Υπόθεση T‑233/22
Ekaterina Islentyeva
κατά
Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου (πρώτο πενταμελές τμήμα)
της 20ής Δεκεμβρίου 2023
«Προσφυγή ακυρώσεως – Κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας – Περιοριστικά μέτρα λόγω ενεργειών της Ρωσίας που αποσταθεροποιούν την κατάσταση στην Ουκρανία – Απαγόρευση προσγείωσης, απογείωσης ή πτήσης πάνω από το έδαφος της Ένωσης από αεροσκάφος μη νηολογημένο στη Ρωσία, το οποίο ανήκει, σε οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο, οντότητα ή φορέα της Ρωσίας, ή ναυλώνεται ή άλλως ελέγχεται από αυτό – Άρθρο 4ε της απόφασης 2014/512/ΚΕΠΠΑ – Αναρμοδιότητα του Γενικού Δικαστηρίου – Άρθρο 3δ του κανονισμού (ΕΕ) 833/2014 – Έλλειψη ενεργητικής νομιμοποίησης – Απαράδεκτο»
1. Κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας – Περιοριστικά μέτρα λόγω ενεργειών της Ρωσίας που αποσταθεροποιούν την κατάσταση στην Ουκρανία – Απόφαση περί κλεισίματος του εναέριου χώρου της Ένωσης σε ορισμένες κατηγορίες αεροσκαφών – Δικαστικός έλεγχος της νομιμότητας – Περιεχόμενο – Άρθρο 4ε της απόφασης 2014/512/ΚΕΠΠΑ – Μέτρα γενικής ισχύος – Δεν εμπίπτουν
(Άρθρο 275, εδ. 2, ΣΛΕΕ· απόφαση του Συμβουλίου 2014/512/ΚΕΠΠΑ, άρθρο 4ε)
(βλ. σκέψεις 20-24, 26-28, 30)
2. Προσφυγή ακυρώσεως – Φυσικά ή νομικά πρόσωπα – Πράξεις οι οποίες τα αφορούν άμεσα και ατομικά – Κανονιστικές πράξεις οι οποίες δεν συνεπάγονται εκτελεστικά μέτρα και τα αφορούν άμεσα – Άμεσος επηρεασμός – Κριτήρια – Περιοριστικά μέτρα λόγω ενεργειών της Ρωσίας που αποσταθεροποιούν την κατάσταση στην Ουκρανία – Πράξη που απαγορεύει την προσγείωση, απογείωση ή πτήση πάνω από το έδαφος της Ένωσης αεροσκάφους μη νηολογημένου στη Ρωσία, το οποίο ανήκει, σε φυσικό ή νομικό πρόσωπο, οντότητα ή φορέα της Ρωσίας, ή ναυλώνεται ή άλλως ελέγχεται από αυτό – Προσφυγή που ασκείται από Ρώσο πολίτη κάτοχο άδειας χειριστή ιδιωτικού αεροσκάφους ο οποίος δεν διατηρεί οικονομικό ή χρηματοπιστωτικό έλεγχο επί μη νηολογημένου στη Ρωσία αεροσκάφους – Απαράδεκτο
(Άρθρο 263, εδ. 4, ΣΛΕΕ· κανονισμός του Συμβουλίου 833/2014, άρθρο 3δ § 1)
(βλ. σκέψεις 39, 42-48, 50-54)
Σύνοψη
Η προσφεύγουσα, η οποία έχει τόσο λουξεμβουργιανή όσο και ρωσική ιθαγένεια, είναι κάτοχος άδειας χειριστή ιδιωτικού αεροσκάφους που έχει εκδοθεί από την Direction de l’aviation civile du Grand-Duché de Luxembourg [Διεύθυνση Πολιτικής Αεροπορίας του Μεγάλου Δουκάτου του Λουξεμβούργου] (στο εξής: DAC). Πραγματοποιούσε πτήσεις πάνω από το έδαφος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, χρησιμοποιώντας αεροσκάφη που ανήκουν σε λουξεμβουργιανή ένωση με έδρα τον αερολιμένα Luxembourg-Findel (Λουξεμβούργο).
