WYROK SĄDU (pierwsza izba)

z dnia 18 czerwca 2013 r.(*)

Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Światowy rynek fluorku glinu – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG – Ustalanie cen i podział rynków – Dowód naruszenia – Prawo do obrony – Zgodność pisma w sprawie przedstawienia zarzutów z zaskarżoną decyzją – Grzywny – Wytyczne z 2006 r. w sprawie metody ustalania grzywien – Układ eurośródziemnomorski

W sprawie T‑406/08

Industries chimiques du fluor (ICF), z siedzibą w Tunisie (Tunezja), reprezentowana początkowo przez adwokatów M. van der Woude’a oraz T. Hennena, a następnie przez P. Wytincka oraz D. Gillet,

strona skarżąca,

przeciwko

Komisji Europejskiej, reprezentowanej przez É. Gippiniego Fourniera, K. Mojzesowicz oraz N. von Lingena, działających w charakterze pełnomocników,

strona pozwana,

mającej za przedmiot wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji C(2008) 3043 z dnia 25 czerwca 2008 r. dotyczącej postępowania przewidzianego w art. 81 [WE] i art. 53 porozumienia EOG (COMP/39.180 – Fluorek glinu) w przedmiocie kartelu na światowym rynku fluorku glinu, polegającego na ustalaniu cen i podziale rynków na skalę światową, oraz, tytułem żądania ewentualnego, wniosek o zmniejszenie kwoty grzywny nałożonej na skarżącą,

SĄD (pierwsza izba),

w składzie: J. Azizi (sprawozdawca), prezes, I. Labucka i S. Frimodt Nielsen, sędziowie,

sekretarz: C. Kristensen, administrator,

uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 15 czerwca 2012 r.,

wydaje następujący

Wyrok

 Okoliczności powstania sporu

I –  Okoliczności faktyczne

1        Przedmiotem decyzji Komisji C(2008) 3043 z dnia 25 czerwca 2008 r. dotyczącej postępowania przewidzianego w art. 81 WE i w art. 53 porozumienia EOG (COMP/39.180 ‒ Fluorek glinu) (zwanej dalej „zaskarżoną decyzją”) jest kartel na światowym rynku fluorku glinu polegający na ustalaniu cen i podziale rynków na skalę światową, w którym aktywnie uczestniczyła skarżąca, Industries chimiques du fluor (ICF).

2        Skarżąca jest spółką akcyjną prawa tunezyjskiego, notowaną na giełdzie w Tunisie i prowadzącą działalność w zakresie produkcji i sprzedaży fluorku glinu (motyw 23 zaskarżonej decyzji).

3        Boliden Odda A/S (zwany dalej „Bolidenem”) jest przedsiębiorstwem norweskim prowadzącym działalność w zakresie produkcji i sprzedaży cynku oraz fluorku glinu (motyw 5 zaskarżonej decyzji). W dniu 23 marca 2005 r. Boliden wystąpił do Komisji Wspólnot Europejskich z wnioskiem o zwolnienie z grzywny na podstawie obwieszczenia Komisji z 2002 r. w sprawie zwolnienia z grzywien oraz zmniejszenia grzywien w przypadkach karteli (Dz.U. 2002, C 45, s. 3, zwanego dalej „komunikatem w sprawie współpracy”). W kwietniu 2005 r. Boliden przedstawił wyjaśnienia i dodatkowe informacje oraz złożył ustne oświadczenia. W dniu 28 kwietnia 2005 r. Komisja przyznała Bolidenowi warunkowe zwolnienie z grzywny na mocy pkt 8 lit. a) komunikatu w sprawie współpracy (motyw 56 zaskarżonej decyzji).

4        W dniach 25 i 26 maja 2005 r. Komisja przeprowadziła, na podstawie art. 20 ust. 4 rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 [WE] i 82 [WE] (Dz.U. 2003, L 1, s. 1), kontrole w pomieszczeniach europejskich dostawców fluorku glinu (motyw 57 zaskarżonej decyzji), w szczególności w pomieszczeniach Fluorsid SpA, spółki prawa włoskiego (zwanej dalej „Fluorsidem”), spółek Alufluor AB, Derivados del Fluor, SA i C.E. Giulini & C. Srl.

5        W dniach 23 i 31 sierpnia 2006 r. Komisja, działając na podstawie art. 19 rozporządzenia nr 1/2003, przesłuchała pana O., byłego dyrektora ds. handlowych wydziału fluorku glinu „Noralf” Bolidenu (motyw 58 zaskarżonej decyzji).

6        Od września 2006 r. do lutego 2007 r. Komisja, na podstawie art. 18 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003, wystosowała kilka żądań udzielenia informacji do przedsiębiorstw, które na ówczesnym etapie zostały objęte postępowaniem administracyjnym, a zwłaszcza do skarżącej, spółek Boliden, Alufluor, Derivados del Fluor, Fluorsid, C.E. Giulini & C., Minmet, spółki założonej w Szwajcarii, która jest głównym akcjonariuszem Fluorsidu, a także do Industrial Quimica de Mexico (IQM), spółki prawa meksykańskiego, na które to żądania przedsiębiorstwa te udzieliły odpowiedzi (motyw 59 zaskarżonej decyzji).

7        W dniu 29 marca 2007 r., podczas spotkania z Komisją, Fluorsid dostarczył pewne dokumenty. W dniu 22 kwietnia 2007 r. Fluorsid przedstawił „żądanie zwolnienia z grzywny lub jej obniżenia” na podstawie komunikatu w sprawie współpracy, które Komisja zinterpretowała jako żądanie obniżenia kwoty grzywny. W dniu 27 maja 2007 r. Fluorsid przedstawił uzupełnienie tego wniosku. W dniu 13 lipca 2007 r. Komisja poinformowała Fluorsid, że nie zamierza przyznać mu obniżki kwoty grzywien na podstawie komunikatu w sprawie współpracy (motywy 60, 248 i 249 zaskarżonej decyzji).

8        W dniu 24 kwietnia 2007 r. Komisja formalnie wszczęła postępowanie między innymi przeciwko skarżącej oraz Bolidenowi, Fluorsidowi, Minmetowi i spółce IQM, a także wystosowała pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, które zostało im przesłane w dniu 25 kwietnia 2007 r. i doręczone w dniach od 26 do 30 kwietnia 2007 r. Jednocześnie Komisja udzieliła tym spółkom dostępu do akt w formie zapisu na płycie CD‑ROM (motyw 61 zaskarżonej decyzji).

9        Adresaci pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, z wyjątkiem Bolidenu, przedstawili swoje uwagi w przedmiocie podniesionych wobec nich zarzutów (motyw 62 zaskarżonej decyzji).

10      W dniu 13 września 2007 r. odbyło się przesłuchanie, w którym wzięli udział wszyscy adresaci pisma w sprawie przedstawienia zarzutów (motyw 63 zaskarżonej decyzji).

11      W dniach 11 i 14 kwietnia 2008 r. Komisja skierowała żądania udzielenia informacji do wszystkich adresatów pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, wzywając ich do wskazania wielkości całkowitego obrotu i wartości sprzedaży fluorku glinu, a także do dostarczenia wyjaśnień co do wszelkich przewidywanych istotnych zmian w zakresie działalności bądź struktury własności (motyw 64 zaskarżonej decyzji).

II –  Zaskarżona decyzja

A –  Sentencja zaskarżonej decyzji

12      Sentencja zaskarżonej decyzji ma następujące brzmienie:

„Artykuł 1

Niżej wymienione przedsiębiorstwa naruszyły art. 81 [WE] i art. 53 porozumienia EOG poprzez uczestnictwo, w okresie od dnia 12 lipca do dnia 31 grudnia 2000 r., w porozumieniu lub uzgodnionych praktykach w sektorze fluorku glinu:

a)      Boliden [...]

b)      Fluorsid [...] i Minmet [...]

c)      [ICF]

d)      [IQM] i Q.B. Industrias S.A.B.

Artykuł 2

Za popełnienie naruszenia opisanego w art. 1 nakłada się następujące grzywny:

a)      Boliden [...]: 0 EUR;

b)      Fluorsid [...] i Minmet [...],solidarnie: 1 600 000 EUR;

c)      [ICF]: 1 700 000 EUR;

d)      [IQM] i Q.B. Industrias S.A.B., solidarnie: 1 670 000 EUR.

[...]”.

B –  Uzasadnienie zaskarżonej decyzji

13      W uzasadnieniu zaskarżonej decyzji Komisja uznała zasadniczo, co następuje.

1.     W przedmiocie sektora fluorku glinu

14      Według Komisji fluorek glinu jest związkiem chemicznym wykorzystywanym do produkcji aluminium, pozwalającym na zmniejszenie zużycia energii elektrycznej koniecznej do wytapiania w procesie produkcji aluminium pierwotnego, a tym samym przyczyniającym się w znacznym stopniu do obniżenia kosztów produkcji aluminium. Producenci aluminium są głównymi konsumentami fluorku glinu. Wielkość rocznej produkcji aluminium na świecie wynosi ponad 20 mln ton, z czego około 30% stanowi produkcja w Europie (motywy 2 i 3 zaskarżonej decyzji).

15      W 2000 r. osiągnięta przez skarżącą wartość sprzedaży fluorku glinu na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) wyniosła 8 146 129 EUR, a na całym świecie – 34 339 694 EUR. W 2007 r. wielkość światowego obrotu wyniosła 36 891 574 EUR (motyw 25 zaskarżonej decyzji).

16      W 2000 r. szacowana całkowita wartość handlowa fluorku glinu sprzedawanego na wolnym rynku EOG wynosiła około 71 600 000 EUR. Wartość handlowa fluorku glinu sprzedawanego na wolnym rynku światowym, którego dotyczył kartel, wyniosła w 2000 r. około 340 000 000 EUR. Łączna część rynku przedsiębiorstw, do których skierowana została zaskarżona decyzja, wynosiła 33% na rynku EOG i 35% na rynku światowym (motyw 33 zaskarżonej decyzji).

17      Fluorek glinu jest sprzedawany w skali ogólnoświatowej. Wymiana handlowa odbywa się ze Stanów Zjednoczonych do EOG oraz z EOG do Stanów Zjednoczonych, Afryki, Ameryki Południowej i Australii (motyw 35 zaskarżonej decyzji). Skarżąca sprzedaje znaczne ilości tego produktu na terenie EOG (motyw 36 zaskarżonej decyzji). Od 1997 r. Inorganic Fluorine Producers Association (związek producentów fluorku glinu, zwany dalej „IFPA”) zrzesza wytwórców z całego świata (motyw 38 zaskarżonej decyzji).

2.     W przedmiocie spotkania w Mediolanie i wprowadzenia kartelu w życie

18      Według Komisji pewne praktyki o znamionach zmowy w sektorze fluorku glinu miały miejsce już w okresie między powstaniem IFPA w 1997 r. a spotkaniem w Mediolanie (Włochy), które odbyło się w dniu 12 lipca 2000 r., chociaż nie istnieje żaden przekonujący dowód w tym zakresie (motyw 73 zaskarżonej decyzji). Komisja wyjaśniła, że na spotkaniu w Mediolanie obecni byli przedstawiciele Fluorsidu, skarżącej i spółki IQM, zaś przedstawiciel wydziału „Noralf” Bolidenu uczestniczył w tym spotkaniu drogą telefoniczną. Na spotkaniu tym uczestnicy uzgodnili, że będą dążyć do podwyższenia ceny sprzedaży fluorku glinu o 20%. Poddali oni przeglądowi kilka regionów świata, w tym Europę, w celu ustalenia ogólnego poziomu cen, a w określonych wypadkach – podziału rynku. Zgodnie z zawartym porozumieniem ogólnym celem było uzyskanie wyższego poziomu cen i zniechęcenie sprzedawców do udzielania jakichkolwiek znaczących obniżek. Uczestnicy spotkania dokonali także wymiany istotnych informacji handlowych. W tym względzie Komisja oparła się na sprawozdaniu ze spotkania w Mediolanie sporządzonym przez przedstawiciela Fluorsidu, pana R., na notatkach przedstawiciela wydziału „Noralf” Bolidenu, pana O., a także na oświadczeniu pana O. (motywy 77–91 zaskarżonej decyzji).

19      Po spotkaniu w Mediolanie zainteresowane przedsiębiorstwa pozostawały ze sobą w kontakcie (motyw 93 zaskarżonej decyzji).

20      W dniu 25 października 2000 r. pan T. z wydziału „Noralf” Bolidenu oraz pan A. ze spółki IQM wymienili w trakcie rozmowy telefonicznej informacje dotyczące ofert kierowanych do klienta w Australii, w tym informacje na temat poziomu cen, czasu trwania umowy i oferowanych ilości. Przebieg rozmowy telefonicznej zrelacjonowano w odręcznej notatce sporządzonej przez pana T. i skierowanej do pana O., również z wydziału „Noralf” Bolidenu (motyw 94 zaskarżonej decyzji).

21      W dniu 8 listopada 2000 r. pan C., wyznaczony administrator Minmetu, przesłał do Fluorsidu notatkę z rozmowy telefonicznej, jaką przeprowadził w tym samym dniu z panem G., pracownikiem skarżącej, na temat ceny sprzedaży fluorku glinu (motyw 95 zaskarżonej decyzji).

22      W dniu 9 listopada 2000 r. Minmet przesłał Fluorsidowi kolejne sprawozdanie ze spotkania ze skarżącą w Lozannie (Szwajcaria), które dotyczyło klienteli i cen na określonych rynkach, w szczególności w Brazylii i Wenezueli (motyw 96 zaskarżonej decyzji).

3.     W przedmiocie zastosowania art. 81 ust. 1 WE i art. 53 ust. 1 porozumienia EOG

23      Komisja uznała, że spotkanie w Mediolanie oraz późniejsze działania zmierzające do wprowadzenia w życie ustaleń z tego spotkania posiadają wszystkie cechy porozumienia lub uzgodnionej praktyki w rozumieniu art. 81 WE lub art. 53 porozumienia EOG (motywy 115–122 zaskarżonej decyzji) i że porozumienie to stanowi jednolite i ciągłe naruszenie (motywy 123–129 zaskarżonej decyzji).

24      Celem tego naruszenia było ograniczenie konkurencji we Wspólnocie i w EOG (motywy 130–135 zaskarżonej decyzji), lecz jego zasięg był ogólnoświatowy, obejmował bowiem regiony wskazane w sprawozdaniu ze spotkania w Mediolanie, czyli w szczególności Europę, Turcję, Australię, Amerykę Południową, Afrykę Południową i Amerykę Północną (motyw 136 zaskarżonej decyzji).

25      Według Komisji kartel mógł wywrzeć znaczący wpływ na handel między państwami członkowskimi „lub” między stronami porozumienia EOG (motywy 137–142 zaskarżonej decyzji).

4.     W przedmiocie czasu trwania naruszenia

26      Pomimo przesłanek pozwalających sądzić, że producenci fluorku glinu uczestniczyli w praktykach o znamionach zmowy już w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych, choćby od daty spotkania, które odbyło się w Grecji w 1999 r., Komisja uznała, że dysponuje przekonującymi dowodami istnienia kartelu dopiero w odniesieniu do okresu „przynajmniej” od dnia 12 lipca 2000 r., czyli od daty spotkania w Mediolanie (motyw 144 zaskarżonej decyzji).

27      W sektorze fluorku glinu negocjacje dotyczące umowy dostawy odbywają się z wyprzedzeniem w trakcie okresu, który rozpoczyna się w drugiej połowie każdego roku kalendarzowego i kończy się wraz z upływem tego roku bądź w ciągu pierwszych pięciu miesięcy kolejnego roku. Jest tak również w przypadku umów wieloletnich. Niektóre umowy wieloletnie przewidują wciąż, że negocjacje w przedmiocie cen mają być przeprowadzane corocznie pod koniec każdego roku kalendarzowego albo że pod koniec każdego półrocza ceny mają być poddawane przeglądowi. Sprawozdanie ze spotkania w Mediolanie stanowi potwierdzenie, że stosowana w sektorze praktyka polega na tym, iż ceny na kolejny rok gospodarczy ustala się z wyprzedzeniem. Komisja wywiodła stąd, że wyniki noszących znamiona zmowy kontaktów, które miały miejsce w lipcu 2000 r., znalazły odzwierciedlenie w negocjacjach prowadzonych w drugiej połowie 2000 r. (motyw 146 zaskarżonej decyzji).

28      Komisja doszła zatem do wniosku, że kartel istniał i w wyniku działań jego członków wywierał antykonkurencyjne skutki „przynajmniej” do dnia 31 grudnia 2000 r. (motyw 147 zaskarżonej decyzji).

5.     W przedmiocie ustalenia kwoty grzywny

29      Komisja ustaliła kwotę podstawową grzywny, jaka miała zostać nałożona na skarżącą, na 1 700 000 EUR (motyw 243 zaskarżonej decyzji), wskazując, że w świetle wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1/2003 (Dz.U. 2006, C 210, s. 2, zwanych dalej „wytycznymi z 2006 r.”) „w celu ustalenia kwoty grzywny pewna część wartości sprzedaży, której wielkość uzależniona jest od wagi naruszenia, zostanie pomnożona przez liczbę lat, w ciągu których dokonywano naruszenia” (motyw 234 zaskarżonej decyzji).

30      W niniejszej sprawie naruszenie polegało w szczególności na zawarciu horyzontalnego porozumienia w sprawie ustalania cen, które to porozumienie ze względu na sam swój charakter należy do najpoważniejszych ograniczeń konkurencji. Powinno to znajdować odzwierciedlenie we wziętej pod uwagę części wartości sprzedaży (motyw 236 zaskarżonej decyzji). W 2000 r. łączny szacowany udział w rynku przedsiębiorstw, które uczestniczyły w tym naruszeniu, nie przekroczył 35% w EOG (motyw 237 zaskarżonej decyzji). Zasięg geograficzny kartelu był światowy (motyw 238 zaskarżonej decyzji). Komisja „wzięła również pod uwagę stopień urzeczywistnienia naruszenia [motywy 134, 135, 154–156, 172 i 185 zaskarżonej decyzji] w celu określenia części wartości sprzedaży, jaka winna zostać uwzględniona” (motyw 239 zaskarżonej decyzji).

31      Komisja wyciągnęła stąd wniosek, że w świetle wskazanych wyżej czynników dotyczących charakteru naruszenia i jego zasięgu geograficznego określona w procentach część wartości sprzedaży każdego z przedsiębiorstw, w oparciu o którą należało ustalić kwotę podstawową przewidywanych grzywien, wynosiła 17% (motyw 240 zaskarżonej decyzji).

32      Czas trwania naruszenia obejmuje „przynajmniej” okres od dnia 12 lipca do dnia 31 grudnia 2000 r., przy czym mnożnik, jaki należy zastosować do ustalonej kwoty podstawowej, wynosi 0,5 (motyw 241 zaskarżonej decyzji). Dodatkowa kwota mająca na celu odstraszenie przedsiębiorstw od uczestnictwa w porozumieniach horyzontalnych w przedmiocie ustalania cen, takich jak to, o którym mowa w niniejszej sprawie, wynosi 17% wartości sprzedaży (motyw 242 zaskarżonej decyzji).

33      Komisja ustaliła podstawowe kwoty grzywien, jakie zamierza nałożyć na uczestników kartelu, w następujący sposób:

–        Boliden: 1 mln EUR;

–        Fluorsid i Minmet: 1,6 mln EUR;

–        ICF: 1,7 mln EUR;

–        IQM, Q.B. Industrias S.A.B.: 1,67 mln EUR.

34      Na podstawie komunikatu w sprawie współpracy Komisja przyznała ostatecznie Bolidenowi całkowite zwolnienie z grzywny.

6.     W przedmiocie okoliczności łagodzących

35      Komisja uznała, że dowody dostarczone przez skarżącą nie pozwalają uznać, iż jej rzeczywiste zachowanie na rynku „mogło stanowić przeciwwagę dla antykonkurencyjnych skutków stwierdzonego naruszenia ani że [skarżąca] w okresie naruszenia zawsze [zachowywała] się na rynku w sposób niezależny”. Przeciwnie, dowody znajdujące się w aktach Komisji wskazują na to, że skarżąca utrzymywała kontakty dwustronne ze swoimi konkurentami nawet po spotkaniu w Mediolanie (motywy 245–247 zaskarżonej decyzji). Komisja nie stwierdziła zachodzenia okoliczności łagodzących działających na korzyść skarżącej, które mogłyby prowadzić do obniżenia grzywny.

