Sprawa T‑99/04
AC‑Treuhand AG
przeciwko
Komisji Wspólnot Europejskich
Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Nadtlenki organiczne – Grzywny – Artykuł 81 WE – Prawo do obrony – Prawo do sprawiedliwego procesu – Pojęcie sprawcy naruszenia – Zasada ustawowej określoności czynów zabronionych i kar (nullum crimen, nulla poena sine lege) – Zasada pewności prawa – Uzasadnione oczekiwania
Streszczenie wyroku
1. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Możliwość skorzystania w pełni z tego prawa przez zainteresowane przedsiębiorstwo jedynie po przesłaniu pisma w sprawie przedstawienia zarzutów – Obowiązek poinformowania przedsiębiorstwa przez Komisję o celu i przedmiocie dochodzenia w chwili podjęcia pierwszego działania w jego ramach
(rozporządzenie Rady nr 17, art. 11, 14)
2. Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Przypisanie przedsiębiorstwu – Decyzja Komisji stwierdzająca współodpowiedzialność przedsiębiorstwa doradczego, które nie prowadzi działalności na danym rynku, lecz przyczyniło się aktywnie i umyślnie do funkcjonowania kartelu
(art. 3 ust. 1 lit. g) WE, art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2)
1. W ramach postępowania administracyjnego na podstawie rozporządzenia nr 17 zainteresowane przedsiębiorstwo może w pełni skorzystać z prawa do obrony jedynie po przesłaniu pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, ponieważ tylko począwszy od przesłania takiego pisma, jest ono poinformowane o wszystkich istotnych okolicznościach, na których opiera się Komisja na tym etapie postępowania, oraz przysługuje mu prawo dostępu do akt sprawy, które ma na celu zagwarantowanie skutecznego wykonania prawa do obrony. Gdyby bowiem wspomniane uprawnienia zostały rozszerzone na okres poprzedzający wysłanie pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, skuteczność dochodzenia Komisji zostałaby zagrożona, ponieważ już na wstępnym etapie dochodzenia Komisji zainteresowane przedsiębiorstwo byłoby w stanie określić informacje znane już przez Komisję, a więc i informacje, które mogą jeszcze zostać przed nią ukryte.
Tym niemniej środki dochodzeniowe podjęte przez Komisję na wstępnym etapie dochodzenia, a w szczególności środki kontrolne i żądania udzielenia informacji na podstawie art. 11 i 14 rozporządzenia nr 17, ze swej natury oznaczają postawienie zarzutu popełnienia naruszenia i mogą mieć poważne konsekwencje dla sytuacji podejrzanych przedsiębiorstw. Istotne jest bowiem, by nie dopuścić do tego, aby prawo do obrony zostało w sposób nieodwracalny udaremnione na tym etapie postępowania administracyjnego, ponieważ podjęte środki dochodzeniowe mogą mieć decydujący charakter dla ustalenia dowodów bezprawnych zachowań przedsiębiorstw mogących prowadzić do pociągnięcia ich do odpowiedzialności.
Z powyższego wynika, że Komisja już w chwili podjęcia pierwszego działania w ramach dochodzenia, w tym w żądaniach udzielenia informacji skierowanych do zainteresowanego przedsiębiorstwa na podstawie art. 11 rozporządzenia nr 17, ma obowiązek poinformować to przedsiębiorstwo między innymi o celu i przedmiocie prowadzonego dochodzenia. W tym względzie uzasadnienie nie musi mieć takiego samego zakresu jak uzasadnienie wymagane przy decyzjach w sprawie kontroli, ponieważ wymóg ten wynika z bardziej imperatywnego charakteru tych decyzji i szczególnej intensywności ich wpływu na sytuację prawną zainteresowanego przedsiębiorstwa. Uzasadnienie to musi jednak umożliwić temu przedsiębiorstwu zrozumienie celu oraz przedmiotu tego dochodzenia, co oznacza sprecyzowanie podejrzeń dotyczących popełnienia naruszenia, oraz w tym kontekście faktu, że przedsiębiorstwo to może narazić się na zarzuty w związku z tym ewentualnym naruszeniem, tak by mogło ono podjąć konieczne kroki o skutku odciążającym i przygotować obronę na kontradyktoryjnym etapie postępowania administracyjnego.
(por. pkt 48, 50, 51, 56)
2. Decyzja Komisji ustalająca współodpowiedzialność przedsiębiorstwa doradczego za naruszenie art. 81 ust. 1 WE, w przypadku gdy przedsiębiorstwo to przyczynia się aktywnie i umyślnie do funkcjonowania kartelu między producentami prowadzącymi działalność na rynku odrębnym od tego, na którym ono samo działa, nie przekracza granic zakazu ustanowionego w tym przepisie i w konsekwencji Komisja nakładając na wyżej wymienione przedsiębiorstwo grzywnę, nie przekracza granice uprawnień, jakie zostały jej przyznane w art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17.
