Sprawa T‑343/06
Shell Petroleum NV i in.
przeciwko
Komisji Europejskiej
Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Niderlandzki rynek bitumu do nawierzchni drogowych – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE – Możliwość przypisania zachowania noszącego znamiona naruszenia – Wspólna kontrola – Grzywny – Okoliczności obciążające – Rola inicjatora i przywódcy – Powrót do naruszenia – Czas trwania naruszenia – Prawo do obrony – Nieograniczone prawo orzekania – Zachowanie przedsiębiorstwa w toku postępowania administracyjnego
Streszczenie – wyrok Sądu (szósta izba) z dnia 27 września 2012 r.
1. Konkurencja – Zasady Unii – Naruszenia – Przypisanie – Spółka dominująca i spółki zależne – Jednostka gospodarcza – Kryteria oceny – Domniemanie decydującego wpływu wywieranego na spółki zależne przez spółkę dominującą posiadającą 100% ich kapitału – Możliwość potwierdzenia tego domniemania przez Komisję za pomocą okoliczności faktycznych mogących wykazać rzeczywiste wywieranie decydującego wpływu – Brak obowiązku
(art. 81 WE, 82 WE)
2. Konkurencja – Zasady Unii – Naruszenia – Przypisanie – Spółka dominująca i spółki zależne – Jednostka gospodarcza – Kryteria oceny – Domniemanie decydującego wpływu wywieranego na spółki zależne przez spółkę dominującą posiadającą 100% ich kapitału – Obowiązek przedstawienia dowodów przez spółkę chcącą obalić to domniemanie
(art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2)
3. Konkurencja – Zasady Unii – Naruszenia – Przypisanie – Spółka dominująca i spółki zależne – Jednostka gospodarcza – Kryteria oceny – Domniemanie decydującego wpływu wywieranego na spółki zależne przez spółkę dominującą posiadającą 100% ich kapitału – Spółka zależna, której współwłaścicielami są dwie spółki dominujące – Ustanie bytu lub zaprzestanie działalności jednej ze spółek dominujących w trakcie postępowania administracyjnego – Brak wpływu
(art. 81 WE, 82 WE)
4. Konkurencja – Zasady Unii – Naruszenia – Przypisanie – Spółka dominująca i spółki zależne – Jednostka gospodarcza – Kryteria oceny – Domniemanie decydującego wpływu wywieranego na spółki zależne przez spółkę dominującą posiadającą 100% ich kapitału – Pośrednie posiadanie kapitału spółki zależnej – Grupa składająca się z dużej liczby spółek operacyjnych
(art. 81 WE, 82 WE)
5. Konkurencja – Zasady Unii – Naruszenia – Przypisanie – Spółka dominująca i spółki zależne – Jednostka gospodarcza – Kryteria oceny – Kontrola, jaką spółka dominująca sprawuje nad jej spółką zależną – Konieczność istnienia związku z noszącym znamiona naruszenia zachowaniem spółki zależnej – Brak
(art. 81 WE, 82 WE)
6. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Dostęp do akt – Przekazanie odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów – Przesłanki – Granice – Odpowiednie przepisy komunikatu Komisji w sprawie dostępu do akt – Zgodność z prawem
(art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 27 ust. 2; komunikat Komisji 2005/C 325/07, pkt 27)
7. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Dostęp do akt – Zakres – Brak systematycznego przekazywania odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów – Naruszenie prawa do obrony – Brak
(art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 27 ust. 2; komunikat Komisji 2005/C 325/07, pkt 8, 27)
8. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Dostęp do akt – Odpowiedź na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów – Dokument wykorzystany jako dowód – Obowiązek systematycznego przekazywania w całości tego dokumentu – Brak
(art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 27 ust. 2; komunikat Komisji 2005/C 325/07, pkt 8, 27)
9. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Dokumenty przydatne do obrony – Ocena tylko przez Komisję – Niedopuszczalność – Zasada niemająca zastosowania do odpowiedzi udzielonych przez strony na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów
(art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 27 ust. 2)
10. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Dostęp do akt – Praktyka decyzyjna Komisji – Charakter informacyjny
(art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 27 ust. 2; rozporządzenie Komisji nr 773/2004; komunikat Komisji 2005/C 325/07, pkt 8, 27)
11. Skarga o stwierdzenie nieważności – Kontrola zgodności z prawem – Kryteria – Uwzględnienie tylko okoliczności stanu faktycznego i stanu prawnego istniejących w momencie wydania spornego aktu
(art. 263 TFUE)
