ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΑ
MANUEL CAMPOS SÁNCHEZ-BORDONA
της 17ης Ιανουαρίου 2019(1)
Υπόθεση C‑690/17
ÖKO-Test Verlag GmbH
κατά
Dr. Rudolf Liebe Nachf. GmbH & Co. KG.
[αίτηση του Oberlandesgericht Düsseldorf
(ανώτερου περιφερειακού δικαστηρίου Ντίσελντορφ, Γερμανία)
για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως]
«Προδικαστική παραπομπή – Σήμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Δικαιώματα που παρέχει το σήμα – Δικαίωμα αντιτάξεως στη χρήση από τρίτο σημείου πανομοιότυπου ή παρόμοιου – Μη επιτρεπόμενη επίθεση σήματος ως επισημάνσεως δοκιμής ποιότητας σε προϊόν»
1. Η υπό κρίση προδικαστική παραπομπή αφορά το δικαίωμα του δικαιούχου σήματος (ÖKO-TEST), συνιστάμενου σε σήμα ποιότητας (2) και καταχωρισμένου για τον προσδιορισμό σειράς υπηρεσιών, να απαγορεύει τη χρήση του σε τρίτο ο οποίος το χρησιμοποίησε, χωρίς τη συγκατάθεσή του, στη συσκευασία οδοντόκρεμας (Aminomed).
2. Νοείται σε περίπτωση όπως η επίμαχη, στην οποία δεν φαίνεται να υπάρχει ταυτότητα ή ομοιότητα μεταξύ, αφενός, των οδοντικών προϊόντων και, αφετέρου, των υπηρεσιών που παρέχει ο δικαιούχος του σήματος ποιότητας, η άσκηση των αγωγών παραποιήσεως/απομιμήσεως του δικαίου των σημάτων; Αυτή είναι, κατ’ ουσίαν, η διευκρίνιση που ζητεί το αιτούν δικαστήριο, με την οποία επιδιώκει να επιλύσει τα προβλήματα που απορρέουν από το γεγονός ότι ο δικαιούχος του σήματος ÖKO-TEST δεν μπορεί να ασκήσει κατά του προσώπου που χρησιμοποιεί το συγκεκριμένο σήμα ποιότητας χωρίς τη συγκατάθεσή του ούτε αγωγή εκ συμβάσεως ούτε άλλη αγωγή βασιζόμενη στη γερμανική νομοθεσία περί αθέμιτου ανταγωνισμού.
I. Το νομοθετικό πλαίσιο
1. Το δίκαιο της Ένωσης
3. Το νομικό καθεστώς προστασίας των σημάτων περιλαμβάνει τόσο τα μέτρα εναρμονίσεως των εθνικών δικαίων (ιδίως την οδηγία 2008/95/ΕΚ) (3), όσο και τις διέπουσες το σήμα της Ένωσης διατάξεις (κανονισμό 207/2009) (4), οι οποίες ισχύουν για τους φορείς που επιλέγουν τον συγκεκριμένο τίτλο βιομηχανικής ιδιοκτησίας.
1. Η οδηγία 2008/95
4. Το άρθρο 5, παράγραφοι 1 έως 3, ορίζει τα εξής:
«1. Το καταχωρισμένο σήμα παρέχει στο δικαιούχο αποκλειστικό δικαίωμα. Ο δικαιούχος δικαιούται να απαγορεύει σε κάθε τρίτο να χρησιμοποιεί στις συναλλαγές, χωρίς τη συγκατάθεσή του:
α) σημείο ταυτόσημο με το σήμα για προϊόντα ή υπηρεσίες ταυτόσημες με εκείνες για τις οποίες το σήμα έχει καταχωριστεί·
β) σημείο για το οποίο, λόγω του ταυτόσημου ή της ομοιότητάς του με το σήμα και του ταυτόσημου ή της ομοιότητας των προϊόντων ή των υπηρεσιών που καλύπτονται από το σήμα και το σημείο, υπάρχει κίνδυνος σύγχυσης του κοινού· ο κίνδυνος σύγχυσης συμπεριλαμβάνει τον κίνδυνο συσχέτισης του σημείου με το σήμα.
2. Ένα κράτος μέλος μπορεί επίσης να προβλέπει ότι ο δικαιούχος δικαιούται να απαγορεύει σε κάθε τρίτο να χρησιμοποιεί στις συναλλαγές, χωρίς τη συγκατάθεσή του, σημείο ταυτόσημο ή παρόμοιο με το σήμα, για προϊόντα ή υπηρεσίες μη παρόμοιες με εκείνες για τις οποίες το σήμα έχει καταχωριστεί, εάν αυτό χαίρει φήμης μέσα στο κράτος μέλος και η χρησιμοποίηση του σημείου, χωρίς νόμιμη αιτία, θα προσπόριζε αθέμιτο όφελος από τον διακριτικό χαρακτήρα ή τη φήμη του σήματος ή θα ήταν βλαπτική για τον εν λόγω διακριτικό χαρακτήρα ή τη φήμη.
3. Εάν πληρούνται οι όροι των παραγράφων 1 και 2, μπορεί, ιδίως, να απαγορεύεται:
α) η επίθεση του σημείου επί των προϊόντων ή της συσκευασίας τους·
β) η προσφορά των προϊόντων ή η εμπορία ή η κατοχή τους προς εμπορία ή η προσφορά ή παροχή υπηρεσιών υπό το σημείο·
[…]».
2. Ο κανονισμός 2017/1001
5. Το άρθρο 9, παράγραφοι 1 έως 3 (5), ορίζει τα εξής:
«1. Με την καταχώριση σήματος της ΕΕ παρέχονται στον δικαιούχο αποκλειστικά δικαιώματα επ’ αυτού.
2. Με την επιφύλαξη των δικαιωμάτων των δικαιούχων που έχουν αποκτηθεί πριν από την ημερομηνία κατάθεσης της αίτησης ή την ημερομηνία προτεραιότητας του σήματος της ΕΕ, ο δικαιούχος του εν λόγω σήματος της ΕΕ δικαιούται να απαγορεύει σε κάθε τρίτο που δεν έχει τη συγκατάθεσή του να χρησιμοποιεί στις συναλλαγές για προϊόντα ή υπηρεσίες, οποιοδήποτε σημείο εφόσον:
α) το σημείο είναι ταυτόσημο με το σήμα της ΕΕ και χρησιμοποιείται για υπηρεσίες ή προϊόντα που ταυτίζονται με τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες για τα οποία έχει καταχωριστεί το σήμα της ΕΕ·
β) το σημείο είναι ταυτόσημο ή παρόμοιο με το σήμα της ΕΕ και χρησιμοποιείται για προϊόντα ή υπηρεσίες που ταυτίζονται ή ομοιάζουν με τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες για τα οποία έχει καταχωριστεί το σήμα της ΕΕ, εάν υπάρχει κίνδυνος σύγχυσης από μέρους του κοινού· στον κίνδυνο σύγχυσης περιλαμβάνεται ο κίνδυνος συσχέτισης του σημείου και του σήματος·
γ) το σημείο είναι ταυτόσημο ή παρόμοιο με το σήμα της ΕΕ, ανεξαρτήτως εάν χρησιμοποιείται για προϊόντα ή υπηρεσίες που ταυτίζονται, ομοιάζουν ή δεν ομοιάζουν με προϊόντα ή υπηρεσίες για τα οποία έχει καταχωριστεί το σήμα της ΕΕ, εφόσον το εν λόγω σήμα χαίρει φήμης στην Ένωση και η χρησιμοποίηση του σημείου χωρίς εύλογη αιτία θα προσπόριζε αθέμιτο όφελος από τον διακριτικό χαρακτήρα ή τη φήμη του σήματος της ΕΕ ή θα ήταν επιζήμια για τον διακριτικό χαρακτήρα ή τη φήμη αυτού.
3. Τα ακόλουθα, ειδικότερα, είναι δυνατόν να απαγορεύονται δυνάμει της παραγράφου 2:
α) η επίθεση του σημείου επί των προϊόντων ή της συσκευασίας των εν λόγω προϊόντων·
β) η προσφορά ή εμπορία των προϊόντων ή η κατοχή τους προς εμπορία ή η προσφορά ή παροχή υπηρεσιών υπό το σημείο αυτό·
[…]».
2. Το γερμανικό δίκαιο. Gesetz über den Schutz von Marken und sonstigen Kennzeichen (6)
6. Στο άρθρο 14, παράγραφος 2, σημείο 3, του νόμου αυτού, η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας έκανε χρήση της δυνατότητας που προβλέπεται στο άρθρο 5, παράγραφος 2, της οδηγίας 2008/95 για τα σήματα που χαίρουν φήμης.
II. Το ιστορικό της διαφοράς και τα προδικαστικά ερωτήματα
7. Η Öko-Test Verlag GmbH εκδίδει σε ολόκληρη τη Γερμανία το περιοδικό «ÖKO-TEST». Εκτός από γενικές ενημερωτικές πληροφορίες για τους καταναλωτές, δημοσιεύονται σε αυτό τα αποτελέσματα των ερευνών προϊόντων και υπηρεσιών, οι οποίες ανατίθενται σε ανεξάρτητα εργαστήρια. Οι δοκιμές και οι έρευνες διενεργούνται εν αγνοία των αντίστοιχων παρασκευαστών.
8. Η Öko-Test Verlag έχει καταχωρίσει από τις 23 Απριλίου 2012 στο Deutsches Patent- und Markenamt (Γερμανικό Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας και Σημάτων) και από τις 31 Αυγούστου 2012 στο Γραφείο Διανοητικής Ιδιοκτησίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EUIPO), αντίστοιχα, το ακόλουθο εικονιστικό εθνικό σήμα και σήμα της Ένωσης (7):
9. Οι καλυπτόμενες από το σήμα κρίσιμες στην υπό κρίση υπόθεση υπηρεσίες (8) εμπίπτουν στις κλάσεις 35 (παροχή συμβουλών σε καταναλωτές και ενημέρωση καταναλωτών κατά την επιλογή εμπορευμάτων και υπηρεσιών, ειδικότερα με χρήση αποτελεσμάτων δοκιμών και ερευνών· διεξαγωγή και αξιολόγηση δημοσκοπήσεων και δημοσκοπήσεις) και 42 (πραγματοποίηση και αξιολόγηση επιστημονικών ελέγχων προϊόντων και ελέγχων υπηρεσιών· πραγματοποίηση και αξιολόγηση ποιοτικών ερευνών· πραγματοποίηση και αξιολόγηση τεχνικών δοκιμών και ελέγχων).
