OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
MACIEJA SZPUNARA
przedstawiona w dniu 21 maja 2019 r.(1)
Sprawa C‑94/18
Nalini Chenchooliah
przeciwko
Minister for Justice and Equality
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez High Court (wysoki trybunał, Irlandia)]
Odesłanie prejudycjalne – Obywatelstwo Unii – Dyrektywa 2004/38/WE – Prawo obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państwa członkowskiego – Beneficjenci – Obywatel państwa trzeciego, będący małżonkiem obywatela Unii, który skorzystał ze swobody przemieszczania się, a następnie powrócił do państwa członkowskiego, którego jest obywatelem, w którym odbywa karę pozbawienia wolności – Zastosowanie dyrektywy 2004/38 do wydalenia tego obywatela państwa trzeciego – Zakres stosowania art. 15 i rozdziału VI
Spis treści
I. Wprowadzenie
1. Czy obywatelka państwa trzeciego, małżonka obywatela Unii Europejskiej, który zaprzestał wykonywania przysługującego mu prawa do swobodnego przemieszczania się w innym państwie członkowskim ze względu na powrót do państwa członkowskiego, którego jest obywatelem, jest objęta zakresem dyrektywy 2004/38/WE(2) w przypadku, w którym zmierza się do jej wydalenia z terytorium przyjmującego państwa członkowskiego? Jeśli tak, które przepisy tej dyrektywy mają zastosowanie do jej wydalenia? Czy obywatelka ta podlega przepisom rozdziału VI lub przepisom art. 15 wspomnianej dyrektywy, dotyczącym gwarancji proceduralnych mających zastosowanie do decyzji o wydaleniu wydawanych ze względów innych niż względy porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego?
2. Niniejsza sprawa ogniskuje się właśnie na tych kwestiach, które doprowadzą Trybunał do dokonania po raz pierwszy wykładni art. 15 ust. 1 i 3 dyrektywy 2004/38 dotyczącego gwarancji proceduralnych.
II. Ramy prawne
A. Prawo Unii
3. Artykuł 3 ust. 1 dyrektywy 2004/38, zatytułowany „Beneficjenci”, stanowi:
„Niniejszą dyrektywę stosuje się w odniesieniu do wszystkich obywateli Unii, którzy przemieszczają się do innego państwa członkowskiego lub przebywają w innym państwie członkowskim niż państwo członkowskie, którego są obywatelami, oraz do członków ich rodziny, jak zdefiniowano w art. 2 [pkt] 2, którzy im towarzyszą lub do nich dołączają”.
4. Zgodnie z art. 6 tej dyrektywy, zatytułowanym „Prawo pobytu przez okres nieprzekraczający trzech miesięcy”:
„1. Przez okres nieprzekraczający trzech miesięcy, obywatele Unii posiadają prawo pobytu na terytorium innego państwa członkowskiego bez wypełniania jakichkolwiek warunków i formalności innych niż wymóg posiadania ważnego dowodu tożsamości lub paszportu.
2. Przepisy ust. 1 stosuje się również w odniesieniu do posiadających ważny paszport członków rodziny, którzy nie są obywatelami jednego z państw członkowskich, towarzyszących lub dołączających do obywatela Unii”.
5. Artykuł 14 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Zachowanie prawa pobytu”, stanowi w ust. 1, 2 i 4:
„1. Obywatele Unii i członkowie ich rodziny posiadają prawo pobytu przewidziane w art. 6 tak długo, dopóki nie staną się nieracjonalnym obciążeniem dla systemu pomocy społecznej w przyjmującym państwie członkowskim.
2. Obywatele Unii i członkowie ich rodziny posiadają prawo pobytu przewidziane w art. 7, 12 i 13 tak długo, dopóki spełniają warunki w nich określone.
[…]
4. W drodze odstępstwa od ust. 1 i 2 oraz bez uszczerbku dla przepisów rozdziału VI, w żadnym wypadku środek wydalenia nie może być stosowany wobec obywateli Unii lub członków ich rodziny, jeżeli:
a) obywatele Unii są pracownikami najemnymi lub osobami pracującymi na własny rachunek; lub
b) obywatele Unii wjechali na terytorium przyjmującego państwa członkowskiego w poszukiwaniu pracy. W takim przypadku obywatele Unii i członkowie ich rodziny nie mogą zostać wydaleni tak długo, jak tylko obywatele Unii mogą dostarczyć dowód, że kontynuują poszukiwanie pracy i mają rzeczywistą szansę bycia zatrudnionym”.
6. Artykuł 15 dyrektywy 2004/38, zatytułowany „Zabezpieczenia [Gwarancje] proceduralne”, stanowi w ust. 1 i 3:
„1. Procedury przewidziane w art. 30 i 31 stosuje się analogicznie do wszystkich decyzji ograniczających swobodne przemieszczanie się obywateli Unii i członków ich rodziny, uzasadnionych względami innymi niż porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego.
[…]
3. Przyjmujące państwo członkowskie nie może nałożyć zakazu wjazdu w kontekście decyzji o wydaleniu, do której zastosowanie ma ust. 1”.
7. Zgodnie z art. 27 dyrektywy 2004/38, zatytułowanym „Zasady ogólne”:
„1. Z zastrzeżeniem przepisów niniejszego rozdziału państwa członkowskie mogą ograniczyć swobodę przemieszczania się i pobytu obywateli Unii i członków ich rodziny, bez względu na przynależność państwową, kierując się względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego. Na względy te nie można się powoływać do celów gospodarczych.
2. Środki podjęte ze względów porządku publicznego lub bezpieczeństwa publicznego muszą być zgodne z zasadą proporcjonalności i opierać się wyłącznie na indywidualnym zachowaniu danej osoby. Wcześniejsza karalność nie może sama w sobie stanowić podstaw do podjęcia takich środków.
Indywidualne zachowanie danej osoby musi stanowić rzeczywiste, aktualne i dostatecznie poważne zagrożenie narażające jeden z podstawowych interesów społecznych. Nie są dopuszczalne uzasadnienia, które nie są bezpośrednio związane z danym indywidualnym przypadkiem lub opierają się na względach ogólnej prewencji.
[…]”.
8. Artykuł 30 tej dyrektywy, zatytułowany „Notyfikacja decyzji”:
„1. Osoby zainteresowane są powiadamiane na piśmie o każdej decyzji podjętej na mocy art. 27 ust. 1, w taki sposób, aby były w stanie zrozumieć treść powiadomienia i jego skutki.
2. Osoby zainteresowane są w pełni i dokładnie informowane o względach porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego, na podstawie których podjęto decyzję w ich przypadku, o ile nie jest to sprzeczne z interesem bezpieczeństwa państwa.
3. Powiadomienie określa sąd lub organ administracyjny, do którego zainteresowana osoba może wnieść odwołanie, termin na wniesienie odwołania oraz, w określonym przypadku, czas przyznany danej osobie na opuszczenie terytorium państwa członkowskiego. Z wyjątkiem należycie uzasadnionych pilnych przypadków czas przyznany na opuszczenie terytorium kraju nie może być krótszy niż jeden miesiąc od daty powiadomienia”.
9. Artykuł 31 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Zabezpieczenia [Gwarancje] proceduralne”, stanowi w ust. 1 i 3:
„1. Osoby zainteresowane posiadają możliwość odwołania się na drodze sądowej i, w określonym przypadku, administracyjnej w przyjmującym państwie członkowskim lub domagania się dokonania rewizji każdej decyzji podjętej wobec nich ze względów porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego.
[…]
3. Procedury odwoławcze umożliwiają zbadanie zgodności z prawem decyzji oraz faktów i okoliczności, na których opierały się proponowane środki. Zapewniają one, że decyzja nie jest nieproporcjonalna, w szczególności w świetle wymagań ustanowionych w art. 28”.
B. Prawo irlandzkie
10. Obecnie irlandzkie przepisy mające na celu transpozycję dyrektywy 2004/38 zawarte są w European Communities (Free Movement of Persons) Regulations 2015 [rozporządzeniu w sprawie Wspólnot Europejskich (swobodny przepływ osób) z 2015 r.] (zwanym dalej „rozporządzeniem z 2015 r.”).
11. Rozporządzenie z 2015 r. zastąpiło European Communities (Free Movement of Persons) (No. 2) Regulations 2006 [rozporządzenie w sprawie Wspólnot Europejskich (swobodny przepływ osób) (nr 2) z 2006 r.] (zwane dalej „rozporządzeniem z 2006 r.”) i weszło w życie w dniu 1 lutego 2016 r.
12. Artykuł 3 Immigration Act 1999 (ustawy o imigracji z 1999 r.) reguluje uprawnienia Minister for Justice and Equality (ministra sprawiedliwości i równości, Irlandia, zwanego dalej „ministrem”) do wydawania tzw. decyzji o deportacji (deportation orders).
13. Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o imigracji z 1999 r. minister może wydać decyzję o deportacji „w celu nakazania cudzoziemcowi, którego dotyczy dana decyzja, opuszczenia terytorium krajowego w terminie wskazanym w decyzji i pozostania poza terytorium krajowym w przyszłości”.
14. Na mocy art. 3 ust. 2 lit. h) i i) tej ustawy decyzja o deportacji może zostać wydana wobec osób, które, odpowiednio, „w opinii ministra naruszyły nałożone na nich ograniczenie lub warunek w odniesieniu do zejścia z pokładu statku na terytorium lub przybycia na terytorium lub zezwolenia na pobyt na terytorium” lub „których deportacja jest, w opinii ministra, potrzebna do ochrony wspólnego dobra”.
15. Zgodnie z art. 3 ust. 3 lit. a) wspomnianej ustawy minister, przyjmując projekt decyzji o deportacji, doręcza go na piśmie, wraz z uzasadnieniem, danej osobie.
