Συνεκδικασθείσες υποθέσεις C-473/19 και C-474/19
Föreningen Skydda Skogen κ.λπ.
κατά
Länsstyrelsen i Västra Götalands län κ.λπ.
(αιτήσεις του Vänersborgs tingsrätt, mark- och miljödomstolen
για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)
Απόφαση του Δικαστηρίου (δεύτερο τμήμα) της 4ης Μαρτίου 2021
«Προδικαστική παραπομπή – Περιβάλλον – Οδηγία 92/43/ΕΟΚ – Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας – Άρθρο 12, παράγραφος 1 – Οδηγία 2009/147/ΕΚ – Διατήρηση των αγρίων πτηνών – Άρθρο 5 – Δασοκομία – Απαγορεύσεις που αποσκοπούν στη διασφάλιση της διατήρησης των προστατευομένων ειδών – Σχέδιο οριστικής δασικής υλοτομήσεως – Τόπος στον οποίο απαντούν προστατευόμενα είδη»
1. Περιβάλλον – Διατήρηση των αγρίων πτηνών – Οδηγία 2009/147 – Αναγκαία μέτρα για την εγκαθίδρυση γενικού καθεστώτος προστασίας – Απαγορεύσεις που αποσκοπούν στη διασφάλιση της διατήρησης των προστατευόμενων ειδών – Πεδίο εφαρμογής – Είδη πτηνών που ζουν εκ φύσεως σε άγρια κατάσταση στο ευρωπαϊκό έδαφος των κρατών μελών – Εθνική πρακτική στο πλαίσιο της οποίας οι εν λόγω απαγορεύσεις εφαρμόζονται μόνο σε ορισμένες κατηγορίες ειδών πτηνών, σε εκείνα τα οποία απειλούνται σε κάποιο βαθμό ή σε εκείνα των οποίων ο πληθυσμός τείνει να μειωθεί μακροπρόθεσμα – Δεν επιτρέπεται
(Άρθρο 191 § 2 ΣΛΕΕ· οδηγία 2009/147 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, αιτιολογικές σκέψεις 3 έως 5, άρθρα 1 § 1 και 2 έως 5, 7, 9 και παράρτημα I)
(βλ. σκέψεις 33-45, διατακτ. 1)
2. Περιβάλλον – Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας – Οδηγία 92/43 – Αυστηρή προστασία των ζωικών ειδών που περιλαμβάνονται στο παράρτημα IV, στοιχείο αʹ – Απαγορεύσεις των εκ προθέσεως τελούμενων πράξεων της συλλήψεως ή θανατώσεως και της παρενοχλήσεως των προστατευόμενων ζωικών ειδών καθώς και της καταστροφής ή συλλογής των αυγών τους – Προϋποθέσεις εφαρμογής – Κίνδυνος αρνητικών συνεπειών μιας δραστηριότητας στην κατάσταση διατήρησης του οικείου ζωικού είδους – Δεν ασκεί επιρροή
(Οδηγία 92/43 του Συμβουλίου, άρθρα 1, στοιχείο θʹ, 12 § 1, στοιχεία αʹ έως γʹ, και παράρτημα IV, στοιχείο αʹ)
(βλ. σκέψεις 50-61, 75-77 και διατακτ.) 2)
3. Περιβάλλον – Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας – Οδηγία 92/43 – Αυστηρή προστασία των ζωικών ειδών που περιλαμβάνονται στο παράρτημα IV, στοιχείο αʹ – Περιεχόμενο – Εθνική πρακτική αποκλείουσα από την προστασία τα ζωικά είδη ως προς τα οποία έχει επιτευχθεί ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης – Δεν επιτρέπεται
(Οδηγία 92/43 του Συμβουλίου, αιτιολογικές σκέψεις 3 και 6, άρθρα 2 §§ 1 και 2, 12 § 1 και παράρτημα IV, στοιχείο aʹ)
(βλ. σκέψεις 62-66, διατακτ. 2)
4. Περιβάλλον – Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας – Οδηγία 92/43 – Αυστηρή προστασία των ζωικών ειδών που περιλαμβάνονται στο παράρτημα IV, στοιχείο αʹ – Απαγόρευση βλάβης ή καταστροφής των τόπων αναπαραγωγής ή των τόπων ανάπαυσης – Προϋποθέσεις εφαρμογής – Κίνδυνος αρνητικών συνεπειών μιας δραστηριότητας στην κατάσταση διατήρησης των οικείων ζωικών ειδών – Δεν ασκεί επιρροή
(Οδηγία 92/43 του Συμβουλίου, άρθρο 12 § 1 , στοιχείο δʹ, και παράρτημα IV, στοιχείο aʹ)
(βλ. σκέψεις 81-86, διατακτ. 3)
Σύνοψη
Η Skogsstyrelsen (Εθνική Διεύθυνση Δασών, Σουηδία), επιληφθείσα δηλώσεως υλοτομήσεως σχετικά με δασική έκταση ευρισκόμενη στον Δήμο Härryda (Σουηδία), εξέδωσε γνωμοδότηση κατά την οποία η κοπή του συνόλου σχεδόν των δένδρων στην οικεία περιοχή, η οποία αποτελεί τον φυσικό οικότοπο ορισμένων προστατευομένων ειδών, δεν αντίκειται στη σουηδική κανονιστική ρύθμιση περί προστασίας των ειδών εφόσον λαμβάνει υπόψη τα συνιστώμενα μέτρα προφύλαξης.