Κατόπιν της επίθεσης της Ρωσικής Ομοσπονδίας κατά της Ουκρανίας στις αρχές του 2022, η Ένωση θέσπισε σειρά περιοριστικών μέτρων σχετικά με την κατάσταση αυτή, στα οποία περιλαμβάνονται η απόφαση 2022/335 (1) (στο εξής: προσβαλλόμενη απόφαση) και ο κανονισμός 2022/334 (2) (στο εξής: προσβαλλόμενος κανονισμός).
Οι πράξεις αυτές αποσκοπούν, μεταξύ άλλων, στη μη χορήγηση άδειας προσγείωσης, απογείωσης ή πτήσης πάνω από το έδαφος της Ένωσης σε κάθε αεροσκάφος που χρησιμοποιείται από ρωσικούς αερομεταφορείς, σε οποιοδήποτε αεροσκάφος νηολογημένο στη Ρωσία και σε οποιοδήποτε αεροσκάφος μη νηολογημένο στη Ρωσία το οποίο ανήκει σε οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο, οντότητα ή φορέα της Ρωσίας ή ναυλώνεται ή άλλως ελέγχεται από αυτό (3).
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Ασφάλειας της Αεροπορίας (EASA) διευκρίνισαν στη συνέχεια ότι η απαγόρευση που θεσπίστηκε με τις πράξεις αυτές αφορά τα πρόσωπα με ρωσική ιθαγένεια που πετούν ιδιωτικά, με το σκεπτικό ότι τα εν λόγω πρόσωπα ελέγχουν το αεροσκάφος ως πιλότοι. Η DAC διευκρίνισε επίσης ότι ο όρος «έλεγχος» πρέπει να ερμηνεύεται ευρέως, περιλαμβάνοντας τον πραγματικό και φυσικό έλεγχο ενός αεροσκάφους, χωρίς να περιορίζεται αποκλειστικά στον οικονομικό και χρηματοπιστωτικό έλεγχο.
Θεωρώντας ότι θίγεται από τις πράξεις αυτές, η προσφεύγουσα άσκησε προσφυγή προκειμένου, αφενός, να ακυρωθούν ο προσβαλλόμενος κανονισμός, κατά το μέρος με το οποίο προστίθεται το άρθρο 3δ στον κανονισμό 833/2014 και η προσβαλλόμενη απόφαση, κατά το μέρος με το οποίο προστίθεται το άρθρο 4ε στην απόφαση 2014/512, και, αφετέρου, να αναγνωριστεί το δικαίωμά της να χρησιμοποιεί την άδεια χειριστή ιδιωτικού αεροσκάφους και να προσγειώνεται, να απογειώνεται ή να πετά πάνω από το έδαφος της Ένωσης.
Με την απόφασή του, το Γενικό Δικαστήριο κρίνει ότι η επίμαχη απαγόρευση δεν αφορά τον «έλεγχο» αεροσκάφους, από πρόσωπο με ρωσική ιθαγένεια, υπό την ιδιότητα του χειριστή, όπως ισχυρίζεται η προσφεύγουσα. Ωστόσο, μια τέτοια ερμηνεία έχει ως αποτέλεσμα την έλλειψη ενεργητικής νομιμοποίησης της προσφεύγουσας να στραφεί κατά του προσβαλλομένου κανονισμού και, ως εκ τούτου, την απόρριψη ως απαράδεκτου του αιτήματος περί ακυρώσεως του κανονισμού. Τα δε λοιπά αιτήματα της προσφεύγουσας απορρίφθηκαν λόγω της αναρμοδιότητας του Γενικού Δικαστηρίου να επιληφθεί αυτών.
