WYROK SĄDU (czwarta izba)
z dnia 15 lipca 2015 r.(*)
Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Europejskie rynki stabilizatorów termicznych – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG – Naruszenie popełnione przez wspólną spółkę zależną – Grzywny – Odpowiedzialność solidarna spółki zależnej i spółek dominujących – Dziesięcioletni termin przedawnienia w odniesieniu do jednej ze spółek dominujących – Decyzja o ponownym wydaniu – Obniżenie kwoty grzywny w odniesieniu do jednej ze spółek dominujących – Przypisanie obowiązku zapłaty obniżonej kwoty spółce zależnej i innej spółce dominującej – Prawo do obrony
W sprawie T‑485/11
Akzo Nobel NV, z siedzibą w Amsterdamie (Niderlandy),
Akcros Chemicals Ltd, z siedzibą w Warwickshire (Zjednoczone Królestwo),
reprezentowane przez adwokatów Ch. Swaaka oraz R. Wesselinga,
strona skarżąca,
przeciwko
Komisji Europejskiej, reprezentowanej początkowo przez F. Ronkesa Agerbeeka oraz J. Bourke’a, a następnie przez F. Ronkesa Agerbeeka oraz P. Van Nuffela, działających w charakterze pełnomocników, wspieranych przez J. Holmesa, barrister,
strona pozwana,
mającej za przedmiot wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji z dnia 30 czerwca 2011 r. zmieniającej decyzję Komisji C(2009) 8682 wersja ostateczna z dnia 11 listopada 2009 r. dotyczącą postępowania na podstawie art. 81 WE oraz art. 53 porozumienia EOG (sprawa COMP/38.589 – Stabilizatory termiczne) w zakresie, w jakim dotyczy ona Akzo Nobel i Akcros Chemicals, lub ewentualnie wniosek o obniżenie kwoty nałożonych grzywien,
SĄD (czwarta izba),
w składzie: M. Prek, prezes, I. Labucka (sprawozdawca) i V. Kreuschitz, sędziowie,
sekretarz: S. Spyropoulos, administrator,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 23 września 2014 r.,
wydaje następujący
Wyrok(1)
Okoliczności powstania sporu
1 Niniejszy spór dotyczy decyzji Komisji z dnia 30 czerwca 2011 r. (zwanej dalej „zaskarżoną decyzją”) zmieniającej decyzję Komisji C(2009) 8682 wersja ostateczna z dnia 11 listopada 2009 r. dotyczącą postępowania na podstawie art. 81 [WE] oraz art. 53 porozumienia EOG (sprawa COMP/38.589 – Stabilizatory termiczne) (zwanej dalej „pierwszą decyzją”) w zakresie, w jakim decyzja ta dotyczy skarżących – Akzo Nobel NV i Akcros Chemicals Ltd.
[…]
Przebieg postępowania i żądania stron
35 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 12 września 2011 r. skarżące wniosły skargę na zaskarżoną decyzję.
[…]
56 W niniejszej sprawie skarżące wnoszą do Sądu o:
– tytułem żądania głównego, stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji;
– tytułem żądania ewentualnego, obniżenie kwoty nałożonych na nie grzywien;
– obciążenie Komisji kosztami postępowania.
57 Komisja wnosi do Sądu o:
– oddalenie skargi;
– obciążenie skarżących kosztami postępowania.
Co do prawa
58 Na poparcie skargi skarżące podnoszą trzy zarzuty.
59 Poprzez zarzut trzeci skarżące podnoszą, że Komisja naruszyła ich prawo do obrony, nie kierując do nich, chociaż była do tego zobowiązana, nowego pisma w sprawie przedstawienia zarzutów przed wydaniem zaskarżonej decyzji.
[…]
66 W tym zakresie na wstępie należy przypomnieć, że prawo do bycia wysłuchanym, które jest istotnym składnikiem prawa do obrony, stanowi podstawową zasadę prawa Unii Europejskiej, której to zasady należy przestrzegać w każdym postępowaniu, nawet o charakterze administracyjnym, zwłaszcza jeżeli może ono doprowadzić do nałożenia sankcji, w szczególności grzywien, i że zasada ta oznacza w szczególności, iż zainteresowanemu przedsiębiorstwu stworzono w toku postępowania administracyjnego możliwość skutecznego przedstawienia jego stanowiska (zob. podobnie wyroki: z dnia 13 lutego 1979 r., Hoffmann‑La Roche/Komisja, 85/76, Rec, EU:C:1979:36, pkt 9; z dnia 7 czerwca 1983 r., Musique Diffusion française i in./Komisja, od 100/80 do 103/80, EU:C:1983:158; z dnia 7 stycznia 2004 r., Aalborg Portland i in./Komisja, C‑204/00 P, C‑205/00 P, C‑211/00 P, C‑213/00 P, C‑217/00 P i C‑219/00 P, Rec, EU:C:2004:6, pkt 64–66).