10. Η Öko-Test Verlag χρηματοδοτείται κυρίως με τα έσοδα από τις πωλήσεις των τευχών του περιοδικού της και τις συμβάσεις παραχωρήσεως αδειών για τη χρήση του σήματος, τις οποίες συνάπτει με τους παρασκευαστές των προϊόντων που υπέβαλε σε δοκιμές. Οι κάτοχοι άδειας χρήσεως λαμβάνουν ένα αρχείο με το σήμα ποιότητας ÖKO-TEST και το χρησιμοποιούν για τα προϊόντα τους, εισάγοντας στο λευκό πλαίσιο κάτω από αυτό το αποτέλεσμα των δοκιμών και την πηγή (9).
11. Η σύμβαση παραχωρήσεως άδειας χρήσεως λήγει όταν πιο πρόσφατη δοκιμή (με νέες παραμέτρους) μεταβάλλει το αποτέλεσμα των προηγούμενων δοκιμών που πραγματοποιήθηκαν στο προϊόν του κατόχου άδειας χρήσεως, καίτοι αυτό δεν υποβλήθηκε στη νέα δοκιμή (10), ή όταν μεταβληθούν οι ιδιότητες ή τα χαρακτηριστικά του προϊόντος αυτού.
12. Η εταιρία Dr. Rudolf Liebe Nachf. GmbH & Co.KG (11) παρασκευάζει οδοντόκρεμες, μεταξύ των οποίων την Aminomed. Η Öko-Test Verlag υπέβαλε σε δοκιμές σειρά οδοντοκρεμών, περιλαμβανομένης της Aminomed Fluorid-Kamillen-Zahncreme (φθοριούχος οδοντόκρεμα Aminomed με χαμομήλι) και δημοσίευσε τα αποτελέσματα της δοκιμής στην έκδοση Jahrbuch Kosmetik 2005 (επετηρίδα καλλυντικών του 2005), βαθμολογώντας τη συγκεκριμένη οδοντόκρεμα με «λίαν καλώς» («sehr gut»).
13. Τον Αύγουστο του 2005, οι δύο επιχειρήσεις συνήψαν σύμβαση παραχωρήσεως άδειας χρήσεως του σήματος ποιότητας ÖKO-TEST (το οποίο δεν είχε καταχωριστεί ακόμη ως σήμα), βάσει της οποίας η Dr. Liebe άρχισε να το χρησιμοποιεί στη διαφημιστική προβολή του προϊόντος της.
14. Τον Οκτώβριο του 2014, η Öko-Test Verlag πληροφορήθηκε ότι η οδοντόκρεμα Aminomed διανέμεται ως απεικονίζεται κατωτέρω:
Η συσκευασία είχε τροποποιηθεί σε σύγκριση με την αρχική συσκευασία.
15. Η Öko-Test Verlag άσκησε αγωγή παραποιήσεως/απομιμήσεως σήματος ενώπιον του Landgericht Düsseldorf (περιφερειακού πρωτοβάθμιου δικαστηρίου Ντίσελντορφ, Γερμανία). Υποστήριξε ότι, δυνάμει της συμβάσεως παραχωρήσεως άδειας χρήσεως, η Dr. Liebe δεν είχε το δικαίωμα να χρησιμοποιεί το σήμα ποιότητας ÖKO-TEST, δεδομένου ότι: α) αυτό δεν αποτελεί αντικείμενο της συμβάσεως, β) το 2008 δημοσιεύθηκαν νεότερα αποτελέσματα δοκιμών σε οδοντόκρεμες με νέες παραμέτρους, με αποτέλεσμα, για τον λόγον αυτό και μόνο, να μην δικαιούται η Dr. Liebe να χρησιμοποιεί το σημείο αυτό, και γ) το προϊόν της Dr. Liebe με το εν λόγω σημείο δεν αντιστοιχεί σε αυτό που υποβλήθηκε πράγματι σε δοκιμή, για τους σκοπούς της συμβάσεως παραχωρήσεως άδειας χρήσεως, δεδομένου ότι έχουν μεταβληθεί, τουλάχιστον, η ονομασία, η περιγραφή και η συσκευασία του.
16. Η Dr. Liebe αντέκρουσε την αγωγή υποστηρίζοντας ότι η σύμβαση παραχωρήσεως άδειας χρήσεως εξακολουθεί να ισχύει και ότι η ίδια δικαιούται να χρησιμοποιεί το σήμα ποιότητας ÖKO-TEST. Υποστήριξε, επίσης, ότι, από τη στιγμή που καταχωρίστηκαν το εθνικό σήμα και το σήμα της Ένωσης, δεν τα χρησιμοποίησε πλέον.
17. Το Landgericht (περιφερειακό πρωτοβάθμιο δικαστήριο) έκρινε ότι η Dr. Liebe χρησιμοποιούσε το επίμαχο σήμα για την υπηρεσία «ενημέρωση καταναλωτών και παροχή συμβουλών σε καταναλωτές» και ότι δεν μπορούσε πλέον να επικαλείται τη σύμβαση παραχωρήσεως άδειας χρήσεως. Δεδομένου ότι η Dr. Liebe δεν προσκόμισε λεπτομερή στοιχεία σχετικά με την παύση της παραγωγής, το Landgericht (περιφερειακό πρωτοβάθμιο δικαστήριο) θεώρησε ότι συνέχισε να διαθέτει στο εμπόριο την οδοντόκρεμα με το επίμαχο εμπορικό σήμα μετά την καταχώριση του σήματος. Επομένως, διέταξε την Dr. Liebe να παύσει να χρησιμοποιεί το σημείο ÖKO-TEST στην εμπορική διάθεση της οδοντόκρεμας Aminomed, καθώς και να αποσύρει το προϊόν από την αγορά.
18. Η Dr. Liebe άσκησε έφεση κατά της αποφάσεως αυτής ενώπιον του Oberlandesgericht Düsseldorf (ανώτερου περιφερειακού δικαστηρίου Ντίσελντορφ), το οποίο, στη διάταξη περί παραπομπής: α) συντάσσεται με την άποψη του πρωτοβάθμιου δικαστηρίου ότι η σύμβαση άδειας παραχωρήσεως χρήσεως είχε λήξει προ πολλού, και β) αναγνωρίζει, ως εκ τούτου, ότι η Dr. Liebe χρησιμοποιούσε το σήμα στις συναλλαγές χωρίς τη συγκατάθεση του δικαιούχου αυτού.
19. Κατά το αιτούν δικαστήριο:
– εάν γίνει δεκτή η άποψη ότι το επίμαχο σήμα χρησιμοποιήθηκε για προϊόν (την οδοντόκρεμα), θα πρέπει να απορριφθούν τα αιτήματα της Öko-Test Verlag τα οποία θεμελιώνονται στο άρθρο 9, παράγραφος 2, στοιχεία αʹ και βʹ, του κανονισμού 2017/1001, καθόσον καμία από τις δύο καταχωρίσεις του ÖKO-TEST δεν περιελάμβανε την οδοντόκρεμα ή «παρόμοια προϊόντα»·
– η Öko-Test Verlag θα μπορεί να επικαλεστεί το δικαίωμά της ως δικαιούχου του σήματος, το οποίο κατοχυρώνεται στο εν λόγω άρθρο, μόνο εάν η χρήση σήματος ποιότητας σε προϊόν εξομοιώνεται με τη χρήση του για κάποια από τις υπηρεσίες που προστατεύει το εν λόγω σήμα, όπως «ενημέρωση καταναλωτών και παροχή συμβουλών σε καταναλωτές κατά την επιλογή εμπορευμάτων και υπηρεσιών».
20. Το αιτούν δικαστήριο επισημαίνει επίσης ότι, λόγω των διαφορών τους, τα σήματα ποιότητας δεν μπορούν να εξομοιωθούν με τις πιστοποιήσεις ποιότητας ούτε μπορούν να καταχωριστούν ως σήματα πιστοποιήσεως (12). Εντούτοις, εφιστά την προσοχή στο γεγονός ότι, όπως και στην υπόθεση Gözze (13), οι καταναλωτές αντιλαμβάνονται το σήμα ποιότητας ως παρόμοιο με την πιστοποίηση ποιότητας. Η επίθεσή του στο προϊόν εγγυάται ότι αυτό έχει ορισμένη ελεγμένη ποιότητα, αλλά όχι ότι το προϊόν παρασκευάστηκε υπό την εποπτεία του δικαιούχου του σήματος, το οποίο συνίσταται στο σήμα ποιότητας. Για τον λόγο αυτό, το κοινό δεν ταυτίζει το σήμα ÖKO-TEST με τους παρασκευαστές των υποβληθέντων σε δοκιμή προϊόντων, καθόσον γνωρίζει ότι είναι ανεξάρτητο αυτών και αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στην ανεξαρτησία αυτή.
21. Εάν θεωρηθεί ότι η επίθεση του σήματος ποιότητας χρησιμοποιείται για την καταχωρισμένη υπηρεσία, η Dr. Liebe θα έχει προσβάλει το δικαίωμα επί του σήματος (14), όσον αφορά τόσο τη δηλωτική της προελεύσεως λειτουργία όσο και τη δηλωτική της ποιότητας λειτουργία του. Αντιθέτως, σε περίπτωση αρνητικής απαντήσεως στο πρώτο προδικαστικό ερώτημα, το αιτούν δικαστήριο ζητεί δεύτερη διευκρίνιση, αυτή τη φορά σχετικά με το άρθρο 9, παράγραφος 2, στοιχείο γʹ, του κανονισμού 2017/1001 και το άρθρο 5, παράγραφος 2, της οδηγίας 2008/95.
