Υπόθεση T‑104/13
Toshiba Corp.
κατά
Ευρωπαϊκής Επιτροπής
«Ανταγωνισμός — Συμπράξεις — Παγκόσμια αγορά καθοδικών σωλήνων για τηλεοράσεις και οθόνες ηλεκτρονικών υπολογιστών — Απόφαση διαπιστώνουσα παράβαση του άρθρου 101 ΣΛΕΕ και του άρθρου 53 της Συμφωνίας ΕΟΧ — Συμφωνίες και εναρμονισμένες πρακτικές σε θέματα τιμών, κατανομής των αγορών, ικανοτήτων και παραγωγής— Απόδειξη της συμμετοχής στη σύμπραξη — Ενιαία και διαρκής παράβαση — Καταλογισμός της παραβάσεως — Κοινός έλεγχος — Πρόστιμα — Πλήρης δικαιοδοσία»
Περίληψη — Απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου (τρίτο τμήμα)
της 9ης Σεπτεμβρίου 2015
1. Ανταγωνισμός — Διοικητική διαδικασία — Απόφαση της Επιτροπής διαπιστώνουσα παράβαση — Η Επιτροπή φέρει το βάρος αποδείξεως της παραβάσεως και της διάρκειάς της — Τεκμήριο αθωότητας — Περιεχόμενο
(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 48 § 1· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 2)
2. Συμπράξεις — Συμφωνίες και εναρμονισμένες πρακτικές που συνιστούν ενιαία παράβαση — Επιχειρήσεις στις οποίες μπορεί να καταλογιστεί παράβαση συνιστάμενη σε συμμετοχή σε γενική σύμπραξη — Κριτήρια — Σύμπτωση βουλήσεων μεταξύ των οικείων επιχειρήσεων — Πρόθεση συμβολής στους κοινούς στόχους που επιδιώκει το σύνολο των οικείων επιχειρήσεων — Γνώση του γενικού περιεχομένου και των ουσιωδών χαρακτηριστικών της γενικής συμπράξεως — Βάρος αποδείξεως
(Άρθρο 101 § 1 ΣΛΕΕ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 2)
3. Ανταγωνισμός — Κανόνες της Ένωσης — Παραβάσεις — Καταλογισμός — Μητρική εταιρία και θυγατρικές — Οικονομική ενότητα — Κριτήρια εκτιμήσεως — Έλεγχος της μητρικής εταιρίας επί της θυγατρικής της — Πραγματική άσκηση καθοριστικής επιρροής από μητρική εταιρία με μειοψηφική συμμετοχή — Βάρος αποδείξεως —Καθοριστική επιρροή δυνάμενη να συναχθεί από δέσμη συγκλινουσών οικονομικών, οργανωτικών και νομικών στοιχείων
(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 2)
4. Ανταγωνισμός — Κανόνες της Ένωσης — Παραβάσεις — Καταλογισμός — Μητρική εταιρία και θυγατρικές — Οικονομική ενότητα — Κριτήρια εκτιμήσεως — Έλεγχος της μητρικής εταιρίας επί της θυγατρικής της — Από κοινού έλεγχος δύο ανεξάρτητων μητρικών εταιριών — Πραγματική άσκηση καθοριστικής επιρροής από τη μητρική εταιρία με μειοψηφική συμμετοχή — Κριτήρια εκτιμήσεως
(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 2)
5. Ανταγωνισμός — Διοικητική διαδικασία — Σεβασμός των δικαιωμάτων άμυνας — Πρόσβαση στον φάκελο — Περιεχόμενο — Άρνηση κοινοποιήσεως εγγράφου με επιβαρυντικά στοιχεία — Απόδειξη της παραβάσεως βάσει άλλων αποδεικτικών εγγράφων γνωστοποιηθέντων στους διαδίκους — Δεν συντρέχει προσβολή των δικαιωμάτων άμυνας
(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 27 § 2)