36      Ostatecznie Komisja uznała, że kwota grzywny, którą należy nałożyć na skarżącą na podstawie art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003, powinna wynosić 1,7 mln EUR (motyw 276 zaskarżonej decyzji).

 Przebieg postępowania i żądania stron

37      Skarżąca wniosła niniejszą skargę pismem przesłanym pocztą elektroniczną i za pośrednictwem faksu do sekretariatu Sądu, odpowiednio, w dniach 19 i 20 września 2008 r. Wersja papierowa skargi wpłynęła do sekretariatu w dniu 24 września 2008 r. Do każdej przesyłki dołączono pismo przewodnie.

38      W dniu 27 października 2008 r. skarżąca przedstawiła na wniosek Sądu uwagi na temat oryginalnego charakteru wersji papierowej skargi, która wpłynęła w dniu 24 września 2008 r.

39      Skarżąca wnosi do Sądu o:

–        stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji;

–        tytułem żądania ewentualnego, istotne zmniejszenie kwoty nałożonej na nią grzywny;

–        obciążenie Komisji kosztami postępowania.

40      Komisja wnosi do Sądu o:

–        odrzucenie skargi jako niedopuszczalnej lub, alternatywnie, oddalenie jej jako bezzasadnej;

–        obciążenie strony skarżącej kosztami postępowania.

41      Na podstawie sprawozdania sędziego sprawozdawcy Sąd (pierwsza izba) postanowił otworzyć ustny etap postępowania.

42      Ponieważ jeden z sędziów nie mógł uczestniczyć w dalszym postępowaniu, prezes Sądu na podstawie art. 32 § 3 regulaminu postępowania przed Sądem wyznaczył innego sędziego w celu uzupełnienia składu izby.

43      W ramach środków organizacji postępowania przewidzianych w art. 64 regulaminu postępowania Sąd wezwał Komisję do przedłożenia niektórych dokumentów i udzielenia na piśmie odpowiedzi na pytania. Komisja zastosowała się do środków organizacji postępowania w wyznaczonym terminie.

44      Na rozprawie w dniu 14 czerwca 2012 r. wysłuchano wystąpień stron oraz ich odpowiedzi na pytania zadane ustnie przez Sąd.

 Co do prawa

I –  W przedmiocie dopuszczalności skargi

45      Komisja podnosi zarzut niedopuszczalności niniejszej skargi.

46      Zaskarżona decyzja z dnia 25 czerwca 2008 r. została notyfikowana skarżącej w dniu 10 lipca 2008 r. Termin na wniesienie skargi o stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji, przedłużony o dziesięciodniowy termin uwzględniający odległość, upłynął w dniu 22 września 2008 r. Kopia skargi wysłana pocztą elektroniczną wpłynęła do sekretariatu Sądu w dniu 19 września 2008 r., zaś za pośrednictwem faksu – w dniu 20 września 2008 r., natomiast wersja papierowa wpłynęła dopiero w dniu 24 września 2008 r. Ponieważ wersja papierowa nie jest oryginałem skargi, lecz kserokopią oryginału, art. 43 § 6 regulaminu postępowania nie ma do niej zastosowania, a skarga, złożona po upływie terminu, jest zdaniem Komisji niedopuszczalna. Podpis znajdujący się na kopii skargi nie jest podpisem odręcznym, lecz kopią tegoż podpisu. Złożenie odręcznego podpisu w rozumieniu art. 43 § 1 regulaminu należy uznać za istotny przepis proceduralny, który powinien być stosowany w sposób ścisły, a jego naruszenie pociąga za sobą niedopuszczalność skargi. Komisja poddaje ustalenie dopuszczalności skargi swobodzie uznania Sądu.

47      Według skarżącej rozpatrywany „administracyjny błąd manipulacyjny” nie narusza ani zasady pewności prawa, ani art. 43 regulaminu postępowania. W dniu 19 września 2008 r. biuro prawne skarżącej wysłało za pośrednictwem faksu skargę wszczynającą postępowanie podpisaną przez mecenasów M. van der Woude’a i T. Hennena. Pismo przewodnie do faksu zostało podpisane przez mecenasów T. Hennena i P. Wytincka, wspólników mecenasa M. van der Woude’a. Tego samego dnia mecenas T. Hennen wysłał pocztą elektroniczną do sekretariatu Sądu skargę, pismo przewodnie i potwierdzenie odbioru faksu, zaś mecenas M. van der Woude ponownie przesłał tę wiadomość do sekretariatu Sądu w dniu 20 września 2008 r. W dniu 23 września 2008 r. mecenas T. Hennen wysłał do sekretariatu Sądu za pośrednictwem spółki UPS siedem egzemplarzy skargi, w tym jeden egzemplarz jako oryginał i sześć kopii poświadczonych za zgodność z tym oryginałem. Pismo przewodnie do tej przesyłki zostało podpisane przez mecenasa T. Hennena. Siedem egzemplarzy wysłanych w dniu 23 września 2008 r. zawierało tekst identyczny jak dokument przesłany za pośrednictwem faksu i poczty elektronicznej i wszystkie zostały podpisane przez mecenasa T. Hennena. Wersja skargi przedstawiona jako oryginał, której wersja oryginalna nie została wysłana z powodu „błędu manipulacyjnego”, nosiła podpis, który nie był podpisem odręcznym.

48      Skarżąca utrzymuje, że wersja papierowa skargi przesłana do sekretariatu ma charakter „oryginału”. Nawet jeżeli podpis nie jest odręczny, w niniejszym przypadku zasada pewności prawa została zachowana. Po pierwsze, wszystkie wersje skargi złożone w sekretariacie posiadały identyczną treść. Po drugie, z pisma przewodniego z dnia 23 września 2008 r. podpisanego przez mecenasa T. Hennena jasno wynika, że zamiarem skarżącej było przesłanie oryginału. Podpis na piśmie przewodnim jest identyczny z podpisem złożonym na dokumencie przedstawionym jako oryginał skargi, a także z podpisami złożonymi na wszystkich pozostałych dokumentach przesłanych do sekretariatu Sądu. Po trzecie, wersja przedstawiona jako oryginał skargi jest identyczna z wersją zeskanowaną i przesłaną pocztą elektroniczną. Po czwarte, mecenas T. Hennen podpisał wszystkie dokumenty przesłane do sekretariatu Sądu, bezsprzeczne jest zatem, że dokumenty te pochodzą od umocowanego adwokata. Skarżąca wysnuwa stąd wniosek, że nie może występować żadna wątpliwość co do autora skargi przedstawionej jako oryginał.

49      Artykuł 43 § 1 regulaminu postępowania stanowi, że oryginał każdego pisma procesowego podpisuje pełnomocnik albo adwokat lub radca prawny strony.

50      Zgodnie z art. 43 § 6 regulaminu postępowania, jeżeli pismo procesowe zostało najpierw przesłane do sekretariatu za pośrednictwem faksu lub innego technicznego środka komunikacji dostępnego w Sądzie przed upływem terminu procesowego, to termin ten uznaje się za dotrzymany, o ile podpisany oryginał pisma procesowego zostanie złożony w sekretariacie nie później niż dziesięć dni po tej dacie.

51      W niniejszej sprawie wersja papierowa skargi została złożona w sekretariacie w terminie dziesięciu dni od przesłania wersji za pośrednictwem faksu i poczty elektronicznej.

52      Jak wynika z orzecznictwa, wymóg złożenia odręcznego podpisu w rozumieniu art. 43 § 1 akapit pierwszy regulaminu postępowania zmierza, dla celów pewności prawnej, do zagwarantowania autentyczności skargi oraz wyeliminowania ryzyka, że w rzeczywistości mogłaby ona nie pochodzić od osoby upoważnionej. Należy więc uznać, że jest to istotny przepis proceduralny, który powinien być stosowany w sposób ścisły, a zatem jego naruszenie pociąga za sobą niedopuszczalność skargi (wyrok Sądu z dnia 23 maja 2007 r. w sprawie T‑223/06 P Parlament przeciwko Eistrup, Zb.Orz. s. II‑1581, pkt 51).

53      Celem art. 43 regulaminu postępowania jest zagwarantowanie zasady pewności prawa. Dlatego też zawiera on wymóg autentyczności skargi i sporządzenia jej przez adwokata należycie umocowanego przez swojego klienta.

54      W niniejszej sprawie, jak wynika z załączonego do skargi dokumentu z dnia 8 września 2008 r., mecenas T. Hennen był należycie umocowany przez skarżącą.

55      Chociaż sama skarga wysłana w dniu 23 września 2008 r. nie posiadała oryginalnego podpisu adwokata reprezentującego skarżącą, lecz była jedynie kserokopią skargi, została załączona do pisma przewodniego zawierającego odręczny podpis tegoż adwokata, mecenasa T. Hennena, odpowiadający również podpisowi złożonemu na piśmie przewodnim przesyłki za pośrednictwem faksu. Jest zatem oczywiste, że podpis na piśmie przewodnim, podpis na skardze w wersji papierowej wysłanej w dniu 23 września 2008 r. i podpis na wersji skargi wysłanej za pośrednictwem faksu pochodzą od tego samego adwokata, mecenasa T. Hennena. Wynika stąd, że tożsamość autora skargi przedstawionej jako oryginał nie budzi żadnej wątpliwości. Ponadto pismo lub dowód nadania, podpisane przez przedstawiciela skarżącej, oraz odpowiedź, niepodpisaną, należy uznać za jedno należycie podpisane pismo procesowe, jeżeli zostały one wysłane w jednej przesyłce pocztowej, jak to miało miejsce w niniejszej sprawie.

56      Należy zatem uznać, że przesłanie skargi pocztą elektroniczną i faksem zostało należycie uwierzytelnione we właściwym czasie w zastosowaniu art. 43 § 5 regulaminu postępowania, co oznacza, że skarga jest dopuszczalna.

II –  Co do istoty

A –  Streszczenie zarzutów dotyczących stwierdzenia nieważności

57      Na poparcie skargi skarżąca podnosi w istocie cztery zarzuty, a niektóre z nich dzielą się na kilka części.

58      Zarzut pierwszy, podniesiony tytułem żądania głównego, opiera się na naruszeniu prawa do obrony i art. 27 rozporządzenia nr 1/2003. W zaskarżonej decyzji nałożono karę za naruszenie inne niż to, które zostało opisane w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, a Komisja, już po przesłaniu pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, oparła się w zaskarżonej decyzji na nowych dokumentach. Skarżąca nie mogła zapoznać się z prawdziwymi zarzutami Komisji, która w ten sposób naruszyła prawo skarżącej do obrony.

59      Drugi zarzut dotyczy naruszenia art. 81 WE. Pierwsza część drugiego zarzutu dotyczy tego, że okoliczności faktyczne zarzucane skarżącej nie stanowią naruszenia art. 81 WE. Dowody, o których mowa w zaskarżonej decyzji, nie wykazują ani tego, że doszło do porozumienia dotyczącego ustalania cen, ani tego, że doszło do uzgodnionej praktyki w rozumieniu art. 81 WE. Druga część drugiego zarzutu, podniesiona tytułem żądania ewentualnego, dotyczy tego, że okoliczności faktycznych zarzucanych skarżącej nie można zakwalifikować jako jednolitego i ciągłego naruszenia.

60      Trzeci zarzut, podniesiony tytułem żądania ewentualnego, dotyczy naruszenia art. 23 rozporządzenia nr 1/2003 i zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań. Pierwsza część tego zarzutu dotyczy błędnego zastosowania pkt 18 wytycznych z 2006 r. Druga część zarzutu dotyczy błędnego ustalenia kwoty podstawowej i kwoty dodatkowej grzywny.

61      Czwarty zarzut dotyczy naruszenia art. 36 Układu eurośródziemnomorskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi z jednej strony a Republiką Tunezyjską z drugiej strony (Dz.U. 1998, L 97, s. 2, zwanego dalej „układem eurośródziemnomorskim”), obowiązku dochowania należytej staranności i zasady kurtuazji międzynarodowej.

62      Sąd uznał, że w pierwszej kolejności należy zbadać zarzut drugi.

B –  W przedmiocie zarzutu drugiego, dotyczącego naruszenia art. 81 WE

1.     W przedmiocie części pierwszej, dotyczącej tego, że okoliczności faktyczne zarzucane skarżącej nie stanowią naruszenia art. 81 WE

a)     Uwagi wstępne

63      Skarżąca kwestionuje stwierdzenie naruszenia art. 81 WE i występowania kartelu, a także antykonkurencyjnego celu lub skutku wymiany informacji. Skarżąca zaznacza również, że Komisja naruszyła prawo, stwierdzając, iż występowanie antykonkurencyjnego celu wystarczy, aby stwierdzić istnienie ograniczenia konkurencji.

64      Zdaniem skarżącej dowody przedstawione w zaskarżonej decyzji wskazują co najwyżej na występowanie kontaktów, podczas których uczestnicy dokonywali przeglądu różnych rynków, na których prowadzili działalność. Skarżąca nie uzgadniała ze swoimi konkurentami cen ani w drodze porozumienia, ani w drodze uzgodnionej praktyki. Okoliczności faktyczne przedstawione w zaskarżonej decyzji stanowiły co najwyżej wymianę informacji, której antykonkurencyjnego celu lub skutku nie wykazano. Komisja nie dowiodła, że przedmiotowe przedsiębiorstwa zawarły porozumienie w sprawie podwyżki o 20% cen fluorku glinu lub że ustaliły cele dotyczące podwyżki. Sprawozdanie ze spotkania w Mediolanie zawiera jedynie informacje o podwyżce kosztów produkcji, powszechnie znane dane rynkowe i wyraz „woli” uczestników w kwestii odpowiedniej podwyżki cen wytwarzanego produktu. Jednak uczestnicy ci wyrazili wątpliwość co do tego, czy rynek mógłby zaakceptować taką podwyżkę cen. Skarżąca utrzymuje, że rozmowy miały „charakter hipotetyczny” i nie stanowiły wyrazu woli podwyżki cen fluorku glinu o 20%. Chodzi o dokument analityczny, nie zaś o porozumienie. Notatki sporządzone przez pana O. podczas spotkania w Mediolanie również mają charakter analityczny, lecz nie zawierają informacji o porozumieniu dotyczącym cen. Dotyczące Australii notatki sporządzone przez pana O. z wydziału „Noralf” Bolidenu w dniu 25 października 2000 r. nie zawierają informacji o porozumieniu czy też o spotkaniu w Mediolanie. Podobnie notatki Fluorsidu z dnia 8 listopada 2000 r. i notatki pana R. z Fluorsidu z dnia 9 listopada 2000 r. nie stanowią dowodu porozumienia dotyczącego cen i nie zawierają żadnego odniesienia do porozumienia, jakie rzekomo zawarto w Mediolanie. Wreszcie skarżąca twierdzi, iż pomysł, że czterech producentów miałoby możliwość uzgodnienia podwyżki ceny światowej, jest „absurdalny z ekonomicznego punktu widzenia”. Wreszcie Komisja nie wykazała celu tej wymiany informacji ani jej antykonkurencyjnego skutku.

65      Komisja wnosi o oddalenie powyższego zarzutu.

66      Na wstępie należy przypomnieć utrwalone orzecznictwo, zgodnie z którym z jednej strony strona lub organ zarzucający naruszenie reguł konkurencji powinny dowieść zaistnienia tego naruszenia, przedstawiając w sposób wymagany prawem fakty noszące znamiona naruszenia, a z drugiej strony przedsiębiorstwo powołujące się na prawo do obrony wobec zarzutu naruszenia jest zobowiązane wykazać, że warunki skorzystania z takiej obrony są spełnione, w związku z czym organ ten będzie musiał przedstawić inne dowody (wyroki Trybunału: z dnia 17 grudnia 1998 r. w sprawie C‑185/95 P Baustahlgewebe przeciwko Komisji, Rec. s. I‑8417, pkt 58; z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawach połączonych C‑204/00 P, C‑205/00 P, C‑211/00 P, C‑213/00 P, C‑217/00 P i C‑219/00 P Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I‑123, pkt 78; wyrok Sądu z dnia 16 listopada 2006 r. w sprawie T‑120/04 Peróxidos Orgánicos przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4441, pkt 50).

67      Jeżeli chodzi o przeprowadzenie dowodu naruszenia art. 81 ust. 1 WE, obowiązkiem Komisji jest przedstawienie dokładnych i zgodnych dowodów na poparcie silnego przekonania, że naruszenie zostało popełnione (zob. podobnie wyrok Trybunału z dnia 28 marca 1984 r. w sprawach połączonych 29/83 i 30/83 Compagnie royale asturienne des mines i Rheinzink przeciwko Komisji, Rec. s. 1679, pkt 20). Jeżeli sąd ma wątpliwości, to należy je rozpatrywać na korzyść przedsiębiorstw będących adresatami decyzji stwierdzającej naruszenie. Sąd nie może zatem dojść do wniosku, że Komisja wykazała istnienie danego naruszenia w sposób wystarczający pod względem prawnym, jeżeli ma jeszcze co do tego wątpliwości, w szczególności w ramach skargi o stwierdzenie nieważności decyzji nakładającej grzywnę (wyrok Sądu z dnia 25 października 2005 r. w sprawie T‑38/02 Groupe Danone przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4407, pkt 215).

68      Również z utrwalonego orzecznictwa wynika, że nie każdy z dowodów dostarczonych przez Komisję musi koniecznie odpowiadać tym kryteriom w odniesieniu do każdego z elementu naruszenia. Wystarczy, żeby zbiór poszlak przywołanych przez tę instytucję oceniany globalnie odpowiadał temu wymogowi (zob. wyrok Sądu z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawach połączonych T‑67/00, T‑68/00, T‑71/00 i T‑78/00 JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2501, pkt 180 i przytoczone tam orzecznictwo).

69      Jest ponadto normalne, że działania, które obejmują praktyki i porozumienia antykonkurencyjne, mają miejsce poza prawem i że spotkania odbywają się potajemnie, a dokumentacja z tym związana jest ograniczona do minimum. Z tego wynika, że nawet jeśli Komisja odkryje dokumenty świadczące wyraźnie o nawiązaniu bezprawnego kontaktu pomiędzy przedsiębiorstwami – takie jak sprawozdania ze spotkań – to będą one zazwyczaj jedynie fragmentaryczne i odosobnione i dlatego często będzie konieczna rekonstrukcja poszczególnych elementów w drodze dedukcji. Dlatego też w większości przypadków istnienie praktyki lub porozumienia antykonkurencyjnego musi być wywnioskowane na podstawie pewnej liczby zbieżnych okoliczności oraz przesłanek, które razem ujęte mogą stanowić, wobec braku innego spójnego wytłumaczenia, dowód naruszenia reguł konkurencji (ww. w pkt 66 wyrok w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 55–57; wyrok Trybunału z dnia 25 stycznia 2007 r. w sprawach połączonych C‑403/04 P i C‑405/04 P Sumitomo Metal Industries i Nippon Steel przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑729, pkt 51).

b)     Przypomnienie treści zaskarżonej decyzji

70      Należy przypomnieć, że w celu stwierdzenia istnienia naruszenia art. 81 WE Komisja oparła się w zaskarżonej decyzji zasadniczo na następujących dokumentach: sprawozdaniu ze spotkania w Mediolanie (motywy 77 i 81–88 zaskarżonej decyzji), notatkach sporządzonych podczas tego spotkania przez pana O. z wydziału „Noralf” Bolidenu (motyw 89 zaskarżonej decyzji), oświadczeniu pana O. złożonym przed Komisją w dniach 23 i 31 sierpnia 2006 r. i dotyczącym tego sprawozdania (motyw 90 zaskarżonej decyzji), notatkach pana O. z dnia 25 października 2000 r. dotyczących rozmowy telefonicznej między wydziałem „Noralf” Bolidenu a IQM (motyw 94 zaskarżonej decyzji), a także na notatkach pana C. z Minmetu, sporządzonych w dniach 8 i 9 listopada 2000 r. (motywy 95 i 96 zaskarżonej decyzji). Z dokumentów tych Komisja wywnioskowała, że w dniu 12 lipca 2000 r. w Mediolanie we Włoszech odbyło się spotkanie między przedstawicielami Fluorsidu – panem R., skarżącej – panem G., i spółki IQM – panem A., w którym to spotkaniu przedstawiciel wydziału „Noralf” Bolidenu, pan O., uczestniczył drogą telefoniczną. Sprawozdanie ze spotkania w Mediolanie sporządził pan R. z Fluorsidu. Według Komisji spotkanie to miało antykonkurencyjną treść i antykonkurencyjny cel (motywy 115–122 zaskarżonej decyzji).