22. Συγκεκριμένα, το σήμα ÖKO-TEST χαίρει φήμης στην επικράτεια της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, πλην όμως δεν είναι γνωστό ως σημείο βιομηχανικής ιδιοκτησίας, αλλά ως σήμα ποιότητας. Επομένως, βάσει της αποφάσεως Gözze, θα είναι δύσκολο να θεωρηθεί ότι η Dr. Liebe το χρησιμοποίησε για το προϊόν της οδοντόκρεμας και όχι για την παρεχόμενη από την Öko-Test Verlag υπηρεσία. Για τον λόγο αυτό, το αιτούν δικαστήριο ζητεί να διευκρινιστεί αν μπορεί να θεωρηθεί ότι ατομικό σήμα χαίρει φήμης όταν η φήμη του οφείλεται στον χαρακτήρα του ως σήματος ποιότητας.
23. Συναφώς, το αιτούν δικαστήριο προσθέτει ότι η νομολογία σχετικά με τα σήματα που χαίρουν φήμης (15) δεν παρέχει επαρκή στοιχεία για να αποσαφηνιστεί αν η εμπορική διάθεση της οδοντόκρεμας με το σήμα ποιότητας συνιστά χρήση που προσβάλλει το δικαίωμα επί του σήματος και, ειδικότερα, αν μπορεί να συνιστά προσβολή η χρήση χωρίς χαρακτήρα σήματος. Τέλος, το αιτούν δικαστήριο επισημαίνει ότι η εκμετάλλευση ξένης φήμης ή η δημιουργία συνειρμού σχετικά με την εικόνα σήματος, πράξεις οι οποίες απαγορεύονται βάσει των προμνησθεισών διατάξεων, είναι δυνατόν να λάβουν χώρα ακόμη και όταν ο τρίτος δεν χρησιμοποιεί το ατομικό σήμα για να εγγυηθεί την ταυτότητα της προελεύσεως του προϊόντος από την επιχείρησή του.
24. Υπό τις περιστάσεις αυτές, το Oberlandesgericht Düsseldorf (ανώτερο περιφερειακό δικαστήριο Ντίσελντορφ) υποβάλλει στο Δικαστήριο τα ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα:
«1) Συνεπάγεται η χρήση ατομικού σήματος προσβολή δικαιώματος κατά την έννοια του άρθρου 9, παράγραφος [2], στοιχείο βʹ, του […] κανονισμού [2017/1001] ή του άρθρου 5, παράγραφος 1, δεύτερη περίοδος, στοιχείο αʹ, της οδηγίας 2008/95, όταν
– το ατομικό σήμα τίθεται επί προϊόντος σε σχέση με το οποίο το σήμα αυτό δεν προστατεύεται,
– το ατομικό σήμα το οποίο θέτει τρίτος επί του προϊόντος γίνεται αντιληπτό στις συναλλαγές ως “σήμα ποιότητας”, υπό την έννοια ότι το προϊόν έχει παρασκευαστεί και διατεθεί στην αγορά από τρίτο ο οποίος δεν τελεί υπό τον έλεγχο του δικαιούχου του σήματος, πλην όμως ο δικαιούχος του σήματος υπέβαλε το εν λόγω προϊόν σε δοκιμή, για να ελέγξει αν αυτό φέρει συγκεκριμένες ιδιότητες, και το αξιολόγησε, βάσει των αποτελεσμάτων της εν λόγω δοκιμής, με βαθμολογία που εμφαίνεται εντός του πλαισίου του “σήματος ποιότητας”,
– και το ατομικό σήμα έχει καταχωριστεί, μεταξύ άλλων, για τα εξής: “ενημέρωση καταναλωτών και παροχή συμβουλών σε καταναλωτές κατά την επιλογή εμπορευμάτων και υπηρεσιών, ειδικότερα με χρήση αποτελεσμάτων δοκιμών και ερευνών καθώς και με τη βοήθεια αξιολογήσεων ποιότητας”;
2) Σε περίπτωση αρνητικής απαντήσεως στο πρώτο ερώτημα:
Συντρέχει προσβολή δικαιώματος κατά την έννοια του άρθρου 9, παράγραφος [2], στοιχείο γʹ, του κανονισμού [2017/1001] και του άρθρου 5, παράγραφος 2, της οδηγίας 2008/95, όταν
– το ατομικό σήμα χαίρει φήμης μόνον ως “σήμα ποιότητας” –κατά την έννοια που εκτίθεται στο πρώτο ερώτημα– και
– το ατομικό σήμα χρησιμοποιείται από τρίτους ως “σήμα ποιότητας”;»
III. Η διαδικασία ενώπιον του Δικαστηρίου
25. Η διάταξη περί παραπομπής περιήλθε στη Γραμματεία του Δικαστηρίου στις 8 Δεκεμβρίου 2017. Γραπτές παρατηρήσεις κατέθεσαν η Öko-Test Verlag, η Γερμανική Κυβέρνηση και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οι οποίες παρέστησαν στην επ’ ακροατηρίου συζήτηση που διεξήχθη στις 7 Νοεμβρίου 2018, στην οποία παρέστη και η Dr. Liebe.
IV. Ανάλυση
1. Προκαταρκτικές παρατηρήσεις
26. Καίτοι το αιτούν δικαστήριο υποβάλλει προδικαστικά ερωτήματα σχετικά με τη δυνατότητα εφαρμογής του άρθρου 9 του κανονισμού 2017/1001 και του άρθρου 5 της οδηγίας 2008/95, επισημαίνεται ότι η αρχική αγωγή αφορούσε το σήμα της Ένωσης και μόνον επικουρικώς το εθνικό σήμα (16). Επομένως, και χάριν διευκολύνσεως, η ανάλυσή μου θα επικεντρωθεί πρωτίστως στους κανόνες του κανονισμού 2017/1001, για τα σήματα της Ένωσης, ακόμη και αν είναι εφικτή η παρεκβολή των αποτελεσμάτων της αναλύσεως αυτής mutatis mutandis στους ανάλογους κανόνες της οδηγίας 2008/95 (17).
27. Όπως προεκτέθηκε, το αιτούν δικαστήριο απέρριψε το ενδεχόμενο παροχής της νομικής προστασίας στην οποία προσβλέπει η Öko-Test Verlag μέσω αγωγής βασιζόμενης στη σύμβαση (κατ’ αυτό, η σύμβαση παραχωρήσεως άδειας χρήσεως έπαυσε προ πολλού να δεσμεύει τους συμβαλλομένους) (18) ή μέσω αγωγής αθέμιτου ανταγωνισμού, δεδομένου ότι αυτή επιβάλλει να ανταγωνίζονται η ενάγουσα και η εναγόμενη επιχείρηση η μια την άλλη, προϋπόθεση η οποία δεν συντρέχει εν προκειμένω (19).
28. Επομένως, δεδομένου ότι δεν τρέφω καμία αμφιβολία όσον αφορά την ύπαρξη εμποδίου στην άσκηση αγωγής παραλείψεως βάσει της γερμανικής νομοθεσίας περί αθέμιτου ανταγωνισμού, θα μπορούσε να εξεταστεί η δυνατότητα ασκήσεως της εκ συμβάσεως αγωγής, λαμβανομένων υπόψη ορισμένων αποφάσεων του Δικαστηρίου, δυνάμει των οποίων:
– προκειμένου να διαπιστωθεί αν, κατά την έννοια του άρθρου 5, παράγραφοι 1 και 3, του κανονισμού «Βρυξέλλες I» (20), αγωγή στηρίζεται σε «διαφορά εκ συμβάσεως» ή «σε ενοχή εξ αδικοπραξίας», πρέπει να εξεταστεί αν η προσαπτόμενη συμπεριφορά συνιστά παράβαση των συμβατικών υποχρεώσεων, όπως αυτές ορίζονται βάσει του αντικειμένου της συμβάσεως (21)·
– προκειμένου να κριθεί αγωγή αποζημιώσεως λόγω εξωσυμβατικής ευθύνης των θεσμικών οργάνων της Ένωσης, πρέπει να διαπιστωθεί αν υφίσταται μεταξύ των διαδίκων πραγματικό συμβατικό πλαίσιο, το οποίο συνδέεται με το αντικείμενο της διαφοράς, έστω και αν έχουν λήξει οι συμβατικές σχέσεις, και τούτο πρέπει να εξεταστεί ενδελεχώς προκειμένου να καταστεί δυνατή η επίλυση της διαφοράς (22).
29. Είναι πρόδηλο ότι το νομικό πλαίσιο της υπό κρίση υποθέσεως διαφέρει από εκείνο των αποφάσεων που μνημονεύονται στις υποσημειώσεις 21 και 22. Εντούτοις, η μεθοδολογική προσέγγιση που εφαρμόστηκε σε εκείνες μπορεί να είναι χρήσιμη, κατ’ αναλογίαν, και στην προκειμένη περίπτωση. Καίτοι από τη διάταξη περί παραπομπής φαινόταν να προκύπτει το αντίθετο, κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, οι διάδικοι της κύριας δίκης επιβεβαίωσαν ότι, στο πλαίσιο της συμβατικής σχέσεως, είχε χορηγηθεί δικαίωμα χρήσεως του λογοτύπου (23). Εάν, όπως συνάγεται από τη δικογραφία, συνέχισε να χρησιμοποιεί το επίμαχο σήμα ποιότητας, η Dr. Liebe παρέβη την (ενδεχομένως σιωπηρή) συμβατική υποχρέωση παύσεως της επιθέσεως του συμβόλου στη συσκευασία της οδοντόκρεμας που παρασκευάζει, όταν έληξε η σχέση που απέρρεε από την εν λόγω σύμβαση.
30. Επομένως, το αιτούν δικαστήριο θα μπορεί, εφόσον το κρίνει σκόπιμο, να εφαρμόσει την προσέγγιση αυτή ως βάση ενδεχόμενης αγωγής εκ συμβάσεως υπέρ της Öko-Test Verlag. Εν πάση περιπτώσει, επιθυμώ απλώς να επισημάνω τη δυνατότητα αυτή, γνωρίζοντας ότι, στο πλαίσιο της υπό κρίση προδικαστικής παραπομπής, επιβάλλεται να δοθεί απάντηση στα υποβληθέντα ερωτήματα και όχι να προταθούν εναλλακτικές λύσεις οι οποίες επαφίενται, εν τέλει, στο εθνικό δίκαιο.