16. Artykuł 3 ust. 4 ustawy o imigracji z 1999 r. przewiduje, że wspomniany projekt podlegający doręczeniu musi zawierać, między innymi, następujące informacje:
– informację, że dana osoba może przedstawić swoje uwagi w terminie 15 dni roboczych;
– informację, że dana osoba ma prawo do dobrowolnego opuszczenia terytorium, zanim minister wyda decyzję w sprawie, oraz że osoba ta jest zobowiązana powiadomić ministra o środkach podjętych w celu opuszczenia terytorium;
– informację, że dana osoba może wyrazić zgodę na wydanie decyzji o deportacji w terminie 15 dni roboczych, w wyniku czego minister ma obowiązek przeprowadzić wydalenie osoby z terytorium tak szybko, jak to możliwe.
17. Zgodnie z art. 3 ust. 3 akapit pierwszy lit. b) ppkt (i) tej ustawy, jeżeli dana osoba przedstawiła uwagi, minister powinien wziąć je pod uwagę przed wydaniem decyzji.
18. Zgodnie z art. 3 ust. 6 tej ustawy w celu dokonania oceny, czy należy wydać decyzję o deportacji, minister bierze pod uwagę szereg elementów, takich jak okres, w którym dana osoba przebywała na terytorium kraju, oraz jej związki ze wspomnianym terytorium, kariera zawodowa i perspektywy zatrudnienia (w tym pracy na własny rachunek), moralność i zachowanie zarówno na terytorium krajowym, jak i poza nim w zakresie, w jakim są one istotne i mogą zostać ustalone, względy humanitarne, wspólne dobro oraz względy bezpieczeństwa narodowego i porządku publicznego.
19. Przy wydawaniu decyzji o deportacji minister ma również obowiązek wziąć pod uwagę wszelkie ryzyko odesłania oraz prawa, takie jak prawa człowieka, które mogą wynikać z irlandzkiej konstytucji lub Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r.
20. Po wydaniu decyzji o deportacji pozostaje ona w mocy przez czas nieokreślony. Jednakże zainteresowana osoba może żądać zmiany lub cofnięcia takiej decyzji na podstawie art. 311 ustawy o imigracji z 1999 r. Rozpatrując wniosek o uchylenie decyzji o deportacji, minister musi sprawdzić, czy wnioskodawca wskazał zmianę okoliczności zaistniałą po wydaniu tej decyzji, uzasadniającą jej uchylenie. Okoliczności te mogą zaistnieć, w szczególności, w przypadku, gdy dana osoba jest członkiem rodziny obywatela Unii, który wykonuje w Irlandii prawa do swobodnego przemieszczania się przyznane mu przez prawo Unii.
III. Okoliczności faktyczne leżące u podstaw sporu w postępowaniu głównym, pytania prejudycjalne i postępowanie przed Trybunałem
21. Nalini Chenchooliah, obywatelka Mauritiusu, przybyła do Irlandii w lutym 2005 r. na podstawie wizy studenckiej i przebywała tam do dnia 7 lutego 2012 r. na podstawie kolejnych zezwoleń na pobyt. W dniu 13 września 2011 r. wyszła za mąż za obywatela Portugalii. W dniu 2 lutego 2012 r. złożyła wniosek o kartę pobytową w Irlandii jako małżonka obywatela Unii. W związku z tym wnioskiem minister wielokrotnie zwracał się do N. Chenchooliah o dodatkowe informacje, które osoba ta częściowo przekazała pismem z dnia 25 maja 2012 r. W piśmie z dnia 27 sierpnia 2012 r. N. Chenchooliah zwróciła się o przedłużenie terminu na przedłożenie umowy o pracę, twierdząc, że jej mąż właśnie rozpoczął pracę.
22. Decyzją z dnia 11 września 2012 r. minister oddalił wniosek o wydanie N. Chenchooliah karty pobytowej z następujących powodów:
„Nie wykazała Pani, że obywatel Unii prowadzi działalność zarobkową w Irlandii, wobec czego minister nie jest w stanie stwierdzić, że obywatel ten wykonuje [swoje] prawa z uwagi na zatrudnienie lub pracę na własny rachunek, naukę, pozostawanie bez pracy w sposób niezamierzony lub z powodu posiadania wystarczających środków, zgodnie z wymogami art. 6 ust. 2 lit. а) rozporządzenia [z 2006 r.]. W związku z tym nie posiada Pani prawa pobytu [w Irlandii] na podstawie art. 6 ust. 2 lit. а) rozporządzenia [z 2006 r.]”.
23. W piśmie z dnia 15 października 2012 r. N. Chenchooliah dostarczyła dowód, że jej małżonek był zatrudniony w restauracji przez dwa tygodnie i wystąpiła o przedłużenie wyznaczonego terminu na złożenie wniosku o ponowne rozpatrzenie decyzji z dnia 11 września 2012 r. Pismem z dnia 31 października 2012 r. minister wyraził zgodę na przedłużenie tego terminu. W ramach ponownego rozpatrzenia sprawy minister zwrócił się o dodatkowe informacje oraz wskazał, że jeśli nie zostaną one dostarczone w terminie 10 dni roboczych, sprawa zostanie przekazana do jednostki odpowiedzialnej za środki wydalenia. Ponieważ N. Chenchooliah nie przedstawiła żadnych nowych informacji przez okres prawie dwóch lat, decyzja z dnia 11 września 2012 r. stała się prawomocna.
24. Pismem z dnia 17 lipca 2014 r., przesłanym bezpośrednio do ministra, N. Chenchooliah wskazała, że od dnia 16 czerwca 2014 r. jej mąż przebywa w więzieniu w Portugalii w następstwie wyroku skazującego, i zwróciła się z wnioskiem o zezwolenie na pobyt na terytorium Irlandii, powołując się na swoją sytuację osobistą. Pismo to otrzymał osobisty sekretarz ministra, który też potwierdził jego odbiór w dniu 18 lipca 2014 r. Jednakże wydaje się, że wspomniane pismo nie zostało podjęte przed dniem 15 września 2014 r. przez właściwą sekcję wydziału departamentu ministra.
25. W międzyczasie pismem z dnia 3 września 2014 r. minister poinformował N. Chenchooliah, że rozważa się wydanie przeciwko niej decyzji o wydaleniu, uzasadnionej okolicznością, iż jej małżonek, będący obywatelem Unii, przebywał w Irlandii przez okres dłuższy niż trzy miesiące bez spełnienia wymogów przewidzianych w art. 6 ust. 2 rozporządzenia z 2006 r., który to przepis ma na celu transpozycję do prawa irlandzkiego art. 7 ust. 2 dyrektywy 2004/38, wobec czego nie miała ona już prawa do pozostania w Irlandii.
26. W piśmie z dnia 26 listopada 2015 r. adwokaci reprezentujący N. Chenchooliah zwrócili się do ministra, aby korzystając z uprawnienia dyskrecjonalnego przysługującego mu na mocy prawa irlandzkiego przyznał N. Chenchooliah zezwolenie na pobyt, powołując się między innymi na długi okres zamieszkiwania N. Chenchooliah w Irlandii, jej karierę zawodową oraz perspektywy zatrudnienia.
27. Pismem z dnia 15 listopada 2016 r. minister poinformował N. Chenchooliah, że postanowił odstąpić od wykonania decyzji o wydaleniu, lecz wszcząć procedurę deportacji na podstawie art. 3 ustawy o imigracji z 1999 r. Do pisma dołączono projekt decyzji o deportacji, a N. Chenchooliah wezwano do przedstawienia uwag. Projekt ten był uzasadniony nielegalnym charakterem pobytu N. Chenchooliah w Irlandii od dnia 7 lutego 2012 r.(3) oraz opinią ministra, zgodnie z którą jej deportacja zapewniłaby ochronę wspólnego dobra. Do pisma tego załączono wcześniejszą decyzję, z dnia 21 października 2016 r., w której potwierdzono, że postanowiono nie wydawać decyzji o wydaleniu i zakazie wjazdu na terytorium wobec N. Chenchooliah na mocy rozporządzenia z 2006 r. i przepisów przejściowych rozporządzenia z 2015 r.
28. W dniu 12 grudnia 2016 r. sąd odsyłający zezwolił N. Chenchooliah na złożenie wniosku o kontrolę sądową decyzji z dnia 21 października 2016 r. oraz wniosku o nakazanie ministrowi niewydawania decyzji zmierzającej do jej deportacji. Sąd ten ponadto przyjął środki tymczasowe mające na celu uniemożliwienie dalszego prowadzenia procedury deportacji N. Chenchooliah przed rozpatrzeniem jej skargi.
29. Z postanowienia odsyłającego wynika, że powody, dla których otrzymała ona zezwolenie na wystąpienie do sądu odsyłającego z wnioskiem o kontrolę sądową, wiązały się z faktem, że N. Chenchooliah, jako małżonka obywatela Unii, której wniosek o wydanie karty pobytowej dla członka rodziny obywatela Unii został rozpatrzony przez ministra, jest osobą, do której miały i nadal mają zastosowanie dyrektywa 2004/38 i rozporządzenie z 2006 r., w brzmieniu zmienionym rozporządzeniem z 2015 r.
30. Sąd odsyłający uważa, że do tej pory Trybunał nie wypowiedział się jeszcze w kwestii, czy obywatel państwa trzeciego, będący małżonkiem obywatela Unii, jest nadal objęty zakresem stosowania dyrektywy 2004/38 jako „beneficjent” w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej dyrektywy oraz czy w konsekwencji, w sytuacji takiej jak w postępowaniu głównym, w której wspomniany obywatel Unii powrócił do państwa członkowskiego, którego jest obywatelem, aby odbyć tam karę pozbawienia wolności, a zatem nie wykonuje już w przyjmującym państwie członkowskim swojego prawa do swobodnego przemieszczania się na mocy prawa Unii, wydalenie takiego obywatela z przyjmującego państwa członkowskiego, w którym on zamieszkuje, jest regulowane, w szczególności, art. 27, 28 i 31 dyrektywy 2004/38.