71      W ww. dokumentach zastosowane zostały następujące terminy techniczne:

–        „US$/T lub US$/MT”, który oznacza, że ceny są podane w dolarach amerykańskich (USD) za tonę lub tonę metryczną;

–        „INCOTERMS”, który oznacza „International Commercial Terms” (terminy używane w handlu międzynarodowym);

–        „C&F Filo” (Cost and Freight i Free in Liner out), który oznacza „koszt i fracht oraz franco załadunek, a rozładunek na warunkach linii regularnych”;

–        „CFR” (Cost and Freight), który oznacza „koszt i fracht”;

–        „FCA” (Free Carrier), który oznacza „dostarczony do przewoźnika”;

–        „FOB” (Free On Board), który oznacza „dostarczony na statek”;

–        „LME” (London Metal Exchange), który oznacza londyńską giełdę metali, to jest miejsce, w którym ustala się notowania cen metali. Kurs LME określa cenę aluminium. W cytowanych dokumentach skrót ten oznacza cenę aluminium;

–        „AlF₃” to skrót oznaczający fluorek glinu. Ponadto należy wskazać, że cena fluorku glinu może być wyrażana jako określona w procentach część wartości kursu LME. Z informacji dostarczonych przez strony wynika, że cena AlF₃ mieści się zwykle w przedziale od 45 do 55% LME, co odpowiada kwocie od 650 do 900 USD.

72      Należy również zaznaczyć, że dokumenty, na których oparła się Komisja w zaskarżonej decyzji, zostały przedłożone albo przez Boliden, albo przez innych członków kartelu, w tym zwłaszcza – skarżącą. Ta zaś nie zakwestionowała ani autentyczności, ani wiarygodności, ani mocy dowodowej tych dokumentów, przy czym żaden z dokumentów zawartych w aktach sprawy nie pozwala domniemywać, że należy podać w wątpliwość ich wartość dowodową. Skarżąca bowiem nie podważa samej treści tych dowodów, lecz poprzestaje na kwestionowaniu wniosków, jakie wyciągnęła z nich Komisja w celu wykazania istnienia kartelu.

c)     W przedmiocie dowodu naruszenia

73      W zaskarżonej decyzji Komisja uznała, że uczestnicy spotkania w Mediolanie zawarli porozumienie w przedmiocie zwiększenia o 20% ceny sprzedaży fluorku glinu. Ustalili oni także ogólny poziom cen w kilku regionach świata, w tym w Europie, a w określonych przypadkach podzielili rynki i wymienili szczególnie chronione informacje handlowe. Należy zatem ocenić dowody, na których Komisja oparła się w zaskarżonej decyzji, aby uzasadnić swoje wnioski.

74      Przede wszystkim w sprawozdaniu ze spotkania w Mediolanie jest mowa o wynoszącym 20% wzroście wszystkich kosztów w okresie od czerwca 1999 r. do czerwca 2000 r., który to wzrost wymusza zwiększenie ceny fluorku glinu w 2001 r. o 20%. W tym względzie wyjaśniono dalej, co następuje (motyw 81 zaskarżonej decyzji):

„Ponieważ cena sprzedaży [fluorku glinu] w 2000 r. została ustalona pod koniec pierwszej połowy 1999 r., a nasze koszty w połowie 2000 r. są o 20% wyższe niż w 1999 r., ceny [fluorku glinu] w 2001 r. powinny być o 20% wyższe niż w 2000 r. Wszystkie trzy strony [Fluorsid, skarżąca i IQM] uzgodniły, że podwyżka ta jest racjonalna z punktu widzenia producenta. Powstaje jednak pytanie, czy podaż/popyt na rynku pozwoli na wprowadzenie takiej podwyżki” (s. 1 sprawozdania ze spotkania w Mediolanie).

75      Zatem ze sprawozdania ze spotkania w Mediolanie jasno wynika, że uczestniczący w tym spotkaniu przedstawiciele, w tym przedstawiciel skarżącej, uzgodnili, że w 2001 r. podwyższą cenę sprzedaży fluorku glinu o 20%.

76      Ponadto jeżeli chodzi o rynek europejski, w sprawozdaniu ze spotkania w Mediolanie jest mowa o dotyczącym 2001 r. porozumieniu między przedstawicielami co do ceny „FCA” wynoszącej 775 USD, to jest 800 USD „FOB” za tonę fluorku glinu (motyw 85 zaskarżonej decyzji):

„W odniesieniu do 2001 r. [ICF] chce podwyższyć cenę do 800 USD/t FCA Mordijk [i] 775 USD/t FOB Gabes. [C]ena producenta europejskiego [wynosi zatem] 775/800 USD/t FCA/FOB [na] producenta europejskiego” (s. 6 sprawozdania z Mediolanu).

77      Ze wszystkich tych dokumentów wynika, że cena ta stanowi minimalną cenę sprzedaży, poniżej której członkowie kartelu nie powinni składać ofert na właściwych rynkach.

78      Wnioski te znajdują potwierdzenie w notatkach pana O. z wydziału „Noralf” Bolidenu sporządzonych podczas spotkania w Mediolanie, w którym uczestniczył on drogą telefoniczną, a także w jego ustnych oświadczeniach złożonych w dniach 23 i 31 sierpnia 2006 r. przed Komisją (motywy 77, 89 i 90 zaskarżonej decyzji). Z rzeczonych notatek i oświadczeń wynika mianowicie, że uczestnicy spotkania potwierdzili, iż istnieje potrzeba podwyższenia cen o 20%, i uzgodnili – po sporządzeniu tabeli kosztów – że ceny za 2001 r. powinny zostać podniesione o 20% i wynosić 800 USD za tonę, czyli 50% ceny LME.

79      Ponadto kilka dokumentów powstałych po spotkaniu w Mediolanie świadczy o tym, że uczestnicy tego spotkania przestrzegali warunków zawartego porozumienia, utrzymywali w tym względzie kontakty dwustronne i wymieniali szczególnie chronione dane handlowe, między innymi w celu wzajemnego kontrolowania prowadzonej przez każdego z nich polityki cenowej. I tak, notatka pana T. z wydziału „Noralf” Bolidenu, skierowana do pana O., również z wydziału „Noralf” Bolidenu, dotycząca rozmowy telefonicznej z dnia 25 października 2000 r. między panami T. i AR. ze spółki IQM, wskazuje na to, że ci ostatni wymienili informacje na temat swych ofert cenowych kierowanych do klienta w Australii. Rzeczone oferty cenowe odpowiadały uzgodnionej na spotkaniu w Mediolanie cenie minimalnej 800 USD za tonę. Ze wspomnianej notatki wynika bowiem, że spółka IQM zaoferowała temu klientowi cenę na poziomie „850–875–900 USD”, podczas gdy wydział „Noralf” Bolidenu stwierdził, że zaoferował cenę wynoszącą około 800 USD, lecz nie zawarł jeszcze umowy z tym australijskim klientem (motyw 94 zaskarżonej decyzji).

80      Ponadto z notatki pana C. z Minmetu, która dotyczyła rozmowy telefonicznej, jaką przeprowadził on w dniu 8 listopada 2000 r. z panem G., pracownikiem skarżącej, wynika, że skarżąca uskarżała się na „nie dość wysokie” ceny oferowane przez Minmet w przetargu w Egipcie, tj. „725 USD za tonę FOB/745 USD za tonę CFR”, i pytała, w jaki sposób Minmet zamierza podnieść cenę stosowaną w Wenezueli do 875 USD, skoro Wenezuelczycy mają dostęp do przetargu w Egipcie. Zgodnie z informacjami z tej samej notatki pan C. z Minmetu odpowiedział, iż trudno kontrolować sytuację z powodu braku zaufania, a pan G. potwierdził, że ceny oferowane przedsiębiorstwu Albras, klientowi wytwarzającemu aluminium w Brazylii, przekraczają 800 USD za tonę. Z notatki tej wynika również, że po spotkaniu w Mediolanie skarżąca kontaktowała się z innym uczestnikiem spotkania, Minmetem, w sprawie zawartego na nim porozumienia, aby skontrolować ceny, których żądał Minmet, i przekazać informację o własnych cenach zaoferowanych przedsiębiorstwu Albras (zob. także motyw 95 zaskarżonej decyzji).

81      Ponadto zgodnie z innym sprawozdaniem, z dnia 9 listopada 2000 r., sporządzonego przez pana C. z Minmetu i przesłanego Fluorsidowi, dotyczącym spotkania z panami G. i T., pracownikami skarżącej, skarżąca poinformowała, że podała klientowi Albras cenę 845 USD „CFR” za 3000 ton metrycznych i ofertę wariantową na 1000 ton metrycznych oraz cenę „740 USD »FOB + 65 freight«”, natomiast spółka Derivados del Fluor podała Albrasowi cenę 803 USD za tonę „CFR”. We wspomnianym sprawozdaniu Minmet donosi, że skarżąca twierdzi, iż zażądała kwoty 845 USD za tonę „FOB” od klienta Egyptalum i odrzuciła jego prośbę o obniżenie ceny do 750 USD za tonę. Ze sprawozdania wynika, że skarżąca skarżyła się na niską cenę zażądaną przez Minmet. W sprawozdaniu znajdują się również informacje na temat wymiany informacji dotyczących działalności handlowej spółki IQM w Australii, Ameryce Północnej i Brazylii, a także uwagi na temat rynku wenezuelskiego. Jeżeli chodzi o ten właśnie rynek, w sprawozdaniu wskazano, że skarżąca potwierdziła wolę ograniczenia oferty do 6000 ton metrycznych, podczas gdy Minmet nalegał, aby ceny przekraczały 800 USD za tonę „CFR” (zob. także motyw 96 zaskarżonej decyzji).

82      Z dokumentów dotyczących kontaktów z dnia 25 października oraz 8 i 9 listopada 2000 r. wynika, że zainteresowane przedsiębiorstwa przeprowadzały wzajemne kontrole poziomu cen. Poza tym, jak trafnie wskazała Komisja w zaskarżonej decyzji, ceny te odzwierciedlały wyniki negocjacji przeprowadzonych podczas spotkania w Mediolanie. W tym względzie należy również zaznaczyć, że w dokumentach z dnia 25 października oraz 8 i 9 listopada 2000 r. mowa jest o kontaktach nawiązywanych po spotkaniu w Mediolanie między jego uczestnikami, a zwłaszcza między Fluorsidem, Minmetem i skarżącą, które to spółki najwyraźniej były związane zawartym na tym spotkaniu porozumieniem w przedmiocie cen, skoro powołują się na kluczowe elementy tego porozumienia.

83      Z jednej strony owo porozumienie w przedmiocie cen dotyczyło rynków europejskich. W sprawozdaniu ze spotkania w Mediolanie wskazano w tym względzie ilości produkcji i sprzedaży fluorku glinu w 2000 r., zwłaszcza w Norwegii, Szwecji, Hiszpanii i we Włoszech (s. 2 sprawozdania z Mediolanu), a także prognozy dotyczące wielkości sprzedaży w 2001 r. dla Rumunii, Włoch, Norwegii, Niemiec i Niderlandów (s. 2 i 3 sprawozdania z Mediolanu). Ponadto w sprawozdaniu z Mediolanu znajduje się wzmianka o wymianie informacji dotyczących wielkości sprzedaży uczestników kartelu w Europie, zwłaszcza we Włoszech, w Rumunii, Hiszpanii, Skandynawii, Niemczech, Beneluksie i Zjednoczonym Królestwie. W tym względzie skarżąca poinformowała, że w 2001 r. zamierza podwyższyć cenę do 800 USD za tonę „FCA Mordijk” i do 775 USD za tonę „FOB Gabes”, w efekcie czego cena producenta europejskiego wynosiłaby 775/800 USD za tonę „FCA/FOB” (s. 6 sprawozdania z Mediolanu; zob. także motyw 85 zaskarżonej decyzji i pkt 76 powyżej).

84      Z drugiej strony Komisja wykazała, że porozumienie to było stosowane również w różnych innych regionach świata. I tak, ze sprawozdania ze spotkania w Mediolanie wynika, jeżeli chodzi o Australię, że „przewidywana cena” na 2001 r. wynosiła 800 USD za tonę „FOB Europe”, czyli „50% LME FOB”, natomiast cena europejska mogła być wyższa niż cena chińska i powinna wynosić 875 USD za tonę. Jeżeli chodzi o Amerykę Południową, w sprawozdaniu tym znajdują się ceny za 2000 r. i ceny minimalne za 2001 r. W przypadku Wenezueli na 2001 r. przyjęto cenę 850 USD za tonę metryczną „C&F Filo”, a jako bezwzględną cenę minimalną – 890 USD za tonę metryczną. W przypadku Brazylii wszyscy producenci uzgodnili, że cena powinna wynosić około „50% LME FOB” i 875 USD za tonę „CFR”. Jeżeli chodzi o Amerykę Północną, cena dla firmy Alcoa na 2000 r. wynosiła 775 USD za tonę metryczną „ex Point Comfort”, natomiast na 2001 r. – 800/825 USD za tonę metryczną „ex Point Comfort”. Dostawcy, którzy nie zaopatrywali firmy Alcoa, powinni uzyskać cenę 825 USD za tonę jako cenę „z magazynu” i 825 USD za tonę dostarczoną. Uczestnicy spotkania w Mediolanie wyrazili zainteresowanie zaopatrywaniem niektórych regionów świata. Jeżeli chodzi o Indie, w sprawozdaniu z Mediolanu znajduje się informacja, że wyrażono zainteresowanie sprzedażą 3000 ton, lecz cena powinna wynosić 900 USD za dostarczoną tonę metryczną. W przypadku Turcji pojawia się cena 800 USD za tonę „FOB” (s. 6 i 7 sprawozdania ze spotkania w Mediolanie; zob. także motywy 86 i 87 zaskarżonej decyzji).

85      W oświadczeniach ustnych złożonych przed Komisją w dniach 23 i 31 sierpnia 2006 r. pan O. z wydziału „Noralf” Bolidenu stwierdził ponadto, że uczestnicy spotkania w Mediolanie zawarli porozumienie dotyczące klientów każdego z nich, a także poziomu cen, jaki miał zostać utrzymany w Europie i poza nią. Celem spotkania w Mediolanie było także opracowanie wspólnego wyjaśnienia kwestii, w jaki sposób nowe poziomy cen mają być wprowadzane. Uczestnicy spotkania w Mediolanie podzielili między siebie ilości, które miały być oferowane różnym klientom. Uzgodniono w sposób dorozumiany respektowanie klientów każdego z nich oraz dostaw realizowanych na rzecz każdego z tych klientów (zob. motyw 90 zaskarżonej decyzji).

86      Podobnie z notatki z rozmowy telefonicznej z dnia 25 października 2000 r. wynika, że pan A. ze spółki IQM chciał „pozostać w kontakcie” z panem T. z wydziału „Noralf” Bolidenu i wyraził zgodę, jeżeli chodzi o Australię, aby wydział „Noralf” Bolidenu dostarczał 3000 ton, informując, że w 1999 r. dostarczył 7000 ton i zamierza utrzymać ten poziom. Ponadto z notatki tej wynika, że przy tej okazji pan T. wspomniał o cenie 800 USD, która odpowiadała cenie uzgodnionej dla Australii na spotkaniu w Mediolanie. Notatka stanowi zatem dowód na to, że między wydziałem „Noralf” Bolidenu a spółką IQM już po spotkaniu w Mediolanie dochodziło do kontaktów w sprawie ceny i ilości fluorku glinu dostarczanych lub oferowanych w Australii, a ich treść jest zgodna z tym, co uzgodniono na spotkaniu w Mediolanie (zob. także motyw 94 zaskarżonej decyzji).

87      Wreszcie ze sprawozdania ze spotkania w Mediolanie wynika również, że uczestnicy tego spotkania, tj. spółki Fluorsid, skarżąca i IQM, wymieniali już po nim informacje na temat produkcji i wielkości sprzedaży w 2000 r., a także na temat prognoz na 2001 r. dotyczących różnych krajów na całym świecie, z wyszczególnieniem dokładnych ilości, jak również informacje dotyczące producentów i klientów. Jeżeli chodzi o „konkretne rynki”, w sprawozdaniu tym znajduje się następująca informacja (motyw 84 zaskarżonej decyzji):

„Zbadaliśmy każdy rynek w celu ustalenia ogólnego poziomu cen oraz, w niektórych przypadkach, podziału rynku. Wszyscy uzgodniliśmy jednak, że bez względu na to, komu przypadnie zawarcie transakcji sprzedaży, należy uzyskać wyższy poziom cen. Powinniśmy zatem zniechęcać do stosowania dużych upustów cenowych” (s. 5 sprawozdania ze spotkania w Mediolanie).

88      Wynika stąd, że uczestnicy spotkania w Mediolanie wymieniali istotne informacje handlowe, w tym informacje dotyczące wielkości produkcji, uzyskanych lub przewidywanych wielkości sprzedaży, swoich klientów w Europie i na świecie, ustalania cen, a także podziału między siebie rynków, w celu wypracowania porozumienia w przedmiocie czynników konkurencji.

89      Ze wszystkich tych dowodów, których treści jako takiej skarżąca nie kwestionuje, wynika zatem, że Komisja udowodniła w sposób prawnie wystarczający istnienie porozumienia dotyczącego ustalania cen w rozumieniu art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG, które zawarto podczas spotkania w Mediolanie i w którym skarżąca uczestniczyła.

90      W konsekwencji w zaskarżonej decyzji Komisja wykazała, że spotkanie w Mediolanie miało antykonkurencyjny cel, a zawarte na nim porozumienie naruszało art. 81 ust. 1 WE, przy czym nie jest wymagane udowodnienie jego skutków (wyrok Trybunału z dnia 8 lipca 1999 r. w sprawie C‑49/92 P Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, Rec. s. I‑4125, pkt 123; ww. w pkt 68 wyrok w sprawach połączonych JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, pkt 181). W tym względzie należy przypomnieć, że w kontekście oceny ewentualnego naruszenia art. 81 ust. 1 WE przez dane porozumienie przesłanki antykonkurencyjnego celu i skutku porozumienia mają charakter nie kumulatywny, lecz alternatywny. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem alternatywny charakter tej przesłanki wyrażony za pomocą spójnika „lub” skutkuje w pierwszej kolejności koniecznością zbadania samego celu porozumienia z uwzględnieniem kontekstu gospodarczego, w jakim ma być ono stosowane. Nie jest jednak konieczne badanie skutków porozumienia, jeżeli został stwierdzony jego antykonkurencyjny cel (zob. podobnie wyroki Trybunału: z dnia 6 października 2009 r. w sprawach połączonych C‑501/06 P, C‑513/06 P, C‑515/06 P i C‑519/06 P GlaxoSmithKline Services i in. przeciwko Komisji i in., Zb.Orz. s. I‑9291, pkt 55; z dnia 4 października 2011 r. w sprawach połączonych C‑403/08 i C‑429/08 Football Association Premier League i in., Zb.Orz. s. I‑9083, pkt 135).

91      W tych okolicznościach nie ma potrzeby badania, czy wynikające z orzecznictwa kryteria dotyczące pojęcia uzgodnionej praktyki (zob. ww. w pkt 90 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, pkt 111–114, 131, 132; wyrok Sądu z dnia 20 marca 2002 r. w sprawie T‑9/99 HFB i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1487, pkt 187, 190) są spełnione także w tym przypadku. Skoro bowiem sytuacja rozpatrywana w niniejszej sprawie ma znamię „porozumienia”, konieczne do zastosowania zakazu przewidzianego w art. 81 WE, chodziłoby tylko o dokonanie alternatywnej kwalifikacji tego samego kartelu, niemającej wpływu na pozostałą część analizy.

92      Ze wszystkich powyższych rozważań wynika zatem, że zarzut oparty na naruszeniu art. 81 WE należy oddalić jako bezzasadny.