12. Konkurencja – Grzywny – Decyzja nakładająca grzywny – Obowiązek uzasadnienia – Zakres – Wskazanie elementów oceny, które umożliwiły Komisji zmierzenie wagi i czasu trwania naruszenia – Wystarczające wskazanie – Późniejsze przekazanie bardziej szczegółowych informacji uzupełniających wystarczające już samo w sobie uzasadnienie – Brak wpływu
(art. 81 WE, 82 WE, 253 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2, 3; komunikat Komisji 98/C 9/03)
13. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji – Kontrola sądowa – Nieograniczone prawo orzekania sądu Unii – Zakres – Uwzględnienie braku współpracy przedsiębiorstwa w toku postępowania administracyjnego – Podwyższenie grzywny – Przesłanka
(art. 81 WE, 82 WE; art. 261 TFUE; rozporządzenia Rady: nr 17, art. 17; nr 1/2003, art. 18 ust. 2, 3, art. 23 ust. 1, art. 31)
14. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności obciążające – Rola przywódcy lub inicjatora naruszenia – Konieczne rozróżnienie
(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenia Rady: nr 17, art. 15 ust. 2; nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 2, akapit trzeci)
15. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności obciążające – Rola inicjatora naruszenia – Pojęcie – Dowód oparty na jednostkowym wydarzeniu – Dopuszczalność – Przesłanka
(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenia Rady: nr 17, art. 15 ust. 2; nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 2)
16. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Porozumienia między przedsiębiorstwami – Dowód naruszenia – Zeznania pracowników spółki uczestniczącej w naruszeniu – Dopuszczalność – Moc dowodowa – Zasada swobodnej oceny dowodów
(art. 81 WE; regulamin postępowania przed Sądem, art. 68–76)
17. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Przesłuchania – Przesłuchanie niektórych osób – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji – Granica – Poszanowanie prawa do obrony
(art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 27 ust. 2)
18. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności obciążające – Rola przywódcy naruszenia – Pojęcie – Kryteria identyfikacji
(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenia Rady: nr 17, art. 15 ust. 2; nr 1/2003, art. 23 ust. 2, 3; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 2)
19. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji – Kontrola sądowa – Nieograniczone prawo orzekania sądu Unii – Uwzględnienie dodatkowych informacji niezawartych w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów lub w decyzji
(art. 81 WE, 82 WE; art. 261 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 31)
20. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności obciążające – Powrót do naruszenia – Podobne naruszenia popełnione kolejno przez dwie spółki zależne tej samej spółki dominującej – Brak przypisania naruszenia spółce dominującej we wcześniejszej decyzji – Brak wpływu
(art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenia Rady: nr 17, art. 15 ust. 2; nr 1/2003, art. 23 ust. 2, 3; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 2)
21. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności obciążające – Powrót do naruszenia – Stopa podwyżki podstawowej kwoty grzywny – Swobodne uznanie przysługujące Komisji
(art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenia Rady: nr 17, art. 15 ust. 2; nr 1/2003, art. 23 ust. 2, 3; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 2)
22. Postępowanie sądowe – Skarga wszczynająca postępowanie – Wymogi formalne – Zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów – Podnoszenie nowych zarzutów w toku postępowania – Uwzględnienie przy wykonywaniu prawa niegraniczonego orzekania – Warunki
(regulamin postępowania przed Sądem, art. 44 § 1 lit. c), art. 48 § 2)
1. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 36–41)
2. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 42, 54, 60)
3. W dziedzinie konkurencji, w sytuacji, gdy dwie spółki dominujące są współwłaścicielami całego kapitału danej spółki zależnej, sama okoliczność, iż jedna z tych spółek dominujących przestała istnieć nie ma żadnego wpływu na kwestię ewentualnego zastosowania domniemania wywierania decydującego wpływu na spółkę zależną, jako że przedsiębiorstwa nie mogą uniknąć sankcji poprzez zwykłą zmianę ich tożsamości w drodze restrukturyzacji, zbycia lub innych zmian prawnych czy organizacyjnych, ponieważ byłoby to niezgodne z celem w postaci zwalczania działań sprzecznych z regułami konkurencji i zapobiegania ich ponownemu popełnianiu w drodze sankcji o skutku odstraszającym.