31. Sąd odsyłający odwołuje się w tym względzie do wydanego przez siebie wyroku Igunma v. Governor of Wheatfield Prison and others, z dnia 29 kwietnia 2014 r., [(2014) IEHC 218], w którym stwierdził, że na pytanie to należy udzielić odpowiedzi twierdzącej ze względu na powód o charakterze fundamentalnym: w sytuacji, w której obywatel państwa trzeciego zawiera legalnie związek małżeński z obywatelem Unii w chwili, gdy ten ostatni wykonuje swoje wywodzone z prawa Unii prawo, do swobodnego przemieszczania się i pobytu w przyjmującym państwie członkowskim, obywatel ten nadal objęty jest zakresem stosowania dyrektywy 2004/38 jako „beneficjent” w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej dyrektywy, nawet jeśli później odmówiono mu prawa stałego pobytu na podstawie art. 7 wspomnianej dyrektywy ze względu na to, że obywatel Unii nie korzysta lub przestał korzystać ze swojego prawa do swobodnego przemieszczania się. W związku z tym, że w takiej sytuacji dyrektywa 2004/38 nadal ma zastosowanie, wspomniany obywatel może zostać wydalony wyłącznie zgodnie z rozdziałem VI tej dyrektywy. Sąd odsyłający zauważa, że zostały przed nim omówione ewentualne wnioski, jakie mogą płynąć z tego wyroku i znaleźć zastosowanie w niniejszej sprawie.
32. Co się tyczy tego wyroku, minister podważył jego zasadność, podnosząc w szczególności, iż wyrok ów nie uwzględnia istotnego elementu sprawy, a mianowicie, że członek rodziny obywatela Unii nie jest objęty zakresem stosowania dyrektywy 2004/38, jeżeli obywatel ten faktycznie nie wykonuje swego prawa do swobodnego przemieszczania się. W takim przypadku decyzja o wydaleniu tego członka rodziny jest regulowana nie przez przepisy rozdziału VI tej dyrektywy, lecz przez prawo krajowe o cudzoziemcach. Ponadto przeciwna wykładnia wymagałaby wykazania zagrożenia dla porządku publicznego lub bezpieczeństwa publicznego, co spowodowałoby, że bardzo trudne lub wręcz niemożliwe byłoby wydalenie obywateli państw trzecich będących małżonkami obywateli Unii, którym przysługiwało jedynie, w pewnym okresie, prawo pobytu czasowego w wyniku działalności ich małżonków w przyjmującym państwie członkowskim, niezależnie od obecnej działalności lub miejsca, gdzie przebywają obecnie ci obywatele Unii, które może znajdować się nawet poza terytorium Unii.
33. Natomiast N. Chenchooliah stwierdziła, że rozpatrywany wyrok potwierdza jej stanowisko, według którego jako osoba, której w pewnym czasie, ze względu na zawarty przez nią związek małżeński, przysługiwało prawo pobytu przynajmniej czasowego przez trzy miesiące zgodnie z art. 6 dyrektywy 2004/38, pozostaje nadal objęta zakresem stosowania tej dyrektywy, a zatem może zostać wydalona z przyjmującego państwa członkowskiego jedynie z poszanowaniem zasad i gwarancji przewidzianych wspomnianą dyrektywą.
34. W tych okolicznościach High Court (wysoki trybunał, Irlandia) postanowieniem z dnia 16 stycznia 2018 r., które wpłynęło do sekretariatu Trybunału w dniu 12 lutego 2018 r., postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Jeżeli małżonkowi obywatela Unii, który skorzystał z prawa do swobodnego przemieszczania się na podstawie art. 6 dyrektywy 2004/38, odmówiono prawa pobytu na podstawie art. 7 [tej dyrektywy] ze względu na to, że ten obywatel Unii nie korzysta lub już przestał korzystać z praw wynikających z traktatu Unii w przyjmującym państwie członkowskim i jeżeli planowane jest wydalenie tego małżonka z omawianego państwa członkowskiego, to czy wydalenie to powinno nastąpić na mocy przepisów dyrektywy [2004/38] i zgodnie z nimi, czy też jest objęte zakresem prawa krajowego państwa członkowskiego?
2) W przypadku, gdy odpowiedź na powyższe pytanie jest taka, że wydalenia należy dokonać zgodnie z przepisami dyrektywy 2004/38, to czy wydalenie z terytorium powinno odbyć się na podstawie i zgodnie z wymogami rozdziału VI [tej] dyrektywy, a w szczególności z jej art. 27 i 28, czy też państwo członkowskie może w takich okolicznościach powołać się na inne przepisy dyrektywy [2004/38], w szczególności jej art. 14 i 15?”.
35. Uwagi na piśmie zostały przedstawione przez strony w postępowaniu głównym, rządy duński, niderlandzki, austriacki oraz Komisję Europejską.
36. Podczas rozprawy, która odbyła się w dniu 15 stycznia 2019 r., uwagi ustne zostały złożone w imieniu skarżącego w postępowaniu głównym, rządów duńskiego i niderlandzkiego oraz Komisji.
IV. Analiza
A. Określenie problematyki przedstawionej w pytaniach prejudycjalnych
37. Przed rozpoczęciem analizy pytań prejudycjalnych w świetle prawa Unii należy określić problematykę niniejszej sprawy.
38. Na wstępie należy zauważyć, że w sytuacji rozpatrywanej w postępowaniu głównym N. Chenchooliah, obywatelka Mauritiusu, otrzymała od właściwych organów zezwolenie na pobyt w Irlandii jako studentka w latach 2005–2012. Po legalnym pobycie na terytorium Irlandii przez ów okres około siedmiu lat N. Chenchooliah zawarła związek małżeński z obywatelem portugalskim i złożyła wniosek o kartę pobytową jako małżonka obywatela Unii.
39. W tym względzie, jak wynika z informacji zawartych w postanowieniu odsyłającym, małżonek N. Chenchooliah, będący obywatelem Unii, skorzystał z prawa do swobodnego przemieszczania się poprzez wjazd do państwa członkowskiego i pobyt w państwie członkowskim innym niż państwo, którego był obywatelem, ponieważ opuścił Portugalię i udał się do Irlandii, gdzie pracował przez okres co najmniej piętnastu dni. Niemniej jednak wrócił on do Portugalii, gdzie od dnia 16 czerwca 2014 r. odbywa karę pozbawienia wolności, podczas gdy N. Chenchooliah pozostała w Irlandii.
40. Następnie należy zauważyć – jak wskazuje sąd odsyłający – że N. Chenchooliah ze względu na zawarte przez nią małżeństwo z obywatelem Unii w okresie korzystania przez niego ze swobody przemieszczania się w Irlandii, miała, przynajmniej w tym okresie, status „beneficjenta” w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 2004/38. Jej wniosek o przyznanie pochodnego prawa pobytu związanego z prawem pobytu jej małżonka będącego obywatelem Unii na podstawie art. 7 ust. 2 dyrektywy 2004/38 został jednak oddalony prawomocną decyzją ministra z dnia 11 września 2012 r., ponieważ N. Chenchooliah nie posiadała prawa pobytu w Irlandii zgodnie z art. 6 ust. 2 lit. a) rozporządzenia z 2006 r., który to przepis ma na celu transpozycję do prawa irlandzkiego art. 7 ust. 2 dyrektywy 2004/38(4).
41. Wreszcie, jak wynika z uwag na piśmie i jak następnie potwierdzono na rozprawie, N. Chenchooliah nie kwestionuje wspomnianej decyzji ministra, a zatem nie żąda pochodnego prawa pobytu związanego z prawem pobytu jej małżonka będącego obywatelem Unii, na podstawie dyrektywy 2004/38. Twierdzi ona natomiast, że ponieważ przebywała w Irlandii zgodnie z przepisami dyrektywy 2004/38, może być przedmiotem wyłącznie decyzji o wydaleniu wydanej w poszanowaniu przepisów mających na celu transpozycję tej dyrektywy, a w szczególności jej art. 27 i 28, a nie decyzji o deportacji wydanej na mocy art. 3 ustawy o imigracji z 1999 r., która z urzędu łączy się z zakazem wjazdu na terytorium Irlandii, który pozostaje w mocy przez czas nieokreślony.
B. Analiza pytań prejudycjalnych
42. Poprzez swe dwa pytania prejudycjalne, które należy zbadać łącznie, sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy dyrektywę 2004/38, a w szczególności przepisy rozdziału VI lub jej art. 15, należy interpretować w ten sposób, że znajdują one zastosowanie do decyzji o wydaleniu obywatela państwa trzeciego, wydanej z tego względu, że nie posiada on już prawa pobytu na podstawie tej dyrektywy, w sytuacji gdy ów obywatel państwa trzeciego zawarł związek małżeński z obywatelem Unii w czasie, gdy obywatel ten korzystał ze swobody przemieszczania się poprzez wjazd do państwa członkowskiego i pobyt w państwie członkowskim innym niż to, którego obywatelstwo posiada, na podstawie art. 6 ust. 1 wspomnianej dyrektywy, który to obywatel następnie powrócił do państwa członkowskiego, którego jest obywatelem.
