utworu na użytek prywatny, wobec czego rekompensatę tę należy postrzegać jako wyrównanie szkody poniesionej przez twórcę w wyniku sporządzenia takiej kopii bez jego zgody.
44 A zatem fakt, że Austro-Mechana nie otrzymała wynagrodzenia przewidzianego w § 42b UrhG, stanowi zdarzenie wywołujące szkodę w rozumieniu art. 5 pkt 3 rozporządzenia nr 44/2001.
45 Okoliczność, że w ramach austriackiego systemu finansowania rzeczonej „godziwej rekompensaty” ta ostatnia jest opłacana nie na rzecz podmiotów wyłącznie uprawnionych do zwielokrotniania utworu, którym ma kompensować poniesioną szkodę, ale na rzecz organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, pozostaje w tym zakresie bez znaczenia.
46 Jak zostało bowiem wskazane w pkt 26 niniejszego wyroku, zgodnie z § 42b ust. 5 UrhG jedynie organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi mogą występować z roszczeniem o zapłatę wynagrodzenia, o którym mowa we wspomnianym § 42b. W rezultacie jedynie Austro-Mechana, jako organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi w Austrii, może występować z tym roszczeniem w ramach owego systemu.
47 Jednocześnie, zwłaszcza w świetle orzecznictwa przytoczonego w pkt 21 niniejszego wyroku, okoliczność, że Amazon nie jest użytkownikiem końcowym, który na swój użytek prywatny sporządził kopie chronionych utworów, nie stoi na przeszkodzie temu, aby w ramach systemu przewidzianego w prawie austriackim to właśnie Amazon był zobowiązany do zapłaty wynagrodzenia przewidzianego w § 42b UrhG.
48 Ponadto, o ile – jak podnosi Amazon – prawdą jest, że wprowadzenie nośników zapisu do obrotu nie stanowi samo w sobie czynu niedozwolonego, a w zakresie, w jakim Republika Austrii zdecydowała się wprowadzić przewidziany w art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29 wyjątek dotyczący kopii na użytek prywatny, sporządzanie kopii na użytek prywatny na takich nośnikach jest czynnością, na którą prawo austriackie zezwala, o tyle zgodnie z tym przepisem dyrektywy prawo austriackie uzależnia sporządzanie tych kopii na użytek prywatny od spełnienia warunku, by podmioty praw autorskich otrzymały „godziwą rekompensatę”, czyli w tym wypadku wynagrodzenie przewidziane w § 42b ust. 1 UrhG.
49 Występując ze swoim żądaniem, Austro-Mechana nie czyni zaś Amazonowi zarzutu z wprowadzania nośników zapisu do obrotu w Austrii, ale z niedochowania obowiązku zapłaty wspomnianego wynagrodzenia – obowiązku, który ciąży na nim na mocy UrhG.
50 A zatem żądanie Austro-Mechany ma na celu obciążenie pozwanego odpowiedzialnością, ponieważ żądanie to opiera się na fakcie naruszenia przez Amazon przepisów UrhG, które nakładają na niego omawiany obowiązek, a ustalone naruszenie stanowi czyn niedozwolony, wyrządzający Austro-Mechanie szkodę.
51 Dlatego też takie żądanie jest objęte zakresem zastosowania art. 5 pkt 3 rozporządzania nr 44/2001.
52 Z powyższego wynika, że gdyby rozpatrywane w postępowaniu głównym zdarzenie wywołujące szkodę nastąpiło lub mogło nastąpić w Austrii, czego ustalenie należy do sądu odsyłającego, to sądy tego państwa członkowskiego byłyby właściwe do rozpatrzenia żądania Austro-Mechany.
53 W tych okolicznościach na postawione pytanie należy odpowiedzieć, iż art. 5 pkt 3 rozporządzenia nr 44/2001 należy interpretować w ten sposób, że żądanie zapłaty wynagrodzenia należnego na podstawie krajowego uregulowania, takiego jak uregulowanie rozpatrywane w postępowaniu głównym, które ma na celu wdrożenie systemu „godziwej rekompensaty” przewidzianego w art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29, wchodzi w zakres postępowań, których przedmiotem jest „czyn niedozwolony lub czyn podobny do czynu niedozwolonego albo roszczenie wynikające z takiego czynu” w rozumieniu art. 5 pkt 3 tego rozporządzenia.
W przedmiocie kosztów
54 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba), orzeka, co następuje:
Artykuł 5 pkt 3 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych należy interpretować w ten sposób, że żądanie zapłaty wynagrodzenia należnego na podstawie krajowego uregulowania, takiego jak uregulowanie rozpatrywane w postępowaniu głównym, które ma na celu wdrożenie systemu „godziwej rekompensaty” przewidzianego w art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym, wchodzi w zakres postępowań, których przedmiotem jest „czyn niedozwolony lub czyn podobny do czynu niedozwolonego albo roszczenie wynikające z takiego czynu” w rozumieniu art. 5 pkt 3 tego rozporządzenia.
Podpisy