2.     W przedmiocie przedstawionej tytułem żądania ewentualnego części drugiej zarzutu, dotyczącej tego, że okoliczności faktycznych zarzucanych skarżącej nie można zakwalifikować jako jednolitego i ciągłego naruszenia

a)     Uwagi wstępne

93      Skarżąca kwestionuje zaskarżoną decyzję w zakresie, w jakim Komisja zakwalifikowała naruszenie jako ciągłe i jednolite. W piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów nie przedstawiono żadnego związku, jaki miał zachodzić między różnymi kontaktami mającymi miejsce między uczestnikami kartelu. Ponadto wydaje się, że Komisja nie posiada dowodów istnienia kartelu po spotkaniu w Mediolanie. Na podstawie faktu, iż dochodziło do kontaktów dwustronnych między wydziałem „Noralf” Bolidenu a spółką IQM z jednej strony oraz między Fluorsidem a skarżącą z drugiej strony, nie można stwierdzić, że wszyscy uczestnicy spotkania w Mediolanie utrzymywali kontakty między sobą. Wreszcie dokumenty dotyczące kontaktów z października i listopada 2000 r. nie zawierają wzmianki o spotkaniu w Mediolanie.

94      Komisja kwestionuje argumenty skarżącej i wnosi o oddalenie zarzutu drugiego.

b)     W przedmiocie ciągłego i jednolitego naruszenia

95      Na wstępie należy przypomnieć koncepcję ciągłego i jednolitego naruszenia.

96      Zgodnie z orzecznictwem sztuczny byłby podział ciągłego zachowania charakteryzującego się tym samym pojedynczym celem na kilka odrębnych naruszeń w sytuacji, gdy zachodzi jednolite naruszenie, które stopniowo konkretyzuje się w drodze zarówno porozumień, jak i uzgodnionych praktyk (ww. w pkt 90 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, pkt 81; wyrok Sądu z dnia 16 czerwca 2011 r. w sprawie T‑211/08 Putters International przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑3729, pkt 31).

97      W takich okolicznościach przedsiębiorstwo, które uczestniczyło w naruszeniu przez swe własne zachowania, które wchodziły w zakres pojęcia porozumienia lub praktyki uzgodnionej o antykonkurencyjnym celu w rozumieniu art. 81 ust. 1 WE i miały na celu przyczynienie się do realizacji naruszenia w jego całokształcie, ponosi również odpowiedzialność w odniesieniu do całego okresu swego udziału w tym naruszeniu za zachowania innych przedsiębiorstw w ramach tego samego naruszenia (ww. w pkt 90 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, pkt 83; ww. w pkt 96 wyrok w sprawie Putters International przeciwko Komisji, pkt 32).

98      Z wyroku tego wynika, iż aby ustalić istnienie naruszenia jednolitego i ciągłego, Komisja musi udowodnić, że dane przedsiębiorstwo zamierzało przyczynić się swoim zachowaniem do wspólnych celów realizowanych przez ogół uczestników oraz że wiedziało o postępowaniu planowanym lub wprowadzanym w życie przez inne przedsiębiorstwa w dążeniu do tych samych celów lub że mogło to rozsądnie przewidzieć i było gotowe zaakceptować takie ryzyko (ww. w pkt 90 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, pkt 87; ww. w pkt 96 wyrok w sprawie Putters International przeciwko Komisji, pkt 33).

99      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki mogą być traktowane jako elementy konstytutywne jednolitego porozumienia antykonkurencyjnego jedynie wówczas, gdy zostanie ustalone, że wpisują się one w ogólny plan realizujący wspólny cel. Poza tym jedynie w przypadku, gdy przedsiębiorstwo w momencie udziału w tych porozumieniach, decyzjach i uzgodnionych praktykach wiedziało lub powinno było wiedzieć, że postępując w ten sposób, staje się częścią jednolitego porozumienia, jego udział w danych porozumieniach, decyzjach i uzgodnionych praktykach może stanowić wyraz przystąpienia do tego porozumienia (zob. ww. w pkt 96 wyrok w sprawie Putters International przeciwko Komisji, pkt 34 i przytoczone tam orzecznictwo).

100    Z orzecznictwa przytoczonego w pkt 96–99 powyżej wynika zatem, że aby ustalić udział przedsiębiorstwa w jednolitym i ciągłym naruszeniu, muszą zostać łącznie spełnione trzy przesłanki: istnienie ogólnego planu realizującego wspólny cel, celowe przyczynianie się przedsiębiorstwa do realizacji tego planu oraz fakt, iż miało ono (udowodnioną lub domniemaną) wiedzę na temat noszących znamiona naruszenia zachowań pozostałych uczestników (ww. w pkt 96 wyrok w sprawie Putters International przeciwko Komisji, pkt 35).

101    Pojęcie jednolitego naruszenia odnosi się więc do sytuacji, w której kilka przedsiębiorstw uczestniczyło w naruszeniu polegającym na ciągłym zachowaniu, któremu przyświeca jedyny cel gospodarczy w postaci zakłócenia konkurencji, lub na poszczególnych naruszeniach powiązanych ze sobą tożsamością przedmiotu (ten sam cel wszystkich zachowań) i podmiotów (te same zainteresowane przedsiębiorstwa, świadome tego, że działają we wspólnym celu) (wyroki Sądu: z dnia 8 lipca 2008 r. w sprawie T‑53/03 BPB przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑1333, pkt 257, z dnia 28 kwietnia 2010 r. w sprawie T‑446/05 Amann & Söhne i Cousin Filuterie przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑1255, pkt 89 oraz z dnia 24 marca 2011 r. w sprawie T‑385/06 Aalberts Industries i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑1223, pkt 86). Taka wykładnia nie może zostać podważona ze względu na to, że jedno lub kilka ze zdarzeń stanowiących ten szereg działań lub to ciągłe zachowanie, rozpatrywane odrębnie, może również samo w sobie stanowić naruszenie art. 81 WE (ww. wyroki: w sprawie BPB przeciwko Komisji, pkt 252 oraz w sprawie Aalberts Industries i in. przeciwko Komisji, pkt 86).

102    Ponadto zgodnie z utrwalonym orzecznictwem pojęcie jednolitego naruszenia może wiązać się z kwalifikacją prawną zachowania antykonkurencyjnego polegającego na porozumieniach, uzgodnionych praktykach i decyzjach związków przedsiębiorstw (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 20 kwietnia 1999 r. w sprawach połączonych od T‑305/94 do T‑307/94, od T‑313/94 do T‑316/94, T‑318/94, T‑325/94, T‑328/94, T‑329/94 i T‑335/94 Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑931, pkt 696–698; ww. w pkt 91 wyrok w sprawie HFB i in. przeciwko Komisji, pkt 186; wyrok Sądu z dnia 12 grudnia 2007 r. w sprawach połączonych T‑101/05 i T‑111/05 BASF i UCB przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4949, pkt 159; ww. w pkt 101 wyrok w sprawie Amann & Söhne i Cousin Filuterie przeciwko Komisji, pkt 91).

103    Jeżeli różne działania wpisują się w „plan ogólny” ze względu na ich identyczny cel zakłócający konkurencję na wspólnym rynku, to Komisja jest uprawniona do przypisania odpowiedzialności za te działania w zależności od udziału w naruszeniu rozpatrywanym w całości (ww. w pkt 66 wyrok w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 258; wyrok Trybunału z dnia 21 września 2006 r. w sprawie C‑113/04 P Technische Unie przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑8831, pkt 178; ww. w pkt 101 wyroki: w sprawie Amann & Söhne i Cousin Filterie przeciwko Komisji, pkt 90; w sprawie Aalberts Industries i in. przeciwko Komisji, pkt 87). Poszczególne przejawy omawianego naruszenia muszą być postrzegane w szerszym kontekście, który wyjaśnia ich rację bytu. Zatem w ramach przeprowadzenia postępowania dowodowego moc dowodowa poszczególnych okoliczności faktycznych jest zwiększona lub obniżona w związku z innymi zaistniałymi okolicznościami faktycznymi, które łącznie pozwalają dowieść istnienia jednolitego naruszenia (wyrok Sądu z dnia 8 lipca 2008 r. w sprawie T‑54/03 Lafarge przeciwko Komisji, niepublikowany w Zbiorze, pkt 271).

104    Należy również wskazać, że pojęcie jednolitego celu nie może zostać zdefiniowane za pomocą ogólnego odniesienia do zakłócenia konkurencji na rynku, którego dotyczy naruszenie, ponieważ wpływ na konkurencję jako cel lub skutek jest elementem współistniejącym wraz z wszelkim zachowaniem wchodzącym w zakres stosowania art. 81 ust. 1 WE. Taka definicja pojęcia jednolitego celu mogłaby pozbawić pojęcie jednolitego i ciągłego naruszenia części jego znaczenia, ponieważ pociągałaby za sobą konieczność systematycznej kwalifikacji kilku zachowań dotyczących jednego sektora gospodarki, które są zakazane przez art. 81 ust. 1 WE, jako elementów stanowiących jednolite naruszenie. Zatem aby zakwalifikować różne działania jako jednolite i ciągłe naruszenie, należy zbadać, czy istnieje między nimi związek komplementarności w tym znaczeniu, że każde z nich miało być odpowiedzią na jedną lub kilka konsekwencji normalnego działania konkurencji, a wzajemnie oddziałując, każde z nich przyczyniało się do realizacji całości skutków antykonkurencyjnych zamierzonych przez ich sprawców w ramach całościowego planu mającego jednolity cel. W tym zakresie trzeba uwzględnić wszelkie okoliczności mogące wykazać lub podważyć ten związek, takie jak okres stosowania, treść (w tym zastosowane metody) i jednocześnie cel różnych zarzucanych działań (zob. podobnie ww. w pkt 102 wyrok w sprawach połączonych BASF i UCB przeciwko Komisji, pkt 179–181; ww. w pkt 101 wyroki: w sprawie Amann & Söhne i Cousin Filterie przeciwko Komisji, pkt 92; w sprawie Aalberts Industries i in. przeciwko Komisji, pkt 88).

105    W niniejszej sprawie Komisja stwierdziła w zaskarżonej decyzji, że spotkanie w Mediolanie, rozmowa telefoniczna między wydziałem „Noralf” Bolidenu a spółką IQM z dnia 25 października 2000 r. oraz kontakty z listopada 2000 r. tworzą jednolite i ciągłe naruszenie, którego podstawą była wspólna wola uczestników, w tym skarżącej, aby zachowywać się w określony sposób na rynku fluorku glinu. Zgodnie z zaskarżoną decyzją uczestnicy wspomnianego spotkania ustalili w drodze porozumienia „lub” uzgodnionej praktyki, że będą dostosowywać swoje zachowania na rynku, ograniczając w ten sposób swoją autonomię w obszarze strategii handlowej. Tego rodzaju zachowania stanowiły element ogólnego planu mającego jednolity i wspólny antykonkurencyjny cel, to jest zakłócenie normalnej ewolucji cen fluorku glinu (motywy 125–128 zaskarżonej decyzji).

106    Jak zatem wykazała Komisja, z dowodów leżących u podstaw zaskarżonej decyzji, które zostały przeanalizowane w pkt 73–89 powyżej, wynika, że uczestnicy spotkania w Mediolanie, w tym skarżąca, wymieniali informacje na temat cen zafakturowanych lub cen, które miały być zafakturowane, i uzgadniali między sobą podwyżki cen. Wymieniali oni również szczególnie chronione informacje handlowe na temat prognoz sprzedaży i zachowań w różnych regionach geograficznych, a także, już po spotkaniu w Mediolanie, na bieżąco informowali się nawzajem o swoich działaniach, ofertach i cenach na rynku. Wszystkie zachowania przedsiębiorstw uczestniczących w spotkaniu miały jeden i ten sam cel, to jest podwyższenie ceny fluorku glinu i związaną z tym koordynację zachowań uczestników kartelu na rynku. Z dokumentów potwierdzających kontakty, do jakich dochodziło między nimi już po spotkaniu w Mediolanie, wynika, że uczestnicy tego spotkania utrzymywali kontakty, nadal wymieniali informacje handlowe związane z przedmiotem spotkania w Mediolanie oraz cenami oferowanymi różnym klientom w różnych regionach świata i dbali, aby odpowiadały one ustaleniom poczynionym na spotkaniu w Mediolanie. W tym względzie fakt, że dokumenty dotyczące kontaktów z października i listopada 2000 r. nie zawierają wzmianki o spotkaniu w Mediolanie, nie jest decydujący, a wyraźne odniesienie do spotkania w Mediolanie nie jest konieczne. Z dokumentów tych bowiem jasno wynika, że wymienione w nich ceny są całkowicie zbieżne z ustaleniami poczynionymi na spotkaniu w Mediolanie. W konsekwencji Komisja musiała dojść do wniosku, że chodzi o kontynuację pierwotnie uzgodnionych zachowań rynkowych uczestników kartelu w zakresie dotyczącym ceny fluorku glinu.

107    Fakt, że różne kontakty, zarówno spotkanie w Mediolanie, jak i kontakty późniejsze, miały miejsce w dość krótkim przedziale czasu, nie ma wpływu na wyciągnięty przez Komisję wniosek dotyczący występowania jednolitego i ciągłego naruszenia. Nie istnieje wymóg minimalnego czasu trwania lub minimalnej liczby czynności lub spotkań, który musi być spełniony, aby można było mówić o jednolitym i ciągłym naruszeniu, lecz przedłużony czas trwania i wzmożona częstotliwość kontaktów mogą spotęgować przekonanie o występowaniu takiego naruszenia. Decydujące znaczenie ma to, że te różnego rodzaju elementy wpisują się w ogólny plan, czego Komisja dowiodła w zaskarżonej decyzji. Chodzi o zachowania mające ten sam cel, to jest porozumienie dotyczące ceny fluorku glinu i respektowanie tego porozumienia przez uczestników kartelu.

108    Z tego względu Sąd uważa, że Komisja słusznie stwierdziła w niniejszej sprawie występowanie jednolitego i ciągłego naruszenia.

109    Należy zatem oddalić zarzut drugi.

C –  W przedmiocie zarzutu pierwszego, dotyczącego naruszenia prawa do obrony i art. 27 rozporządzenia nr 1/2003

1.     Uwagi wstępne

110    Skarżąca uważa, że Komisja, przyjmując zaskarżoną decyzję, nie zastosowała się do art. 27 rozporządzenia nr 1/2003, a także do podstawowej zasady poszanowania prawa do obrony. Jej zdaniem w zaskarżonej decyzji nałożono karę za naruszenie inne niż to, które zostało opisane w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów. W wyniku tych rozbieżności skarżąca nie mogła w skuteczny sposób przedstawić swojego stanowiska w trakcie postępowania administracyjnego. Istotne różnice dotyczą uczestników i czasu trwania naruszenia. Zasięg geograficzny kartelu, o którym mowa w zaskarżonej decyzji, jest znacznie większy niż zakres stosowania praktyk ograniczających konkurencję opisanych w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów. Logika, struktura i cel naruszenia opisanego w zaskarżonej decyzji nie odpowiadają opisowi naruszenia zawartemu w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów. Zgodnie z tym pismem skarżąca uczestniczyła w złożonym i długotrwałym naruszeniu, które charakteryzowało się etapem przygotowawczym w postaci stosunków dwustronnych i etapem ostatecznym, który nastąpił po zawarciu porozumienia w Grecji w dniu 29 lipca 1999 r., w ramach którego uzgodniono ceny na 2000 r. Spotkanie w Mediolanie stanowiło wraz ze spotkaniem w Grecji punkt kulminacyjny kartelu i pozwoliło zainteresowanym przedsiębiorstwom ustalić ceny na 2001 r. Komisja nie znalazła dowodu na jakiekolwiek inne spotkanie kartelu w latach następujących po spotkaniu w Mediolanie. Późniejsze kontakty ograniczały się do dwustronnej wymiany informacji. Natomiast w zaskarżonej decyzji pominięto etap przygotowawczy i spotkanie w Grecji, spotkanie w Mediolanie opisano jako będący następstwem szeregu wcześniejszych wydarzeń początek innego naruszenia i stwierdzono, że kontakty, które następowały po spotkaniu w Mediolanie, pozwoliły uczestnikom monitorować wdrażanie ich domniemanego porozumienia. Ponadto Komisja oparła się w zaskarżonej decyzji na dokumentach, o których nie wspomniano w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów. Skarżąca stwierdziła, że rozbieżności między naruszeniem, o którym mowa w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, a naruszeniem, za które nałożono karę w zaskarżonej decyzji, są takie, iż dopiero po zapoznaniu się z zaskarżoną decyzją skarżąca dowiedziała się, jakie są prawdziwe zarzuty Komisji. W toku postępowania administracyjnego skarżąca nie miała okazji przedstawić swoich uwag na temat zasadniczej roli spotkania w Mediolanie ani późniejszych kontaktów, które rzekomo miały stanowić wykonanie poczynionych wówczas uzgodnień. Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów wprowadza również skarżącą w błąd, jeżeli chodzi o zasięg geograficzny kartelu. Skarżąca nie mogła wypowiedzieć się w sprawie nowych informacji, które skłoniły Komisję do zakwalifikowania odmiennego naruszenia jako jednolite i ciągłe na podstawie kontaktów, w sprawie których skarżąca nie mogła się wypowiedzieć. Komisja naruszyła w ten sposób prawo skarżącej do obrony. Naruszenie prawa do obrony jest tym poważniejsze, że bezsprzecznie postępowanie mogłoby się zakończyć innym wynikiem, gdyby strony mogły przedstawić swoje argumenty.

111    Komisja kwestionuje argumenty skarżącej. W tym względzie Komisja przypomina zasady dotyczące pisma w sprawie przedstawienia zarzutów w kontekście poszanowania prawa do obrony. Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów powinno w szczególności zawierać przedstawienie zarzutów dostatecznie jasne, aby zainteresowane strony mogły zapoznać się z zachowaniami, które Komisja im zarzuca. Natomiast ostateczna decyzja nie musi być koniecznie dokładną kopią pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, zważywszy, że Komisja powinna być w stanie uwzględnić w decyzji odpowiedzi zainteresowanych przedsiębiorstw.

112    Jeżeli chodzi o czas trwania i liczbę uczestników naruszenia, Komisja twierdzi, że powinna mieć możliwość zmiany swojej oceny czasu trwania i uczestników naruszenia, zwłaszcza jeżeli ogranicza zakres przyjętych zarzutów. W zaskarżonej decyzji Komisja przyjęła okres od dnia 12 lipca do dnia 31 grudnia 2000 r. w miejsce okresu od dnia 30 czerwca 1997 r. do dnia 31 grudnia 2001 r. Z powodu tych różnic nie można mówić o naruszeniu prawa skarżącej do obrony. Jeżeli chodzi o zasięg geograficzny kartelu, Komisja przypomina o ogólnoświatowym zasięgu kartelu, który to zasięg został dowiedziony już w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów i jasno wynikał ze sprawozdania ze spotkania w Mediolanie. Skarżąca wiedziała o ogólnoświatowym zasięgu kartelu i miała możliwość wypowiedzenia się na ten temat w toku postępowania administracyjnego. Komisja odrzuca argumenty skarżącej dotyczące logiki i struktury kartelu. Jeżeli chodzi o charakter naruszenia, Komisja zauważa, że zarówno w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, jak i w zaskarżonej decyzji stwierdzono, iż opisane antykonkurencyjne działania mają cechy porozumień „lub” uzgodnionych praktyk w rozumieniu art. 81 WE oraz że zachowanie to stanowi jednolite i ciągłe naruszenie. Następnie okoliczności faktyczne przedstawione na poparcie występowania naruszenia były znane skarżącej, która miała okazję przedstawić swój punkt widzenia w toku postępowania administracyjnego. W przeciwieństwie do tego, co twierdzi skarżąca, w zaskarżonej decyzji nie pominięto etapu przygotowawczego i spotkania w Grecji, a spotkanie w Mediolanie nie zostało uznane za początek naruszenia popełnionego „ab nihilo”. Jednak dowody dotyczące okresu poprzedzającego spotkanie w Mediolanie okazały się niedostateczne. Ponadto skarżąca miała okazję wypowiedzenia się na temat zasadniczej roli spotkania w Mediolanie i kontaktów dwustronnych, które nastąpiły po tym spotkaniu.

113    Jeżeli chodzi o dokumenty dotyczące kontaktów, do jakich doszło w dniach 8 i 9 listopada 2000 r. między Minmetem a skarżącą, Komisja stwierdziła, że dokumenty te znajdowały się w aktach przesłanych skarżącej wraz z pismem w sprawie przedstawienia zarzutów i zostały wykorzystane przez Komisję w zaskarżonej decyzji w odpowiedzi na argumenty podniesione przez skarżącą celem zaprzeczenia istnienia porozumienia. Ponadto Komisja wskazała w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, że już po odbyciu spotkania w Mediolanie spółki uczestniczące w porozumieniu nadal wymieniały informacje rynkowe w ramach kontaktów dwustronnych. Bez względu na okoliczności Komisja uważa, że dowody dotyczące spotkania w Mediolanie w sposób prawnie wystarczający potwierdzają udział skarżącej w naruszeniu opisanym w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów i w zaskarżonej decyzji, a skarżąca nie wykazała, iż zdystansowała się od porozumienia zawartego na tym spotkaniu.