67 Artykuł 27 ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003 odzwierciedla tę zasadę w zakresie, w jakim przewiduje on, że stronom wysyła się pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, które musi wskazywać w wyraźny sposób wszystkie istotne okoliczności, na których Komisja opiera się na tym etapie postępowania, aby umożliwić zainteresowanym stronom skuteczne zapoznanie się z zachowaniami, które Komisja im zarzuca, oraz z dowodami, którymi Komisja dysponuje (zob. podobnie wyrok z dnia 15 października 2002 r., Limburgse Vinyl Maatschappij i in./Komisja, C‑238/99 P, C‑244/99 P, C‑245/99 P, C‑247/99 P, od C‑250/99 P do C‑252/99 P i C‑254/99 P, Rec, EU:C:2002:582, pkt 315, 316; ww. w pkt 66 wyrok Aalborg Portland i in./Komisja, EU:C:2004:6, pkt 66, 67).
68 Ponadto poszanowanie prawa do obrony wymaga w szczególności, aby dane przedsiębiorstwo, w stosunku do którego prowadzone jest dochodzenie, miało w trakcie postępowania administracyjnego możliwość przedstawienia w skuteczny sposób swego stanowiska w kwestii prawdziwości i znaczenia utrzymywanego stanu faktycznego oraz w kwestii dokumentów, na podstawie których Komisja oparła swe twierdzenie o istnieniu naruszenia traktatu (ww. w pkt 66 wyrok Musique Diffusion française i in./Komisja, EU:C:1983:158, pkt 10; wyroki: z dnia 25 stycznia 2007 r., Dalmine/Komisja, C‑407/04 P, Zb.Orz., EU:C:2007:53, pkt 44; z dnia 10 maja 2007 r., SGL Carbon/Komisja, C‑328/05 P, Zb.Orz., EU:C:2007:277, pkt 71).
69 W okolicznościach niniejszej sprawy, i bez względu na to, czy Komisja była zobowiązana do skierowania do skarżących nowego pisma w sprawie przedstawienia zarzutów przed wydaniem zaskarżonej decyzji, należy stwierdzić, że we wskazanych w pkt 20–22 i 25 powyżej pismach i w wiadomości elektronicznej Komisji Komisja wprawdzie wezwała skarżące, by te przedstawiły swe stanowisko.
70 Niemniej jednak, aby to uczynić, skarżące miały tylko cztery dni robocze, a mianowicie od wtorku 1 czerwca do poniedziałku 6 czerwca 2011 r., w następstwie pism Komisji i trzy dni robocze, a mianowicie od wtorku 15 czerwca do piątku 17 czerwca 2011 r., w następstwie wiadomości elektronicznej Komisji.
71 Tymczasem tak krótkie terminy nie są zgodne z zasadą poszanowania prawa do obrony.
72 Należy zatem stwierdzić nieważność zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim skarżące w wystarczający sposób wykazały nie tyle, że w braku tego uchybienia proceduralnego, to jest gdyby dysponowały wystarczającym terminem w celu przedstawienia swojego stanowiska, treść zaskarżonej decyzji byłaby inna, ile raczej, że mogłyby lepiej zorganizować swoją obronę, gdyby ta nieprawidłowość nie zaistniała (zob. podobnie wyrok z dnia 18 czerwca 2013 r., Fluorsid i Minmet/Komisja, T‑404/08, Zb.Orz., EU:T:2013:321, pkt 110 i przytoczone tam orzecznictwo), przy czym należy w tym celu odnieść się do momentu postępowania administracyjnego, które doprowadziło do przyjęcia zaskarżonej decyzji, to znaczy przed dniem wydania zaskarżonej decyzji, czyli dniem 30 czerwca 2011 r. (zob. podobnie wyrok z dnia 27 września 2006 r., Archer Daniels Midland/Komisja, T‑329/01, Zb.Orz., EU:T:2006:268, pkt 377).
73 W tym zakresie w pierwszej kolejności należy podkreślić, że w trakcie postępowania administracyjnego, które doprowadziło do przyjęcia zaskarżonej decyzji, mogła być rozważana kwestia zobowiązań, jakie ciążyły na Komisji w zakresie stosunków solidarności pomiędzy spółkami dłużnikami solidarnymi, w zakresie, w jakim spółki te stanowiły to samo przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 101 TFUE.
74 W wyroku z dnia 3 marca 2011 r., czyli wydanym ponad cztery miesiące przed dniem wydania zaskarżonej decyzji, Sąd orzekł bowiem, że w ramach wykonywania kompetencji w zakresie nakładania grzywien na mocy art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 wyłącznie do Komisji należało określenie właściwych udziałów poszczególnych spółek w kwotach, którymi zostały one obciążone solidarnie, o ile spółki te wchodziły w skład tego samego przedsiębiorstwa, przy czym realizacji tego zadania nie można pozostawiać sądom krajowym (wyrok z dnia 3 marca 2011 r., Siemens i VA Tech Transmission & Distribution/Komisja, od T‑122/07 do T‑124/07, Zb.Orz., EU:T:2011:70, pkt 157).