Ponadto Komisja jest uprawniona do stosowania domniemania wywierania decydującego wpływu przez spółkę dominującą na spółkę zależną w sytuacji, gdy dwie spółki znajdują się w sytuacji analogicznej do tej, gdy właścicielem całego kapitału spółki zależnej jest tylko jedna spółka.
(por. pkt 44, 45)
4. W dziedzinie konkurencji istnienie spółek pośrednich między spółką zależną i spółką dominującą nie ma wpływu na możliwość przyjęcia domniemania, zgodnie z którym spółka dominująca rzeczywiście wywiera decydujący wpływ na całkowicie należącą do niej spółkę zależną. Spółce dominującej można ponadto przypisać odpowiedzialność za naruszenie popełnione przez jej spółkę zależną nawet w przypadku istnienia w ramach grupy dużej liczby spółek operacyjnych.
(por. pkt 52)
5. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 61)
6. W ramach postępowania o naruszenie reguł konkurencji dopiero na początku kontradyktoryjnego etapu postępowania administracyjnego dane przedsiębiorstwo zostaje poinformowane pismem w sprawie przedstawienia zarzutów o wszystkich istotnych okolicznościach, na których Komisja opiera się na tym etapie postępowania. W konsekwencji odpowiedź innych stron na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów nie należy co do zasady do ogółu dokumentów akt dochodzenia, z którymi mogą zapoznać się strony. Niemniej, jeżeli w celu ustalenia wystąpienia naruszenia w postępowaniu na podstawie art. 81 ust. 1 WE Komisja zamierza oprzeć się na fragmencie odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów lub załączonym do takiej odpowiedzi dokumencie, inne strony biorące udział w tym postępowaniu powinny mieć możliwość wypowiedzenia się na temat takiego środka dowodowego. Podobnie jest, w przypadku gdy Komisja opiera się na tego rodzaju dokumencie, aby wykazać, że jedno z zainteresowanych przedsiębiorstw pełniło rolę inicjatora lub przywódcy.
Przepisy pkt 27 komunikatu Komisji dotyczącego zasad dostępu do akt Komisji w sprawach na mocy art. 81 WE i 82 WE, art. 53, 54 i 57 oraz rozporządzenia nr 139/2004 są zgodne z orzecznictwem, według którego chociaż zasadniczo strony nie mają dostępu do odpowiedzi innych stron na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, strona może uzyskać do nich dostęp wtedy, gdy odpowiedzi te mogą zostać wykorzystane w charakterze nowych środków dowodowych, zarówno obciążających, jak i odciążających, odnoszących się do zarzutów sformułowanych wobec tej strony w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów.
(por. pkt 84, 85)
7. W dziedzinie konkurencji systematyczne niepodawanie do wiadomości odpowiedzi innych przedsiębiorstw na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów nie jest sprzeczne z zasadą poszanowania prawa do obrony. Zasada ta oznacza, że Komisja musi w trakcie postępowania administracyjnego ujawnić zainteresowanym przedsiębiorstwom wszystkie fakty, okoliczności lub dokumenty, na których się opiera, aby umożliwić im przedstawienie w odpowiedni sposób ich stanowiska w przedmiocie wystąpienia i istotności zarzucanych faktów i okoliczności w przedmiocie dokumentów użytych przez Komisję na poparcie jej twierdzeń. Komisja może więc oprzeć swoją decyzję wyłącznie na tych faktach, co do których zainteresowane przedsiębiorstwa miały okazję się wypowiedzieć.
Odmowa przekazania przez Komisję dokumentów dołączonych do akt po wysłaniu pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, o które wniosła dana spółka, jest, w przypadku dokumentu odciążającego niezgodna z prawem tylko wtedy, gdy spółka ta wykaże, że nieujawnienie tego dokumentu mogło mieć niekorzystny dla niej wpływ na przebieg postępowania i treść decyzji.
(por. pkt 86, 88)
8. W ramach postępowania o naruszenie reguł konkurencji, dokument, który został dołączony do akt po wysłaniu pisma w sprawie przedstawienia zarzutów wykorzystany przez Komisję w charakterze środka dowodowego w jej decyzji nie musi być koniecznie podany do wiadomości w całości zainteresowanym przedsiębiorstwom. Komisja jest zobowiązana, w celu umożliwienia zainteresowanemu przedsiębiorstwu skuteczne ustosunkowanie się do tego środka dowodowego wykorzystanego przez Komisję w jej decyzji, podać do jego wiadomości wyłącznie istotne fragmenty tego dokumentu, z uwzględnieniem ich kontekstu, jeżeli jest to konieczne do jego zrozumienia.