6. Ανταγωνισμός — Κανόνες της Ένωσης — Παραβάσεις — Καταλογισμός — Μητρική εταιρία και θυγατρικές — Οικονομική ενότητα — Ευθύνη της μητρικής εταιρίας μη δυνάμενη να θεωρηθεί ως αντικειμενική ευθύνη
(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 2)
7. Ανταγωνισμός — Πρόστιμα — Αλληλέγγυα ευθύνη για την καταβολή — Περιεχόμενο — Καταλογισμός στη μητρική εταιρία της παραβατικής συμπεριφοράς της θυγατρικής της — Συνέπειες για τη μητρική εταιρία σε περίπτωση ακυρώσεως ή μεταρρυθμίσεως της αποφάσεως της Επιτροπής
(Άρθρο 101 § 1 ΣΛΕΕ)
8. Ανταγωνισμός — Κανόνες της Ένωσης — Κατά τόπον πεδίο εφαρμογής — Σύμπραξη μεταξύ επιχειρήσεων εγκατεστημένων εκτός του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου η οποία όμως εφαρμόζεται και παράγει αποτελέσματα εντός της εσωτερικής αγοράς — Πώληση εντός της Ένωσης του προϊόντος της συμπράξεως — Αρμοδιότητα της Επιτροπής για την εφαρμογή των κανόνων του ανταγωνισμού της Ένωσης — Παραδεκτή από απόψεως δημοσίου διεθνούς δικαίου — Παρέμβαση θυγατρικών εταιριών, πρακτόρων ή υποκαταστημάτων εγκατεστημένων εκτός της Ένωσης — Δεν ασκεί επιρροή
(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· Συμφωνία ΕΟΧ, άρθρο 53)
9. Ανταγωνισμός — Κανόνες της Ένωσης — Κατά τόπον πεδίο εφαρμογής — Εφαρμογή της σύμπραξης εντός της Ένωσης — Κάθετα οργανωμένη επιχείρηση διαθέτουσα μονάδες παραγωγής εγκατεστημένες εκτός του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου — Ενσωμάτωση των προϊόντων της σύμπραξης εντός των μεταποιημένων προϊόντων από τις εν λόγω μονάδες παραγωγής — Πώληση των μεταποιημένων αυτών προϊόντων στον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο από την ενσωματωθείσα επιχείρηση — Περιλαμβάνεται
(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· Συμφωνία ΕΟΧ, άρθρο 53)
10. Συμπράξεις — Συμφωνίες και εναρμονισμένες πρακτικές που συνιστούν ενιαία παράβαση — Έννοια — Κριτήρια — Ενιαίος σκοπός και συνολικό σχέδιο — Δεσμοί συμπληρωματικότητας μεταξύ των συμφωνιών — Τρόποι διαπράξεως της παραβάσεως — Δεν ασκεί επιρροή — Συναντήσεις οργανωθείσες και διεξαχθείσες χωριστά σε διάφορες ηπείρους — Αλληλένδετες συναντήσεις
(Άρθρο 101 § 1 ΣΛΕΕ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο. 2)
11. Ανταγωνισμός — Πρόστιμα — Κατευθυντήριες γραμμές για τον υπολογισμό των προστίμων — Νομική φύση — Κανόνας ενδεικτικής συμπεριφοράς επαγόμενος αυτοπεριορισμό της εξουσίας εκτιμήσεως της Επιτροπής — Υποχρέωση τηρήσεως των αρχών της ίσης μεταχειρίσεως, της προστασίας της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης και της ασφάλειας δικαίου
(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 2· ανακοίνωση 2006/C 210/02 της Επιτροπής)