43. Na wstępie należy zauważyć, że stanowiska skarżącej, Komisji, ministra i rządów uczestniczących w niniejszej sprawie różnią się w tej kwestii. Podczas gdy N. Chenchooliah i Komisja twierdzą, że sytuacja rozpatrywana w postępowaniu głównym, mianowicie wydalenie członka rodziny obywatela Unii przez państwo członkowskie ze względu na to, że obywatel ten nie wykonuje tam już swojego prawa swobodnego przemieszczania się, podlega przepisom dyrektywy 2004/38(5), to minister, popierany przez Irlandię oraz rządy duński, niderlandzki i austriacki, są przeciwnego zdania. Co się tyczy sądu odsyłającego, to jak wynika z pkt 31 niniejszej opinii, sąd ów powołuje się na wyrok High Court (wysokiego trybunału) z dnia 29 kwietnia 2014 r., Igunma v. Governor of Wheatfield Prison and others [(2014) IEHC 218], w którym sąd ów orzekł, że dyrektywa 2004/38 ma zastosowanie w sytuacji analogicznej do sytuacji rozpatrywanej w postępowaniu głównym(6).
44. W konsekwencji wydaje mi się, że aby odpowiedzieć na pytania sądu odsyłającego, trzeba najpierw ustalić, czy i w jakim zakresie dyrektywa 2004/38 ma zastosowanie w niniejszej sprawie. Z myślą o tym zadaniu omówię istotne orzecznictwo Trybunału, które – moim zdaniem – zawiera pewne elementy pozwalające udzielić użytecznych wskazówek sądowi odsyłającemu.
1. W przedmiocie stosowania dyrektywy 2004/38 do sytuacji N. Chenchooliah i jej małżonka będącego obywatelem Unii
a) Uwagi wstępne
45. W następstwie wprowadzenia obywatelstwa Unii i trzy lata po wydaniu wyroku Grzelczyk(7), w którym Trybunał orzekł po raz pierwszy, że status obywatela Unii powinien stanowić podstawowy status obywateli państw członkowskich(8), została przyjęta dyrektywa 2004/38, stanowiąca odpowiedź na potrzebę dostosowania do tego nowego statusu uregulowań dotyczących swobody przemieszczania się i pobytu obowiązujących od początku lat milenijnych (po 2000 r.)(9).
46. Jak wynika z motywów 1–4 i 11 dyrektywy 2004/38, ma ona na celu przede wszystkim „ułatwienie korzystania z podstawowego i indywidualnego prawa do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium innych państw członkowskich, przyznanego obywatelom Unii bezpośrednio przez art. 21 ust. 1 TFUE, oraz wzmocnienie tego prawa”(10). Ponadto Trybunał wyjaśnił, że przedmiotem tej dyrektywy, jak wynika z jej art. 1 lit. a), są warunki korzystania z prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich(11).
b) Czy pojęcie „beneficjenta” w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 2004/38 ma charakter statyczny, czy dynamiczny?
47. Artykuł 3 ust. 1 dyrektywy 2004/38, który definiuje zakres jej stosowania podmiotowego, stanowi, że dyrektywę tę stosuje się w odniesieniu do wszystkich obywateli Unii, którzy „przemieszczają się do innego państwa członkowskiego lub przebywają w innym państwie członkowskim niż państwo członkowskie, którego są obywatelami, oraz do członków ich rodziny, jak zdefiniowano w art. 2 [pkt] 2, którzy im towarzyszą lub do nich dołączają”(12).
48. Z przepisu tego, w znaczeniu nadanym mu wykładnią Trybunału, wynika, że tylko beneficjent w rozumieniu art. 3 dyrektywy 2004/38 może wywodzić z tej dyrektywy prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu. Takim beneficjentem może być obywatel Unii (który przemieszcza się do państwa członkowskiego lub przebywa w państwie członkowskim innym niż państwo, którego obywatelstwo posiada) lub członek jego rodziny (który mu towarzyszył lub dołączył do niego), zgodnie z definicją w art. 2 pkt 2 dyrektywy 2004/38(13). W tym względzie, jak wynika z utrwalonego orzecznictwa Trybunału, przepisy dyrektywy 2004/38 nie przyznają praw autonomicznych członkom rodziny obywatela Unii będącym obywatelami państwa trzeciego. Ewentualne prawa przyznane takim obywatelom przez tę dyrektywę są zatem prawami pochodnymi wynikającymi z praw przysługujących obywatelowi Unii wskutek skorzystania przez niego z prawa do swobodnego przemieszczania się(14).
49. W niniejszej sprawie jest oczywiste, że małżonek N. Chenchooliah, który skorzystał ze swobody przemieszczania się poprzez opuszczenie państwa członkowskiego, którego jest obywatelem, czyli Portugalii, aby udać się do Irlandii w celu przebywania tam, jest objęty zakresem stosowania art. 3 ust. 1 dyrektywy 2004/38. W konsekwencji, jak wskazał sąd odsyłający, N. Chenchooliah również posiadała status „beneficjenta” w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej dyrektywy, przynajmniej w okresie, w którym jej portugalski małżonek korzystał ze swobody przemieszczania się w Irlandii(15). Jednakże, biorąc pod uwagę fakt, iż małżonek N. Chenchooliah wrócił do Portugalii, a dyrektywa 2004/38 nie obejmuje sytuacji powrotu obywatela Unii do państwa członkowskiego, którego obywatelstwo posiada(16), należy stwierdzić, że nie odpowiada on już definicji pojęcia „beneficjenta” w rozumieniu art. 3 dyrektywy 2004/38.
50. W tym kontekście powstaje pytanie, czy N. Chenchooliah, małżonka obywatela Unii, który przestał korzystać ze swojej swobody przemieszczania się, może stracić status „beneficjenta” w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 2004/38, skoro zasadniczo z powodu powrotu jej małżonka do państwa członkowskiego, którego jest obywatelem, nie spełnia już warunku określonego w tym przepisie, a mianowicie towarzyszenia lub dołączenia do obywatela Unii(17).
51. Moim zdaniem tak.
52. W tym względzie szczególne znaczenie mają w mojej ocenie wyroki: Metock i in.(18) oraz Lounes(19), z których wynika, że pojęcie „beneficjenta” w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 2004/38 ma charakter dynamiczny lub że może ono podlegać zmianom wraz z upływem czasu.
1) Wyrok Metock i in.
53. W wyroku Metock i in.(20) Trybunał odpowiedział na dwa pytania prejudycjalne przedstawione przez High Court (wysoki trybunał) w ramach sporu pomiędzy pięcioma obywatelami Unii i ich małżonkami będącymi obywatelami państw trzecich a ministrem. Minister oddalił ich wnioski o dokumenty pobytowe jako małżonków obywateli Unii, pracujących lub zamieszkujących w Irlandii, ponieważ nie spełniali oni warunku wcześniejszego zgodnego z prawem pobytu w innym państwie członkowskim, wymaganego w tamtym czasie przez prawodawstwo irlandzkie.
54. W pierwszej kolejności, co się tyczy wymogu wcześniejszego legalnego pobytu w innym państwie członkowskim, Trybunał stwierdził, że prawo wjazdu i prawo pobytu w państwie członkowskim przysługuje na mocy dyrektywy 2004/38 nie wszystkim obywatelom państw trzecich, ale wyłącznie tym, którzy są członkami rodziny, w rozumieniu art. 2 pkt 2 tej dyrektywy, obywatela Unii, który skorzystał z przysługującego mu prawa swobodnego przemieszczania się, osiedlając się w państwie członkowskim innym niż państwo członkowskie, którego obywatelstwo posiada(21). Trybunał orzekł, że dyrektywa 2004/38 sprzeciwia się obowiązywaniu przepisów państwa członkowskiego, które wymagają, dla skorzystania z przepisów tej dyrektywy, aby obywatel państwa trzeciego, będący współmałżonkiem obywatela Unii zamieszkującego w tym państwie członkowskim, którego obywatelstwa nie posiada, przebywał wcześniej zgodnie z prawem w innym państwie członkowskim, przed jego przybyciem do przyjmującego państwa członkowskiego(22).
55. Co się tyczy w drugiej kolejności art. 3 ust. 1 dyrektywy 2004/38, Trybunał orzekł, że przepis ten należy interpretować w ten sposób, iż obywatel państwa trzeciego, będący współmałżonkiem obywatela Unii zamieszkującego w państwie członkowskim, którego obywatelstwa nie posiada, i towarzyszący temu obywatelowi Unii lub dołączający do niego, korzysta z przepisów rzeczonej dyrektywy, niezależnie od miejsca i daty zawarcia przez nich związku małżeńskiego oraz sposobu, w jaki ten obywatel państwa trzeciego wjechał do przyjmującego państwa członkowskiego(23).
2) Wyrok Lounes
56. Sprawa, w której wydano wyrok Lounes(24) dotyczyła obywatelki hiszpańskiej, P. Ormazabal, która przebywała w Zjednoczonym Królestwie od 1996 r. i nabyła obywatelstwo brytyjskie w drodze naturalizacji w 2009 r., zachowując przy tym obywatelstwo hiszpańskie. W 2014 r. P. Ormazabal zawarła związek małżeński z obywatelem Algierii, Toufikiem Lounesem. Ten ostatni złożył wniosek o wydanie mu karty pobytowej jako małżonkowi obywatela Unii, który został oddalony przez Secretary of State for the Home Department (ministra spraw wewnętrznych, Zjednoczone Królestwo), ponieważ T. Lounes przekroczył dozwolony czas pobytu w Zjednoczonym Królestwie z naruszeniem przepisów imigracyjnych.