114    Pierwszy zarzut, oparty na naruszeniu prawa do obrony, należy zatem zdaniem Komisji oddalić jako bezzasadny.

2.     Ocena Sądu

a)     Informacje ogólne

115    Należy przypomnieć, że przestrzeganie prawa do obrony w postępowaniach administracyjnych z zakresu polityki konkurencji stanowi ogólną zasadę prawa Unii, której poszanowanie zapewniają sądy Unii (zob. wyrok Trybunału z dnia 3 września 2009 r. w sprawie C‑534/07 P Prym i Prym Consumer przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑7415, pkt 26 i przytoczone tam orzecznictwo).

116    Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem poszanowanie prawa do obrony wymaga, aby zainteresowane przedsiębiorstwo miało w trakcie postępowania administracyjnego możliwość przedstawienia w skuteczny sposób swego stanowiska w kwestii prawdziwości i znaczenia utrzymywanego stanu faktycznego oraz w kwestii dokumentów, na podstawie których Komisja oparła swe twierdzenie o istnieniu naruszenia traktatu (zob. wyroki Trybunału: z dnia 7 czerwca 1983 r. w sprawach połączonych od 100/80 do 103/80 Musique Diffusion française i in. przeciwko Komisji, Rec. s. 1825, pkt 10; z dnia 6 kwietnia 1995 r. w sprawie C‑310/93 P BPB Industries i British Gypsum przeciwko Komisji, Rec. s. I‑865, pkt 21; z dnia 9 lipca 2009 r. w sprawie C‑511/06 P Archer Daniels Midland przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑5843, pkt 88 i przytoczone tam orzecznictwo).

117    Artykuł 27 ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003 odzwierciedla tę zasadę w zakresie, w jakim przewiduje, że stronom wysyła się pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, które musi wskazywać w wyraźny sposób wszystkie istotne okoliczności, na których Komisja opiera się na tym etapie postępowania (zob. podobnie ww. w pkt 66 wyrok w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 67), aby umożliwić zainteresowanym stronom skuteczne zapoznanie się z zachowaniami, które Komisja im zarzuca, oraz z dowodami, którymi Komisja dysponuje (zob. podobnie wyrok Trybunału z dnia 15 października 2002 r. w sprawach połączonych C‑238/99 P, C‑244/99 P, C‑245/99 P, C‑247/99 P, od C‑250/99 P do C‑252/99 P i C‑254/99 P Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I‑8375, pkt 315, 316; ww. w pkt 66 wyrok w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 66, 67), i umożliwić im skuteczną obronę przed wydaniem przez nią ostatecznej decyzji (zob. podobnie ww. w pkt 116 wyrok w sprawie Archer Daniels Midland przeciwko Komisji, pkt 85, 86). Wymóg ten jest spełniony, jeśli owa decyzja nie obciąża zainteresowanych naruszeniami innymi niż ujęte w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów oraz nie zawiera okoliczności innych niż te, co do których zainteresowani mieli sposobność się wypowiedzieć (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 19 marca 2003 r. w sprawie T‑213/00 CMA CGM i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑913, pkt 109 i przytoczone tam orzecznictwo).

118    Wskazanie zasadniczych elementów, na których Komisja opiera się w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, może mieć jednak formę skróconą, a ostateczna decyzja nie musi koniecznie być kopią pisma w sprawie przedstawienia zarzutów (ww. w pkt 116 wyrok w sprawach połączonych Musique Diffusion française i in. przeciwko Komisji, pkt 14), gdyż pismo to jest dokumentem roboczym, w którym oceny faktyczna i prawna mają charakter wyłącznie tymczasowy (zob. podobnie wyrok Trybunału z dnia 17 listopada 1987 r. w sprawach połączonych 142/84 i 156/84 British American Tobacco i Reynolds Industries przeciwko Komisji, Rec. s. 4487, pkt 70). Tym samym dopuszczalne są uzupełnienia treści pisma w sprawie przedstawienia zarzutów dokonane w świetle udzielonych na to pismo odpowiedzi stron, których argumenty wskazują, że mogły one skutecznie skorzystać ze swego prawa do obrony. Mając na uwadze postępowanie administracyjne, Komisja może również zmienić lub dodać argumenty faktyczne i prawne na poparcie zarzutów, które postawiła (zob. podobnie wyroki Sądu: z dnia 28 lutego 2002 r. w sprawie T‑86/95 Compagnie générale maritime i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1011, pkt 448; z dnia 22 października 2002 r. w sprawie T‑310/01 Schneider Electric przeciwko Komisji, Rec. s. II‑4071, pkt 438). W konsekwencji do momentu wydania decyzji końcowej Komisja może, w szczególności w świetle uwag na piśmie lub uwag ustnych stron, albo zrezygnować z części bądź nawet z całości zarzutów pierwotnie sformułowanych względem nich i w ten sposób zmodyfikować swoje stanowisko na ich korzyść, albo na odwrót – postanowić dodać nowe zarzuty, o ile da ona przedsiębiorstwom, których dotyczy postępowanie, okazję do przedstawienia ich stanowiska na ten temat (zob. wyrok Sądu z dnia 30 września 2003 r. w sprawach połączonych T‑191/98 i od T‑212/98 do T‑214/98 Atlantic Container Line i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑3275, pkt 115 i przytoczone tam orzecznictwo).

119    Ponadto zgodnie z orzecznictwem do naruszenia prawa do obrony dochodzi wówczas, gdy możliwe jest, że ze względu na nieprawidłowości po stronie Komisji prowadzone przez nią postępowanie administracyjne mogło zakończyć się innym wynikiem. Skarżące przedsiębiorstwo wykazuje, że tego typu naruszenie miało miejsce, jeżeli owo przedsiębiorstwo wystarczająco udowodni nie to, że treść decyzji Komisji byłaby inna, lecz to, że gdyby ta nieprawidłowość nie zaistniała, mogłoby ono lepiej zorganizować swoją obronę, na przykład posługując się na swoją obronę dokumentami, do których odmówiono mu dostępu w toku postępowania administracyjnego (zob. podobnie wyroki Trybunału: z dnia 2 października 2003 r. w sprawie C‑194/99 P Thyssen Stahl przeciwko Komisji, Rec. s. I‑10821, pkt 31 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 1 lipca 2010 r. w sprawie C‑407/08 P Knauf Gips przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑6375, pkt 28; zob. także analogicznie wyrok Trybunału z dnia 1 października 2009 r. w sprawie C‑141/08 P Foshan Shunde Yongjian Housewares & Hardware przeciwko Radzie, Zb.Orz. s. I‑9147, pkt 94).

120    Jeżeli chodzi konkretnie o prawo dostępu do akt, z utrwalonego orzecznictwa wynika, iż w przypadku, w którym odmówiono dostępu do danego dokumentu, wystarczy, aby przedsiębiorstwo wykazało, że mogłoby wykorzystać ten dokument do swojej obrony (zob. wyrok Trybunału z dnia 25 października 2011 r. w sprawie C‑109/10 P Solvay przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑10329, pkt 57 i przytoczone tam orzecznictwo; opinia rzecznika generalnego J. Kokott w przywołanej powyżej sprawie Solvay przeciwko Komisji, pkt 171 i przytoczone tam orzecznictwo; ww. w pkt 66 wyrok w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 74, 75; ww. w pkt 119 wyrok w sprawie Knauf Gips przeciwko Komisji, pkt 23; ww. w pkt 117 wyrok z dnia 15 października 2002 r. w sprawach połączonych Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, pkt 318, 324). Przedsiębiorstwo to nie musiało wykazać, że nieprawidłowość ta wpłynęła na przebieg postępowania i treść decyzji Komisji na niekorzyść przedsiębiorstwa, lecz jedynie że owo nieujawnienie mogło wpłynąć na przebieg postępowania i treść decyzji Komisji (zob. podobnie ww. opinia rzecznika generalnego J. Kokott w przywołanej powyżej sprawie Solvay przeciwko Komisji, zakończonej wyrokiem z dnia 25 października 2011 r., pkt 179, 181; wyroki Trybunału: z dnia 8 lipca 1999 r. w sprawie C‑51/92 P Hercules Chemicals przeciwko Komisji, Rec. s. I‑4235, pkt 81; z dnia 2 października 2003 r. w sprawie C‑199/99 P Corus UK przeciwko Komisji, Rec. s. I‑11177, pkt 128; ww. w pkt 117 wyrok z dnia 15 października 2002 r. w sprawach połączonych Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, pkt 318; ww. w pkt 66 wyrok w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 74). W razie nieujawnienia dokumentów wspomniane przedsiębiorstwo nie musi przedstawiać dowodu na to, że wynik postępowania administracyjnego byłby inny, gdyby dokumenty te zostały ujawnione (ww. opinia rzecznika generalnego J. Kokott w przywołanej powyżej sprawie Solvay przeciwko Komisji, zakończonej wyrokiem z dnia 25 października 2011 r., pkt 181; ww. w pkt 119 wyrok w sprawie Knauf Gips przeciwko Komisji, pkt 28). Wystarczy uwzględnić jedynie to, czy zainteresowane przedsiębiorstwo wykazało istnienie szansy, nawet ograniczonej, że niedostępne w postępowaniu administracyjnym dokumenty mogłyby być przydatne do jego obrony (ww. opinia rzecznika generalnego J. Kokott w przywołanej powyżej sprawie Solvay przeciwko Komisji, zakończonej wyrokiem z dnia 25 października 2011 r., pkt 181; ww. w pkt 66 wyrok w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 131).

b)     Ocena niniejszego przypadku

 Wprowadzenie

121    W niniejszej sprawie skarżąca zarzuca Komisji, że ta w zaskarżonej decyzji przyjęła fakty i okoliczności inne niż te, które zostały przyjęte w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów. Odnosi się to do uczestników i czasu trwania naruszenia, a także jego zasięgu geograficznego i opisu. Ponadto w zaskarżonej decyzji Komisja oparła się na dokumentach, które nie zostały wymienione w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów. Skarżąca twierdzi, że nie mogła wypowiedzieć się w tych kwestiach.

 W przedmiocie zarzutu dotyczącego uczestników i czasu trwania kartelu

122    Jeżeli chodzi o twierdzenie skarżącej w sprawie różnicy dotyczącej uczestników naruszenia, należy zauważyć, że w zaskarżonej decyzji, w porównaniu do treści pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, Komisja zmniejszyła liczbę uczestników naruszenia. Jak przypomniano w pkt 117 i 118 powyżej, w toku postępowania administracyjnego Komisja może dostosować, a nawet zmienić swoją ocenę, zwłaszcza w świetle odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów. Zatem fakt, że przedsiębiorstwo będące stroną trzecią, inne niż skarżąca, było adresatem pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, lecz nie było adresatem zaskarżonej decyzji, nie narusza prawa skarżącej do obrony. W konsekwencji Komisja nie naruszyła prawa skarżącej do obrony, zmniejszając liczbę adresatów zaskarżonej decyzji. Sąd stwierdza ponadto, że skarżąca nie przedstawiła żadnego argumentu na poparcie tej tezy.

123    Jeżeli chodzi czas trwania naruszenia, należy zauważyć, że czas przyjęty w zaskarżonej decyzji, odpowiadający okresowi od dnia 12 lipca do dnia 31 grudnia 2000 r., jest krótszy niż czas podany w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, gdzie przyjęto okres od dnia 30 czerwca 1997 r. do dnia 31 grudnia 2001 r. W zaskarżonej decyzji Komisja uznała, że niektóre informacje świadczą o tym, iż praktyki o znamionach zmowy były stosowane w sektorze fluorku glinu jeszcze przed zawarciem w dniu 12 lipca 2000 r. porozumienia z Mediolanu, jednak nie istnieją rozstrzygające dowody w odniesieniu do wcześniejszego okresu (motyw 73 zaskarżonej decyzji). Dlatego też w toku postępowania administracyjnego Komisja skróciła czas trwania naruszenia stosownie do wartości dowodowej dokumentów, zaznaczając, że dysponuje przekonującymi dowodami zmowy w odniesieniu do okresu rozpoczynającego się w dniu 12 lipca 2000 r. spotkaniem w Mediolanie, a także dowodami potwierdzającymi fakt odbycia tego spotkania i jego treść (motywy 73–76 i 144 zaskarżonej decyzji). Zatem fakt, że w zaskarżonej decyzji jako początek naruszenia przyjęto nie spotkanie w Grecji z dnia 29 lipca 2009 r., jak to uczyniono w zaskarżonej decyzji, lecz spotkanie w Mediolanie, stanowi ograniczenie okresu naruszenia stwierdzonego przez Komisję. Ograniczenie to nie stanowi dodatkowego zarzutu ani nie narusza interesów skarżącej. Przeciwnie, skrócenie czasu trwania naruszenia przyjętego w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów w stosunku do tego przyjętego w zaskarżonej decyzji jest korzystne dla skarżącej i, co do zasady, nie szkodzi jej interesom (ww. w pkt 68 wyrok w sprawach połączonych JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, pkt 435). Oznacza to częściowe i dopuszczalne odstąpienie od zarzutu Komisji na korzyść skarżącej (zob. analogicznie ww. w pkt 118 wyrok w sprawach połączonych Atlantic Container Line i in. przeciwko Komisji, pkt 115).

124    Ponadto należy stwierdzić, że skarżąca miała okazję przedstawić swoje uwagi na temat pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, w tym informacji dotyczących czasu trwania naruszenia dłuższego niż okres ostatecznie przyjęty w zaskarżonej decyzji. W postępowaniu administracyjnym skarżąca stwierdziła jedynie, że „czas trwania powinien być ograniczony do daty faktycznej wymiany informacji, tj. do dnia 12 lipca 2000 r.” (motyw 168 zaskarżonej decyzji z odniesieniem do motywu 245 tej decyzji).

125    Zatem Komisja nie naruszyła prawa skarżącej do obrony, również jeżeli chodzi o czas trwania naruszenia przyjęty w zaskarżonej decyzji.

 W przedmiocie zarzutu dotyczącego zasięgu geograficznego kartelu

126    Jeżeli chodzi o zarzut dotyczący zasięgu geograficznego kartelu, wystarczy stwierdzić, że Komisja przyjęła zasięg ogólnoświatowy kartelu w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów i w zaskarżonej decyzji. Zasięg geograficzny naruszenia został określony jako ogólnoświatowy zarówno w pkt 163 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, jak i w motywie 136 zaskarżonej decyzji.

127    Wynika z tego, że w przeciwieństwie do tego, co twierdzi skarżąca, między pismem w sprawie przedstawienia zarzutów a zaskarżoną decyzją nie ma różnicy w zakresie dotyczącym zasięgu geograficznego. Ponadto skarżąca miała możliwość wypowiedzenia się w sprawie przyjętego w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów ogólnoświatowego zasięgu geograficznego kartelu. Należy zatem stwierdzić, że prawo skarżącej do obrony nie zostało w tym względzie naruszone.

 W przedmiocie zarzutu dotyczącego logiki i struktury kartelu oraz dokumentów dotyczących kontaktów w dniach 8 i 9 listopada 2000 r.

 i) Wprowadzenie

128    Skarżąca twierdzi, że naruszenie opisane w zaskarżonej decyzji nie odpowiada naruszeniu opisanemu w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, zwłaszcza jeżeli chodzi o jego „logikę”, „strukturę” i „cel”.

129    Istota stanu faktycznego przyjętego przez Komisję w zaskarżonej decyzji jako podstawa stwierdzonego naruszenia odpowiada okolicznościom faktycznym przedstawionym w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów. W konsekwencji okoliczności te były znane skarżącej, która miała okazję wypowiedzieć się na ten temat w toku postępowania administracyjnego (zob. pkt 62–70 odpowiedzi skarżącej na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów). Spotkanie w Mediolanie i jego ważna rola zostały zatem w dostateczny sposób przedstawione w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów (zob. pkt 103–116, 151, 163–165 i 200 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów). W pkt 16 skargi sama skarżąca powołała się na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, stwierdzając, że spotkanie w Mediolanie wraz ze spotkaniem w Grecji stanowiły „punkt kulminacyjny kartelu”.

130    Skarżąca stwierdza, że Komisja oparła się w zaskarżonej decyzji na dokumentach, o których nie wspomniano w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, a zwłaszcza na dokumentach dotyczących kontaktów z dnia 8 i 9 listopada 2000 r. W toku postępowania administracyjnego skarżąca nie miała okazji przedstawić swoich uwag na temat kontaktów, które miały miejsce po spotkaniu w Mediolanie.

 ii) W przedmiocie treści pisma w sprawie przedstawienia zarzutów

131    W piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów Komisja stwierdziła, że kontakty miały miejsce począwszy od 1997 r. (pkt 76 i nast.), oraz wymienia spotkanie w Grecji w dniu 29 lipca 1999 r. (pkt 85 i nast.), a także „późniejsze kontakty” (pkt 92 i nast.) i spotkanie w Mediolanie (pkt 103 i nast.). W opisie okoliczności faktycznych dotyczących funkcjonowania kartelu zawartych w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów wymieniono kontakty między członkami kartelu, w tym kontakty, które miały miejsce już po odbyciu spotkania w Mediolanie. Komisja uznała, że w „następstwie spotkania w Mediolanie spółki, które zawarły porozumienie, nadal wymieniały informacje dotyczące fluorku glinu w ramach kontaktów dwustronnych” (pkt 117). W tym względzie Komisja wyraźnie wymienia kontakty z dnia 25 października 2000 r., kontakty z 2001 r., konferencję, która odbyła się w dniach od 17 do 21 lutego 2002 r., inną konferencję w San Diego w Kalifornii (Stany Zjednoczone) w dniu 6 marca 2003 r., a także kontakty od stycznia 2004 r. do dnia 21 stycznia 2005 r. (pkt 118–123). Ponadto Komisja stwierdza, że nastąpiło wprowadzenie kartelu w życie, którą to okoliczność zamierzała ona uwzględnić w swojej ocenie wagi naruszenia (pkt 227).

132    Jeżeli chodzi o czas trwania naruszenia, Komisja uznała w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, że naruszenie rozpoczęło się w dniu 30 czerwca 1997 r., kiedy to miało miejsce spotkanie w Susie (Tunezja), nasiliło się od spotkania w Grecji w dniu 29 lipca 1999 r., „kiedy zawarto i wdrożono ostateczne porozumienie dotyczące podwyżki cen sprzedaży w 2000 r.”, oraz że podobne porozumienie zostało zawarte w dniu 12 lipca 2000 r. w Mediolanie w stosunku do cen sprzedaży na 2001 r. Komisja stwierdziła, że w przypadku Fluorsidu, skarżącej i spółki IQM naruszenie trwało „co najmniej do dnia 31 grudnia 2001 r.”, kiedy to zakończył się okres wdrażania tego porozumienia odpowiadający końcowi okresu realizacji transakcji sprzedaży objętych porozumieniem (pkt 216).

 iii) W przedmiocie treści zaskarżonej decyzji

133    W motywach 155 i 156 zaskarżonej decyzji Komisja wspomina o „kontaktach dwustronnych mających miejsce jesienią 2000 r.”, a w szczególności o kontaktach z dnia 25 października oraz 8 i 9 listopada 2000 r. Te ostatnie świadczą o dalszym stosowaniu porozumienia zawartego podczas spotkania w Mediolanie. W motywie 239 zaskarżonej decyzji Komisja, w kontekście ustalenia podstawowej kwoty grzywny, odnosi się ponownie do dokumentów dotyczących kontaktów z dnia 8 i 9 listopada 2000 r., których przedmiotem było wprowadzenie naruszenia w życie. Komisja wskazuje tam, że przy określaniu odsetka wartości sprzedaży, jaki winien zostać uwzględniony, wzięła pod uwagę stopień wprowadzenia naruszenia w życie, i odsyła w szczególności do motywów 154–156 zaskarżonej decyzji.