12. Ανταγωνισμός — Πρόστιμα — Ύψος — Καθορισμός — Καθορισμός του βασικού ποσού — Αναλογία της αξίας των πωλήσεων καθορισθείσα αναλόγως του βαθμού σοβαρότητας της παραβάσεως — Κριτήρια
(Άρθρο 101 § 1 ΣΛΕΕ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 2· ανακοίνωση 2006/C 210/02 της Επιτροπής, σημεία 19 έως 23)
13. Ανταγωνισμός — Πρόστιμα — Ύψος — Καθορισμός — Προσαρμογή του βασικού ποσού — Ελαφρυντικές περιστάσεις — Περιθώριο εκτιμήσεως της Επιτροπής για να προβεί σε σφαιρική εκτίμηση — Περιορισμένη συμμετοχή — Μη εφαρμογή της σύμπραξης — Προϋποθέσεις
(Άρθρο 101 § 1 ΣΛΕΕ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 2· ανακοίνωση 2006/C 210/02 της Επιτροπής, σημείο 29)
14. Ανταγωνισμός — Πρόστιμα — Ύψος — Καθορισμός — Προσαρμογή του βασικού ποσού — Ελαφρυντικές περιστάσεις — Επιχείρηση που επέδειξε παθητική συμπεριφορά ή μιμήθηκε άλλες επιχειρήσεις — Περίσταση μη περιλαμβανόμενη στις νέες κατευθυντήριες γραμμές — Περιθώριο εκτιμήσεως της Επιτροπής
(Άρθρο 101 § 1 ΣΛΕΕ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 2· ανακοινώσεις της Επιτροπής 98/C 9/03, σημεία 2 και 3, και 2006/C 210/02, σημείο 29)
15. Ανταγωνισμός — Πρόστιμα — Ύψος — Καθορισμός — Καθορισμός του βασικού ποσού — Προσδιορισμός της αξίας των πωλήσεων — Πωλήσεις πραγματοποιηθείσες με άμεση ή έμμεση σχέση με την παράβαση — Ενσωμάτωση των προϊόντων της σύμπραξης στα μεταποιημένα προϊόντα από τις μονάδες παραγωγής οι οποίες είναι κάθετα οργανωμένες στην εμπλεκόμενη επιχείρηση — Πώληση των μεταποιημένων προϊόντων στον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο από την εμπλεκόμενη επιχείρηση — Συνυπολογίζεται η αξία πωλήσεως των μεταποιημένων προϊόντων μόνον κατά το τμήμα της αξίας αυτής η οποία αντιστοιχεί στην αξία των προϊόντων της σύμπραξης — Επιτρέπεται
(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 2· ανακοίνωση 2006/C 210/02 της Επιτροπής, σημείο 13)
1. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 49, 50)
2. Στον τομέα των συμπράξεων, η ύπαρξη ενιαίας και διαρκούς παραβάσεως δεν συνεπάγεται οπωσδήποτε ότι σε μια επιχείρηση που μετέχει σε κάποιο στοιχείο της παραβάσεως μπορεί να καταλογιστεί ευθύνη για το σύνολο της παραβάσεως. Η Επιτροπή οφείλει επιπλέον να αποδείξει ότι η επιχείρηση αυτή γνώριζε τις αντίθετες προς τους κανόνες του ανταγωνισμού δραστηριότητες που ανέπτυσσαν σε ευρωπαϊκό επίπεδο οι λοιπές επιχειρήσεις, ή ότι μπορούσε ευλόγως να τις προβλέψει. Η απλή ταυτότητα αντικειμένου μιας συμφωνίας στην οποία έλαβε μέρος η επιχείρηση και μιας γενικής συμπράξεως δεν αρκεί ώστε να καταλογιστεί στην ως άνω επιχείρηση συμμετοχή στη γενική σύμπραξη. Συγκεκριμένα, το άρθρο 101, παράγραφος 1, ΣΛΕΕ δεν εφαρμόζεται εκτός αν υπάρχει σύμπτωση βουλήσεων μεταξύ των ενδιαφερομένων.