57. Chociaż Trybunał stwierdził, że P. Ormazabal była obywatelką hiszpańską i skorzystała ze swobody przemieszczania się, udając się do państwa członkowskiego i przebywając w państwie członkowskim innym niż państwo, którego obywatelstwo posiada, przez to, że wyjechała z Hiszpanii do Wielkiej Brytanii w 1996 r., to okoliczności tej sprawy skłoniły Trybunał do stwierdzenia, iż w tym przypadku dyrektywa 2004/38 nie miała zastosowania(25). Trybunał, podążając w tym względzie za opinią rzecznika generalnego Y. Bota(26), uznał, że nabycie obywatelstwa brytyjskiego przez P. Ormazabal spowodowało zmianę reżimu prawnego w odniesieniu zarówno do prawa krajowego, jak i dyrektywy 2004/38(27). W konsekwencji Trybunał orzekł, po pierwsze, że P. Ormazabal nie odpowiadała już definicji pojęcia „beneficjenta” w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 2004/38, a po drugie, że dyrektywa ta nie regulowała już jej pobytu w Zjednoczonym Królestwie, gdyż z samej swej natury miał on charakter bezwarunkowy. W związku z tym Trybunał stwierdził, że T. Lounesowi nie przysługiwało pochodne prawo pobytu w tym państwie członkowskim na podstawie przepisów dyrektywy 2004/38(28).
58. Trybunał zatem poświęcił swoje rozważania kwestii obywatelstwa Unii(29). W tym względzie Trybunał przypomniał, iż prawa, które obywatelowi Unii przyznaje art. 21 ust. 1 TFUE, w tym prawa pochodne, przysługujące członkom rodziny tego obywatela, służą między innymi ułatwieniu stopniowej integracji danego obywatela Unii ze społeczeństwem przyjmującego państwa członkowskiego(30). Następnie Trybunał orzekł, że w celu zapewnienia skuteczności (effet utile) praw obywatel znajdujący się w sytuacji takiej jak P. Ormazabal powinien móc korzystać w przyjmującym państwie członkowskim z praw wywodzonych z tego postanowienia także po nabyciu obywatelstwa tego państwa członkowskiego przy zachowaniu obywatelstwa państwa członkowskiego pochodzenia, a w szczególności powinien móc rozwijać życie rodzinne wraz ze swoim małżonkiem będącym obywatelem państwa trzeciego dzięki przyznaniu takiemu obywatelowi państwa trzeciego pochodnego prawa pobytu w tym państwie(31). Ściślej rzecz ujmując, Trybunał orzekł, że T. Lounesowi prawo takie może jednak przysługiwać na podstawie art. 21 ust. 1 TFUE, na warunkach, które nie mogą być bardziej rygorystyczne niż warunki przewidziane w dyrektywie 2004/38 dla przyznania takiego prawa obywatelowi państwa trzeciego będącemu członkiem rodziny obywatela Unii, który skorzystał z przysługującego mu prawa do swobodnego przemieszczania się, osiedlając się w państwie członkowskim innym niż państwo, którego obywatelstwo posiada(32).
3) Dynamiczny charakter pojęcia „beneficjenta” w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 2004/38: jakie wnioski można wyciągnąć z wyroków Metock i in. oraz Lounes
59. Jestem w pełni świadomy różnic dotyczących okoliczności faktycznych między niniejszą sprawą a sprawami, w których zapadły wyroki Metock i in.(33) oraz Lounes(34). Jednakże, jak wskazałem w pkt 52 niniejszej opinii, obie te sprawy wydają mi się istotne, w szczególności, dla oceny dynamicznego charakteru pojęcia „beneficjenta” w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 2004/38, względnie tego, że pojęcie to może podlegać zmianom wraz z upływem czasu.
60. Jeśli chodzi o wyrok Metock i in.(35), wydaje mi się, że warto zauważyć na wstępie, iż czworo skarżących w postępowaniu głównym, będących obywatelami państwa trzeciego, podniosło na mocy dyrektywy 2004/38 prawo do osiedlenia się wraz ze współmałżonkami, będącymi obywatelami Unii, w przyjmującym państwie członkowskim(36). Złożenie wniosków o dokument pobytowy przez tych obywateli w przyjmującym państwie członkowskim miało bowiem miejsce w momencie, gdy ich małżonkowie, będący obywatelami Unii, przebywali tam już od kilku lat. W konsekwencji wyrok wydany przez Trybunał mieści się w ramach przyznania pochodnego prawa pobytu w przyjmującym państwie członkowskim, w którym małżonek będący obywatelem Unii skorzystał z prawa do swobodnego przemieszczania się, osiedlając się w tym państwie(37). Dla przypomnienia Trybunał uznał, że wymóg towarzyszenia obywatelowi Unii lub dołączenia do niego odpowiada celowi pochodnych prawa wjazdu i prawa pobytu na terytorium państw członkowskich, które dyrektywa 2004/38 przewiduje dla członków rodziny obywateli Unii, gdyż w przeciwnym wypadku „fakt, że obywatelowi Unii nie może towarzyszyć jego rodzina lub że rodzina ta nie może do niego dołączyć w przyjmującym państwie członkowskim, mógłby naruszać jego swobodę przemieszczania się, zniechęcając go do korzystania z przysługujących mu prawa wjazdu i prawa pobytu w tym państwie członkowskim”(38).
61. Czy w świetle tych wskazówek można uznać, że status „beneficjenta” w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 2004/38, jeżeli został uzyskany na skutek zawarcia związku małżeńskiego przez obywatela państwa trzeciego z obywatelem Unii korzystającym z prawa do swobodnego przemieszczania się w przyjmującym państwie członkowskim, w którym przebywają razem, przysługuje nadal i nie może już zostać utracony?
62. Nie sądzę, aby tak było(39).
63. Ponieważ wyrok ten został wydany w odniesieniu do wniosków obywateli państw trzecich, będących małżonkami obywateli Unii, dotyczących prawa tych obywateli państw trzecich do osiedlenia się wraz z małżonkami będącymi obywatelami Unii w przyjmującym państwie członkowskim, nie można wywodzić z rozumowania Trybunału, wbrew twierdzeniom N. Chenchooliah, że przymiot „beneficjenta” w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 2004/38 przysługuje nadal i nie może zostać utracony w sytuacji takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym.
64. Ponadto dynamiczny charakter przymiotu „beneficjenta” w rozumieniu tego przepisu, względnie to, że może on podlegać zmianom wraz z upływem czasu został ostatnio podkreślony przez Trybunał w wyroku Lounes(40). Przypomniane w pkt 56 niniejszej opinii okoliczności sprawy, w której zapadł ten wyrok, doprowadziły bowiem Trybunał do stwierdzenia, że po tym, jak P. Ormazabal, będąca obywatelką Unii, nabyła obywatelstwo przyjmującego państwa członkowskiego, nie spełniała już definicji pojęcia „beneficjenta” w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 2004/38, i to pomimo faktu, że korzystała przez prawie dwadzieścia lat z prawa do swobodnego przemieszczania się w przyjmującym państwie członkowskim i tym samym nabyła prawo stałego pobytu w rozumieniu tej dyrektywy(41).
65. Jeśli zastosuje się wnioski płynące z tych dwóch wyroków do niniejszej sprawy dla celów badania dynamicznego charakteru pojęcia „beneficjenta” w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 2004/38, to początkowo N. Chenchooliah, jako małżonka obywatela Portugalii, uzyskała pochodne prawo pobytu do trzech miesięcy na podstawie art. 6 ust. 1 tej dyrektywy. Była ona w tym czasie „beneficjentem” w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 2004/38, ponieważ przebywała ze swoim małżonkiem, obywatelem Unii, w państwie członkowskim innym niż państwo, którego był on obywatelem. Jednak później N. Chenchooliah utraciła przymiot „beneficjenta” w rozumieniu tego przepisu ze względu na powrót jej męża do Portugalii, ponieważ nie spełniał on już warunku przebywania w przyjmującym państwie członkowskim, zaś ona sama nie spełniała już warunku towarzyszenia mu lub dołączenia do niego w tym państwie członkowskim(42). Stąd wniosek, że od czasu gdy jej mąż powrócił do Portugalii, a ona pozostawała w Irlandii, gdzie nie przebywała już z nim, N. Chenchooliah nie jest już objęta zakresem pojęcia „beneficjenta” w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 2004/38.
66. Niezależnie od tego podstawowa kwestia w niniejszej sprawie pozostaje otwarta: czy można uznać, że mimo iż N. Chenchooliah nie jest już „beneficjentem” w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 2004/38, pozostaje ona objęta zakresem zastosowania tej dyrektywy w przypadku, w którym zmierza się do wydalenia N. Chenchooliah z terytorium przyjmującego państwa członkowskiego?
67. Jak wyjaśnię w poniższych rozważaniach, jestem przekonany, że tak.
c) „Cykl życia” korzystania ze swobody przemieszczania się obywatela Unii i członków jego rodziny w ramach dyrektywy 2004/38
68. Należy najpierw zauważyć, że mimo iż N. Chenchooliah nie ma już statusu „beneficjenta” w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 2004/38, w związku z czym utraciła prawo pobytu w przyjmującym państwie członkowskim, nie oznacza to w żaden sposób, że nie mogą mieć zastosowania inne przepisy tej dyrektywy. Prawdą jest, że w art. 3 ust. 1 dyrektywy 2004/38 określono, iż ma ona zastosowanie do okresu, w którym obywatel Unii i członkowie jego rodziny są „beneficjentami” w rozumieniu tego przepisu. Tym samym w tym czasie wywodzą oni z tej dyrektywy prawa do swobodnego przemieszczania się i pobytu. Jednakże konsekwencje utraty przymiotu „beneficjenta” w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 2004/38, w tym wydalenie, pozostają zawsze związane z okresem, w którym ów obywatel Unii i członkowie jego rodziny przebywali legalnie w przyjmującym państwie członkowskim jako „beneficjenci” w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej dyrektywy.