(por. pkt 87)
9. W ramach postępowania o naruszenie reguł konkurencji, zasada, zgodnie z którą ustalenie dokumentów przydatnych do obrony danego przedsiębiorstwa nie może należeć jedynie do Komisji, która informuje o zarzutach i wydaje decyzję nakładającą karę, odnosi się do dokumentów wchodzących w skład akt sprawy zebranych przez Komisję. W konsekwencji zasada ta nie może mieć zastosowania do odpowiedzi udzielonych przez inne zainteresowane strony na zarzuty przedstawione przez tę instytucję.
(por. pkt 89)
10. W ramach postępowania o naruszenie reguł konkurencji Komisja nie jest w związana swoją wcześniejszą praktyką decyzyjną polegającą na przekazywaniu wszystkich odpowiedzi zainteresowanych przedsiębiorstw na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, gdyż legalność jej decyzji jest oceniana wyłącznie na podstawie mających do niej zastosowanie norm, zwłaszcza rozporządzenia nr 1/2003, rozporządzenia nr 773/2004 odnoszącego się do prowadzenia przez Komisję postępowań zgodnie z art. 81 WE i 82 WE i komunikatu Komisji dotyczącego zasad dostępu do akt Komisji w sprawach na mocy art. 81 WE i 82 WE, art. 53, 54 i 57 porozumienia EOG oraz rozporządzenia nr 139/2004, zgodnie z ich interpretacją dokonaną przez sądy Unii.
(por. pkt 90)
11. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 104)
12. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 108–113, 258, 259)
13. Kontrolę zgodności z prawem decyzji Komisji nakładającej grzywnę za naruszenie przewidzianych w prawie Unii reguł konkurencji dopełnia zgodnie z art. 261 TFUE nieograniczone prawo orzekania, które zostało nadane sądom Unii na podstawie art. 17 rozporządzenia nr 17 i utrzymane w mocy przez art. 31 rozporządzenia nr 1/2003. Prawo to, poza zwykłą kontrolą zgodności sankcji z prawem, upoważnia sąd do zastąpienia oceny Komisji własną oceną i w konsekwencji uchylenia, zmniejszenia lub podwyższenia nałożonej grzywny lub okresowej kary pieniężnej. Kontrola przewidziana traktatami oznacza zatem, że sąd Unii, zgodnie z wymogami zasady skutecznej ochrony sądowej przewidzianej w art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej sprawuje kontrolę zarówno pod względem prawnym, jak i faktycznym, oraz że ma prawo do oceny dowodów, stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji i do zmiany kwoty grzywien. Ponadto jeśli chodzi o stosowanie art. 81 WE, żaden przepis nie nakłada na adresata pisma w sprawie przedstawienia zarzutów obowiązku podważenia jego różnych okoliczności faktycznych lub prawnych w toku postępowania administracyjnego pod rygorem późniejszej niemożności uczynienia tego na etapie postępowania sądowego.
Do Sądu należy więc, w ramach wykonywania nieograniczonego prawa orzekania, ustalenie przy wydawaniu orzeczenia, czy grzywna, którą nałożono na zainteresowane przedsiębiorstwa, prawidłowo odzwierciedla wagę rozpatrywanego naruszenia.
W celu jednak zachowania skuteczności (effet utile) art. 18 ust. 2 i 3 rozporządzenia nr 1/2003 Komisja ma prawo nakazać przedsiębiorstwu dostarczenie wszelkich koniecznych informacji dotyczących okoliczności faktycznych, o których może ono wiedzieć, oraz przekazanie jej, w razie potrzeby, posiadanych przez nie dokumentów dotyczących tych okoliczności, z zastrzeżeniem, iż nie może ona zobligować przedsiębiorstwa do udzielenia odpowiedzi, które zmuszałyby je do przyznania się do istnienia naruszenia, którego wykazanie należy do Komisji. Przedsiębiorstwo, do którego Komisja kieruje żądanie udzielenia informacji na podstawie przepisów art. 18 rozporządzenia nr 1/2003, jest więc zobowiązane do aktywnej współpracy i może zostać ukarane specjalną grzywną, przewidzianą w art. 23 ust. 1 tego rozporządzenia, sięgającą 1% jego obrotów, jeżeli umyślnie lub wskutek niedbalstwa przekaże informacje, które są niedokładne lub przeinaczone. Wynika stąd, że przy wykonywaniu nieograniczonego prawa orzekania Sąd może w danym wypadku uwzględnić brak współpracy przedsiębiorstwa i w konsekwencji podwyższyć kwotę grzywny, która została na nie nałożona z tytułu naruszenia art. 81 WE lub art. 82 WE, pod warunkiem, że przedsiębiorstwo to nie zostało już ukarane za to samo zachowanie specjalną grzywną przewidzianą w przepisach art. 23 ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003.