134    Co się tyczy czasu trwania naruszenia, w zaskarżonej decyzji Komisja uznała, iż porozumienie trwało co najmniej od dnia 12 lipca do dnia 31 grudnia 2000 r. (motywy 241 i 147 zaskarżonej decyzji). Zgodnie z motywem 146 zaskarżonej decyzji „umowy dotyczące dostaw były negocjowane z wyprzedzeniem w okresie rozpoczynającym się w drugiej połowie każdego roku kalendarzowego i kończącym się wraz z końcem tego samego roku lub w ciągu pięciu pierwszych miesięcy kolejnego roku”. Komisja uznała zatem, że zgodnie z praktyką stosowaną w sektorze fluorku glinu ceny na kolejny rok gospodarczy ustalano z wyprzedzeniem.

135    Należy wreszcie wyjaśnić, że dokumenty dotyczące kontaktów utrzymywanych po spotkaniu w Mediolanie, w tym kontaktów z dnia 8 i 9 listopada 2000 r., nie zostały przytoczone w części zaskarżonej decyzji dotyczącej czasu trwania naruszenia.

 iv) Ocena

–       W przedmiocie dostępu do przedmiotowych dokumentów w toku postępowania administracyjnego

136    W piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów powołano się na dokumenty dotyczące kontaktów utrzymywanych po spotkaniu w Mediolanie, o których mowa w pkt 131 powyżej. Należy jednak stwierdzić, że pismo w sprawie przedstawienia zarzutów nie zawiera wyraźnej wzmianki o dokumentach odnoszących się do kontaktów dwustronnych z dnia 8 i 9 listopada 2000 r., które to dokumenty zostały natomiast wymienione w zaskarżonej decyzji.

137    Rzeczone dokumenty dotyczące kontaktów z dnia 8 i 9 listopada 2000 r. zostały jednak zawarte w aktach postępowania administracyjnego prowadzonego przez Komisję, która na etapie wysłania pisma w sprawie przedstawienia zarzutów poinformowała o nich strony tego postępowania, w tym skarżącą, w celu zapewnienia im prawa do obrony i dostępu do akt. Skarżąca miała zatem dostęp do wszystkich tych dokumentów. Z tego względu sytuacja w niniejszej sprawie znacząco różni się od przypadków odmowy dostępu do akt lub niektórych dokumentów, w odniesieniu do których w orzecznictwie stwierdzano naruszenie prawa do obrony. Po pierwsze bowiem, nie zakwestionowano, że skarżąca miała pełny dostęp do akt, w tym do dokumentów dotyczących kontaktów z dnia 8 i 9 listopada 2000 r., oraz po drugie, że kontakty utrzymywane po spotkaniu w Mediolanie zostały wyraźnie wymienione, chociaż w sposób ogólny, w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów.

–       W przedmiocie znaczenia przedmiotowych dokumentów dla oceny wprowadzenia naruszenia w życie

138    Zarówno kontakty dwustronne z dnia 8 i 9 listopada 2001 r., o których nie wspomniano w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, jak i kontakty, o których w piśmie tym wyraźnie wspomniano, świadczą o tym, że po spotkaniu w Mediolanie skarżąca uczestniczyła w kartelu i jego wdrażaniu. Tymczasem w tym względzie wystarczyłoby, aby w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów Komisja oparła swoją ocenę ciągłego i jednolitego naruszenia oraz jego urzeczywistnienia na różnych elementach, w tym na spotkaniu w Mediolanie oraz na późniejszych kontaktach dwustronnych i wielostronnych, w szczególności zaś na kontaktach z dnia 25 października 2000 r. Już same dowody przedstawione w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów były bowiem wystarczające do powiadomienia skarżącej o tym, że Komisja może je wykorzystać względem niej jako obciążające środki dowodowe. W świetle dokumentów dotyczących kontaktów utrzymywanych po spotkaniu w Mediolanie, o których mowa w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, dokumenty dotyczące kontaktów z dnia 8 i 9 listopada 2000 r. nie były zatem elementami niezbędnymi do udowodnienia ciągłego naruszenia i jego urzeczywistnienia. W motywie 156 zaskarżonej decyzji, a zwłaszcza w przypisie nr 128, Komisja powołała się zaś również na kontakt z dnia 25 października 2000 r., o którym wspomniano już w pkt 118 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów. Dlatego dokumenty dotyczące kontaktów z dnia 8 i 9 listopada 2000 r. nie przesądziły jako takie o rozstrzygnięciu, do którego doszła Komisja w zaskarżonej decyzji, zważywszy, że ciągłe naruszenie i jego wdrażanie po dniu 31 grudnia 2000 r. przyjęto już w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów na podstawie innych dowodów.

139    W tym względzie należy przypomnieć, że, tak jak to potwierdzono w ww. w pkt 119 orzecznictwie, do naruszenia prawa do obrony dochodzi tylko wtedy, gdy istnieje możliwość, iż w przypadku gdyby nie dopuszczono się danego uchybienia proceduralnego, które w niniejszej sprawie polegało na braku wyraźnego odniesienia w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów do dokumentów dotyczących kontaktów z dnia 8 i 9 listopada 2000 r., postępowanie administracyjne mogło zakończyć się innym wynikiem.

140    Należy jednak stwierdzić, że w niniejszej sprawie nie ma to miejsca.

141    Jak bowiem stwierdzono w pkt 137 powyżej, skarżąca miała dostęp do dokumentów dotyczących kontaktów z dnia 8 i 9 listopada 2000 r., przy czym nie wywiodła ona z tych dokumentów żadnej okoliczności łagodzącej ani w ramach postępowania administracyjnego, ani w toku postępowania przed Sądem. Co więcej, na etapie postępowania administracyjnego skarżąca zrezygnowała nawet z zajęcia stanowiska w przedmiocie kontaktów utrzymywanych po spotkaniu w Mediolanie, które zostały wyraźnie wymienione w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów (pkt 117–123 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów). Podobnie w toku postępowania przed sądem skarżąca nie wyjaśniła ani nie udowodniła tego, w jaki sposób brak zawarcia w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów wyraźnej wzmianki o tych dokumentach niekorzystnie wpłynął na skuteczność jej obrony w postępowaniu administracyjnym i w jaki sposób mogłaby się skuteczniej bronić, gdyby przy tej okazji została wyraźnie poinformowana o tym, że Komisja zamierza wykorzystać w zaskarżonej decyzji dokumenty z dnia 8 i 9 listopada 2000 r. jako obciążające dowody świadczące o jej uczestnictwie w naruszeniu i jego wprowadzeniu w życie. Przeciwnie, zważywszy na treść tych dokumentów oraz na fakt, że skarżąca dysponowała pełną wiedzą na ich temat, należy stwierdzić, iż skarżąca nie udowodniła, że mogłaby wywieść z nich przemawiające na jej korzyść okoliczności odnoszące się do istnienia porozumienia i jego wprowadzenia w życie. W tym względzie należy uściślić, że Komisja nie wzięła pod uwagę – w ramach dokonywanej w celu obliczenia kwoty grzywny oceny wagi naruszenia – skutków wywołanych przez naruszenie na rynku. Dlatego skarżąca nie jest w stanie wykazać, że okoliczność, iż w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów nie ma informacji o tym, że Komisja zamierza wykorzystać omawiane dokumenty jako dowody obciążające, mogła mieć wpływ na skuteczność jej obrony, a w konsekwencji – na wnioski, do których doszła Komisja w zaskarżonej decyzji (zob. podobnie i analogicznie ww. w pkt 120 wyrok z dnia 17 grudnia 1991 r. w sprawie Hercules Chemicals przeciwko Komisji, pkt 56 i przytoczone tam orzecznictwo, utrzymany w mocy ww. w pkt 120 wyrokiem z dnia 8 lipca 1999 r. w sprawie Hercules Chemicals przeciwko Komisji, pkt 80).

–       W przedmiocie znaczenia przedmiotowych dokumentów dla oceny czasu trwania naruszenia

142    Ani w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, ani w zaskarżonej decyzji nie przyjęto czasu trwania naruszenia na podstawie kontaktów z dnia 8 i 9 listopada 2000 r. po spotkaniu w Mediolanie. Jeżeli chodzi o czas trwania naruszenia po tym, jak doszło do spotkania w Mediolanie, zaskarżona decyzja nie różni się od pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, w którym przyjęto, między innymi w odniesieniu do skarżącej, że naruszenie trwało również po spotkaniu w Mediolanie, to jest do dnia 31 grudnia 2001 r. Skarżąca miała zatem niczym niezakłóconą możliwość poznania znaczenia, jakie zawarte w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów i w zaskarżonej decyzji dowody dotyczące kontaktów utrzymywanych między zainteresowanymi przedsiębiorstwami po spotkaniu w Mediolanie miały dla określenia czasu naruszenia, który to Komisja wywiodła zasadniczo ze stosowanej w sektorze fluorku glinu praktyki polegającej na ustalaniu cen z wyprzedzeniem na kolejny rok gospodarczy. Mając na względzie tę praktykę, Komisja zasadnie uznała, już na podstawie dowodów wymienionych wyraźnie w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, że czas trwania naruszenia obejmował całe półrocze do dnia 31 grudnia 2001 r. W tym względzie zawarcie w zaskarżonej decyzji dodatkowej wzmianki o dokumentach dotyczących kontaktów z dnia 8 i 9 listopada 2000 r. jest bez znaczenia.

143    Należy ponadto uściślić, że przyjęty przez Komisję w zaskarżonej decyzji czas trwania naruszenia stanowi czas minimalny, gdyż okresy krótsze niż pół roku zaliczane są jako półrocze, zaś w obu przypadkach mnożnik kwoty podstawowej grzywny wynosił tylko 0,5. Zatem nawet gdyby czas trwania naruszenia został ograniczony do samego spotkania w Mediolanie, bez uwzględnienia skutków zawartego tam porozumienia i kontaktów utrzymywanych po tym spotkaniu, współczynnik czasu trwania naruszenia stosowany przy ustalaniu grzywny byłby ten sam.

 v) Wniosek

144    W świetle wszystkich powyższych rozważań należy stwierdzić, że nie doszło do naruszenia prawa skarżącej do obrony. Zarzut pierwszy należy zatem oddalić.

D –  W przedmiocie zarzutu trzeciego, dotyczącego naruszenia art. 23 rozporządzenia nr 1/2003 i wytycznych z 2006 r. w sprawie metody ustalania grzywien

1.     Uwagi wstępne

145    Na wstępie należy zaznaczyć, że w niniejszej sprawie zastosowanie znajdują wytyczne z 2006 r.

146    Co do istoty zarzut dzieli się na trzy części, dotyczące, po pierwsze, naruszenia zasady uzasadnionych oczekiwań, po drugie, błędnego zastosowania wytycznych z 2006 r., jeżeli chodzi o ustalenie wartości sprzedaży, a po trzecie, błędnego ustalenia podstawowej kwoty grzywny i kwoty dodatkowej.

147    Na wstępie należy przypomnieć ogólne zasady regulujące ustalanie kwot grzywien.

148    Zgodnie z art. 23 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003 przy ustalaniu wysokości grzywny, która ma być nałożona za naruszenie art. 81 ust. 1 WE, należy uwzględnić ciężar (wagę) i czas trwania naruszenia.

149    Z utrwalonego orzecznictwa wynika, że wagę naruszeń prawa konkurencji należy ustalać na podstawie dużej ilości kryteriów, do których należą okoliczności sprawy, jej kontekst i odstraszające działanie grzywien, przy czym nie ma potrzeby ustalania wiążącej lub wyczerpującej listy kryteriów, które należy obowiązkowo uwzględnić (wyrok Trybunału z dnia 28 czerwca 2005 r. w sprawach połączonych C‑189/02 P, C‑202/02 P, od C‑205/02 P do C‑208/02 P i C‑213/02 P Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑5425, pkt 241; ww. w pkt 115 wyrok w sprawie Prym i Prym Consumer przeciwko Komisji, pkt 54; wyrok z dnia 24 września 2009 r. w sprawach połączonych C‑125/07 P, C‑133/07 P, C‑135/07 P i C‑137/07 P Erste Group Bank i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑8681, pkt 91).

150    Trybunał orzekł, że w celu określenia wysokości grzywien należy uwzględnić czas trwania naruszeń i wszystkie aspekty mogące wchodzić w ocenę wagi tych naruszeń, takie jak zachowanie każdego z przedsiębiorstw, rola odgrywana przez każde z nich w ustaleniu uzgodnionych praktyk, korzyść, którą mogły odnieść z tych praktyk, ich rozmiar i wartość danych towarów, jak również zagrożenie, jakie tego rodzaju naruszenia stanowią dla Wspólnoty (zob. wyrok Trybunału z dnia 8 grudnia 2011 r. w sprawie C‑386/10 P Chalkor przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑13085, pkt 56 i przytoczone tam orzecznictwo).

151    Trybunał wskazał również, że należy uwzględnić aspekty obiektywne, takie jak treść i czas trwania zachowań antykonkurencyjnych, ich liczbę i natężenie, zakres dotkniętego naruszeniem rynku oraz pogorszenie stanu publicznego porządku gospodarczego. Analiza winna obejmować również względne znaczenie przedsiębiorstw odpowiedzialnych za udział w naruszeniu, ich udział w rynku, jak również ewentualny powrót do naruszenia (zob. ww. w pkt 150 wyrok w sprawie Chalkor przeciwko Komisji, pkt 57 i przytoczone tam orzecznictwo).

152    Ta wielość aspektów podlegających ocenie wymaga od Komisji szczegółowego zbadania okoliczności faktycznych naruszenia (ww. w pkt 150 wyrok w sprawie Chalkor przeciwko Komisji, pkt 58).

153    W celu zapewnienia przejrzystości i bezstronności swych decyzji ustalających grzywny za naruszenie reguł konkurencji Komisja wydała wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien (pkt 3 wytycznych z 2006 r.). W wytycznych Komisja wskazuje, z jakich powodów uwzględnia tę czy inną okoliczność naruszenia oraz konsekwencje, jakie można z nich wyciągnąć dla wysokości grzywny (ww. w pkt 150 wyrok w sprawie Chalkor przeciwko Komisji, pkt 59).

154    Wytyczne, o których Trybunał orzekł, iż stanowią normy postępowania dla pożądanej praktyki administracyjnej, od której administracja nie może odstąpić w konkretnym przypadku bez podania powodów, które byłyby zgodne z zasadą równego traktowania, ograniczają się do opisania metody badania naruszenia, którą posługuje się Komisja, oraz kryteriów, do uwzględnienia których zobowiązuje się ona w celu ustalenia kwoty grzywny (zob. ww. w pkt 150 wyrok w sprawie Chalkor przeciwko Komisji, pkt 60 i przytoczone tam orzecznictwo).

155    Wytyczne są bowiem instrumentem służącym określeniu kryteriów z poszanowaniem dla prawa wyższego rzędu, jakie Komisja zamierza stosować w ramach wykonywania swobodnego uznania przy ustalaniu grzywien, na mocy art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003. Wytyczne nie stanowią podstawy prawnej decyzji nakładającej grzywny, ponieważ opiera się ona na rozporządzeniu nr 1/2003, lecz określają w sposób ogólny i abstrakcyjny metodę, jaką Komisja narzuciła sobie dla celów ustalenia kwoty grzywien nakładanych w tej decyzji, i w konsekwencji zapewniają przedsiębiorstwom pewność prawa (ww. w pkt 149 wyrok w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 209–213; wyrok Sądu z dnia 14 grudnia 2006 r. w sprawach połączonych od T‑259/02 do T‑264/02 i T‑271/02 Raiffeisen Zentralbank Österreich i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑5169, pkt 219, 223).

156    Wytycznych nie można zatem uznać za normę prawną, której w każdym razie musi przestrzegać administracja, lecz za normę postępowania, która stanowi pewną wskazówkę dla praktyki administracyjnej i od której administracja nie może odstąpić w konkretnym przypadku bez podania uzasadnienia, gdyż w przeciwnym razie zachodzi ryzyko naruszenia zasady pewności prawa i równego traktowania (ww. w pkt 149 wyrok w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 209, 210; wyrok z dnia 18 maja 2006 r. w sprawie C‑397/03 P Archer Daniels Midland i Archer Daniels Midland Ingredients przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑4429, pkt 91).

157    Zgodnie z pkt 5 wytycznych z 2006 r., które znajdują zastosowanie w niniejszej sprawie, przy ustalaniu wielkości grzywien Komisja powinna oprzeć się na danych dotyczących wartości sprzedaży dóbr (towarów) lub usług mających związek z naruszeniem przepisów. Także czas trwania naruszenia powinien odgrywać znaczącą rolę przy ustalaniu kwoty grzywien. Połączenie wartości sprzedaży mających związek z naruszeniem przepisów z okresem jego trwania stanowi formułę odzwierciedlającą zarówno gospodarcze znaczenie naruszenia, jak i stopień zaangażowania każdego z uczestniczących w nim przedsiębiorstw. Zgodnie z pkt 6 wytycznych z 2006 r. odwołanie się do tych wskaźników wskazuje rząd wielkości danej grzywny i nie powinno być uważane za podstawę „automatycznej i arytmetycznej metody ustalania”.

158    Zgodnie z pkt 10 i 11 wytycznych z 2006 r. w celu ustalenia kwoty grzywny Komisja określa kwotę podstawową dla każdego przedsiębiorstwa, którą może następnie podwyższyć lub obniżyć.

159    W świetle pkt 12 i 13 wytycznych z 2006 r. kwotę podstawową grzywny ustala się poprzez odniesienie do wartości sprzedaży dóbr (towarów) lub usług zrealizowanej przez dane przedsiębiorstwo i mającej bezpośredni lub pośredni związek z naruszeniem w danym sektorze geograficznym na terytorium EOG, za ostatni pełny rok udziału tego przedsiębiorstwa w naruszeniu. Zgodnie z pkt 15 wytycznych z 2006 r. Komisja musi korzystać z „najbardziej wiarygodnych [dostępnych] danych”.

160    Punkt 18 wytycznych z 2006 r. stanowi, co następuje:

„Jeżeli obszar geograficzny danego naruszenia wykracza poza terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) (na przykład w przypadku karteli o zasięgu światowym), odpowiednia wartość sprzedaży przedsiębiorstwa dokonanych na obszarze EOG może niekoniecznie dokładnie odzwierciedlać zakres udziału danego przedsiębiorstwa w naruszeniu. W szczególności może to mieć miejsce w przypadku porozumień o zasięgu światowym w sprawie podziału rynku.

W powyższych okolicznościach, w celu odzwierciedlenia skumulowanej wartości sprzedaży na terytorium EOG, a zarazem wagi udziału każdego z przedsiębiorstw w naruszeniu przepisów, Komisja może oszacować całkowitą wartość sprzedaży dóbr (towarów) lub usług mających związek z naruszeniem przepisów w danym sektorze geograficznym (wykraczającym poza terytorium EOG), ustalić rynkową część sprzedaży przypadającą na każde z przedsiębiorstw uczestniczących w naruszeniu i zastosować wartość tej części w stosunku do skumulowanej wartości sprzedaży tych przedsiębiorstw na terytorium EOG. Wynik zostanie wykorzystany jako wartość sprzedaży w celu ustalenia podstawowej kwoty grzywny”.

161    Zgodnie z pkt 19 wytycznych z 2006 r. w celu ustalenia podstawowej kwoty grzywny pewna część wartości sprzedaży, której wielkość uzależniona jest od wagi naruszenia, jest mnożona przez liczbę lat, w ciągu których dokonywano naruszenia. W myśl pkt 20 wytycznych z 2006 r. ocena wagi naruszenia dokonywana jest osobno dla każdego przypadku, dla każdego rodzaju naruszenia, z uwzględnieniem wszelkich okoliczności istotnych dla danego przypadku. Punkt 21 wytycznych z 2006 r. stanowi, iż zgodnie z ogólną zasadą część uwzględnianej wartości sprzedaży ustalana jest na poziomie do 30% wartości sprzedaży.

2.     W przedmiocie części pierwszej, dotyczącej naruszenia zasady uzasadnionych oczekiwań

162    Należy zauważyć, że w tytule zarzutu trzeciego skarżąca odnosi się również do naruszenia zasady uzasadnionych oczekiwań co do ustalenia kwoty grzywny, jednak nie uściśla ani nie rozwija tego aspektu w ramach argumentów przedstawionych na poparcie tego zarzutu.