69. Pozwolę sobie sprecyzować tę myśl.
1) Zróżnicowane stosowanie dyrektywy 2004/38
70. Struktura dyrektywy 2004/38 świadczy o tym, że dyrektywa ta ustanawia system zróżnicowanego stosowania jej przepisów. Już same tytuły poszczególnych rozdziałów i przepisów dyrektywy 2004/38 wskazują na istnienie takiego systemu(43). Struktura tej dyrektywy odnosi się bowiem, po pierwsze, do koncepcji zmiany w czasie sytuacji obywatela Unii i członków jego rodziny, którą reguluje, oraz praw, jakie im powierza, a po drugie do koncepcji stopniowej integracji beneficjentów w przyjmującym państwie członkowskim. Dyrektywa 2004/38 reguluje bowiem pełen cykl życia korzystania ze swobody przemieszczania się obywatela Unii i członków jego rodziny, od momentu przybycia do państwa członkowskiego innego niż państwo jego obywatelstwa, aż do chwili wyjazdu z niego(44).
71. Dyrektywa 2004/38 ustanawia więc system, który obejmuje różne rodzaje praw przysługujące różnym grupom obywateli, a co za tym idzie, pociąga za sobą „zróżnicowane stosowanie” jej przepisów. Takie zróżnicowane stosowanie polega na tym, że po pierwsze, sytuacje wjazdu, pobytu lub wyjazdu obywatela Unii, który skorzystał z prawa do swobodnego przemieszczania się, oraz członków jego rodziny, którzy mu towarzyszą lub dołączają do niego, mogą być bardzo różne, a po drugie, ich sytuacja może ulec zmianie w okresie pobytu w przyjmującym państwie członkowskim. Zróżnicowane stosowanie dyrektywy 2004/38 oznacza po prostu, że różne kategorie obywateli Unii Europejskiej i członków ich rodziny (studenci, osoby poszukujące pracy, pracownicy lub osoby zamieszkałe na stałe itd.) mogą posiadać różne rodzaje praw w zależności od etapu, na którym się znajdują (pobyt nieprzekraczający trzech miesięcy, pobyt przekraczający trzy miesiące lub pobyt stały), oraz warunków wjazdu lub pobytu, jakie spełniają przez cały okres wykonywania prawa do swobodnego przemieszczania się i przebywania. Zatem pełen cykl życia korzystania przez nich z prawa do swobodnego przemieszczania się jest objęty w całości zakresem stosowania tej dyrektywy(45).
72. Ponadto powyższa ogólna koncepcja w pełni współgra z koncepcją, zgodnie z którą system ustanowiony przez dyrektywę 2004/38 reguluje prawo pobytu w przyjmującym państwie członkowskim w sposób stopniowany(46). Chodzi tu o koncepcję zmian o charakterze ewolucyjnym, które następują wraz z upływem czasu. I tak na wstępie należy zauważyć, że przewidziane w art. 6 dyrektywy 2004/38 prawo pobytu przez okres nieprzekraczający trzech miesięcy nie podlega żadnemu warunkowi ani formalności poza wymogiem posiadania ważnego dowodu tożsamości lub paszportu(47). Następnie prawo pobytu przez okres przekraczający trzy miesiące jest uzależnione od spełnienia warunków określonych w art. 7 ust. 1 dyrektywy 2004/38(48). Wreszcie prawo stałego pobytu(49) zostało przewidziane w art. 16 tej dyrektywy dla obywateli Unii i członków ich rodzin, którzy legalnie zamieszkują przez okres pięciu lat na terytorium przyjmującego państwa członkowskiego(50). Obywatel Unii oraz członkowie jego rodziny mogą zatem „przebyć” jeden lub kilka etapów korzystania ze swobody przemieszczania się, jeśli spełniają warunki – zmieniające się w zależności od długości pobytu – przewidziane przez dyrektywę 2004/38(51), co sprzyja ich stopniowej integracji w społeczeństwie przyjmującego państwa członkowskiego.
73. Jeżeli jednak w danym momencie osoby te nie spełniają już warunków określonych w dyrektywie 2004/38 i w konsekwencji tracą status „beneficjentów” w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej dyrektywy, a tym samym prawo wjazdu i pobytu w przyjmującym państwie członkowskim, nie oznacza to, że inne przepisy tej dyrektywy nie mają do nich zastosowania. Owe inne przepisy regulują nie tylko warunki zachowania prawa pobytu i warunki, na jakich prawo to wygasa (art. 12–14), ale również ograniczenia dotyczące prawa wjazdu i prawa pobytu oraz ochronę w przypadku wydalenia (art. 15).
74. W tym względzie warto, jak sądzę, przypomnieć, iż art. 14 ust. 2 dyrektywy 2004/38 przewiduje, że „obywatele Unii i członkowie ich rodziny posiadają prawo pobytu przewidziane w art. 7, 12 i 13 tak długo, dopóki spełniają warunki w nich określone”. Artykuły 12 i 13 tej dyrektywy dotyczą, odpowiednio, zachowania prawa pobytu przez członków rodziny w przypadku śmierci lub wyjazdu obywatela Unii i zachowania tego prawa w przypadku rozwodu, unieważnienia małżeństwa lub ustania zarejestrowanego związku partnerskiego. I tak, o ile sytuacje określone w tych dwóch artykułach nie mają wpływu na prawo pobytu członków rodziny obywatela Unii, którzy mają obywatelstwo państwa członkowskiego(52), o tyle nie można powiedzieć tego samego w odniesieniu do członków rodziny obywatela Unii będących obywatelami państwa trzeciego, którzy muszą spełnić pewne warunki w celu zachowania pochodnego prawa pobytu. Jeżeli te warunki, określone w art. 12 ust. 2 i w art. 13 ust. 2 dyrektywy 2004/38 nie są spełnione, osoby te tracą prawo pobytu, jednocześnie nie tracąc ochrony przed wydaleniem. Są one bowiem chronione przez art. 15 (rozdział III) tej dyrektywy, który reguluje ograniczenie swobody przemieszczania się obywateli Unii lub członków ich rodziny, uzasadnione względami innymi niż względy porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego. Sytuacja N. Chenchooliah jest objęta zakresem zastosowania tego ostatniego przepisu.
75. Moim zdaniem, z analizy art. 12 i 13 dyrektywy 2004/38 wynika, że nawet jeżeli obywatel państwa trzeciego traci pochodne prawo pobytu, a w konsekwencji nie jest już „beneficjentem” w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej dyrektywy, wspomniana dyrektywa przyznaje mu ochronę w przypadku wydalenia, przewidzianą w art. 15 tej dyrektywy.
76. Po powyższym wyjaśnieniu wydaje mi się ważne, aby w tym miejscu mojej analizy położyć nacisk na zasadniczą różnicę istniejącą pomiędzy niniejszą sprawą, a sprawą, w której zapadł wyrok Lounes(53).
2) Istotna różnica pomiędzy niniejszą sprawą a sprawą, w której zapadł wyrok Lounes
77. W sprawie Lounes zaistniała zmiana była fundamentalną zmianą statusu P. Ormazabal. Jak wynika bowiem z tego wyroku, w wyniku nabycia obywatelstwa przyjmującego państwa członkowskiego P. Ormazabal zmieniła reżim prawny w odniesieniu zarówno do prawa krajowego, jak i dyrektywy 2004/38. Zatem mimo że dyrektywa ta regulowała korzystanie przez nią ze swobody przemieszczania się w przyjmującym państwie członkowskim przez prawie dwadzieścia lat, owa fundamentalna zmiana reżimu prawnego P. Ormazabal doprowadziła do zmiany jej sytuacji nie w obrębie zakresu stosowania dyrektywy 2004/38, lecz przeciwnie, wyjścia poza ów zakres, przez co od czasu naturalizacji dyrektywa ta nie znajdowała już zastosowania do P. Ormazabal. W związku z tym T. Lounesowi nie przysługiwało pochodne prawo pobytu w przyjmującym państwie członkowskim na podstawie przepisów dyrektywy 2004/38.
78. Natomiast w sprawie w postępowaniu głównym powrót małżonka N. Chenchooliah do Portugalii zakończył cykl życia ich prawa do swobodnego przemieszczania się i pobytu (własnego i pochodnego), co spowodowało utratę przez nich przymiotu „beneficjentów” w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 2004/38, nie powodując przy tym utraty ochrony przewidzianej w tej dyrektywie w przypadku wydalenia z terytorium przyjmującego państwa członkowskiego.
79. Innymi słowy, w odróżnieniu od sytuacji P. Ormazabal, która w następstwie nabycia obywatelstwa brytyjskiego przestała być objęta zakresem stosowania dyrektywy 2004/38 ze względu na zmianę reżimu prawnego, wynikającą ze zmiany statusu (choć pozostała objęta zakresem art. 21 ust. 1 TFUE), sytuacja małżonka N. Chenchooliah po powrocie do Portugalii nie jest już regulowana przez tę dyrektywę, choć nie oznacza to, że zmienił on reżim prawny. Ten ostatni będzie bowiem mógł skorzystać w przyszłości z prawa do swobodnego przemieszczania się w Irlandii w ramach dyrektywy 2004/38, podczas gdy P. Ormazabal, jako obywatelce brytyjskiej, przysługuje bezwarunkowe prawo pobytu w Zjednoczonym Królestwie. W związku z tym dyrektywa nie może regulować jej prawa pobytu w tym państwie członkowskim.
80. W efekcie, w przeciwieństwie do sytuacji T. Lounesa, który po nabyciu obywatelstwa brytyjskiego przez jego żonę nie mógł korzystać z prawa pobytu w rozumieniu dyrektywy 2004/38, sytuacja N. Chenchooliah w następstwie powrotu jej małżonka do Portugalii jest objęta, w szczególności w odniesieniu do jej wydalenia, zakresem stosowania innych przepisów tej dyrektywy(54).