Εκτίμηση του Γενικού Δικαστηρίου
Πρώτον, το Γενικό Δικαστήριο κρίνει εαυτό αναρμόδιο να αποφανθεί επί του αιτήματος με το οποίο ζητείται να αναγνωριστεί στην προσφεύγουσα το δικαίωμα να χρησιμοποιεί την άδεια χειριστή ιδιωτικού αεροσκάφους και να προσγειώνεται, να απογειώνεται ή να πετά πάνω από το έδαφος της Ένωσης, καθόσον, κατά τον έλεγχο νομιμότητας που στηρίζεται στο άρθρο 263 ΣΛΕΕ, το Γενικό Δικαστήριο δεν έχει αρμοδιότητα να εκδίδει αναγνωριστικές ή επιβεβαιωτικές αποφάσεις.
Δεύτερον, το Γενικό Δικαστήριο κηρύσσει εαυτό αναρμόδιο να αποφανθεί επί αιτήματος με το οποίο ζητείται να ακυρωθεί η προσβαλλόμενη απόφαση, καθόσον, από τον συνδυασμό των διατάξεων του άρθρου 24, παράγραφος 1, δεύτερο εδάφιο, τελευταία περίοδος, ΣΕΕ και του άρθρου 275, δεύτερο εδάφιο, ΣΛΕΕ, και τη νομολογία του Δικαστηρίου (4), προκύπτει ότι το καθοριστικό στοιχείο για την πρόσβαση στον δικαστή της Ένωσης είναι η ατομική φύση των πράξεων που εκδίδονται βάσει των διατάξεων της ΚΕΠΠΑ.
Στην προκειμένη περίπτωση, τα απαγορευτικά μέτρα που θεσπίστηκαν με το άρθρο 4ε της απόφασης 2014/512 αφορούν αεροσκάφη νηολογημένα στη Ρωσία, τα οποία χρησιμοποιούνται από ρωσικούς αερομεταφορείς, και αεροσκάφη μη νηολογημένα στη Ρωσία τα οποία ανήκουν σε οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο, οντότητα ή φορέα της Ρωσίας ή ναυλώνονται ή άλλως ελέγχονται από αυτό. Τα μέτρα αυτά εφαρμόζονται σε όλα τα αεροσκάφη που πληρούν τα αντικειμενικά αυτά κριτήρια και δεν συνιστούν περιοριστικά μέτρα που αφορούν συγκεκριμένα φυσικά ή νομικά πρόσωπα κατά την έννοια του άρθρου 275, δεύτερο εδάφιο, ΣΛΕΕ, αλλά μέτρα γενικής ισχύος. Υπό τις συνθήκες αυτές, το Γενικό Δικαστήριο δεν είναι αρμόδιο να ελέγξει το κύρος των μέτρων αυτών.
Τρίτον, το Γενικό Δικαστήριο κρίνει την προσφυγή απαράδεκτη κατά το μέρος με το οποίο ζητείται η ακύρωση του προσβαλλομένου κανονισμού, διότι η προσφεύγουσα δεν νομιμοποιείται ενεργητικώς να στραφεί κατά της πράξης αυτής.
Κατά το άρθρο 263, τέταρτο εδάφιο, ΣΛΕΕ, για να μπορεί να ασκηθεί προσφυγή κατά πράξεως, αυτή πρέπει να αφορά άμεσα ένα φυσικό πρόσωπο, η δε προϋπόθεση αυτή απαιτεί, μεταξύ άλλων, η εν λόγω πράξη να επάγεται άμεσα αποτελέσματα επί της έννομης κατάστασης του προσώπου αυτού.
Στην προκειμένη περίπτωση, για να καθοριστεί αν τα επίμαχα περιοριστικά μέτρα αφορούν άμεσα την προσφεύγουσα, το Γενικό Δικαστήριο προέβη σε ερμηνεία της έννοιας της φράσης «άλλως ελέγχεται» που προσδιορίζει, εν μέρει, το πεδίο εφαρμογής του άρθρου 3δ, παράγραφος 1, του κανονισμού 883/2014, ακολουθώντας τη μέθοδο ερμηνείας που προβλέπεται από τη νομολογία (5).