Może tak być w przypadku, gdy w odpowiedzi na tego rodzaju żądanie Komisji przedsiębiorstwo przykładowo nie przedstawi w toku postępowania administracyjnego, umyślnie lub wskutek niedbalstwa, decydujących informacji ze względu na ustalenie kwoty grzywny, którymi dysponowało lub mogło dysponować w chwili wydania zaskarżonej decyzji. Chociaż nie ma przeszkód, aby w ramach wykonywania nieograniczonego prawa orzekania Sąd mógł uwzględnić te informacje, faktem pozostaje, że przedsiębiorstwo, które przedstawiło je dopiero na kontradyktoryjnym etapie postępowania, naruszając tym samym cel postępowania administracyjnego i utrudniając jego przebieg, naraża się na to, że Sąd uwzględni tę okoliczność przy ustalaniu prawidłowej kwoty grzywny.
(por. pkt 116–119)
14. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 140)
15. Aby dane przedsiębiorstwo mogło zostać uznane za inicjatora kartelu, musi ono namawiać lub zachęcać inne przedsiębiorstwa do ustanowienia kartelu lub do przyłączenia się do niego. Nie wystarczy natomiast, aby było ono jedynie jednym z członków założycieli kartelu. Kwalifikacja ta powinna być zastrzeżona dla przedsiębiorstwa, które w danym przypadku podjęło inicjatywę, na przykład sugerując drugiemu przedsiębiorstwu możliwość zawiązania kartelu lub próbując przekonać je do jego zawiązania. Sądy Unii nie nakładają na Komisję obowiązku zebrania dowodów na tworzenie lub przygotowywanie szczegółów kartelu.
Rola inicjatora dotyczy momentu ustanowienia lub poszerzania kartelu, co pozwala wyobrazić sobie sytuację, w której w ramach jednego kartelu rolę inicjatora jednocześnie odgrywa kilka przedsiębiorstw.
Ponadto nic nie stoi na przeszkodzie temu, aby Komisja mogła zasadniczo oprzeć się na jednostkowym wydarzeniu, by uznać, iż dane przedsiębiorstwo odgrywa rolę inicjatora kartelu, pod warunkiem jednak, że ta jedyna okoliczność pozwala bezsprzecznie wykazać, że przedsiębiorstwo to namawiało lub zachęcało inne przedsiębiorstwa do ustanowienia kartelu lub do przyłączenia się do niego
(por. pkt 155, 156)
16. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 160, 161)
17. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 170, 171)
18. Aby zostać uznanym za przywódcę kartelu, przedsiębiorstwo musi stanowić istotną siłą napędową kartelu lub ponosić szczególną i konkretną odpowiedzialność za funkcjonowanie kartelu. Okoliczność tę należy oceniać z całościowego punktu widzenia w świetle kontekstu sprawy. Można ją wywieść między innymi z tego, że przedsiębiorstwo, podejmując konkretne inicjatywy, dawało dobrowolnie kartelowi istotny bodziec do działania. Można ją także wywieść z całokształtu wskazówek świadczących o tym, że przedsiębiorstwu zależy na zapewnieniu stabilności i sukcesie kartelu.
To samo odnosi się do sytuacji, w której przedsiębiorstwo uczestniczyło w spotkaniach kartelu w imieniu innego przedsiębiorstwa, które nie było na nich obecne i przekazywało temu przedsiębiorstwu rezultaty owych spotkań. Podobnie jest w przypadku ustalenia, że dane przedsiębiorstwo odgrywało centralną rolę w konkretnym funkcjonowaniu kartelu, na przykład organizując liczne spotkania, zbierając i przekazując informacje w obrębie kartelu oraz formułując najczęściej propozycje dotyczące funkcjonowania kartelu.
Ponadto fakt aktywnego czuwania nad przestrzeganiem zawartych porozumień w obrębie kartelu stanowi decydującą wskazówkę co do roli przywódcy odgrywanej przez przedsiębiorstwo.