Συνεπώς, μόνον αν η επιχείρηση, όταν μετείχε στη συμφωνία αυτή, γνώριζε ότι όφειλε να γνωρίζει ότι, πράττοντάς το, εντασσόταν στην ολική σύμπραξη μπορεί η συμμετοχή της στην εν λόγω συμφωνία να αποτελέσει έκφανση της προσχωρήσεώς της στην ολική αυτή σύμπραξη. Με άλλα λόγια, πρέπει να αποδεικνύεται ότι η εν λόγω επιχείρηση είχε την πρόθεση να συμβάλει με τη συμπεριφορά της στους κοινούς σκοπούς τους οποίους επιδιώκει το σύνολο των συμμετεχόντων και ότι γνώριζε τις συγκεκριμένες παραβατικές ενέργειες τις οποίες σχεδίαζαν ή στις οποίες προέβαιναν άλλες επιχειρήσεις επιδιώκοντας τους ίδιους σκοπούς ή μπορούσε ευλόγως να τις προβλέψει και αποδεχόταν τον σχετικό κίνδυνο.
Επομένως, η εν λόγω επιχείρηση πρέπει να γνωρίζει το γενικό περιεχόμενο και τα ουσιώδη χαρακτηριστικά της γενικής συμπράξεως. Ωστόσο, ελλείψει στοιχείων που να αποδεικνύουν ότι μια εταιρία είχε γνώση της υπάρξεως ή του περιεχομένου γενικών συμφωνιών και εναρμονισμένων πρακτικών, η ταυτότητα και μόνον του αντικειμένου μεταξύ των συναντήσεων στις οποίες έλαβε μέρος και της γενικής συμπράξεως καθώς και το γεγονός ότι είχε επαφές με επιχειρήσεις των οποίων η συμμετοχή στην εν λόγω σύμπραξη είχε αποδειχθεί δεν αρκούν προς απόδειξη ότι είχε γνώση της γενικής αυτής συμπράξεως.
(βλ. σκέψεις 52-54, 56)
3. Στον τομέα του ανταγωνισμού, η παραβατική συμπεριφορά θυγατρικής εταιρίας μπορεί να καταλογιστεί στη μητρική εταιρία ιδίως σε περίπτωση που η θυγατρική, μολονότι έχει χωριστή νομική προσωπικότητα, δεν καθορίζει αυτοτελώς τον τρόπο κατά τον οποίο ενεργεί στην αγορά αλλά εφαρμόζει κατ’ ουσίαν τις οδηγίες της μητρικής εταιρίας, λόγω, πιο συγκεκριμένα, των οικονομικών, οργανωτικών και νομικών σχέσεων που συνδέουν τις δύο αυτές νομικές οντότητες. Συναφώς, στην Επιτροπή απόκειται καταρχήν να αποδείξει μια τέτοια καθοριστική επιρροή βάσει ενός συνόλου πραγματικών στοιχείων.
Μολονότι θεωρείται εν γένει ότι μητρική εταιρία έχει τη δυνατότητα να ασκεί τω όντι καθοριστική επιρροή επί της θυγατρικής της εταιρίας και, ειδικότερα, επί της συμπεριφοράς αυτής στην αγορά, μια μειοψηφική συμμετοχή δύναται να παρέχει σε μητρική εταιρία τη δυνατότητα να ασκεί τω όντι καθοριστική επιρροή επί της συμπεριφοράς της θυγατρικής της στην αγορά, εάν συνοδεύεται από δικαιώματα τα οποία βαίνουν πέραν αυτών που αναγνωρίζονται κατά κανόνα στους μειοψηφούντες μετόχους για την προστασία των οικονομικών τους συμφερόντων και τα οποία, εξεταζόμενα υπό το πρίσμα δέσμης συγκλινουσών ενδείξεων νομικής ή οικονομικής φύσεως, δύνανται να αποδεικνύουν ότι ασκείται καθοριστική επιρροή επί της συμπεριφοράς της θυγατρικής εταιρίας στην αγορά.