Wykładnia literalna, systemowa i celowościowa sformułowania „porozumienia między przedsiębiorstwami” w rozumieniu art. 81 ust. 1 WE nie wymaga bowiem zwężającej wykładni pojęcia sprawcy naruszenia, zgodnie z którą takie przedsiębiorstwo byłoby jedynie wspólnikiem kartelu niepodlegającym ukaraniu. Przeciwnie, dane przedsiębiorstwo może naruszyć zakaz przewidziany w tym przepisie, jeżeli jego zachowanie, skoordynowane z działaniami innych przedsiębiorstw, ma na celu ograniczenie konkurencji na szczególnym rynku właściwym wewnątrz wspólnego rynku, co nie oznacza koniecznie z góry, że przedsiębiorstwo to samo jest aktywne na tym rynku. Każda odmienna interpretacja mogłaby bowiem zmniejszyć zakres zakazu zawartego w art. 81 ust. 1 WE w sposób naruszający jego skuteczność oraz główny cel, wynikający z art. 3 ust. 1 lit. g) WE, polegający na zapewnieniu niezakłóconej konkurencji wewnątrz wspólnego rynku, jeśli uwzględni się, że taka interpretacja nie umożliwiałaby ścigania aktywnego uczestnictwa przedsiębiorstwa w ograniczeniu konkurencji tylko z powodu tego, że uczestnictwo to nie wynika z działalności gospodarczej na właściwym rynku, na którym ograniczenie to się materializuje lub ma się materializować.
Przypisanie takiemu przedsiębiorstwu odpowiedzialności za całe naruszenie jest zgodne z wymogami wynikającymi z zasady osobistej odpowiedzialności, jeśli spełniło ono dwie przesłanki, obiektywną i subiektywną. Jeśli chodzi o pierwszą przesłankę, to zainteresowane przedsiębiorstwo powinno było przyczynić się do wprowadzenia w życie kartelu, chociażby poprzez podporządkowanie się mu w sposób pomocniczy lub bierny, przy czym ewentualne ograniczone znaczenie tego przyczynienia się może być uwzględnione przy określaniu wysokości sankcji. Co się tyczy drugiej przesłanki, to omawiane przedsiębiorstwo powinno było wyrazić jego własną wolę, wskazującą na to, że popiera ono cele kartelu, chociażby milcząco, co stanowi uzasadnienie dla uznania jego współodpowiedzialności, ponieważ zamierza ono poprzez własne zachowanie przyczynić się do realizacji wspólnych celów, do jakich dążyli wszyscy uczestnicy, oraz wie o zachowaniach o znamionach naruszenia podejmowanych przez innych uczestników lub może rozsądnie je przewidzieć i jest gotowe zaakceptować wiążące się z tym ryzyko.
Nawet jeśli na etapie dokonania zarzucanych czynów sądy wspólnotowe nie wypowiedziały się w wyraźny sposób w tej kwestii, taka wykładnia art. 81 ust. 1 WE nie jest również sprzeczna z zasadą ustawowej określoności czynów zabronionych i kar (nullum crimen, nulla poena sine lege), która niekoniecznie musi mieć ten sam zakres co w przypadku jej stosowania do sytuacji objętej prawem karnym sensu stricte, ponieważ postępowanie przed Komisją na podstawie rozporządzenia nr 17 ma charakter wyłącznie administracyjny. Tak więc każde przedsiębiorstwo, które podjęło pewne zachowania w ramach zmowy, w tym przedsiębiorstwa doradcze, które nie prowadzą działalności na właściwym rynku objętym ograniczeniem konkurencji, mogło rozsądnie przewidywać, że zakaz ustanowiony w art. 81 ust. 1 WE co do zasady znajdował wobec niego zastosowanie. Takie przedsiębiorstwo nie mogło bowiem nie wiedzieć lub też mogło zrozumieć, że uprzednia praktyka decyzyjna Komisji i orzecznictwo wspólnotowe same w sobie zawierały już wystarczająco jasną i precyzyjną podstawę dla wyraźnego uznania odpowiedzialności przedsiębiorstwa doradczego za naruszenie art. 81 ust. 1 WE, w przypadku gdy przedsiębiorstwo to przyczynia się aktywnie i umyślnie do funkcjonowania kartelu między producentami prowadzącymi działalność na rynku odrębnym od tego, na którym ono samo działa.
Wreszcie nawet jeśli wcześniejsza praktyka decyzyjna Komisji, przed wydaniem zaskarżonej decyzji, mogła wydawać się sprzeczna z tą interpretacją art. 81 ust. 1 WE, zasada ochrony uzasadnionych oczekiwań nie może mieć wpływu na reorientację tej praktyki decyzyjnej, która opiera się na właściwej interpretacji zakresu zakazu przewidzianego w tym przepisie i jest tym bardziej przewidywalna z względu na istnienie precedensu.
(por. pkt 112, 113, 117, 122, 123, 127, 133–135, 149, 150, 157, 163, 164)