2. Πρώτο προδικαστικό ερώτημα: περί της προσβολής δικαιώματος επί του σήματος
1. Συνοπτική έκθεση των παρατηρήσεων των μετεχόντων στη διαδικασία
31. Κατά την Öko-Test Verlag, το σήμα ποιότητας δεν χρησιμοποιείται ως σήμα για οδοντόκρεμα, αλλά ως υπηρεσία (την οποία παρέχει η ίδια), και, επομένως, προτείνει να δοθεί καταφατική απάντηση στο ερώτημα αυτό. Υποστηρίζει ότι το σήμα ποιότητας δεν εξομοιώνεται με την πιστοποίηση ποιότητας, δεδομένου ότι το πρώτο παρέχει ενημέρωση σχετικά με τη συμμόρφωση του προϊόντος με ορισμένα προκαθορισμένα πρότυπα, ενώ η δεύτερη καθιστά απλώς εφικτή την εκ πρώτης όψεως αναγνώριση από τον καταναλωτή ιδιότητας του προϊόντος. Η Öko-Test Verlag συντάσσεται με την άποψη του αιτούντος δικαστηρίου και της Γερμανικής Κυβερνήσεως αρνούμενη κάθε ομοιότητα με τα σήματα εγγυήσεως και πιστοποιήσεως (24).
32. Η Öko-Test Verlag εκτιμά ότι το οικείο κοινό αντιλαμβάνεται τη χρήση του σήματος ÖKO-TEST στην οδοντόκρεμα ως χρήση επιτρεπόμενη από τον δικαιούχο του, η οποία υποδηλώνει ότι: α) το προϊόν αυτό έλαβε βαθμολογία «λίαν καλώς» στις δοκιμές στις οποίες το υπέβαλε η Öko-Test Verlag, και β) η βαθμολογία αυτή συνάδει προς το περιεχόμενο της δημοσίευσεώς της και προς τα ουδέτερα, αντικειμενικά και βασισμένα σε εμπειρογνωμοσύνη πρότυπά της. Για τον λόγο αυτό, η χρήση του σήματος ÖKO-TEST από την Dr. Liebe θίγει τη δηλωτική της προελεύσεως λειτουργία του σήματος καθώς και άλλες λειτουργίες, τις οποίες έχει κάνει δεκτές το Δικαστήριο (25).
33. Η Γερμανική Κυβέρνηση διατείνεται ότι το πρώτο προδικαστικό ερώτημα δεν διερευνά τη διπλή ταυτότητα που προβλέπεται στο άρθρο 5, παράγραφος 1, στοιχείο αʹ, της οδηγίας 2008/95, αλλά τον κίνδυνο συγχύσεως που μνημονεύεται στο άρθρο 5, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, της ίδιας οδηγίας, δεδομένου ότι υπάρχουν ορισμένες διαφορές μεταξύ του αρχικού σημείου ÖKO-TEST και εκείνου που χρησιμοποιείται στην οδοντόκρεμα (ειδικότερα, τα αποτελέσματα των δοκιμών και η παραπομπή στη δημοσίευση). Η Γερμανική Κυβέρνηση προτείνει να δοθεί καταφατική απάντηση στο ερώτημα, προβάλλοντας το επιχείρημα ότι σήμα καταχωρισμένο για υπηρεσία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για προϊόν, όταν το κοινό αναγνωρίζει την αυτοτέλεια της υπηρεσίας και ότι η υπηρεσία συνδέεται με το προϊόν.
34. Κατά την άποψη της Γερμανικής Κυβερνήσεως, καθοριστικό στοιχείο είναι η αντίληψη του κοινού, το οποίο είναι εξοικειωμένο με τη διενέργεια δοκιμών σε αγαθά καθημερινής χρήσεως από οργανισμούς μη συνδεδεμένους με τους παρασκευαστές αυτών και με την επακόλουθη ενημέρωση των καταναλωτών. Οι καταναλωτές μπορούσαν να συναγάγουν ευχερώς ότι η Öko-Test Verlag είχε αξιολογήσει την οδοντόκρεμα και είχε αποδώσει σε αυτήν τη βαθμολογία «λίαν καλώς». Επιπλέον, η επίθεση διάφορων σημάτων ή σημείων στη συσκευασία των αγαθών αυτών είναι συνήθης στις επιχειρήσεις, όπως συμβαίνει με τις πιστοποιήσεις ποιότητας ή τα σήματα πιστοποιήσεως (βιολογική καλλιέργεια, ενεργειακή απόδοση της Ένωσης, δίκαιο εμπόριο) και με την επίθεση σημάτων προμηθευτή ως ένδειξη της ποιότητας των συστατικών μερών του τελικού προϊόντος (για παράδειγμα, Intel Inside για επεξεργαστές ηλεκτρονικών υπολογιστών).
35. Αντιθέτως, κατά την Επιτροπή, το ερώτημα αφορά στην πραγματικότητα το στοιχείο αʹ, και όχι το στοιχείο βʹ, τόσο του άρθρου 9, παράγραφος 1, του κανονισμού 207/2009 όσο και του άρθρου 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 2008/95. Η Επιτροπή δέχεται ότι η επίθεση του σήματος ÖKO-TEST στη συσκευασία της οδοντόκρεμας παραπέμπει υποχρεωτικά στις υπηρεσίες τις οποίες παρέχει ο δικαιούχος του (Öko-Test Verlag), αλλά θεωρεί ότι η παραπομπή αυτή είναι εγγενής στη διαφημιστική προβολή του οδοντικού προϊόντος, χωρίς τούτο να συνεπάγεται ότι η Dr. Liebe διαφημίζει τις ίδιες υπηρεσίες με την Öko-Test Verlag.
36. Η Επιτροπή τονίζει το διαφημιστικό αποτέλεσμα στο οποίο προσβλέπει ο παρασκευαστής της οδοντόκρεμας με τη χρήση του σήματος ποιότητας ÖKO-TEST: υπενθύμιση στο κοινό της υπηρεσίας που παρέχει ο δικαιούχος του εν λόγω σήματος ποιότητας, ο μόνος στον οποίο μπορεί να αποδοθεί η διενέργεια ανεξάρτητης δοκιμής. Οι ρήτρες της συμβάσεως παραχωρήσεως άδειας χρήσεως τείνουν στην αποφυγή του αρνητικού αντικτύπου που μπορεί να έχει η απώλεια ποιότητας του προϊόντος που υποβάλλεται σε δοκιμή στο σήμα της Öko-Test Verlag, όπως θα συμβεί εάν η υποβάθμιση της ποιότητας του προϊόντος συσχετιστεί με την επιχείρηση που διενεργεί την επ’ αυτού δοκιμή.
2. Εκτίμηση
37. Με το πρώτο προδικαστικό ερώτημα, το αιτούν δικαστήριο ζητεί, κατ’ ουσίαν, να διευκρινιστεί αν το σήμα ποιότητας ÖKO-TEST, το οποίο προστατεύεται ως καταχωρισμένο σήμα, όπως χρησιμοποιείται από την Dr. Liebe στη συσκευασία της οδοντόκρεμας, προσδιορίζει τις υπηρεσίες του δικαιούχου του σήματος αυτού και όχι μόνον τα αγαθά που διαθέτει στο εμπόριο η Dr. Liebe.
38. Στην απόφαση Gözze, το Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι «δεν υφίσταται χρήση σύμφωνη με τη βασική λειτουργία του ατομικού σήματος όταν η επίθεση του σήματος σε προϊόντα έχει ως μόνη λειτουργία το να αποτελέσει σήμα ποιότητας για τα προϊόντα αυτά και όχι να εγγυηθεί επιπροσθέτως ότι τα προϊόντα προέρχονται από μία και μόνον επιχείρηση υπό τον έλεγχο της οποίας κατασκευάζονται και η οποία φέρει την ευθύνη για την ποιότητά τους» (26).
39. Εάν η διαπίστωση αυτή ήθελε εφαρμοστεί κατά γράμμα, η επίλυση της διαφοράς θα ήταν σχετικώς απλή, δεδομένου ότι η Öko‑Test Verlag δεν παρασκευάζει την οδοντόκρεμα και το σήμα της δεν τίθεται επί της συσκευασίας για να προσδιοριστεί η προέλευση της οδοντόκρεμας. Θα έπρεπε, επομένως, να μην γίνει δεκτή η δυνατότητα της επιχειρήσεως αυτής να απαγορεύσει στη Dr. Liebe τη χρήση, στις συναλλαγές, του σήματος ÖKO-TEST δυνάμει του άρθρου 9, παράγραφος 2, στοιχεία αʹ και βʹ, του κανονισμού 2017/1001.
40. Καίτοι στην υπό κρίση υπόθεση η λύση αυτή θα μπορούσε να διορθωθεί (όπως προτείνεται κατωτέρω) μέσω του στοιχείου γʹ της ίδιας διατάξεως, δεδομένης της φήμης που χαίρει το σήμα ÖKO-TEST στη γερμανική αγορά, εκτιμώ ότι και οι δικαιούχοι σημείων που δεν χαίρουν φήμης πρέπει να έχουν στη διάθεσή τους κάποιο νομικό μέσο του δικαίου των σημάτων, ώστε να μπορούν να αντιτάσσονται στη χρήση του από τρίτο χωρίς τη συγκατάθεσή τους, σε περιστάσεις όπως οι επίμαχες στην υπό κρίση υπόθεση (27). Ενδέχεται να μπορεί να δοθεί απάντηση λεπτομερέστερη από την προτεινόμενη στην απόφαση Gözze εάν εξεταστούν οι διαφορές μεταξύ της πιστοποιήσεως ποιότητας και του σήματος ποιότητας.
41. Όσον αφορά τη δυνατότητα υπαγωγής της περιπτώσεως αυτής στις διατάξεις του στοιχείου αʹ ή του στοιχείου βʹ του άρθρου 9, παράγραφος 2, του κανονισμού 2017/1001, οι διάδικοι διαφώνησαν κατά την ερμηνεία του προδικαστικού ερωτήματος. Είναι προτιμότερο να εκτεθούν συνοπτικά τα κριτήρια βάσει των οποίων μπορεί να καθοριστεί αν πληρούνται οι κοινές στα δύο ενδεχόμενα προϋποθέσεις εφαρμογής (28), προκειμένου να επιλεγεί ένα εξ αυτών.