75 Kwestia ta mogła być rozważana w trakcie postępowania administracyjnego, które doprowadziło do przyjęcia zaskarżonej decyzji, tym bardziej, że później ww. w pkt 74 wyrok Siemens i VA Tech Transmission & Distribution/Komisja (EU:T:2011:70) został uchylony przez Trybunał, który orzekł, iż udział współdłużników w grzywnie, którą zostali oni obciążeni solidarnie, powinien zostać określony wyłącznie przez sąd krajowy (ww. w pkt 42 wyrok Komisja/Siemens Österreich i in., EU:C:2014:256, pkt 62).
76 Skarżące mogły zatem w trakcie postępowania administracyjnego, które doprowadziło do przyjęcia zaskarżonej decyzji, a zatem przed ogłoszeniem ww. w pkt 42 wyroku Komisja/Siemens Österreich i in. (EU:C:2014:256), twierdzić, że miały prawo do uzyskania obniżki kwoty grzywny nałożonej na Elementis, z którym to przedsiębiorstwem skarżące zostały obciążone solidarnie grzywną za naruszenie popełnione przez grupę partnerską Akcros, ponieważ w chwili popełnienia naruszenia stanowiły one wspólnie jedno przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 101 TFUE.
77 Skarżące mogłyby zatem w trakcie postępowania administracyjnego, które doprowadziło do przyjęcia zaskarżonej decyzji, lepiej zorganizować swoją obronę, gdyby dysponowały wystarczającym terminem w celu przedstawienia swojego stanowiska.
78 W drugiej kolejności bezsporne jest, że w zaskarżonej decyzji Komisja zamierzała wyciągnąć wnioski z ww. w pkt 21 wyroku ArcelorMittal Luxembourg/Komisja i Komisja/ArcelorMittal Luxembourg i in. (EU:C:2011:190).
79 Komisja zatem w zaskarżonej decyzji uznała, że zawieszenie biegu przedawnienia wobec skarżących nie miało skutku erga omnes, lecz tylko inter partes, to znaczy, iż w okolicznościach niniejszej sprawy wspomniane zawieszenie nie miało zastosowania w odniesieniu do Elementisu.
80 Z jednej strony należy zaś przypomnieć, że Trybunał w sprawie leżącej u podstaw ww. w pkt 21 wyroku ArcelorMittal Luxembourg/Komisja i Komisja/ArcelorMittal Luxembourg i in. (EU:C:2011:190) orzekł w przedmiocie skutków inter partes zawieszenia biegu przedawnienia w odniesieniu do szeregu przedsiębiorstw, w rozumieniu art. 101 TFUE, uczestniczących w tym samym naruszeniu (ww. w pkt 21 wyroku ArcelorMittal Luxembourg/Komisja i Komisja/ArcelorMittal Luxembourg i in., EU:C:2011:190, pkt 148).
81 Z drugiej strony w niniejszej sprawie Elementis i skarżące stanowiły w drugim okresie trwania naruszenia jedno i to samo przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 101 TFUE, jak orzeczono w pkt 405 ogłoszonego dziś wyroku w sprawie T‑47/10.
82 Bez względu zatem na to, czy Komisja mogła zasadnie objąć zakresem rozwiązania przyjętego przez Trybunał w sprawie leżącej u podstaw ww. w pkt 21 wyroku ArcelorMittal Luxembourg/Komisja i Komisja/ArcelorMittal Luxembourg i in. (EU:C:2011:190) – która to sprawa dotyczyła szeregu przedsiębiorstw uczestniczących w tym samym naruszeniu – sytuację taką jak rozpatrywana w niniejszym przypadku, dotyczącą szeregu spółek stanowiących jedno i to samo przedsiębiorstwo w drugim okresie trwania naruszenia, należy stwierdzić, że w szczególności w przedmiocie tej kwestii skarżące mogłyby w trakcie postępowania administracyjnego, które doprowadziło do przyjęcia zaskarżonej decyzji, lepiej zorganizować swoją obronę, gdyby dysponowały wystarczającym terminem w celu przedstawienia swojego stanowiska.
[…]
Z powyższych względów
SĄD (czwarta izba)
orzeka, co następuje:
1) Stwierdza się nieważność decyzji Komisji z dnia 30 czerwca 2011 r. zmieniającej decyzję Komisji C(2009) 8682 wersja ostateczna z dnia 11 listopada 2009 r. dotyczącą postępowania na podstawie art. 81 WE oraz art. 53 porozumienia EOG (sprawa COMP/38.589 – Stabilizatory termiczne).
2) Komisja Europejska zostaje obciążona kosztami postępowania.
Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 15 lipca 2015 r.
Podpisy