163    Zgodnie z art. 21 akapit pierwszy statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i z art. 44 § 1 lit. c) regulaminu postępowania przed Sądem każda skarga musi wskazywać przedmiot sporu oraz zawierać zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów. Niezależnie od kwestii terminologicznych wskazanie to powinno być wystarczająco jasne i precyzyjne, aby pozwolić stronie pozwanej na przygotowanie swojej obrony, a Sądowi na dokonanie kontroli sądowej. Z utrwalonego orzecznictwa wynika, że Sąd jest zobowiązany odrzucić jako niedopuszczalne żądanie wniesionej do niego skargi, jeśli podstawowe okoliczności faktyczne i prawne, na których żądanie to się opiera, nie wynikają w sposób spójny i zrozumiały z tekstu samej skargi (wyrok Trybunału z dnia 18 lipca 2006 r. w sprawie C‑214/05 P Rossi przeciwko OHIM, Zb.Orz. s. I‑7057, pkt 37; postanowienie Trybunału z dnia 13 marca 2007 r. w sprawie C‑150/06 P Arizona Chemical i in. przeciwko Komisji, niepublikowane w Zbiorze, pkt 45; wyrok Trybunału z dnia 16 grudnia 2010 r. w sprawie C‑480/09 P AceaElectrabel przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑13335, pkt 28).

164    W szczególności zarzuty mogą być wyrażone bardziej co do istoty niż ich kwalifikacji prawnej, pod warunkiem jednak, że rzeczone zarzuty dostatecznie jasno wynikają ze skargi. Ponadto samo abstrakcyjne wskazanie zarzutów skargi nie czyni zadość wymogom przypomnianym powyżej, a skarga powinna zawierać wyjaśnienie, na czym polegają zarzuty, na których się opiera. Nie spełnia tych wymogów skarga, która nie zawiera żadnego, nawet skróconego, przedstawienia zarzutów lub przepisów, aby umożliwić stronie oskarżonej dokonanie oceny motywów, na których strona skarżąca opiera swoją skargę, lub zrozumienie, w jaki sposób może ona poprzeć swoje żądania (wyroki Sądu: z dnia 27 listopada 1997 r. w sprawie T‑224/95 Tremblay i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2215, pkt 79; z dnia 26 marca 2010 r. w sprawie T‑577/08 Proges przeciwko Komisji, niepublikowany w Zbiorze, pkt 19–21).

165    Skoro zatem skarżąca ograniczyła się do stwierdzenia naruszenia zasady uzasadnionych oczekiwań, nie uściślając, chociażby pobieżnie, tej części zarzutu, rzeczoną część należy odrzucić jako niedopuszczalną.

3.     W przedmiocie części drugiej, dotyczącej błędnego zastosowania wytycznych z 2006 r. w zakresie dotyczącym ustalenia wartości sprzedaży

a)     Uwagi wstępne

166    W niniejszej sprawie skarżąca twierdzi, że wartość dokonanej przez nią sprzedaży została obliczona według zasad ustalania grzywien przewidzianych w pkt 18 wytycznych, lecz Komisja popełniła dwa błędy w stosowaniu tego punktu. Po pierwsze, w motywie 25 zaskarżonej decyzji przyjęto, że światowy obrót za 2000 r. wynosi 34 339 694 EUR, o czym skarżąca poinformowała w swojej odpowiedzi z dnia 30 października 2006 r. Skarżąca uważa, że liczba ta nie stanowi najbardziej wiarygodnych danych dostępnych w momencie przyjmowania zaskarżonej decyzji. W dniu 25 kwietnia 2008 r. skarżąca dostarczyła dane zweryfikowane na wyraźne żądanie Komisji. Z danych tych wynika, że obrót skarżącej za 2000 r. wynosi 32 368 925 EUR, i to tę kwotę Komisja powinna uwzględnić zgodnie z pkt 15 wytycznych z 2006 r. Po drugie, Komisja zastosowała nieprawidłowo pkt 18 wytycznych z 2006 r. Komisja oszacowała określoną w procentach wielkość sprzedaży każdego przedsiębiorstwa na obszarze geograficznym wykraczającym poza obszar EOG w porównaniu do wielkości sprzedaży uczestników kartelu. Szacunków tych należało dokonać w porównaniu do wielkości sprzedaży dokonywanej przez wszystkie pozostałe przedsiębiorstwa działające na rynku fluorku glinu. Na koniec skarżąca twierdzi, że gdyby Komisja uwzględniła ww. zweryfikowaną kwotę, która jest niższa od kwoty przyjętej w zaskarżonej decyzji, i prawidłowo zastosowała pkt 18, otrzymałaby odsetek mniejszy od przyjętego w zaskarżonej decyzji odsetka wynoszącego 28,5%.

167    Komisja kwestionuje argumenty przedstawione przez skarżącą i wnosi o oddalenie tej części zarzutu trzeciego.

168    Należy zauważyć, że w niniejszej sprawie skarżąca podważa przyjętą przez Komisję w zaskarżonej decyzji kwotę podstawową, kwestionując ustaloną przez tę instytucję wartość sprzedaży, a także wagę naruszenia. Skarżąca nie podważa jednak czasu trwania naruszenia ani dokonanych korekt kwoty podstawowej.

169    Niniejsza część zarzutu dzieli się na dwa zastrzeżenia, z których pierwsze dotyczy uwzględnienia przy obliczaniu kwot grzywny nieprawidłowych wielkości sprzedaży, a drugie – błędnego zastosowania pkt 18 wytycznych z 2006 r., wynikającego z braku uwzględnienia sprzedaży dokonanej przez inne przedsiębiorstwa, które nie uczestniczyły w kartelu.

b)     W przedmiocie obrotu uwzględnionego przez Komisję

170    Skarżąca podnosi, że Komisja uwzględniła przy obliczaniu grzywny nieprawdziwe wartości sprzedaży.

171    Co się tyczy kwoty podstawowej, wytyczne z 2006 r. stanowią, że ustala się ją w odniesieniu do wartości sprzedaży towarów lub usług zrealizowanych przez przedsiębiorstwo, mających bezpośredni lub pośredni związek z naruszeniem, w danym sektorze geograficznym na terytorium EOG, zazwyczaj za ostatni pełny rok jego udziału w naruszeniu (pkt 12 i 13 wytycznych z 2006 r.). W tym celu Komisja musi korzystać z „najbardziej wiarygodnych danych”, którymi dysponuje (pkt 15 wytycznych z 2006 r.).

172    Jeżeli obszar geograficzny danego naruszenia wykracza poza terytorium EOG, na przykład w przypadku karteli o zasięgu światowym takich jak ten rozpatrywany w niniejszej sprawie, to z pkt 18 wytycznych z 2006 r. wynika, że wartość sprzedaży przedsiębiorstwa na obszarze EOG może odzwierciedlać w sposób nieadekwatny wagę udziału każdego przedsiębiorstwa w naruszeniu, co może dotyczyć w szczególności porozumień o zasięgu światowym w sprawie podziału rynku. W takich okolicznościach Komisja może oszacować całkowitą wartość sprzedaży mającą związek z naruszeniem w danym sektorze geograficznym, wykraczającym poza terytorium EOG, ustalić rynkową część sprzedaży przypadającą na każde z przedsiębiorstw uczestniczących w naruszeniu i zastosować wartość tej części w stosunku do skumulowanej wartości sprzedaży tych przedsiębiorstw na terytorium EOG.

173    W niniejszej sprawie pismem z dnia 30 października 2006 r. skarżąca dostarczyła informacje na temat wielkości obrotu z tytułu sprzedaży fluorku glinu za lata 1997–2005, zarówno na poziomie ogólnoświatowym, jak i na obszarze EOG, a pismem z dnia 25 kwietnia 2008 r. – dane za lata 1999, 2000 i 2001. W piśmie z dnia 25 kwietnia 2008 r. podano również przelicznik dinara tunezyjskiego na euro stosowany w podanych latach, w tym w 2000 r.

174    W zaskarżonej decyzji Komisja przyjęła, że w 2000 r. skarżąca sprzedała na terytorium EOG fluorek glinu o wartości 8 146 129 EUR, a w sektorze geograficznym objętym naruszeniem, to jest na całym świecie, fluorek glinu o wartości 34 339 694 EUR (motyw 25 zaskarżonej decyzji). Komisja podała, że opierała się na danych liczbowych dostarczonych przez skarżącą w dniu 30 października 2006 r., a także na pismach skarżącej z dnia 25 kwietnia i 12 maja 2008 r., oraz że posłużyła się przelicznikiem dinara tunezyjskiego na euro dostarczonym przez skarżącą w piśmie z dnia 25 kwietnia 2008 r.

175    Co się tyczy obrotu, o którym mowa w dokumencie z dnia 25 kwietnia 2008 r., zaznaczono w nim, że kwoty te są podane „FOB bez prowizji”, to znaczy są to kwoty netto bez kosztów transportu i prowizji. Tymczasem przy ustalaniu wartości sprzedaży w celu wyznaczenia kwoty podstawowej grzywny najbardziej interesujący jest obrót w pełni odzwierciedlający rzeczywistą kwotę transakcji. Zatem należy uwzględnić obrót w takiej wartości, jaka wynika z ksiąg rachunkowych przedsiębiorstwa. Komisja zaznaczyła ponadto, że skierowała do skarżącej żądanie udzielenia informacji w sprawie obrotu podanego w dniu 25 kwietnia 2008 r., na które skarżąca odpowiedziała tylko częściowo. Ponadto należy przypomnieć pkt 16 wytycznych z 2006 r., który stanowi, że jeżeli udostępnione przez przedsiębiorstwo dane nie są kompletne lub są niewiarygodne, Komisja może ustalić wartość sprzedaży tego przedsiębiorstwa na podstawie danych częściowych, którymi dysponuje, lub wszelkich innych informacji, które uzna za stosowne.

176    Ponadto, jak twierdzi Komisja, wartość sprzedaży odzwierciedla cena zafakturowana klientowi, bez potrącenia kosztów transportu lub innych kosztów. W tym kontekście należy przypomnieć orzecznictwo, z którego wynika, że w kwestii kosztów transportu należy uznać, iż w przypadku gdy producent dostarcza sprzedany towar na miejsce, na żądanie klienta, usługa transportowa stanowi integralną część sprzedaży produktu. Cena żądana za taką usługę, nawet jeżeli odpowiada należnej kwocie zwróconej przez sprzedawcę niezależnemu przewoźnikowi, u którego sprzedawca zamówił usługę, stanowi jednak składnik całkowitej ceny sprzedaży (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 15 marca 2000 r. w sprawach połączonych T‑25/95, T‑26/95, od T‑30/95 do T‑32/95, od T‑34/95 do T‑39/95, od T‑42/95 do T‑46/95, T‑48/95, od T‑50/95 do T‑65/95, od T‑68/95 do T‑71/95, T‑87/95, T‑88/95, T‑103/95 i T‑104/95 Cimenteries CBR i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑491, pkt 5030).

177    Z tego względu Komisja słusznie mogła uznać, że dane liczbowe dostarczone w dniu 30 października 2006 r. stanowiły najbardziej wiarygodne dane, którymi dysponowała, w rozumieniu pkt 15 wytycznych z 2006 r. W konsekwencji pierwszy aspekt pierwszej części zarzutu, oparty na błędnym zastosowaniu wytycznych z 2006 r., co się tyczy ustalenia wartości sprzedaży, należy oddalić.

178    Należy uściślić w tym względzie, iż w motywie 229 zaskarżonej decyzji Komisja stwierdziła, że zgodnie z pkt 18 wytycznych z 2006 r. wartość sprzedaży obliczona dla EOG w przypadku skarżącej wynosi 6 739 601 EUR. W tym względzie Komisja odsyła do danych dostarczonych przez skarżącą w dniu 30 października 2006 r., z których wynika, że wartość sprzedaży w 2000 r. wynosiła 8 146 129 EUR na terytorium EOG i 34 339 694 EUR na obszarze geograficznym objętym naruszeniem, to jest na całym świecie (motyw 25 zaskarżonej decyzji).

c)     W przedmiocie sprzedaży i udziału w rynku

179    Jeżeli chodzi o drugie podniesione w tej części zarzutu zastrzeżenie, należy przypomnieć, że w zaskarżonej decyzji Komisja stwierdziła, iż zgodnie z pkt 18 wytycznych z 2006 r. względne znaczenie każdego przedsiębiorstwa odpowiada określonej w procentach części jego sprzedaży pozostającej w związku z naruszeniem na obszarze geograficznym objętym kartelem w porównaniu do łącznej wartości sprzedaży wszystkich przedsiębiorstw w tym sektorze. Tę określoną w procentach część należy następnie zastosować do łącznej wartości sprzedaży dokonanej przez przedmiotowe przedsiębiorstwa w związku z naruszeniem na terytorium EOG (motyw 232 zaskarżonej decyzji). Komisja sprecyzowała zatem, że pytanie, czy nie należy wziąć pod uwagę sprzedaży wewnętrznej innych przedsiębiorstw, i kwestia konkretnego sposobu określenia rynku geograficznego są bez znaczenia przy obliczaniu wartości sprzedaży i ostatecznej kwoty grzywny (motyw 233 zaskarżonej decyzji).

180    Ponadto zgodnie z motywem 32 zaskarżonej decyzji na niektórych „producentów wytwarzających duże ilości aluminium, a co za tym idzie, zużywających duże ilości fluorku glinu, przypada znaczna »własna« produkcja fluorku glinu, co oznacza, że produkują oni (głównie) na własny użytek, nawet jeżeli w okresie naruszenia kupowali fluorek glinu od innych producentów”.

181    Skarżąca kwestionuje zgodność z prawem motywów 232 i nast. zaskarżonej decyzji, argumentując, że Komisja błędnie zastosowała w nich pkt 18 wytycznych z 2006 r. Według skarżącej Komisja nie uwzględniła sprzedaży dokonywanej przez inne przedsiębiorstwa, które nie uczestniczyły w kartelu, w tym przedsiębiorstwa posiadające własną produkcję fluorku glinu. Ponadto Komisja miała zaprzeczyć własnej praktyce decyzyjnej.

182    W świetle tych zarzutów należy przypomnieć, że zgodnie z pkt 18 wytycznych z 2006 r., w celu odzwierciedlenia skumulowanej wartości sprzedaży na terytorium EOG, a zarazem wagi udziału każdego przedsiębiorstwa w naruszeniu, Komisja może oszacować całkowitą wartość sprzedaży dóbr (towarów) lub usług mających związek z naruszeniem w danym sektorze geograficznym (wykraczającym poza terytorium EOG), ustalić rynkową część sprzedaży przypadającą na każde z przedsiębiorstw uczestniczących w naruszeniu i zastosować wartość tej części w stosunku do skumulowanej wartości sprzedaży tych przedsiębiorstw na terytorium EOG. Wynik ten zostanie wykorzystany jako wartość sprzedaży w celu ustalenia podstawowej kwoty grzywny.

183    Z systematyki i brzmienia pkt 18 wytycznych z 2006 r. wynika, że wyrażenie „całkowita wartość sprzedaży dóbr (towarów) lub usług mających związek z naruszeniem” należy rozumieć jako oznaczające całkowitą wartość sprzedaży przedsiębiorstw uczestniczących w naruszeniu, nie zaś – całkowitą wartość sprzedaży wszystkich przedsiębiorstw działających na rynku, na którym przedsiębiorstwa dopuściły się naruszenia. Sprzedaż przedsiębiorstw, które nie uczestniczyły w naruszeniu, nie stanowi sprzedaży mającej „związek z naruszeniem”.

184    Ponadto taka wykładnia tego tekstu jest zgodna z systematyką pkt 18 wytycznych z 2006 r., którego celem jest odzwierciedlenie zarówno skumulowanego wymiaru sprzedaży mającej związek z naruszeniem, jak i wagi udziału każdego przedsiębiorstwa w naruszeniu. W związku z tym drugim celem należy uwzględnić wyłącznie wartość sprzedaży przedsiębiorstw uczestniczących w naruszeniu.

185    Wreszcie poprzednia interpretacja wpisuje się w kontekst i systematykę całokształtu wytycznych z 2006 r., zgodnie z którymi podstawą do ustalenia kwoty grzywny jest wartość sprzedaży, na którą miało wpływ naruszenie. Tak jak podkreśla Komisja, wartość sprzedaży uwzględniana w zastosowaniu pkt 13 i 14 wytycznych z 2006 r., które znajdują się w tym samym tytule co pkt 18, odpowiada wartości sprzedaży dokonanej przez przedsiębiorstwa w wyniku naruszenia.

186    Takiej wykładni nie podważa zawarte w pkt 18 wytycznych z 2006 r. odniesienie do „rynku”. „Rynek” ten dotyczy jedynie rynku geograficznego wykraczającego poza granice EOG, na którym przedsiębiorstwa uczestniczące w naruszeniu dokonywały sprzedaży.

187    Skarżąca niesłusznie zatem twierdzi, że gdyby Komisja stosowała się do wytycznych, to uwzględniłaby wielkość sprzedaży pozostałych przedsiębiorstw, a także produkcję własną podmiotów takich jak Alcan i Alcoa.

188    W przeciwieństwie do argumentów wysuwanych przez skarżącą, takiej wykładni wytycznych z 2006 r. nie podważa wcześniejsza praktyka decyzyjna Komisji, którą odzwierciedla decyzja Komisji 2002/742/WE z dnia 5 grudnia 2001 r. dotycząca postępowania przewidzianego w art. 81 traktatu WE oraz art. 53 porozumienia EOG (sprawa COMP/E‑1/36 604 – Kwas cytrynowy) (Dz.U. 2002, L 239, s. 18), a która to praktyka polegała na korygowaniu kwoty grzywny w zależności od względnej wagi udziału stron w kartelu wykraczającym poza granice Unii.

189    Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem fakt, że Komisja stosowała w przeszłości grzywny w określonej wysokości w przypadku określonych rodzajów naruszeń, nie może pozbawić jej możliwości podwyższenia tej wysokości w granicach określonych w rozporządzeniu nr 1/2003, jeżeli jest to konieczne w celu zapewnienia realizacji polityki Unii w dziedzinie konkurencji. Przeciwnie, skuteczne stosowanie zasad konkurencji Unii wymaga, by Komisja mogła w dowolnym momencie dostosować poziom grzywien do potrzeb tej polityki. Dotyczy to nie tylko sytuacji, w której Komisja podnosi poziom grzywien, nakładając je w indywidualnych decyzjach, ale również sytuacji, gdy do podniesienia poziomu grzywien dochodzi w drodze zastosowania do konkretnych przypadków ogólnie obowiązujących norm postępowania takich jak wytyczne (zob. podobnie ww. w pkt 149 wyrok w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 227, 230).

190    Praktyka decyzyjna, na którą powołuje się skarżąca, opierała się na komunikacie Komisji z dnia 14 stycznia 1998 r. zatytułowanym „Wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 [traktatu EWWiS]” (Dz.U. C 9, s. 3, zwanym dalej „wytycznymi z 1998 r.”).

191    Ponadto w pkt 3–5 wytycznych z 2006 r. Komisja wyjaśniła, że chciała rozwinąć i dopracować politykę w zakresie nakładania grzywien, która ma na celu nakładanie sankcji i powstrzymanie innych przedsiębiorstw od podejmowania działań sprzecznych z przepisami art. 81 WE i 82 WE lub kontynuowania tego rodzaju działań. Komisja uznała, że aby osiągnąć powyższe cele, przy ustalaniu wysokości grzywien należy opierać się na wartości sprzedaży towarów lub usług mających związek z naruszeniem. Komisja wyjaśniła zatem, dlaczego przyjęła nową metodę obliczania kwoty grzywny, a powodem tym była konieczność zapewnienia skuteczniejszego wdrażania polityki konkurencji Unii, zaś skarżąca nie przedstawiła argumentów, które mogłyby podać w wątpliwość zasadność takiej zmiany podejścia.

192    Tym samym nie należy interpretować postanowień wytycznych z 2006 r. w świetle stosowania wytycznych z 1998 r.

193    Z powyższych względów należy oddalić również drugie podniesione w drugiej części zarzutu zastrzeżenie.

4.     W przedmiocie części trzeciej, dotyczącej błędnego ustalenia kwoty podstawowej grzywny i błędnego zastosowania kwoty dodatkowej

194    Skarżąca podnosi, że Komisja popełniła błędy w zakresie dotyczącym oceny wagi naruszenia, a dokładnie – oceny jego charakteru, a także dopuściła się błędu w analizie części rynku przypadającej na adresatów zaskarżonej decyzji. Ponadto przy ustalaniu podstawowej kwoty grzywny Komisja niesłusznie przyjęła jako jeden z podstawowych czynników wprowadzenie kartelu w życie.