1) Στοιχεία εκτιμήσεως
1) Σημείο αφετηρίας
42. Καταρχήν, ο δικαιούχος καταχωρισμένου σήματος μπορεί να απαγορεύσει τη χρήση του σημείου από τρίτο, κατ’ εφαρμογήν του άρθρου 9, παράγραφος 2, στοιχεία αʹ και βʹ, του κανονισμού 2017/1001, μόνον όταν πληρούνται οι ακόλουθες προϋποθέσεις:
– αφενός, το σημείο πρέπει να είναι ταυτόσημο (29) ή παρόμοιο με το καταχωρισμένο σήμα του δικαιούχου·
– αφετέρου, η χρήση του καταχωρισμένου σήματος πρέπει: α) να γίνεται στις συναλλαγές, β) να γίνεται χωρίς τη συγκατάθεση του δικαιούχου του σήματος, γ) να αφορά προϊόντα ή υπηρεσίες ταυτόσημα ή παρόμοια με εκείνα για τα οποία καταχωρίστηκε το σήμα, και δ) να προσβάλλει ή να ενδέχεται να προσβάλει κάποια από τις λειτουργίες του σήματος (30).
43. Από τη δικογραφία που διαβίβασε το αιτούν δικαστήριο στο Δικαστήριο προκύπτει ότι η (πρώτη) προϋπόθεση, η οποία αφορά την ταυτότητα του σημείου (31), δεν πρέπει να δημιουργεί προβλήματα, δεδομένου ότι η Dr. Liebe δεν αρνείται ότι χρησιμοποίησε το σήμα ποιότητας ÖKO-TEST στις συσκευασίες της οδοντόκρεμας που παρασκευάζει.
44. Συναφώς, δεν με πείθει η άποψη της Γερμανικής Κυβερνήσεως σχετικά με τις διαφορές μεταξύ του σήματος ÖKO-TEST, ως καταχωρισμένου σήματος, και της εικόνας που εμφαίνεται στη συσκευασία της οδοντόκρεμας της Dr. Liebe. Η περίσταση ότι στη συσκευασία αυτή περιλαμβάνονται, εντός του σήματος, τα αποτελέσματα των δοκιμών και η παραπομπή στη δημοσίευση είναι αλυσιτελής, και τούτο για δύο λόγους: πρώτον, επειδή το κοινό έχει συνηθίσει να αντιλαμβάνεται το σήμα ÖKO-TEST με τέτοια στοιχεία (χωρίς αυτά, η συμπερίληψή του στη διαφημιστική προβολή του προϊόντος έχει ελάχιστη ή μηδενική σημασία), και δεύτερον, ως συνέπεια του πρώτου λόγου, επειδή οι διαφορές αυτές θα περάσουν απαρατήρητες από τον μέσο καταναλωτή, υπό την έννοια ότι δεν θα τον οδηγήσουν να σκεφθεί ότι πρόκειται για άλλο σήμα (καίτοι απόκειται στο αιτούν δικαστήριο να εξετάσει το ζήτημα αυτό, το οποίο αφορά πραγματικά περιστατικά) (32).
45. Δεν αμφισβητείται εξάλλου η συνδρομή των προϋποθέσεων που αφορούν τη χρήση στις συναλλαγές και την έλλειψη συγκαταθέσεως του δικαιούχου του σήματος. Ο δικαιούχος του σήματος δεν είναι αναγκαίο να είναι ανταγωνιστής του παρασκευαστή του προϊόντος: το άρθρο 9, παράγραφος 2, του κανονισμού 2017/1001 παρέχει το δικαίωμα στον δικαιούχο του σήματος να απαγορεύει τη χρήση του σε «κάθε τρίτο» που το χρησιμοποιεί χωρίς τη συγκατάθεσή του και, επομένως, η ιδιότητα του ανταγωνιστή δεν είναι αναγκαία. Το γεγονός ότι τα στοιχεία αʹ και βʹ της διατάξεως αυτής εφαρμόζονται κατά προτίμηση στους ανταγωνιστές δεν σημαίνει ότι ο νομοθέτης περιόρισε σε αυτούς την ενδεχόμενη εναντίωση του δικαιούχου του σήματος στη χρήση του.
46. Επομένως, πρέπει να διευκρινιστεί αν υπήρχε σύμπτωση όσον αφορά τα προϊόντα και τις υπηρεσίες και, αφού αποσαφηνιστεί το ζήτημα αυτό, αν η χρήση του σήματος ÖKO-TEST από την Dr. Liebe αρκούσε για να θιγεί κάποια από τις χαρακτηριστικές λειτουργίες του σήματος αυτού.
2) Φύση του σήματος
47. Το σήμα ποιότητας ÖKO-TEST είναι σήμα καταχωρισμένο για υπηρεσίες. Τα σημεία του είδους αυτού διαφέρουν από εκείνα που προσδιορίζουν αγαθά λόγω του άυλου χαρακτήρα τους, ο οποίος τους στερεί έναν απτό φορέα, εν αντιθέσει προς ό,τι συμβαίνει με τα προϊόντα που προστατεύονται από τα σήματα παραγωγής ή εμπορίας (33).
48. Ο άυλος χαρακτήρας των υπηρεσιών καθιστά εφικτή την αλληλεπίδραση μεταξύ αυτών και του προϊόντος. Όταν οι υπηρεσίες ασκούν επιρροή στις ιδιότητες του προϊόντος, μπορεί να υπάρχουν σήματα που αφορούν υπηρεσίες μαζί με σήματα που αφορούν προϊόντα που αναδεικνύουν το γεγονός αυτό. Αυτό συμβαίνει με την ευρεία χρήση των πιστοποιήσεων και των σημάτων ποιότητας στις οποίες παραπέμπει η Γερμανική Κυβέρνηση.
49. Κανονικά, η χρήση σημάτων προϊόντων τα οποία περιέχουν διακριτικά σημεία (όπως τα σήματα ποιότητας) πραγματοποιείται δυνάμει συμβάσεως παραχωρήσεως άδειας χρήσεως. Με τη σύμβαση αυτή, ο παρασκευαστής, ως κάτοχος της άδειας χρήσεως, αποκτά το δικαίωμα να χρησιμοποιεί το σήμα ποιότητας, με αποτέλεσμα την αύξηση της φήμης των προϊόντων του. Το σήμα ποιότητας χρησιμοποιείται ακριβώς για να γνωστοποιηθεί στο κοινό ότι τα συγκεκριμένα προϊόντα, αφού υποβλήθηκαν στις σχετικές δοκιμές, τυγχάνουν της θετικής βαθμολογίας που τους αποδίδει η επιχείρηση δικαιούχος του σήματος ποιότητας (εν προκειμένω, η Öko-Test Verlag).
50. Όταν το σήμα ποιότητας είναι καταχωρισμένο ως σήμα, η σύμβαση θα επιτρέπει στον κάτοχο της άδειας χρήσεως να το επιθέτει, ως σήμα, στα προϊόντα του. Η ίδια σύμβαση χρησιμοποιείται, όμως, από τον δικαιούχο του σήματος για να κάνει γνωστές στο κοινό τις υπηρεσίες του, υπό συνθήκες συνυπάρξεως ευνοϊκές για τον ίδιο και για τους διάφορους κατόχους της άδειας χρήσεως. Δημιουργείται, όπως θα εκθέσω κατά την περιγραφή των χαρακτηριστικών του σήματος ποιότητας, ένα είδος «διπλής χρήσεως» (34).
51. Επομένως, εφόσον εξασφάλισε με θεμιτό τρόπο το δικαίωμα αυτό, η Dr. Liebe μπορεί να επιθέτει το σήμα ποιότητας, ως σήμα, στα προϊόντα της, αλλά, ταυτόχρονα, η χρήση του σήματος ÖKO-TEST σε αυτά συνεπάγεται την ευρύτερη διάδοση των υπηρεσιών που παρέχει η Öko-Test Verlag στις επιχειρήσεις και στους καταναλωτές.
3) Χαρακτηριστικά των παρεχομένων από την Öko-Test Verlag υπηρεσιών
52. Ο κανονισμός 2017/1001 και η οδηγία 2015/2436 περιέχουν διατάξεις για τα συλλογικά σήματα (35) και τα σήματα πιστοποιήσεως (36):
– τα συλλογικά σήματα διαφοροποιούν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες των μελών της δικαιούχου οργανώσεως του σήματος από εκείνα άλλων επιχειρήσεων·
– τα σήματα εγγυήσεως ή πιστοποιήσεως εκπληρώνουν τη δηλωτική της προελεύσεως λειτουργία τους καθόσον διακρίνουν «τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες που πιστοποιούνται από τον δικαιούχο του σήματος όσον αφορά το υλικό, τον τρόπο παρασκευής των προϊόντων ή παροχής των υπηρεσιών, την ποιότητα, την ακρίβεια ή άλλα χαρακτηριστικά […] από προϊόντα και υπηρεσίες που δεν έχουν την ανωτέρω πιστοποίηση» (37).
53. Το σήμα ποιότητας, καίτοι εμφανίζει ορισμένες ομοιότητες με τα σήματα πιστοποιήσεως, δεν ταυτίζεται με αυτά και δεν προβλέπεται σε κανένα από τα παρατεθέντα κανονιστικά κείμενα. Γενικώς, μπορεί να καταχωριστεί ως ατομικό σήμα από κάθε επιχείρηση της οποίας δραστηριότητα είναι η αντικειμενική και ανεξάρτητη αξιολόγηση προϊόντων, η οποία παρέχει σε ευρύ φάσμα οικονομικών φορέων τη δυνατότητα να αποδείξουν, μέσω της συμβάσεως παραχωρήσεως άδειας χρήσεως, την ποιότητα των αγαθών τους, χρησιμοποιώντας τον αντίστοιχο λογότυπο.
54. Οι διαφορές αυτές αναδεικνύουν τους λόγους για τους οποίους είναι δύσκολο να επιβληθεί στους κατόχους των σημάτων ποιότητας να καταρτίσουν κανονισμό χρήσεως, κατά την έννοια του άρθρου 75 του κανονισμού 2017/1001, καθόσον, αφενός, δεν πρόκειται για μέλη οργανώσεως που πρέπει να τον τηρούν, όπως συμβαίνει στην περίπτωση των συλλογικών σημάτων πιστοποιήσεως, και, αφετέρου, η επιχείρηση δικαιούχος του σήματος μπορεί να αλλάξει κατά βούληση τα προϊόντα που υποβάλλονται στις δοκιμές και τις παραμέτρους αυτών.