(βλ. σκέψεις 93, 95-97)
4. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 99-102, 122)
5. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 127-131)
6. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψη 136)
7. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 145-148, 235)
8. Όταν επιχειρήσεις, εγκατεστημένες εκτός του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ), οι οποίες όμως παράγουν προϊόντα που πωλούνται σε τρίτους εντός του ΕΟΧ, συνεννοούνται ως προς τις τιμές που συνομολογούν με τους πελάτες τους που είναι εγκατεστημένοι εντός του ΕΟΧ και εφαρμόζουν τα συμπεφωνημένα πωλώντας σε πράγματι συντονισμένες τιμές, μετέχουν σε μια συνεννόηση που έχει ως αντικείμενο και ως αποτέλεσμα τον περιορισμό του ανταγωνισμού στην εσωτερική αγορά, κατά την έννοια του άρθρου 101 ΣΛΕΕ, και η Επιτροπή είναι κατά τόπον αρμόδια να διαπιστώσει την παράβαση.
Παράβαση του άρθρου 101 ΣΛΕΕ εμπεριέχουσα δύο στοιχεία συμπεριφοράς, ήτοι τη δημιουργία της συμπράξεως και την εφαρμογή της, η οποία εξαρτά τη δυνατότητα εφαρμογής των απαγορεύσεων που θεσπίζει το δίκαιο του ανταγωνισμού από τον τόπο της καταρτίσεως της συμφωνίας θα είχε ως αποτέλεσμα να παρέχεται στις επιχειρήσεις ένα εύκολο μέσο παρακάμψεως των εν λόγω απαγορεύσεων. Καθοριστική σημασία έχει, επομένως, ο τόπος στον οποίο εφαρμόζεται η συμφωνία. Συναφώς, για να προσδιοριστεί αν ο τόπος αυτός βρίσκεται εντός του ΕΟΧ, είναι αδιάφορο αν οι συμμετέχοντες στη σύμπραξη έκαναν χρήση ή όχι θυγατρικών εταιριών, πρακτόρων, υποπρακτόρων ή υποκαταστημάτων εγκατεστημένων εντός του ΕΟΧ για τη δημιουργία επαφών μεταξύ αυτών και των εγκατεστημένων εντός του ΕΟΧ αγοραστών. Εξάλλου, το κριτήριο της εφαρμογής της συμπράξεως ως στοιχείο συνδέσεώς της με το έδαφος της Ένωσης πληρούται με την πώληση και μόνον εντός της Ένωσης του προϊόντος της συμπράξεως, ανεξαρτήτως του τόπου των πηγών ανεφοδιασμού και των εγκαταστάσεων παραγωγής.
Εφόσον πληρούται η προϋπόθεση της εφαρμογής, η αρμοδιότητα της Επιτροπής να εφαρμόζει τους κανόνες ανταγωνισμού της Ένωσης σε τέτοιες συμπεριφορές καλύπτεται από την αρχή της εδαφικότητας, η οποία είναι γενικά αποδεκτή στο δημόσιο διεθνές δίκαιο.
(βλ. σκέψεις 154-157)
9. Στον τομέα των συμπράξεων, όταν κάθετα οργανωμένη επιχείρηση ενσωματώνει τα προϊόντα που αποτελούν το αντικείμενο της παραβάσεως στα μεταποιημένα προϊόντα εντός των μονάδων παραγωγής της, οι οποίες είναι εγκατεστημένες εκτός του ΕΟΧ, η εκ μέρους της επιχειρήσεως αυτής πώληση των εν λόγω μεταποιημένων προϊόντων εντός του ΕΟΧ σε ανεξάρτητους τρίτους δύναται να θίξει τον ανταγωνισμό στην αγορά των προϊόντων αυτών και, ως εκ τούτου, η παράβαση αυτή μπορεί να θεωρηθεί ως έχουσα συνέπειες εντός του ΕΟΧ, καίτοι η αγορά των επίμαχων μεταποιημένων προϊόντων αποτελεί χωριστή αγορά από την αγορά την οποία αφορά η εν λόγω παράβαση.
(βλ. σκέψη 161)
10. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 162-168)
11. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψη 184)
12. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 187-197)
13. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 201-205)
14. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 207-210)
15. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 212-228)