3) Wydalenie obywatela państwa trzeciego będącego małżonkiem obywatela Unii nadal jest objęte zakresem dyrektywy 2004/38, w przypadku gdy ten obywatel Unii zaprzestał korzystania ze swojej swobody przemieszczania się w przyjmującym państwie członkowskim z powodu powrotu do państwa członkowskiego, którego obywatelstwo posiada
81. Jak wynika z rozważań przedstawionych w pkt 68–80 niniejszej opinii, jest oczywiste, że wydalenie N. Chenchooliah jest objęte zakresem stosowania dyrektywy 2004/38, a w szczególności jej art. 15.
82. Istotne w tym względzie wydają mi się jeszcze trzy zagadnienia.
83. W pierwszej kolejności pragnę zauważyć, że w sprawie, w której zapadł wyrok Metock i in.(55), minister bronił już szerokiej wykładni stosowania krajowego prawa cudzoziemców wobec małżonków będących członkami rodziny obywatela Unii. Jak wynika z pkt 60–70 wyroku, Trybunał nie podzielił tego stanowiska. W tym kontekście Trybunał przypomniał w szczególności o uprawnieniu prawodawcy Unii do regulowania warunków wjazdu i pobytu członków rodziny obywatela Unii na terytorium państw członkowskich, w sytuacji gdy fakt, że obywatelowi Unii nie może towarzyszyć jego rodzina lub że rodzina ta nie może do niego dołączyć w przyjmującym państwie członkowskim, mógłby naruszać jego swobodę przemieszczania się, zniechęcając go do korzystania z przysługujących mu prawa wjazdu i prawa pobytu w tym państwie członkowskim(56).
84. Ponadto uznanie, że państwa członkowskie mają możliwość podjęcia decyzji o wydaleniu z terytorium przyjmującego państwa członkowskiego zgodnie z gwarancjami proceduralnymi zawartymi w dyrektywie 2004/38 lub decyzji o deportacji na podstawie krajowego prawa o cudzoziemcach wobec obywateli państw trzecich będących członkami rodziny obywateli Unii, sprawiłoby, że swoboda przemieszczania się obywateli Unii w państwie członkowskim, którego obywatelstwa nie posiadają, różniłaby się w poszczególnych państwach członkowskich, w zależności od przepisów prawa krajowego dotyczących imigracji, w szczególności przepisów pozwalających na wydalenie z zakazem wjazdu, pozostającym w mocy przez czas nieokreślony. Taki skutek byłby niezgodny z prawem wszystkich obywateli Unii do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich.
85. W drugiej kolejności należy podkreślić, że, jak wyraźnie podnosi Komisja, wykładnia, zgodnie z którą obywatel Unii i członkowie jego rodziny byliby poddani różnym procedurom wydalenia, naruszyłaby cel polegający na zapewnieniu ochrony życia rodzinnego i ułatwieniu korzystania ze swobody przemieszczania się(57). Jeżeli obywatel państwa trzeciego będący współmałżonkiem obywatela Unii, który nie korzysta już z prawa do swobodnego przemieszczania się, mógłby być wydalony na podstawie prawa krajowego o cudzoziemcach przewidującego zakaz wjazdu cudzoziemców na terytorium Irlandii, pozostający w mocy przez czas nieokreślony, jak ma to miejsce w niniejszym przypadku, prowadziłoby to w rzeczywistości do uniemożliwienia obywatelowi Unii powrotu w przyszłości do Irlandii ze swoim małżonkiem, w przypadku gdyby chciał skorzystać ze swobody przemieszczania się w tym państwie członkowskim(58).
86. W tym względzie Trybunał przypomniał już, że motyw 5 dyrektywy 2004/38 stanowi, iż „[p]rawo wszystkich obywateli Unii do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich powinno być również zagwarantowane członkom ich rodzin, bez względu na przynależność państwową, aby korzystanie z niego mogło opierać się na obiektywnych warunkach wolności i godności”(59). Moim zdaniem, należy stwierdzić, że owe „obiektywne warunki wolności i godności” muszą obejmować cały cykl życia korzystania ze swobody przemieszczania się obywateli Unii i członków ich rodzin, od ich przyjazdu do przyjmującego państwa członkowskiego aż do wyjazdu z niego. Ponadto motyw 25 stanowi, między innymi, że należy sprecyzować gwarancje proceduralne, w celu zapewnienia wysokiego poziomu ochrony praw obywateli Unii i członków ich rodziny, w przypadku odmowy wjazdu lub pobytu w innym państwie członkowskim.
87. W trzeciej i ostatniej kolejności stanowisko przedstawione przeze mnie w pkt 68–80 niniejszej opinii, zgodnie z którym N. Chenchooliah nadal podlega przepisom dyrektywy 2004/38, w szczególności jej art. 15, w odniesieniu do jej wydalenia, uwzględnia wymóg, aby nie dokonywać wykładni dyrektywy 2004/38 w sposób zawężający i nie pozbawiać jej skuteczności (effet utile)(60).
88. W związku z tym, w świetle powyższych rozważań, jestem zdania, że w zakresie, w jakim zakończenie lub wygaśnięcie prawa pobytu jest elementem zakończenia wykonywania prawa do swobodnego przemieszczania się, wydalenie z terytorium przyjmującego państwa członkowskiego obywatela państwa trzeciego będącego małżonkiem obywatela Unii nadal podlega przepisom dyrektywy 2004/38, w szczególności jej art. 15, jeżeli obywatel ten przestał korzystać ze swobody przemieszczania się w przyjmującym państwie członkowskim, powracając do państwa członkowskiego, którego jest obywatelem.
2. W przedmiocie ograniczeń i gwarancji proceduralnych dotyczących wydalania obywateli Unii i członków ich rodzin będących obywatelami państwa trzeciego z powodu wygaśnięcia prawa pobytu
89. Dyrektywa 2004/38 przewiduje ograniczenia i gwarancje proceduralne dotyczące wydalania obywateli Unii i członków ich rodzin. Dokładniej rzecz ujmując, dyrektywa ta dokonuje rozróżnienia między dwoma różnymi reżimami, zależnie od powodów, które uzasadniają wydalenie. I tak decyzja o wydaleniu może być uzasadniona albo względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego (rozdział VI), albo innymi względami (art. 15), zwłaszcza faktem, że beneficjent dyrektywy 2004/38 przestał spełniać przewidziane przez tę dyrektywę warunki pobytu.
90. Chociaż zgadzam się z ministrem, że powody podane jako uzasadnienie wydalenia N. Chenchooliah nie stanowią przewidzianych w dyrektywie 2004/38 względów porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego ani zdrowia publicznego, to z powodów, które wyjaśnię poniżej, nie uważam by należało przyjąć, że sytuacja N. Chenchooliah nie jest objęta zakresem stosowania art. 15 tej dyrektywy.
a) Zakres stosowania rozdziału VI dyrektywy 2004/38
91. Minister oraz rządy, które przedstawiły uwagi, twierdzą, że w sytuacji, takiej jak sytuacja N. Chenchooliah, decyzja o wydaleniu jest regulowana nie przez przepisy rozdziału VI dyrektywy 2004/38, lecz przez krajowe prawo cudzoziemców (decyzja o deportacji)(61).
92. Natomiast N. Chenchooliah podnosi, że decyzja o wydaleniu wobec niej powinna zostać wydana na podstawie i z poszanowaniem wymogów przepisów rozdziału VI dyrektywy 2004/38, a w szczególności art. 27 i 28 tej dyrektywy.
93. Po pierwsze, przed zbadaniem stopnia ochrony przed wydaleniem, z której korzysta obywatel państwa trzeciego będący małżonkiem obywatela Unii, taki jak N. Chenchooliah, należy przypomnieć, że – jak wynika to z tytułu rozdziału VI dyrektywy 2004/38 – przepisy zawarte w tym rozdziale, w szczególności art. 27, obejmują ograniczenia prawa wjazdu i prawa pobytu uzasadnione względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego.
94. Jest oczywiste, że powody podane w celu uzasadnienia wydalenia N. Chenchooliah nie są związane ze względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego ani zdrowia publicznego, objętymi rozdziałem VI dyrektywy 2004/38(62). Jak bowiem minister stwierdził w swoich uwagach na piśmie, oraz potwierdził na rozprawie, jej wydalenie jest uzasadnione faktem, że jej małżonek będący obywatelem Unii nie wykonuje już od chwili swojego powrotu do Portugalii prawa do swobodnego przemieszczania się w Irlandii. Minister wskazał również, że decyzja o deportacji, taka jak projekt decyzji mającej na celu deportację N. Chenchooliah, jest środkiem kontroli imigracji przyjętym z powodów gospodarczych.
95. Po drugie, wydaje mi się, że warto powrócić w ramach prowadzonych rozważań do wyroku Metock i in.(63) i odnieść się do pkt 94 i 95 tego wyroku. Dla przypomnienia, Trybunał w pkt 94 tego wyroku uznał, że „zastosowanie dyrektywy 2004/38 wyłącznie do członków rodziny obywatela Unii, którzy »towarzyszą« mu lub »dołączają« do niego, jest zatem równoznaczne z ograniczeniem prawa wjazdu i prawa pobytu członków rodziny obywatela Unii w państwie członkowskim, w którym on przebywa”. Jednakże Trybunał uściślił w pkt 95 tego wyroku, że „[j]eżeli obywatel państwa trzeciego, będący członkiem rodziny obywatela Unii, wywodzi z dyrektywy 2004/38 prawo wjazdu i prawo pobytu w przyjmującym państwie członkowskim, państwo to może ograniczyć to prawo wyłącznie z zachowaniem art. 27 i 35 tej dyrektywy”(64). Moim zdaniem wyjaśnienia tego nie można oceniać w oderwaniu od stanu faktycznego, w którym wyrok ten został wydany, a który sprowadzał się do tego, że odnośni obywatele Unii osiedlili się w przyjmującym państwie członkowskim i przebywali w nim wraz ze swoimi małżonkami będącymi obywatelami państw trzecich. Zatem takie wyjaśnienie Trybunału należy rozumieć w ten sposób, że jeżeli i na ile obywatel państwa trzeciego, będący współmałżonkiem obywatela Unii wykonującego prawo do swobodnego przemieszczania się, przebywa wraz z tym obywatelem w przyjmującym państwie członkowskim, a następnie traci pochodne prawo wjazdu i pochodne prawo pobytu, których jest beneficjentem w rozumieniu dyrektywy 2004/38, prawa te mogą zostać ograniczone wyłącznie z poszanowaniem, w szczególności, art. 27 i 35 tej dyrektywy.