55. Το αιτούν δικαστήριο επισημαίνει τις διαφορές μεταξύ των σημάτων ποιότητας και των πιστοποιήσεων ποιότητας (όπως η υπό κρίση στην υπόθεση Gözze) οι οποίες συνίστανται, κατά βάση, στις εξής: α) τη διενέργεια των δοκιμών σε μεγάλο εύρος προϊόντων και υπηρεσιών και όχι μόνο σε ένα προϊόν ή μία υπηρεσία, β) την προσαρμογή των κριτηρίων στις ανάγκες του καταναλωτή και την τακτική μεταβολή των δοκιμών, γ) τη μη άσκηση επιρροής από τον παραγωγό στην οργάνωση που παρέχει τις υπηρεσίες διενέργειας δοκιμών, και δ) το γεγονός ότι η άδεια χρήσεως του σήματος ποιότητας δεν εξαρτάται από την απλή εκπλήρωση ορισμένων προϋποθέσεων, αλλά αποδίδεται βαθμολογία ανάλογα με τα αποτελέσματα των δοκιμών (38).
56. Ο επιχειρηματίας του οποίου τα προϊόντα υποβλήθηκαν σε αυτές τις δοκιμές ποιότητας έχει το δικαίωμα, μετά τη σύναψη συμβάσεως παραχωρήσεως της άδειας χρήσεως του σήματος, να το μνημονεύει στην περιγραφή ή να το επιθέτει στη συσκευασία των εν λόγω προϊόντων. Στην υπό κρίση υπόθεση, εάν εξασφάλιζε τη συγκατάθεση της Öko-Test Verlag, η Dr. Liebe θα μπορούσε νομίμως να επιθέσει το σημείο ÖKO-TEST σε εμφανές σημείο στην οδοντόκρεμα που παρασκευάζει, με τη βαθμολογία που έλαβε και την παραπομπή στο τεύχος του περιοδικού στο οποίο δημοσιεύθηκαν τα αποτελέσματα. Όπως επισημαίνει η Επιτροπή, μπορεί ευλόγως να θεωρηθεί ότι η επιχείρηση της οποίας τα προϊόντα υποβάλλονται στις δοκιμές της Öko‑Test Verlag και επιτυγχάνουν ικανοποιητικό αποτέλεσμα θα έχει συμφέρον να θέτει επί των προϊόντων της αυτό το σήμα ποιότητας ως στοιχείο διαφημιστικής προβολής των πλεονεκτημάτων των εμπορευμάτων της.
57. Αποτυπώνοντας εμφανώς το σήμα ποιότητας ÖKO-TEST στη συσκευασία της οδοντόκρεμας Aminomed, η Dr. Liebe επιδιώκει, πρωτίστως, να ενισχύσει το μήνυμα ποιότητας της οδοντόκρεμας, μέσω της φήμης και της αξιοπιστίας που της προσδίδει το σήμα ÖKO-TEST, τις οποίες επιβεβαιώνουν η επιτευχθείσα βαθμολογία («λίαν καλώς») και η παραπομπή στο περιοδικό στο οποίο δημοσιεύθηκε το αποτέλεσμα των δοκιμών (39). Ταυτόχρονα, όμως, η ίδια αυτή πρακτική συμβάλλει στη διάδοση στους καταναλωτές της αξιοπιστίας των υπηρεσιών που παρέχει η Öko-Test Verlag, ήτοι στον προσδιορισμό της επιχειρήσεως που ασκεί τη δραστηριότητα δοκιμής και αξιολογήσεως των καταναλωτικών προϊόντων.
58. Για τον λόγο αυτό, δεν μπορεί να υποστηριχθεί, όπως έπραξε η Dr. Liebe κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, ότι το σημείο ÖKO-TEST χρησιμοποιήθηκε περιγραφικώς, κατά την έννοια της αιτιολογικής σκέψεως 21 του κανονισμού 2017/1001, ως πρόσθετη πληροφορία σχετικά με το προϊόν. Δεν συμφωνώ με το επιχείρημα αυτό, καθόσον:
– ο τρόπος με τον οποίο πραγματοποιήθηκε η χρήση αυτή καταδεικνύει τη βούληση χρησιμοποιήσεως του σήματος για τον προσδιορισμό των υπηρεσιών της Öko-Test Verlag. Εάν πρόθεση ήταν η απλή παροχή πληροφοριών σχετικά με τη βαθμολογία, αυτές μπορούσαν να παρασχεθούν χωρίς τον λογότυπο·
– η προμνησθείσα αιτιολογική σκέψη επιτρέπει τις περιγραφικές χρήσεις εφόσον είναι θεμιτές και έντιμες, ιδιότητες οι οποίες δύσκολα μπορούν να διαπιστωθούν εν προκειμένω λόγω της ελλείψεως συγκαταθέσεως η οποία είχε ζητηθεί αρχικώς.
59. Ανακεφαλαιώνοντας, λαμβανομένης υπόψη της στενής σχέσεως μεταξύ των υπηρεσιών που παρέχει η επιχείρηση που χορηγεί το σήμα ποιότητας (ÖKO-TEST) και των προϊόντων που το φέρουν (Aminomed), όταν αυτό χρησιμοποιείται αφού καταχωριστεί ως ατομικό σήμα, η χρήση του έχει δύο σημαντικές συνέπειες, όσον αφορά το άρθρο 9, παράγραφος 2, στοιχεία αʹ και βʹ, του κανονισμού 2017/1001: αφενός, το σήμα ποιότητας ενισχύει την ένδειξη ποιότητας των προϊόντων που δικαιούνται να το χρησιμοποιούν και, επομένως, μπορεί να λεχθεί ότι χρησιμοποιείται για τα προϊόντα αυτά (40)· αφετέρου, συνιστά επίσης διαφημιστική προβολή των υπηρεσιών της επιχειρήσεως που χορηγεί το σήμα ποιότητας. Πρόκειται, εν κατακλείδι, για εκδήλωση της διπλής χρήσεως την οποία μνημόνευσα ανωτέρω.
4) Αντίληψη των καταναλωτών
60. Η εκτίμηση του μέσου καταναλωτή και ο τρόπος με τον οποίο αυτός αντιλαμβάνεται το σήμα είναι πραγματολογικά ζητήματα τα οποία απόκειται στο αιτούν δικαστήριο να εξετάσει (41). Εντούτοις, το Δικαστήριο μπορεί να παράσχει χρήσιμες απαντήσεις στο αιτούν δικαστήριο για την απόφασή του (42).
61. Τόσο η Öko-Test Verlag όσο και η Γερμανική Κυβέρνηση και η Επιτροπή (η τελευταία με κάποιες διαφοροποιήσεις) συμφωνούν ότι η χρήση του σήματος ÖKO-TEST στη συσκευασία της οδοντόκρεμας θα γίνει αντιληπτή από το οικείο κοινό ως παραπομπή στις ανεξάρτητες υπηρεσίες της επιχειρήσεως κατόχου του σήματος αυτού (Öko-Test Verlag). Επομένως, ο μέσος καταναλωτής θα συνδέσει το σημείο αυτό τουλάχιστον με τις υπηρεσίες που σχετίζονται με «παροχή συμβουλών σε καταναλωτές και ενημέρωση καταναλωτών κατά την επιλογή εμπορευμάτων και υπηρεσιών, ειδικότερα με χρήση αποτελεσμάτων δοκιμών και ερευνών» (κλάση 35) και με «πραγματοποίηση και αξιολόγηση επιστημονικών ελέγχων προϊόντων και ελέγχων υπηρεσιών» (κλάση 42).
62. Στη συσκευασία πολλών καταναλωτικών προϊόντων συνηθίζεται να υπάρχουν σήματα και πιστοποιήσεις ποιότητας (ή άλλοι τρόποι πιστοποιήσεως, ενδείξεως οικολογικής προελεύσεως ή δίκαιου εμπορίου). Επομένως, σε περίπτωση όπως η υπό κρίση, ο μέσος καταναλωτής μπορεί να αντιληφθεί αβίαστα ότι το σήμα ÖKO-TEST, όπως το χρησιμοποιεί η Dr. Liebe, παραπέμπει στις υπηρεσίες που παρέχει η Öko-Test Verlag, με την οποία θα συσχετίσει το σήμα ποιότητας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η χρήση του σήματος αυτού από την Dr. Liebe συνιστά «χρήση ως σήματος» (43), δεδομένου ότι αυτό εγγυάται ότι την υπηρεσία έρευνας της ποιότητας της οδοντόκρεμας παρείχε η Öko-Test Verlag, επιχείρηση δικαιούχος του σήματος.
5) Προσβολή των λειτουργιών του σήματος
63. Κατά πάγια νομολογία του Δικαστηρίου, το αποκλειστικό δικαίωμα του δικαιούχου του σήματος παρέχει σε αυτόν τη δυνατότητα να προστατεύσει τα ειδικά συμφέροντά του, ήτοι να διασφαλίσει ότι το σήμα αυτό επιτελεί τις λειτουργίες του. Το δικαίωμα αυτό πρέπει να ασκείται μόνο στις περιπτώσεις κατά τις οποίες η χρήση του σημείου από τρίτο προσβάλλει ή μπορεί να προσβάλει τις λειτουργίες του σήματος, αρκεί δε απλός κίνδυνος τέτοιας ζημίας (44).
64. Στις λειτουργίες αυτές καταλέγονται τόσο η (βασική) λειτουργία του προσδιορισμού της προελεύσεως του προϊόντος ή της υπηρεσίας όσο και η λειτουργία που συνίσταται στην εγγύηση της ποιότητας του προϊόντος ή της υπηρεσίας ή η επικοινωνιακή, επενδυτική ή διαφημιστική λειτουργία (45).
65. Όσον αφορά τη βασική λειτουργία, το σήμα συνιστά, ειδικότερα, «εγγύηση ότι όλα τα προϊόντα που το φέρουν κατασκευάστηκαν ή προωθήθηκαν υπό τον έλεγχο μιας και μόνον επιχειρήσεως στην οποία μπορεί να αποδοθεί η ευθύνη της ποιότητάς τους» (46).
