Sprawa C‑621/18
Andy Wightman i in.
przeciwko
Secretary of State for Exiting the European Union
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Court of Session, Inner House, First Division (Szkocja)]
Odesłanie prejudycjalne – Artykuł 50 TUE – Notyfikowanie przez państwo członkowskie zamiaru wystąpienia z Unii – Skutki notyfikacji – Prawo do jednostronnego wycofania notyfikacji – Warunki
1. Pytania prejudycjalne – Właściwość Trybunału – Ograniczenia – Właściwość sądu krajowego – Ocena dopuszczalności powództwa w postępowaniu głównym i zgodność z prawem krajowym postanowienia odsyłającego – Badanie przez Trybunał – Wykluczenie – Charakter deklaratoryjny powództwa w postępowaniu głównym – Okoliczność niewystarczająca do wyłączenia kompetencji Trybunału
(art. 267 TFUE)
2. Państwa członkowskie – Wystąpienie z Unii Europejskiej – Decyzja państwa członkowskiego o wszczęciu procedury wystąpienia – Notyfikacja Radzie Europejskiej – Możliwość jednostronnego wycofania – Przesłanki – Konsekwencje
(art. 49 TUE; art. 50 TFUE)
1. Odmowa wydania przez Trybunał rozstrzygnięcia w przedmiocie postawionego przez sąd krajowy pytania prejudycjalnego jest możliwa tylko wtedy, gdy oczywiste jest, że wykładnia przepisu prawa Unii, o którą się zwrócono, nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub z przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, gdy problem jest natury hipotetycznej bądź gdy Trybunał nie dysponuje informacjami w zakresie stanu faktycznego lub prawnego, które są niezbędne do udzielenia przydatnej odpowiedzi na przedstawione mu pytania (wyroki: z dnia 16 czerwca 2015 r., Gauweiler i in., C‑62/14, EU:C:2015:400, pkt 25; z dnia 7 lutego 2018 r., American Express, C‑304/16, EU:C:2018:66, pkt 32). Należy zauważyć, że do Trybunału nie należy ani kwestionowanie dokonanej przez sąd odsyłający oceny dopuszczalności powództwa w postępowaniu głównym, która to ocena w ramach postępowania prejudycjalnego należy do właściwości sądu krajowego, ani ustalanie, czy orzeczenie sądu odsyłającego zapadło zgodnie z krajowymi przepisami dotyczącymi zasad ustroju i procedury sądowej (zob. podobnie wyroki: z dnia 16 czerwca 2015 r., Gauweiler i in., C‑62/14, EU:C:2015:400, pkt 26; z dnia 7 lutego 2018 r., American Express, C‑304/16, EU:C:2018:66, pkt 34). Sąd odsyłający nie uwzględnił w niniejszej sprawie zastrzeżeń w kwestii dopuszczalności zgłoszonych przed nim przez rząd Zjednoczonego Królestwa, a dotyczących hipotetycznego lub akademickiego charakteru powództwa w postępowaniu głównym. Wynika stąd, że w zakresie, w jakim argumenty rządu Zjednoczonego Królestwa i Komisji zmierzają do zakwestionowania dopuszczalności tego powództwa, nie mają one wpływu na ocenę dopuszczalności wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym (zob. podobnie wyrok z dnia 13 marca 2007 r.,Unibet, C‑432/05, EU:C:2007:163, pkt 33).
Ponadto okoliczność, że powództwo w postępowaniu głównym ma charakter deklaratoryjny, nie stoi na przeszkodzie wydaniu przez Trybunał orzeczenia w przedmiocie pytania prejudycjalnego, jeżeli takie powództwo jest dopuszczalne w prawie krajowym, a zadane pytanie odpowiada obiektywnej potrzebie związanej z rozstrzygnięciem sporu, który został sądowi odsyłającemu prawidłowo przedłożony (zob. podobnie wyroki: z dnia 15 grudnia 1995 r., Bosman, C‑415/93, EU:C:1995:463, pkt 65; z dnia 16 czerwca 2015 r., Gauweiler i in., C‑62/14, EU:C:2015:400, pkt 28). Przed sądem odsyłającym istnieje zatem sytuacja zawisłości sporu, i to nawet jeżeli strona pozwana w postępowaniu głównym postanowiła nie wypowiadać się co do istoty pytania postawionego przez powodów, twierdząc jedynie, że ich powództwo jest niedopuszczalne (zob. podobnie wyrok z dnia 8 lipca 2010 r., Afton Chemical, C‑343/09, EU:C:2010:419, pkt 11, 15).