Εκτιμώντας ότι η σχεδιαζόμενη υλοτόμηση συνιστά παράβαση της εν λόγω ρυθμίσεως, η οποία μεταφέρει στη σουηδική έννομη τάξη τις οδηγίες για τα πτηνά (1) και τους οικοτόπους (2), τρεις ενώσεις προστασίας του περιβάλλοντος ζήτησαν από το Länsstyrelsen i Västra Götalands län (περιφερειακό συμβούλιο του Västra Götaland, Σουηδία) να παρέμβει. Ωστόσο, το περιφερειακό συμβούλιο αποφάσισε να μη λάβει μέτρα ελέγχου, συντασσόμενο, κατ’ ουσίαν, με την ευνοϊκή γνωμοδότηση της Εθνικής Υπηρεσίας Δασών.
Οι ενώσεις άσκησαν προσφυγή κατά της αποφάσεως του περιφερειακού συμβουλίου ενώπιον του Vänersborgs tingsrätt, mark- och miljödomstolen (πρωτοβάθμιου δικαστηρίου του Vänersborg, τμήμα κτηματικών και περιβαλλοντικών υποθέσεων, Σουηδία). Ως εκ τούτου, το εθνικό δικαστήριο, κληθέν να αποφανθεί επί των επιπτώσεων της επίμαχης δασοκομικής δραστηριότητας στην προστασία των ειδών που ζουν στον οικείο τόπο, υπέβαλε στο Δικαστήριο διάφορα προδικαστικά ερωτήματα σχετικά με τις προϋποθέσεις εφαρμογής και το περιεχόμενο των απαγορεύσεων τις οποίες προβλέπουν συναφώς η οδηγία για τα πτηνά και η οδηγία για τους οικοτόπους.
Εκτίμηση του Δικαστηρίου
Καταρχάς, όσον αφορά την οδηγία για τα πτηνά, το Δικαστήριο επισημαίνει ότι η οδηγία αυτή επιβάλλει στα κράτη μέλη, σύμφωνα με το άρθρο της 5, να υιοθετήσουν τα αναγκαία μέτρα για την εγκαθίδρυση ενός γενικού καθεστώτος προστασίας των πτηνών, τα οποία περιλαμβάνουν, ειδικότερα, τις απαγορεύσεις των εκ προθέσεως τελούμενων πράξεων θανατώσεως, της συλλήψεως και της παρενοχλήσεως των πτηνών καθώς και των αυγών τους (3).
Το Δικαστήριο διευκρινίζει ότι το πεδίο εφαρμογής των εν λόγω απαγορεύσεων καλύπτει όλα τα είδη πτηνών που ζουν εκ φύσεως σε άγρια κατάσταση στο έδαφος των κρατών μελών και, επομένως, δεν αφορά, αντιθέτως προς τη σουηδική πρακτική, μόνον ορισμένες κατηγορίες ειδών, ήτοι εκείνα που απαριθμούνται στο παράρτημα Ι της οδηγίας αυτής, εκείνα τα οποία απειλούνται σε κάποιο βαθμό ή εκείνα των οποίων ο πληθυσμός τείνει να μειωθεί μακροπρόθεσμα. Η ερμηνεία αυτή επιρρωννύεται από το αντικείμενο και τον σκοπό της οδηγίας για τα πτηνά καθώς και από το πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται το άρθρο της 5 (4). Συναφώς, υπενθυμίζεται ότι η διατήρηση των ειδών πτηνών είναι αναγκαία για την επίτευξη υψηλού επιπέδου προστασίας του περιβάλλοντος καθώς και των σκοπών της Ένωσης στους τομείς της αειφόρου ανάπτυξης και της βελτιώσεως των συνθηκών ζωής. Το Δικαστήριο υπογραμμίζει, επιπλέον, ότι η οδηγία για τα πτηνά διακρίνει μεταξύ του συστήματος γενικής προστασίας που έχει εφαρμογή σε κάθε είδος πτηνών και του εξειδικευμένου και ενισχυμένου συστήματος προστασίας το οποίο έχει θεσπιστεί για τα είδη πτηνών που απαριθμούνται στο παράρτημα I της οδηγίας αυτής.