Συναφώς, μολονότι από τη γραμματική ερμηνεία της έννοιας αυτής μπορεί να συναχθεί ότι περιλαμβάνει τον «τεχνικό ή επιχειρησιακό έλεγχο», με αποτέλεσμα η απαγόρευση να δύναται να αφορά αεροσκάφος το οποίο κυβερνά φυσικό πρόσωπο ρωσικής ιθαγένειας, πρέπει να γίνει δεκτό, κατόπιν συστηματικής και τελολογικής ερμηνείας της έννοιας αυτής, ότι αφορά μόνο τον έλεγχο οικονομικής ή χρηματοπιστωτικής φύσης.
Αφενός, η φράση «άλλως ελέγχεται» εντάσσεται στο οικονομικό και χρηματοπιστωτικό πλαίσιο εντός του οποίου ελήφθησαν τα επίμαχα περιοριστικά μέτρα. Πρώτον, ο προσβαλλόμενος κανονισμός τροποποιεί τον κανονισμό 833/2014, ο οποίος προβλέπει περιοριστικά μέτρα οικονομικής φύσεως σε συγκεκριμένο κλάδο. Δεύτερον, η φράση «άλλως ελέγχεται» συνδέεται με τους όρους «ανήκει» και «ναυλώνεται», οι οποίοι είναι όροι που προσδιορίζουν έννοιες κρίσιμες από οικονομική ή χρηματοπιστωτική άποψη. Τρίτον, ο όρος «έλεγχος» χρησιμοποιείται υπό οικονομική ή χρηματοπιστωτική έννοια στο πλαίσιο άλλων διατάξεων του κανονισμού 833/2014.
Αφετέρου, ο σκοπός που επιδιώκεται από τον προσβαλλόμενο κανονισμό είναι, μεταξύ άλλων, η άσκηση μέγιστης πίεσης στις ρωσικές αρχές, προκειμένου να τερματίσουν τις ενέργειές τους κατά της Ουκρανίας. Οι περιορισμοί στα μη νηολογημένα στη Ρωσία αεροσκάφη, που ανήκουν, ναυλώνονται ή άλλως ελέγχονται, από οικονομικής ή χρηματοπιστωτικής άποψης [από οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο, οντότητα ή φορέα της Ρωσίας], επηρεάζουν οικονομικά τον τομέα των ρωσικών αερομεταφορών, συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτόν στην επίτευξη του εν λόγω σκοπού.
Εξάλλου, η τήρηση της αρχής της αναλογικότητας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η απαγόρευση προσγείωσης, απογείωσης ή πτήσης πάνω από το έδαφος της Ένωσης, εφαρμοζόμενη σε κάθε αεροσκάφος που ελέγχεται «τεχνικά ή επιχειρησιακά» από Ρώσο πολίτη, στον βαθμό που καταλαμβάνει Ρώσους πολίτες κατόχους άδειας χειριστή ιδιωτικού αεροσκάφους, θα ήταν προδήλως απρόσφορη υπό το πρίσμα της άσκησης πίεσης στις ρωσικές αρχές.
Ως εκ τούτου, η έννοια μη νηολογημένου στη Ρωσία αεροσκάφους, το οποίο «άλλως ελέγχεται» από ρωσικό φυσικό ή νομικό πρόσωπο, αφορά μόνο κάθε μη νηολογημένο στη Ρωσία αεροσκάφος που ελέγχεται από οικονομική ή χρηματοπιστωτική άποψη από ένα τέτοιο πρόσωπο.
Εφόσον η προσφεύγουσα δεν εμπίπτει σε μια τέτοια κατάσταση, δεν θίγεται άμεσα από την απαγόρευση που προβλέπει το άρθρο 3δ του κανονισμού 833/2014, όπως τροποποιήθηκε.