66. Πάντως, βάσει της εκθέσεως των πραγματικών περιστατικών στη διάταξη περί παραπομπής, η Dr. Liebe χρησιμοποίησε το σήμα χωρίς τη συγκατάθεση της Öko-Test Verlag και η βαθμολογία που χρησιμοποίησε, καίτοι είναι αυτή που έλαβε στις δοκιμές του 2005, δεν μπορούσε να έχει σχέση με τις έρευνες του 2008, στις οποίες δεν περιλήφθηκε η οδοντόκρεμα που αυτή παρασκευάζει. Υπό τις συνθήκες αυτές, ο μέσος καταναλωτής μπορούσε να σκεφθεί ότι η Öko-Test Verlag εξακολουθεί να εγγυάται την ποιότητα του οδοντικού προϊόντος κατά το προγενέστερο επίπεδο ποιότητας, το οποίο πιστοποιούνταν από το σήμα ποιότητας, ενώ, στην πραγματικότητα, δεδομένου ότι δεν είχε υποβληθεί στις νέες δοκιμές, το προϊόν δεν διέθετε την εγγύηση αυτή.
67. Με αφετηρία την παραδοχή αυτή, η χρήση του σήματος ÖKO‑TEST από την Dr. Liebe μπορούσε να παραπλανήσει τους καταναλωτές, δίνοντας την εντύπωση ότι η βαθμολογία «λίαν καλώς» είχε αποδοθεί κατόπιν δοκιμών που πραγματοποιήθηκαν υπό τον έλεγχο της Öko-Test Verlag. Με τον τρόπο αυτό αναιρέθηκε η βασική λειτουργία του σήματος (47), δεδομένου ότι, καίτοι η Öko-Test Verlag πραγματοποίησε κάποτε τις δοκιμές, η βαθμολογία που αναγράφεται στη συσκευασία δεν αντιστοιχεί στις τελευταίες δοκιμές οδοντοκρεμών, τις οποίες η Öko-Test Verlag πραγματοποίησε και ανακοίνωσε στο περιοδικό της, ούτε στις άδειες χρήσεως που παραχώρησε κατόπιν των νέων αυτών δοκιμών (48).
68. Η απόκλιση μεταξύ του αποτελέσματος που προέβαλε δημοσίως η Dr. Liebe με το σημείο ÖKO-TEST και των πραγματικών αποτελεσμάτων των ερευνών, όπως προεκτέθηκε, θα μπορούσε, επιπλέον, να βλάψει τη φήμη της οποίας χαίρει η Öko-Test Verlag μέσω του σήματός της, θίγοντας με τον τρόπο αυτό την επενδυτική λειτουργία (η οποία ορίζεται ως η δυνατότητα του δικαιούχου σήματος να το χρησιμοποιήσει προς απόκτηση ή διατήρηση φήμης ικανής να προσελκύσει τους καταναλωτές και να αποκτήσει πιστή πελατεία) (49).
2) Συμπέρασμα
69. Όπως προεκτέθηκε, προτίμησα να μην ταχθώ εξ αρχής υπέρ της δυνατότητας εφαρμογής του στοιχείου αʹ ή του στοιχείου βʹ του άρθρου 9, παράγραφος 2, του κανονισμού 2017/1001. Εντούτοις, προκειμένου να δοθεί στο αιτούν δικαστήριο χρήσιμη απάντηση, βάσει των ανωτέρω επεξηγήσεων καταλήγω στο ακόλουθο συμπέρασμα:
– η Dr. Liebe προέβη σε διπλή χρήση σήματος το οποίο συμπίπτει με το αρχικό σήμα (ÖKO-TEST), τόσο για να καταστήσει πιο ελκυστική την οδοντόκρεμα που παρασκευάζει μέσω του σήματος ποιότητας (με τη βαθμολογία «λίαν καλώς») όσο και για να προσδιορίσει τις υπηρεσίες που παρέχει η Öko-Test Verlag. Επομένως, υπάρχει ταυτότητα σημείων και υπηρεσιών και, ως εκ τούτου, πληρούται η προϋπόθεση της «διπλής ταυτότητας» που προβλέπεται στο άρθρο 9, παράγραφος 2, στοιχείο αʹ, του κανονισμού 2017/1001·
– στο μέτρο που ο μέσος καταναλωτής δεν θα θεωρήσει ότι το σήμα ÖKO-TEST υποδηλώνει ότι τη δοκιμή της οδοντόκρεμας Aminomed διενήργησε η Dr. Liebe και, δεδομένου ότι το σήμα αυτό είναι ευρέως γνωστό στο γερμανικό κοινό, δεν θα θεωρήσει επίσης ότι η οδοντόκρεμα προέρχεται από την ίδια επιχείρηση ή από συνδεδεμένες οικονομικά επιχειρήσεις, αποκλείεται ο κίνδυνος συγχύσεως κατά την έννοια του άρθρου 9, παράγραφος 2, στοιχείο βʹ, του κανονισμού 2017/1001.
70. Δεδομένου ότι, επιπλέον, η χρήση του σήματος ÖKO-TEST από την Dr. Liebe ενέχει τον κίνδυνο προσβολής, τουλάχιστον, της δηλωτικής της προελεύσεως λειτουργίας και της επενδυτικής λειτουργίας του εν λόγω σήματος, πληρούνται οι προϋποθέσεις εφαρμογής του άρθρου 9, παράγραφος 2, στοιχείο αʹ, του κανονισμού 2017/1001 και, επομένως, μπορεί να θεωρηθεί ότι υφίσταται προσβολή του δικαιώματος επί του σήματος.
71. Τέλος, επισημαίνεται ότι η απαρίθμηση των τρόπων χρήσεως τους οποίους μπορεί να απαγορεύσει ο δικαιούχος του σήματος, δυνάμει του άρθρου 9, παράγραφος 3, του κανονισμού 2017/1001 (50), δεν είναι εξαντλητική και μπορεί, επομένως, να περιλαμβάνει τη χρήση που πραγματοποίησε η Dr. Liebe υπό τις προεκτεθείσες συνθήκες.
3. Δεύτερο προδικαστικό ερώτημα: περί της προσβολής δικαιώματος επί σήματος που χαίρει φήμης
72. Δεδομένου ότι προτείνω να δοθεί καταφατική απάντηση στο πρώτο προδικαστικό ερώτημα και ότι το αιτούν δικαστήριο υποβάλλει το δεύτερο προδικαστικό ερώτημα μόνο για την περίπτωση που η απάντηση στο πρώτο ήθελε είναι αρνητική, παρέλκει η εξέταση του δεύτερου ερωτήματος. Εντούτοις, επικουρικώς, θα αναλύσω το δεύτερο προδικαστικό ερώτημα, για την περίπτωση που το Δικαστήριο ήθελε απαντήσει διαφορετικά στο πρώτο προδικαστικό ερώτημα ή ήθελε εκτιμήσει ότι η λύση που προτείνω σχετικά με τη διπλή ταυτότητα σημείων, αφενός, και προϊόντων και υπηρεσιών, αφετέρου, είναι υπερβολικά επιτηδευμένη.
1. Συνοπτική έκθεση των παρατηρήσεων των μετεχόντων στη διαδικασία
73. Η Öko-Test Verlag υπενθυμίζει ότι η ειδική προστασία που παρέχεται στα σήματα που χαίρουν φήμης βαίνει πέραν της ταυτότητας ή της ομοιότητας των προϊόντων και επικεντρώνεται στην προσβολή και στην καταχρηστική εκμετάλλευση των σημάτων αυτών. Κατ’ αυτήν, δεν χωρεί αμφιβολία όσον αφορά τη φήμη που χαίρει το σήμα ÖKO-TEST, το δε κοινό το συσχετίζει με το σημείο που έχει επιθέσει η Dr. Liebe στα προϊόντα της.
74. Η Öko-Test Verlag, όπως και η Επιτροπή, εκτιμά ότι συντρέχει προσβολή του δικαιώματος επί του σήματος ÖKO-TEST που χαίρει φήμης, όταν αυτός που το χρησιμοποιεί δεν διαθέτει άδεια και στο μέτρο που θίγονται οι λειτουργίες του σήματος. Επιπλέον, υφίσταται κίνδυνος απώλειας της εμπιστοσύνης του κοινού στις υπηρεσίες της, εάν το προϊόν δεν ανταποκριθεί στις προσδοκίες που γεννώνται για αυτό. Ο καταναλωτής θα μπορούσε να εκδηλώσει τη δυσαρέσκειά του για το έργο της Öko-Test Verlag, όπως αυτό καταγράφεται στις δοκιμές και στις δημοσιεύσεις της.
75. Λαμβανομένης υπόψη της καταφατικής απαντήσεως που προτείνει να δοθεί στο πρώτο προδικαστικό ερώτημα, η Γερμανική Κυβέρνηση δεν κατέθεσε παρατηρήσεις σχετικά με το δεύτερο προδικαστικό ερώτημα, το οποίο υποβάλλεται επικουρικώς.
76. Η Επιτροπή εκτιμά ότι πληρούνται οι προϋποθέσεις εφαρμογής του άρθρου 9, παράγραφος 2, στοιχείο γʹ, του κανονισμού 207/2009 και του άρθρου 5, παράγραφος 2, της οδηγίας 2008/95, όταν το ατομικό σήμα χαίρει φήμης ως σήμα ποιότητας. Η προσβολή του δικαιώματος επί του σήματος, κατά την έννοια των διατάξεων αυτών, θα περιλαμβάνει την επίθεση του εν λόγω σήματος από τρίτο στα προϊόντα του.
77. Η Επιτροπή υπενθυμίζει ότι το σήμα πρέπει να είναι γνωστό σε σημαντικό μέρος του γερμανικού κοινού το οποίο ενδιαφέρουν τα καλυπτόμενα από το σημείο προϊόντα ή υπηρεσίες (51). Η Επιτροπή εκτιμά ότι ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιείται το σημείο ÖKO‑TEST μπορεί να του προσδίδει φήμη ως σήμα. Χάρη στη σύμβαση παραχωρήσεως άδειας χρήσεως, η Öko-Test Verlag επιτυγχάνει να γίνεται το σήμα της αντιληπτό από το κοινό ως μνεία στις υπηρεσίες ενημερώσεως των καταναλωτών και παροχής συμβουλών στους καταναλωτές τις οποίες παρέχει.