Εν συνεχεία, το Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι, όπως και η οδηγία για τα πτηνά, η οδηγία για τους οικοτόπους προβλέπει τη θέσπιση ενός καθεστώτος αυστηρής προστασίας των προστατευόμενων ζωικών ειδών, το οποίο στηρίζεται, μεταξύ άλλων, στις απαγορεύσεις των εκ προθέσεως τελούμενων πράξεων, που απαριθμούνται στο άρθρο 12, παράγραφος 1, στοιχεία αʹ έως γʹ, της συλλήψεως ή θανατώσεως και της παρενοχλήσεως ζωικών ειδών καθώς και της καταστροφής ή συλλογής των αυγών τους (5).
Συναφώς, το Δικαστήριο αποφαίνεται ότι για να πληρούται η περί προθέσεως προϋπόθεση, πρέπει ο αυτουργός της επίμαχης πράξης να θέλησε μία από τις προαναφερθείσες βλάβες ή τουλάχιστον να αποδέχθηκε τη σχετική πιθανότητα, ούτως ώστε οι απαγορεύσεις του άρθρου 12, παράγραφος 1, στοιχεία αʹ έως γʹ, της οδηγίας για τους οικοτόπους να μπορούν να εφαρμοστούν σε δραστηριότητες, όπως οι δραστηριότητες δασοκομίας, οι οποίες προδήλως δεν έχουν ως αντικείμενο την εκ προθέσεως σύλληψη, θανάτωση ή παρενόχληση ζωικών ειδών ή την εκ προθέσεως καταστροφή ή τη συλλογή αυγών. Λαμβανομένων υπόψη των σκοπών της οδηγίας για τους οικοτόπους καθώς και του γράμματος της προαναφερθείσας διατάξεως και του πλαισίου στο οποίο εντάσσεται η διάταξη αυτή (6), η δυνατότητα εφαρμογής των απαγορεύσεων αυτών δεν εξαρτάται ούτε από τον κίνδυνο να έχει ορισμένη δραστηριότητα αρνητικές συνέπειες για την κατάσταση διατήρησης των οικείων ειδών. Αντίθετη ερμηνεία θα κατέληγε σε καταστρατήγηση της εξέτασης των συνεπειών μιας δραστηριότητας στην κατάσταση διατήρησης του οικείου ζωικού είδους, εξέταση η οποία, αντιθέτως, είναι αναγκαία στο πλαίσιο της εφαρμογής των παρεκκλίσεων από τις απαγορεύσεις αυτές (7).
Εξάλλου, στο μέτρο που η οδηγία για τους οικοτόπους αποσκοπεί, στο πλαίσιο της διατηρήσεως της βιοποικιλότητας, στη διασφάλιση της αποκατάστασης ή της διατήρησης των φυσικών οικοτόπων και των άγριων ειδών χλωρίδας και πανίδας σε ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης, οι απαγορεύσεις του άρθρου 12, παράγραφος 1, στοιχεία αʹ έως γʹ, εφαρμόζονται ακόμη και στα είδη ως προς τα οποία έχει επιτευχθεί μια τέτοια κατάσταση διατήρησης, δεδομένου ότι τα εν λόγω είδη πρέπει να προστατεύονται από κάθε χειροτέρευση της κατάστασης αυτής.
Εν συνεχεία, το Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι, προς επίτευξη των σκοπών της οδηγίας για τους οικοτόπους, οι αρμόδιες αρχές οφείλουν να λαμβάνουν προληπτικά μέτρα και να προβλέπουν ποιες δραστηριότητες θα είναι επιζήμιες για τα προστατευόμενα είδη. Επομένως, στο αιτούν δικαστήριο απόκειται να εξακριβώσει αν, στη διαφορά της κύριας δίκης, οι επίμαχες δραστηριότητες δασοκομίας στηρίζονται σε προληπτική προσέγγιση που λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες διατήρησης των οικείων ειδών, συνεκτιμωμένων συγχρόνως των οικονομικών, κοινωνικών, πολιτιστικών, περιφερειακών και τοπικών απαιτήσεων.
Τέλος, όσον αφορά την απαγόρευση της βλάβης ή της καταστροφής των τόπων αναπαραγωγής ή των τόπων ανάπαυσης, την οποία προβλέπει το άρθρο 12, παράγραφος 1, στοιχείο δʹ, της οδηγίας για τους οικοτόπους (8), το Δικαστήριο αποφαίνεται ότι η αυστηρή προστασία την οποία προβλέπει η διάταξη αυτή δεν εξαρτάται από τον αριθμό των δειγμάτων ενός είδους που απαντούν στην οικεία περιοχή. Κατά μείζονα λόγο, η προστασία αυτή δεν μπορεί να εξαρτάται από τον κίνδυνο αρνητικών συνεπειών στην κατάσταση διατήρησης του οικείου είδους, όταν η διαρκής οικολογική λειτουργικότητα του φυσικού οικοτόπου του είδους αυτού έχει, παρά τις ληφθείσες προφυλάξεις, διακοπεί.