Natomiast okoliczność, iż przedsiębiorstwo wywiera presję, a nawet dyktuje zachowanie innym członkom kartelu, nie jest warunkiem koniecznym, aby mogło ono zostać uznane za przywódcę kartelu. Pozycja przedsiębiorstwa na rynku lub zasoby, jakimi ono dysponuje, nie mogą także stanowić elementów wskazujących na rolę przywódcy naruszenia, nawet jeżeli stanowią część kontekstu, w którym takie elementy powinny być oceniane.
Komisja może uznać, że kilka przedsiębiorstw odgrywało rolę przywódcy w kartelu.
(por. pkt 198–202)
19. Sąd w ramach wykonywania nieograniczonego prawa orzekania przyznanego mu przez art. 261 TFUE i art. 31 rozporządzenia nr 1/2003 jest uprawniony do oceny proporcjonalności kwoty grzywny nałożonej za naruszenie przewidzianych w prawie Unii reguł konkurencji i może oprzeć się w tym celu w szczególności na dodatkowych informacjach, które nie zostały wspomniane w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów lub w decyzji Komisji
(por. pkt 220)
20. Ponieważ prawo konkurencji Unii uznaje, iż różne spółki należące do tej samej grupy stanowią jednostkę gospodarczą, a tym samym przedsiębiorstwo w rozumieniu przepisów art. 81 WE i 82 WE, jeżeli spółki te nie określają niezależnie swojego zachowania na rynku, w którym to przypadku Komisja może nałożyć na spółkę dominującą grzywnę z tytułu praktyk, których dopuściły się należące do grupy spółki, Komisja ma prawo uznać, że nastąpił powrót do naruszenia, jeżeli jedna ze spółek zależnych od spółki dominującej popełni naruszenie tego samego typu, za które została uprzednio ukarana inna spółka zależna.
Ponadto, ponieważ Komisja może, ale nie musi, przypisywać spółce dominującej odpowiedzialność za naruszenie, fakt, że Komisja nie dokonała takiego przypisania we wcześniejszej decyzji, nie oznacza, iż w późniejszej decyzji musi ona kierować się taką samą oceną.
W konsekwencji w przypadku, gdy spółka zależna, której dotyczy wcześniejsza decyzją i spółka zależna, której dotyczy nowa decyzja Komisji są spółkami zależnymi, które pośrednio stanowią całkowitą własność tych samych spółek dominujących, okoliczność, że we wcześniejszej decyzji Komisja postanowiła przypisać naruszenie pierwszej spółce zależnej, a nie jej spółkom dominującym, pozostaje bez znaczenia dla możliwości powołania się na orzecznictwo dotyczące powrotu do naruszenia w nowej decyzji. W dodatku okoliczność, że jedna ze spółek dominujących przestała istnieć nie może wpływać na możliwość przyjęcia, że nastąpił powrót do naruszenia w odniesieniu do przedsiębiorstwa, które nadal istnieje.
Wreszcie Komisja nie jest zobowiązana do przedstawienia dowodów, które potwierdzałyby, iż ta spółka dominująca rzeczywiście wywierała decydujący wpływ na noszące znamiona naruszenia zachowanie jej spółki zależnej będące przedmiotem wcześniejszej decyzji, gdyż ta spółka zależna, w momencie popełnienia naruszeń, stanowiła współwłasność wspomnianych spółek dominujących, które kontrolowały wszystkie udziały w jej kapitale.
(por. pkt 248, 250, 252, 253, 255, 263)
21. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 267, 268)
22. Z przepisów art. 44 § 1 lit. c) w związku z art. 48 § 2 regulaminu postępowania przed Sądem wynika, że skarga wszczynająca postępowanie w sprawie powinna zawierać w szczególności zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów oraz że nie można podnosić nowych zarzutów w toku postępowania, chyba że ich podstawą są okoliczności prawne i faktyczne ujawnione dopiero w toku postępowania. Jednak zarzut, który stanowi rozwinięcie zarzutu podniesionego wcześniej bezpośrednio lub pośrednio w skardze i który ma z nim ścisły związek, należy uznać za dopuszczalny.
Ponadto w ramach wykonywania nieograniczonego prawa orzekania sądy mogą uwzględnić nowe zarzuty lub argumenty tylko po spełnieniu podwójnego warunku, że są one istotne do celów wykonania przez nie tego uprawnienia i nie opierają się na zarzucie bezprawności innym niż te, które zostały podniesione w skardze.
(por. pkt 271, 272)