2. Εκτίμηση
78. Το αιτούν δικαστήριο ζητεί να διευκρινιστεί αν, ελλείψει της προστασίας που θα μπορούσε να παρασχεθεί στο σήμα ÖKO-TEST βάσει του άρθρου 9, παράγραφος 2, στοιχείο αʹ, του κανονισμού 2017/1001, μπορεί να προβληθεί η προστασία των σημάτων που χαίρουν φήμης κατά το στοιχείο γʹ της ίδιας διατάξεως.
79. Το εμπόδιο στο οποίο φαίνεται ότι προσκρούει το αιτούν δικαστήριο είναι ότι το ατομικό σήμα ÖKO-TEST είναι γνωστό μόνον ως σήμα ποιότητας και ότι ο τρίτος το χρησιμοποιεί ως τέτοιο σήμα ποιότητας. Εντούτοις, εκτιμώ ότι ο παράγοντας αυτός δεν ασκεί επιρροή:
– εάν υπονοείται ότι δεν υπήρξε «χρήση ως σήματος», κατά την έννοια της αποφάσεως Gözze, για την αντίκρουση της απόψεως αυτής παραπέμπω στα όσα προεκτέθηκαν (52) ·
– εάν, αντιθέτως, επιδιώκεται η διαφοροποίηση μεταξύ της γνώσεως που έχει το κοινό για το σήμα και εκείνης που έχει για το «σήμα ποιότητας», εκτιμώ ότι η διάκριση αυτή είναι επίπλαστη. Το ÖKO-TEST καταχωρίστηκε ως ατομικό εθνικό σήμα και σήμα της Ένωσης και, επομένως, πρέπει να τύχει της προστασίας που παρέχεται στο συγκεκριμένο είδος σημάτων, ανεξάρτητα από την άγνοια του κοινού για το γεγονός αυτό ή από την περίσταση ότι τρίτος επιδιώκει να χρησιμοποιήσει το σήμα μόνον ως σήμα ποιότητας. Διαφορετική αντιμετώπιση θα στερούσε τα σήματα από τη νόμιμη προστασία τους, η οποία θα εξαρτιόταν πλέον από το κατά πόσον το κοινό γνωρίζει ότι είναι καταχωρισμένα.
80. Επομένως, κατ’ ουσίαν, το ζήτημα που τίθεται με το δεύτερο προδικαστικό ερώτημα είναι αν ο δικαιούχος του σήματος ποιότητας ÖKO-TEST μπορεί να επικαλεστεί την προστασία των σημάτων που χαίρουν φήμης για να αντιταχθεί στην προσβολή του δικαιώματος επί του σήματος από τρίτο. Είναι πρόδηλο ότι θα πρέπει να θεωρηθεί ότι το εν λόγω σήμα χαίρει της αναγκαίας φήμης, λαμβανομένης υπόψη της γνώσεως του συγκεκριμένου σήματος ποιότητας από τους Γερμανούς καταναλωτές. Πρόκειται για πραγματική εκτίμηση η οποία επαφίεται αποκλειστικά στο αιτούν δικαστήριο (53).
81. Το άρθρο 9, παράγραφος 2, στοιχείο γʹ, του κανονισμού 2017/1001 προβλέπει, για τα σήματα που χαίρουν φήμης, ευρύτερη προστασία από την παρεχόμενη βάσει του άρθρου 9, παράγραφος 2, στοιχεία αʹ και βʹ. Οι προϋποθέσεις, οι οποίες πρέπει να πληρούνται σωρευτικώς (54), για να τυγχάνει το σήμα της προστασίας αυτής είναι οι εξής: α) χρήση σημείου πανομοιότυπου ή παρόμοιου με καταχωρισμένο σήμα, β) χρήση η οποία γίνεται χωρίς νόμιμη αιτία, γ) χρήση η οποία αφορά προϊόντα ή υπηρεσίες, πανομοιότυπα, παρόμοια ή μη (55), και δ) χρήση με την οποία αντλείται ή μπορεί να αντληθεί όφελος από τον διακριτικό χαρακτήρα ή από τη φήμη του σήματος αυτού ή θίγεται ή μπορεί να θιγεί αυτός ο διακριτικός χαρακτήρας ή αυτή η φήμη (56).
82. Δεν υπάρχει διαφωνία όσον αφορά τη συνδρομή των προϋποθέσεων υπό α, β και γ: η χρήση του σήματος ποιότητας από την Dr. Liebe πραγματοποιήθηκε χωρίς τη συγκατάθεση της Öko-Test Verlag, με αποτέλεσμα να στερείται νόμιμης αιτίας, και για προϊόντα ή υπηρεσίες σε σχέση με τα οποία δεν είναι αναγκαία η διαπίστωση της ταυτότητας ή της ομοιότητάς τους.
83. Ως εκ τούτου, πρέπει μόνο να εξακριβωθεί αν η Dr. Liebe, κάνοντας χρήση του σήματος ÖKO-TEST, τέλεσε οποιαδήποτε (57) από τις εκτιθέμενες στο άρθρο 9, παράγραφος 2, στοιχείο γʹ, του κανονισμού 2017/1001 πράξεις. Αυτές μπορούν να συνίστανται στην πρόκληση ζημίας στον διακριτικό χαρακτήρα του σήματος, στην πρόκληση ζημίας στη φήμη του εν λόγω σήματος ή στο όφελος που μπορεί να αντληθεί κατ’ αθέμιτο τρόπο από τον διακριτικό χαρακτήρα ή τη φήμη του εν λόγω σήματος.
84. Κατά την άποψή μου, για τους λόγους που εκτέθηκαν στα σημεία 66 έως 68 των παρουσών προτάσεων, η χρήση του σήματος ÖKO-TEST από την Dr. Liebe μπορεί να προκαλέσει ζημία στη φήμη του σήματος, δημιουργώντας στον καταναλωτή σύγχυση ικανή να μειώσει την έλξη που ασκεί το εν λόγω σήμα (58).
85. Επιπλέον, η Dr. Liebe θα αντλήσει όφελος από τη χρήση, χωρίς νόμιμη αιτία, του σήματος ÖKO-TEST, μεταφέροντας στην οδοντόκρεμα που αυτή παρασκευάζει, η οποία δεν υποβλήθηκε στις νέες δοκιμές, τους θετικούς συνειρμούς που προκαλεί το σήμα αυτό, όσον αφορά τη διαφημιστική προβολή και την ποιότητα, κατά τα προεκτεθέντα. Αυτό συνεπάγεται αθέμιτη εκμετάλλευση της φήμης του σήματος, κατά τη νομολογία του Δικαστηρίου (59).
86. Εν πάση περιπτώσει, απόκειται στο αιτούν δικαστήριο να εκτιμήσει αν τα πραγματικά περιστατικά της διαφοράς της κύριας δίκης χαρακτηρίζονται από χρήση του σημείου, χωρίς νόμιμη αιτία, με κατ’ αθέμιτο τρόπο αποκόμιση οφέλους εκ του διακριτικού χαρακτήρα ή της φήμης του σήματος ÖKO-TEST (60).
V. Πρόταση
87. Λαμβανομένων υπόψη των προεκτεθέντων, προτείνω στο Δικαστήριο να απαντήσει στα προδικαστικά ερωτήματα που υπέβαλε το Oberlandesgericht Düsseldorf (ανώτερο περιφερειακό δικαστήριο Ντίσελντορφ, Γερμανία) ως εξής:
«1) Το άρθρο 9, παράγραφος 2, στοιχείο αʹ, του κανονισμού (ΕΕ) 2017/1001 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 14ης Ιουνίου 2017, για το σήμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και το άρθρο 5, παράγραφος 1, δεύτερο εδάφιο, στοιχείο αʹ, της οδηγίας 2008/95/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 22ας Οκτωβρίου 2008, για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών περί σημάτων, επιτρέπουν στον δικαιούχο ατομικού σήματος συνιστάμενου σε “σήμα ποιότητας” και καταχωρισμένου για “ενημέρωση καταναλωτών και παροχή συμβουλών σε καταναλωτές κατά την επιλογή εμπορευμάτων και υπηρεσιών, ειδικότερα με χρήση αποτελεσμάτων δοκιμών και ερευνών καθώς και με τη βοήθεια αξιολογήσεων ποιότητας”, να αντιταχθεί στις χρήσεις του σήματός του για τις οποίες δεν έχει παράσχει άδεια, όταν:
– τρίτος επιθέτει το σήμα σε προϊόν σε σχέση με το οποίο το σήμα αυτό δεν είναι καταχωρισμένο·
– το κοινό αντιλαμβάνεται το σήμα ως “σήμα ποιότητας”, υπό την έννοια ότι το προϊόν έχει παρασκευαστεί και διατεθεί στην αγορά από τρίτο και όχι από τον δικαιούχο του σήματος, πλην όμως ο δικαιούχος του σήματος υπέβαλε το εν λόγω προϊόν σε συγκεκριμένες δοκιμές, το αξιολόγησε και του απέδωσε βαθμολογία η οποία εισάγεται στο “σήμα ποιότητας”· και
– η χρήση θίγει μια εκ των λειτουργιών του σήματος.
2) Η χρήση από τρίτο ατομικού σήματος με τις προεκτεθείσες ιδιαιτερότητες, χωρίς τη συγκατάθεση του δικαιούχου του σήματος, συνιστά “προσβολή δικαιώματος επί του σήματος” για τους σκοπούς του άρθρου 9, παράγραφος 2, στοιχείο γʹ, του κανονισμού 2017/1001 και του άρθρου 5, παράγραφος 2, της οδηγίας 2008/95, όταν:
– το σήμα χαίρει φήμης, έστω μόνον ως “σήμα ποιότητας”· και
– προκαλείται ζημία στη φήμη του σήματος και ο εν λόγω τρίτος αντλεί κατ’ αθέμιτο τρόπο όφελος από τη χρήση του σημείου, πράγμα το οποίο απόκειται στο αιτούν δικαστήριο να εξακριβώσει.»