96. W odniesieniu do niniejszej sprawy oznacza to, że ponieważ małżonek N. Chenchooliah wrócił do Portugalii i para ta nie przebywała już razem w przyjmującym państwie członkowskim, N. Chenchooliah nie może już korzystać z przewidzianej w art. 27 i 28 dyrektywy 2004/38 ochrony przed wydaleniem.
97. Wynika stąd, że sytuacja M. Chenchooliah nie jest objęta, co do zasady, zakresem stosowania rozdziału VI dyrektywy 2004/38(65). Jednakże, jak wskazałem w pkt 72–74 niniejszej opinii, nie oznacza to, że N. Chenchooliah nie jest objęta zakresem stosowania innych przepisów tej dyrektywy, a w szczególności jej art. 15, który reguluje gwarancje proceduralne dotyczące wydalania obywateli Unii lub członków ich rodzin, którzy w przeszłości przebywali w przyjmującym państwie członkowskim jako „beneficjenci” w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej dyrektywy.
b) Wykładnia art. 15 dyrektywy 2004/38
98. Zgodnie z art. 15 ust. 1 dyrektywy 2004/38 „procedury przewidziane w art. 30 i 31 stosuje się analogicznie do wszystkich decyzji ograniczających swobodne przemieszczanie się obywateli Unii i członków ich rodziny, uzasadnionych względami innymi niż porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego”(66).
99. W pierwszej kolejności, jak wynika z czysto literalnej wykładni art. 15 ust. 1 dyrektywy 2004/38, gwarancje proceduralne, do których przepis ten odsyła (art. 30 i 31) stosuje się „analogicznie do wszystkich decyzji ograniczających swobodne przemieszczanie się obywateli Unii i członków ich rodziny”. Oznacza to, że przepis ten znajduje zastosowanie do każdej decyzji o wydaleniu ograniczającej swobodę przemieszczania się nie tylko obywatela Unii, lecz również członków jego rodziny. Z brzmienia tego przepisu wynika również, że nie obejmuje on decyzji wydanych ze względów porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego, ale wyłącznie decyzje wydane z „innych względów”. Należy zatem uznać, że „inne względy”, do których odnosi się art. 15 ust. 1 dyrektywy 2004/38, dotyczą, w szczególności, sytuacji utraty pochodnego prawa pobytu w przyjmującym państwie członkowskim z powodu powrotu obywatela Unii do państwa członkowskiego, którego obywatelstwo posiada – takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym.
100. W drugiej kolejności, jeśli weźmiemy pod uwagę przepisy, wśród których znajduje się art. 15 dyrektywy 2004/38, należy przypomnieć, że artykuł ten jest częścią rozdziału III tej dyrektywy, zatytułowanego „Prawo pobytu”. Przepisy tego rozdziału dotyczą w szczególności prawa do pobytu nieprzekraczającego trzech miesięcy (art. 6), prawa do pobytu przekraczającego trzy miesiące (art. 7), a także, po pierwsze, zachowania prawa pobytu przez członków rodziny w przypadku śmierci lub wyjazdu obywatela Unii (art. 12), w przypadku rozwodu, unieważnienia małżeństwa lub ustania zarejestrowanego związku partnerskiego (art. 13), a po drugie zachowania prawa pobytu przewidzianego w art. 6, 7, 12 i 13, pod warunkiem że beneficjenci tego prawa spełniają warunki określone w tych artykułach (art. 14). W tym kontekście, jak słusznie podniosła Komisja, art. 15 dyrektywy 2004/38 obejmuje sytuacje, w których obywatel Unii i członkowie jego rodziny, którzy mu towarzyszą i dołączają do niego, przestali spełniać warunki pobytu określone w tej dyrektywie (art. 6, 7, 12, 13 lub 14) i w rezultacie tracą prawa pobytu, czy to własne, czy pochodne(67). W niniejszej sprawie jest bezsporne, że N. Chenchooliah mieszkała w Irlandii jako małżonka obywatela Unii, który skorzystał z przysługującego mu prawa do swobody przemieszczania się w tym państwie członkowskim, na mocy pochodnego prawa pobytu nieprzekraczającego trzech miesięcy, przewidzianego w art. 6 ust. 2 dyrektywy 2004/38, które to prawo utraciła po powrocie jej męża do Portugalii.
101. Zatem analizowany w swym kontekście art. 15 dyrektywy 2004/38 należy interpretować w ten sposób, że dotyczy on obywatela Unii i członków jego rodziny będących obywatelami państwa trzeciego w sytuacji takiej, jak sytuacja N. Chenchooliah. Tylko taka wykładnia może zagwarantować osiągnięcie celów zamierzonych przez tę dyrektywę.
102. Powyższy wniosek potwierdza analiza celu dyrektywy 2004/38.
103. W tym względzie należy przypomnieć na wstępie, że zgodnie z utrwaloną wykładnią Trybunału prawodawca Unii dostrzegł znaczenie, jakie ma zagwarantowanie ochrony życia rodzinnego obywateli państw członkowskich celem usunięcia przeszkód w korzystaniu z podstawowych swobód zagwarantowanych przez traktat FUE(68). Jak zauważyłem w pkt 85 i 86 niniejszej opinii, niestosowanie art. 15 dyrektywy 2004/38 do członków rodziny będących obywatelami państwa trzeciego, z czym nie można się moim zdaniem zgodzić, skutkowałoby tym, że małżeństwo mogłoby zostać wydalone z przyjmującego państwa członkowskiego na podstawie różnych systemów prawnych, co zaszkodziłoby osiągnięciu celu w postaci zapewnienia ochrony życia rodzinnego i ułatwienia korzystania ze swobody przemieszczania się. W niniejszej sprawie, gdyby N. Chenchooliah została deportowana na podstawie, w szczególności, art. 3 ust. 1 ustawy o imigracji z 1999 r., otrzymałaby zakaz wjazdu na terytorium Irlandii. Nawet jeśli, jak minister wskazał w uwagach na piśmie, art. 3.11 tej ustawy przewiduje, że osoba, wobec której wydano decyzję o deportacji, może zwrócić się do ministra o zmianę lub uchylenie tej decyzji, minister potwierdził na rozprawie, że uprawnienie to jest jednak dyskrecjonalne.
104. Następnie należy przypomnieć, że zgodnie z art. 15 ust. 3 dyrektywy 2004/38 przyjmujące państwo członkowskie nie może połączyć decyzji o wydaleniu, o której mowa w art. 15 ust. 1 owej dyrektywy, z zakazem wjazdu na terytorium. Oczywiste jest zatem, że posłużenie się przez przyjmujące państwo członkowskie decyzją o deportacji na podstawie prawa krajowego dotyczącego cudzoziemców połączoną z zakazem wjazdu na terytorium stanowiłoby w każdym razie naruszenie wymogów art. 15 ust. 3 dyrektywy 2004/38. Ponadto posłużenie się takim instrumentem sprowadza się w rzeczywistości do uniemożliwienia obywatelowi Unii powrotu w przyszłości do Irlandii ze swoim małżonkiem, będącym obywatelem państwa trzeciego, w przypadku gdyby chciał skorzystać ze swobody przemieszczania się w tym państwie członkowskim.
105. Wreszcie niestosowanie art. 15 dyrektywy 2004/38 do sytuacji takich, jak sytuacja rozpatrywana w postępowaniu głównym, skutkowałby częściowym pozbawieniem tego przepisu jego istoty w drodze pozbawienia go skuteczności (effet utile).
106. Ze wszystkich powyższych względów jestem zdania, że art. 15, 30 i 31 dyrektywy 2004/38 należy interpretować w ten sposób, że mają zastosowanie do decyzji o wydaleniu obywatela państwa trzeciego, będącego małżonkiem obywatela Unii, takiego jak skarżąca w postępowaniu głównym.
V. Wnioski
107. W świetle całości powyższych rozważań proponuję, aby Trybunał odpowiedział na pytania prejudycjalne zadane przez High Court (wysoki trybunał, Irlandia) w następujący sposób:
Artykuły 15, 30 i 31 dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, zmieniającej rozporządzenie (EWG) nr 1612/68 i uchylającej dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG, zmienionej rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 492/2011 z dnia 5 kwietnia 2011 r., należy interpretować w ten sposób, że znajdują one zastosowanie do decyzji o wydaleniu obywatela państwa trzeciego, wydanej z tego względu, że nie posiada on już prawa pobytu na podstawie tej dyrektywy, w sytuacji gdy ów obywatel państwa trzeciego zawarł związek małżeński z obywatelem Unii w czasie, gdy obywatel ten korzystał ze swobody przemieszczania się poprzez wjazd do państwa członkowskiego i pobyt w państwie członkowskim innym niż to, którego obywatelstwo posiada, na podstawie art. 6 ust. 1 tej dyrektywy, który to obywatel następnie powrócił do państwa członkowskiego, którego jest obywatelem.