195    Skarżąca twierdzi zatem, że Komisja dokonała błędnej kwalifikacji naruszenia. Okoliczności faktyczne obciążające skarżącą można co najwyżej uznać za okazjonalną wymianę informacji, która nie stanowi naruszenia prawa konkurencji i nie wynika z porozumień horyzontalnych dotyczących ustalania cen w rozumieniu pkt 23 i 24 wytycznych. W wyniku zakwalifikowania w zaskarżonej decyzji wspomnianych okoliczności jako porozumienia horyzontalnego dotyczącego ustalania cen, a co za tym idzie, jako poważnego ograniczania konkurencji, Komisja zwiększyła kwotę podstawową kwoty dodatkowej zgodnie z pkt 25 wytycznych z 2006 r. Skarżąca twierdzi ponadto, że przyjęte naruszenie nie powinno zostać zakwalifikowane jako ciągłe i jednolite. W tym kontekście skarżąca ponownie wskazuje na domniemane naruszenie prawa do obrony, które nie pozwoliło Sądowi wykonać przysługującego mu prawa nieograniczonego orzekania. Skarżąca wnosi zatem o przeformułowanie przez Sąd motywów 236 i 242 zaskarżonej decyzji.

196    Według skarżącej stwierdzona w zaskarżonej decyzji łączna część rynku wynosząca 35% nadawałaby domniemanemu kartelowi nieproporcjonalny ciężar ekonomiczny, ponieważ ta określona w procentach część została wyliczona bez uwzględnienia produkcji własnej producentów wytwarzających znaczne ilości aluminium. Komisja dokonała nieprawidłowej analizy podstawowych czynników służących ocenie wagi przedmiotowego naruszenia.

197    Wreszcie Komisja uznała, że zawarte w Mediolanie porozumienie w sprawie domniemanej podwyżki cen było kontynuowane w drugim półroczu 2000 r., i powołuje się na kontakty dwustronne między spółką IQM a wydziałem „Noralf” Bolidenu z dnia 25 października 2000 r. oraz na rozmowy prowadzone między skarżącą a Fluorsidem w listopadzie 2000 r., podczas gdy wspomniane kontakty dwustronne nie miały żadnego związku ze spotkaniem w Mediolanie i nie można ich uznać za okoliczności obciążające skarżącą, ponieważ nie zostały uwzględnione w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów. Zatem wobec braku dokumentów lub innych ważnych dowodów kontaktów mających miejsce już po spotkaniu w Mediolanie nie można wyciągnąć wniosku, że doszło do wprowadzenia kartelu w życie. Zdaniem skarżącej należy zatem uchylić całą kwotę dodatkową i znacznie zmniejszyć zastosowaną w celu ustalenia kwoty podstawowej wartość 17%.

198    Komisja kwestionuje argumenty skarżącej i wnosi o oddalenie części trzeciej zarzutu trzeciego.

199    W niniejszej sprawie należy przypomnieć, że w kwestii występowania naruszenia art. 81 ust. 1 WE Komisja słusznie uznała, że istniał kartel, porozumienie horyzontalne dotyczące ustalania cen i podziału rynku między uczestnikami, w tym skarżącą (zob. pkt 66–92 powyżej). Na obecnym etapie twierdzenia skarżącej dotyczące grzywny nałożonej przez Komisję nie podają tego w wątpliwość.

200    Ponadto, w przeciwieństwie do tego, co twierdzi skarżąca, zgodnie z pkt 23 wytycznych z 2006 r. Komisja prawidłowo uznała w zaskarżonej decyzji, że w niniejszej sprawie doszło do naruszenia polegającego między innymi na porozumieniu horyzontalnym dotyczącym ustalania cen, które ze względu na sam swój charakter należy do najpoważniejszych ograniczeń konkurencji.

201    Komisja nie popełniła zatem błędu, stosując pkt 25 wytycznych z 2006 r., który stanowi, że „niezależnie od okresu uczestnictwa danego przedsiębiorstwa w naruszaniu przepisów Komisja dołączy do kwoty podstawowej kwotę w wysokości 15 do 25% wartości sprzedaży [...] w celu odstraszania przedsiębiorstw od [...] zawierania porozumień horyzontalnych dotyczących ustalania cen [i] podziału rynku”, uwzględniając w szczególności takie czynniki jak charakter naruszenia, wielkość skumulowanej części rynku wszystkich uczestników, zakres (zasięg) geograficzny naruszenia oraz fakt, czy naruszenie zostało wprowadzone w życie, czy też nie, tak jak przewidziano w pkt 22 wytycznych z 2006 r.

202    W zaskarżonej decyzji Komisja uznała, że skumulowana część rynku nie przekraczała 35% w EOG w 2000 r. (motyw 237 zaskarżonej decyzji z odesłaniem do jej motywu 33), a naruszenie miało pod względem geograficznym zasięg ogólnoświatowy (motyw 238 zaskarżonej decyzji z odesłaniem do jej motywu 136). Należy ponadto zauważyć, że Komisja zaznaczyła, iż uwzględniła ona część rynku wynoszącą mniej niż 35%, w wyniku czego nie zwiększyła podstawowej kwoty grzywny. Tak jak wykazano w pkt 199–201 powyżej, Komisja prawidłowo ustaliła te czynniki wagi naruszenia.

203    Co się tyczy wprowadzenia kartelu w życie, Komisja słusznie uznała w zaskarżonej decyzji, że porozumienie z Mediolanu było wdrażane w drugim półroczu 2000 r. Komisja wykazała bowiem w zaskarżonej decyzji, że między adresatami decyzji, w tym skarżącą, istniało porozumienie. Dowiedziono zawarcia porozumienia podczas spotkania w Mediolanie, a także kontaktów dwustronnych, które nastąpiły po spotkaniu, zwłaszcza w dniu 25 października 2000 r. Jak wykazano powyżej w ramach zarzutu pierwszego, dotyczącego występowania naruszenia, podczas tych kontaktów dwustronnych adresaci zaskarżonej decyzji, a zwłaszcza skarżąca, przeprowadzali wzajemną kontrolę poziomów cen. Ceny podawane podczas kontaktów utrzymywanych po spotkaniu w Mediolanie odpowiadają treści porozumienia zawartego podczas tego spotkania. W konsekwencji Komisja mogła zasadnie uznać, że kontakty te odnosiły się do porozumienia zawartego podczas spotkania w Mediolanie i tym samym stanowią dowód wprowadzenia kartelu w życie.

204    Mając na uwadze, że – jak wywiedziono w pkt 66–109 powyżej – zarzut drugi skarżącej należy oddalić, a zaskarżona decyzja – w której wykazano zarówno samo istnienie porozumienia, jego czas trwania, jak i wagę – została potwierdzona, należy oddalić tę opartą na błędnym ustaleniu podstawowej kwoty grzywny część zarzutu trzeciego jako bezzasadną.

205    Tym samym Komisja, ustalając podstawową kwotę grzywny, którą zamierzała nałożyć na skarżącą, miała prawo przyjąć wartość 17% wartości sprzedaży.

206    Zresztą chociaż skarżąca nie zakwestionowała czasu trwania naruszenia, należy zauważyć, że Komisja ustaliła w zaskarżonej decyzji, iż trwało ono od dnia 12 lipca 2000 r. „przynajmniej” do dnia 31 grudnia 2000 r., co daje okres krótszy niż jedno półrocze. Zgodnie z pkt 24 wytycznych z 2006 r. Komisja zastosowała mnożnik wynoszący 0,5. Punkt 24 wytycznych z 2006 r. stanowi, że w celu dokładnego uwzględnienia czasu trwania uczestnictwa każdego z przedsiębiorstw w naruszaniu przepisów kwota, której wysokość określana jest w zależności od wartości sprzedaży, zostanie pomnożona przez liczbę lat trwania tego uczestnictwa, przy czym okresy krótsze niż półrocze zostaną policzone jako pół roku.

207    W konsekwencji zarzut trzeci należy oddalić.

E –  W przedmiocie zarzutu czwartego, dotyczącego naruszenia art. 36 układu eurośródziemnomorskiego, obowiązku dochowania należytej staranności i zasady kurtuazji międzynarodowej

1.     Uwagi wstępne

208    Skarżąca twierdzi, że w niniejszej sprawie równolegle do reguł konkurencji Unii zastosowanie znajdują reguły konkurencji zawarte w układzie eurośródziemnomorskim. Natomiast Komisja wykluczyła zastosowanie art. 36 ust. 1 układu eurośródziemnomorskiego na rzecz wyłącznego stosowania reguł konkurencji Unii. Czyniąc to, Komisja powołała się na klauzulę ochronną przewidzianą w art. 36 ust. 6 układu eurośródziemnomorskiego. Przyjęcie takiego jednostronnego środka powinno zostać poprzedzone konsultacjami z Komitetem Stowarzyszenia. Skarżąca uważa, że brak zastosowania procedury przewidzianej w układzie eurośródziemnomorskim stanowi naruszenie istotnego wymogu formalnego, w przypadku spełnienia którego postępowanie mogłoby zakończyć się innym wynikiem. Jednostronne podejście przyjęte przez Komisję jest zdaniem skarżącej sprzeczne nie tylko z art. 36 układu eurośródziemnomorskiego, lecz również z zasadą kurtuazji międzynarodowej i obowiązkiem dochowania należytej staranności.

209    Komisja kwestionuje argumenty skarżącej i wnosi o oddalenie zarzutu czwartego.

210    Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem prawo konkurencji Unii ma zastosowanie do kartelu, który wywierał skutki na terytorium objętym rynkiem wewnętrznym, niezależnie od tego, że jedno z przedsiębiorstw uczestniczących w kartelu znajduje się w państwie trzecim (zob. podobnie wyroki Trybunału: z dnia 25 listopada 1971 r. w sprawie 22/71 Béguelin Import, Rec. s. 949, pkt 22–29; z dnia 27 września 1988 r. w sprawach połączonych 89/85, 104/85, 114/85, 116/85, 117/85 i od 125/85 do 129/85 Ahlström Osakeyhtiö i in. przeciwko Komisji, Rec. s. 5193, pkt 11–23; ww. w pkt 118 wyrok w sprawach połączonych Atlantic Container Line i in. przeciwko Komisji, pkt 69–93).

2.     W przedmiocie układu eurośródziemnomorskiego

211    Układ eurośródziemnomorski między Wspólnotą a Tunezją wpisuje się w kontekst układów eurośródziemnomorskich ustanawiających stowarzyszenie Wspólnoty z siedmioma krajami z południowej części regionu śródziemnomorskiego. Układy te zapewniają ramy dla dialogu politycznego między Północą a Południem, służąc za podstawę stopniowej liberalizacji handlu w obszarze śródziemnomorskim, i wyznaczają warunki współpracy gospodarczej, społecznej i kulturowej między Wspólnotą a każdym krajem partnerskim.

212    Co się tyczy układu eurośródziemnomorskiego, niezależnie od jego charakteru prawnego i wpływu na porządek prawny Unii, wystarczy stwierdzić, że układ ten nie przeważa nad mającym zastosowanie prawem Unii, a zwłaszcza nad art. 81 WE, i nie wyklucza jego stosowania. Przeciwnie, art. 36 układu eurośródziemnomorskiego, na który powołała się skarżąca, przewiduje zobowiązanie stron do stosowania prawa konkurencji i zawiera wyraźny zapis, że każda praktyka niezgodna z tym artykułem jest oceniana na podstawie kryteriów wynikających ze stosowania zasad przewidzianych w art. 81 WE, 82 WE i 87 WE (art. 36 ust. 2 układu eurośródziemnomorskiego). Artykuł 36 ust. 6 układu eurośródziemnomorskiego przewiduje jedynie konsultacje z Komitetem Stowarzyszenia po spełnieniu określonych warunków, zwłaszcza jeżeli problemu nie można rozwiązać w świetle prawa konkurencji.

213    Zaskarżona decyzja dotyczy nie praktyki naruszającej w sposób szczególny handel między Unią Europejską a Tunezją, lecz praktyki o zasięgu ogólnoświatowym, która niekorzystnie oddziałuje na rynek europejski. W zaskarżonej decyzji Komisja skorzystała z przysługującego jej uprawnienia i zastosowała art. 81 WE, dotyczący zakłócania konkurencji na terytorium EOG. Zaskarżona decyzja nie jest natomiast objęta zakresem zastosowania układu eurośródziemnomorskiego, a tym bardziej nie jest sprzeczna z tym układem. Nie ma zatem żadnego powodu, aby stosować układ eurośródziemnomorski i jego mechanizmy.

214    Argumenty te są zatem bezzasadne i należy je oddalić.

3.     W przedmiocie kurtuazji międzynarodowej i „obowiązku dochowania należytej staranności”

215    Jeżeli chodzi o argument skarżącej oparty na braku poszanowania zasady kurtuazji międzynarodowej (comitas gentium), skarżąca nie przedstawiła bliższych wyjaśnień na temat przywołanej zasady ani nie określiła jej wpływu, ani też nie zaznaczyła, w jakim zakresie podaje w wątpliwość zgodność zaskarżonej decyzji z prawem. Nie można ustalić, dlaczego z zasady tej ma wynikać, że Komisja powinna była „skontaktować się z władzami tunezyjskimi, zanim jednostronnie zastosowała wspólnotowe przepisy dotyczące konkurencji”.

216    Ponadto w zakresie, w jakim argument, na który powołała się skarżąca, służy zakwestionowaniu kompetencji Wspólnoty do stosowania reguł konkurencji względem zachowań takich jak te, które stwierdzono w niniejszej sprawie (ww. w pkt 210 wyrok w sprawach połączonych Ahlström Osakeyhtiö i in. przeciwko Komisji, pkt 31, 32), argument ów należy odrzucić bez względu na okoliczności. Komisja jest bowiem uprawniona do ścigania naruszenia art. 81 WE w odniesieniu do rynku europejskiego i nakładania sankcji za to naruszenie. Takie właśnie naruszenie Komisja stwierdziła w niniejszej sprawie. W takich okolicznościach kompetencje Komisji do stosowania wspólnotowych reguł konkurencji względem takich zachowań znajdują potwierdzenie w postanowieniach międzynarodowego prawa publicznego (zob. podobnie ww. w pkt 210 wyrok w sprawach połączonych Ahlström Osakeyhtiö i in. przeciwko Komisji, pkt 18; zob. także analogicznie wyrok Sądu z dnia 25 marca 1999 r. T‑102/96 Gencor przeciwko Komisji, Rec. s. II‑753, pkt 89 i nast.).

217    Co się tyczy domniemanego „obowiązku dochowania należytej staranności”, na który powołała się skarżąca, a zgodnie z którym Komisja powinna skontaktować się między innymi z władzami tunezyjskimi, nie został on dokładnie wyjaśniony ani też niczym poparty. Nie jest zatem jasne, na co skarżąca się powołuje. Ponadto skarżąca nie wskazała, w jaki sposób ta ogólna zasada prawa międzynarodowego ma wpływ na zaskarżoną decyzję.

218    Zgodnie z art. 21 akapit pierwszy statutu Trybunału Sprawiedliwości i z art. 44 § 1 lit. c) regulaminu postępowania przed Sądem skarga powinna zawierać przedmiot sporu i zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów. W tym względzie należy przypomnieć zasady i orzecznictwo wymienione w pkt 163 i 164 powyżej.

219    Ponieważ skarżąca stwierdziła jedynie brak poszanowania „kurtuazji międzynarodowej” i twierdziła, że istnieje „obowiązek dochowania należytej staranności”, nie wyjaśniając jednak, chociażby pokrótce, treści tych argumentów, owe argumenty należy odrzucić jako niedopuszczalne.

220    W konsekwencji należy oddalić zarzut czwarty.

221    W świetle wszystkich powyższych uwag należy oddalić w całości żądanie stwierdzenia nieważności. Ponadto, co się tyczy złożonego tytułem ewentualnym żądania dotyczącego zmniejszenia kwoty grzywny nałożonej na skarżącą, nie należy, zwłaszcza w świetle powyższych rozważań, uwzględniać tego żądania w ramach wykonywania przez Sąd nieograniczonego prawa orzekania.

222    Tym samym skargę należy oddalić w całości.

 W przedmiocie kosztów

223    Zgodnie z art. 87 § 2 regulaminu kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ skarżąca przegrała sprawę, należy, zgodnie z żądaniem Komisji, obciążyć ją kosztami postępowania.

Z powyższych względów

SĄD (pierwsza izba)

orzeka, co następuje:

1)      Skarga zostaje oddalona.

2)      Spółka Industries Chimiques du Fluor pokrywa własne koszty i koszty poniesione przez Komisję Europejską.

Azizi Labucka Frimodt Nielsen

Podpisy

Spis treści

Okoliczności powstania sporu

I – Okoliczności faktyczne

II – Zaskarżona decyzja

A – Sentencja zaskarżonej decyzji

B – Uzasadnienie zaskarżonej decyzji

1. W przedmiocie sektora fluorku glinu

2. W przedmiocie spotkania w Mediolanie i wprowadzenia kartelu w życie

3. W przedmiocie zastosowania art. 81 ust. 1 WE i art. 53 ust. 1 porozumienia EOG

4. W przedmiocie czasu trwania naruszenia

5. W przedmiocie ustalenia kwoty grzywny

6. W przedmiocie okoliczności łagodzących

Przebieg postępowania i żądania stron

Co do prawa

I – W przedmiocie dopuszczalności skargi

II – Co do istoty

A – Streszczenie zarzutów dotyczących stwierdzenia nieważności

B – W przedmiocie zarzutu drugiego, dotyczącego naruszenia art. 81 WE

1. W przedmiocie części pierwszej, dotyczącej tego, że okoliczności faktyczne zarzucane skarżącej nie stanowią naruszenia art. 81 WE

a) Uwagi wstępne

b) Przypomnienie treści zaskarżonej decyzji

c) W przedmiocie dowodu naruszenia

2. W przedmiocie przedstawionej tytułem żądania ewentualnego części drugiej zarzutu, dotyczącej tego, że okoliczności faktycznych zarzucanych skarżącej nie można zakwalifikować jako jednolitego i ciągłego naruszenia

a) Uwagi wstępne

b) W przedmiocie ciągłego i jednolitego naruszenia

C – W przedmiocie zarzutu pierwszego, dotyczącego naruszenia prawa do obrony i art. 27 rozporządzenia nr 1/2003

1. Uwagi wstępne

2. Ocena Sądu

a) Informacje ogólne

b) Ocena niniejszego przypadku

Wprowadzenie

W przedmiocie zarzutu dotyczącego uczestników i czasu trwania kartelu

W przedmiocie zarzutu dotyczącego zasięgu geograficznego kartelu

W przedmiocie zarzutu dotyczącego logiki i struktury kartelu oraz dokumentów dotyczących kontaktów w dniach 8 i 9 listopada 2000 r.

i) Wprowadzenie

ii) W przedmiocie treści pisma w sprawie przedstawienia zarzutów

iii) W przedmiocie treści zaskarżonej decyzji

iv) Ocena

– W przedmiocie dostępu do przedmiotowych dokumentów w toku postępowania administracyjnego

– W przedmiocie znaczenia przedmiotowych dokumentów dla oceny wprowadzenia naruszenia w życie

– W przedmiocie znaczenia przedmiotowych dokumentów dla oceny czasu trwania naruszenia

v) Wniosek

D – W przedmiocie zarzutu trzeciego, dotyczącego naruszenia art. 23 rozporządzenia nr 1/2003 i wytycznych z 2006 r. w sprawie metody ustalania grzywien

1. Uwagi wstępne

2. W przedmiocie części pierwszej, dotyczącej naruszenia zasady uzasadnionych oczekiwań

3. W przedmiocie części drugiej, dotyczącej błędnego zastosowania wytycznych z 2006 r. w zakresie dotyczącym ustalenia wartości sprzedaży

a) Uwagi wstępne

b) W przedmiocie obrotu uwzględnionego przez Komisję

c) W przedmiocie sprzedaży i udziału w rynku

4. W przedmiocie części trzeciej, dotyczącej błędnego ustalenia kwoty podstawowej grzywny i błędnego zastosowania kwoty dodatkowej

E – W przedmiocie zarzutu czwartego, dotyczącego naruszenia art. 36 układu eurośródziemnomorskiego, obowiązku dochowania należytej staranności i zasady kurtuazji międzynarodowej

1. Uwagi wstępne

2. W przedmiocie układu eurośródziemnomorskiego

3. W przedmiocie kurtuazji międzynarodowej i „obowiązku dochowania należytej staranności”

W przedmiocie kosztów

* Język postępowania: francuski.