(zob. pkt 27, 30–32)
2. Wykładni art. 50 TUE należy dokonywać w ten sposób, że w sytuacji gdy państwo członkowskie notyfikowało Radzie Europejskiej, zgodnie z tym artykułem, zamiar wystąpienia z Unii, rzeczony artykuł pozwala temu państwu członkowskiemu, dopóty, dopóki nie wejdzie w życie umowa o wystąpieniu zawarta między danym państwem członkowskim a Unią lub, w przypadku braku takiej umowy, dopóki nie upłynie dwuletni okres przewidziany w ust. 3 tego samego artykułu, ewentualnie przedłużony zgodnie z tym ustępem, na jednostronne wycofanie tej notyfikacji, w sposób jednoznaczny i bezwarunkowy, w drodze pisma skierowanego do Rady Europejskiej, po podjęciu przez to państwo członkowskie decyzji o wycofaniu notyfikacji zgodnie z jego wymogami konstytucyjnymi. Wycofanie to ma na celu potwierdzenie przynależności danego państwa członkowskiego do Unii Europejskiej na niezmienionych co do statusu państwa członkowskiego warunkach. Wycofanie takie kończy procedurę wystąpienia.
Jeżeli chodzi o kontekst art. 50 TUE, należy odnieść się do motywu trzynastego preambuły traktatu UE, do motywu pierwszego preambuły traktatu FUE oraz do art. 1 TUE, z których wynika, że celem traktatów jest tworzenie coraz ściślejszego związku między narodami Europy, a także do motywu drugiego preambuły traktatu FUE, z którego wynika, że celem Unii jest usuwanie barier dzielących Europę. Należy również podkreślić znaczenie wolności i demokracji, wartości zapisanych w motywach drugim i czwartym preambuły traktatu UE, zaliczanych do wspólnych wartości, o których mowa w art. 2 tego traktatu oraz w preambule Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, i należących w tym znaczeniu do fundamentów porządku prawnego Unii (zob. podobnie wyrok z dnia 3 września 2008 r. Kadi i Al Barakaat International Foundation/Rada i Komisja, C‑402/05 P i C‑415/05 P, EU:C:2008:461, pkt 303, 304). Jak wynika z art. 49 TUE, który przewiduje, że każde państwo europejskie może złożyć wniosek o członkostwo w Unii, i z którym powiązany jest art. 50 TUE o prawie do wystąpienia, Unia łączy państwa, które swobodnie i dobrowolnie przystąpiły do tych wartości, a prawo Unii opiera się na podstawowym założeniu, że każde państwo członkowskie dzieli z wszystkimi innymi państwami członkowskimi – i przyjmuje, że państwa te dzielą z nim – rzeczone wartości [zob. podobnie wyrok z dnia 25 lipca 2018 r., Minister for Justice and Equality (Nieprawidłowości w systemie sądownictwa), C‑216/18 PPU, EU:C:2018:586, pkt 35].
W tych okolicznościach należy zauważyć, że skoro nie można zmusić państwa do przystąpienia do Unii wbrew jego woli, to nie można go również zmusić, wbrew jego woli, do wystąpienia z Unii. Tymczasem gdyby notyfikacja zamiaru wystąpienia w sposób nieuchronny musiała prowadzić do wystąpienia danego państwa członkowskiego z końcem okresu przewidzianego w art. 50 ust. 3 TUE, rzeczone państwo członkowskie mogłoby zostać zmuszone do opuszczenia Unii wbrew swojej woli – wyrażonej w wyniku demokratycznego procesu zgodnie z jego wymogami konstytucyjnymi – dokonania zmiany decyzji w przedmiocie wystąpienia z Unii, a tym samym pozostania jej członkiem. Należy stwierdzić, że taki rezultat byłby sprzeczny z celami i wartościami przypomnianymi w pkt 61 i 62 niniejszego wyroku. W szczególności sprzeczne z celem traktatów polegającym na tworzeniu coraz ściślejszego związku między narodami Europy byłoby zmuszenie do wystąpienia państwa członkowskiego, które po notyfikowaniu zamiaru wystąpienia z Unii zgodnie ze swoimi wymogami konstytucyjnymi i w wyniku demokratycznego procesu podejmuje, w ramach takiego procesu, decyzję o wycofaniu notyfikacji tego zamiaru.
Wniosek ten znajduje potwierdzenie w postanowieniach konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów, która została uwzględniona w trakcie prac przygotowawczych nad Traktatem ustanawiającym Konstytucję dla Europy. Artykuł 68 tej konwencji uściśla bowiem w szczególności, w sposób jasny i bezwarunkowy, że w sytuacji gdy traktat zezwala na wystąpienie na podstawie swoich postanowień, notyfikacja wystąpienia, taka jak przewidziana w art. 65 i 67 rzeczonej konwencji, może zostać wycofana w każdym czasie, dopóki nie wywoła skutków prawnych.
(zob. pkt 61–63, 65–67, 70, 71, 75; sentencja)