Sprawy połączone T‑109/02, T‑118/02, T‑122/02, T‑125/02, T‑126/02, T‑128/02, T‑129/02, T‑132/02 i T‑136/02
Bolloré SA i in.
przeciwko
Komisji Wspólnot Europejskich
Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki − Rynek papieru samokopiującego – Wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien – Czas trwania naruszenia – Waga naruszenia – Podwyżka grzywny w celu osiągnięcia skutku odstraszającego – Okoliczności obciążające – Okoliczności łagodzące – Komunikat w sprawie współpracy
Streszczenie wyroku
1. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Dostęp do akt
(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 17)
2. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Wykluczenie dowodów nieprzedstawionych ukaranemu przedsiębiorstwu
(art. 81 ust. 1 WE)
3. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Rozbieżność pomiędzy decyzją i pismem w sprawie przedstawienia zarzutów – Naruszenie prawa do obrony – Przesłanka
(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 17)
4. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Brak stosowania art. 6 europejskiej konwencji praw człowieka – Stosowanie ogólnych zasad prawa wspólnotowego
(rozporządzenie Rady nr 17, art. 19 ust. 2)
5. Akty instytucji – Akty wydane w ramach wykonywania uprawnień dyskrecjonalnych – Przestrzeganie gwarancji przyznanych uczestnikowi postępowania administracyjnego
6. Konkurencja – Reguły wspólnotowe – Naruszenie popełnione przez spółkę zależną – Przypisanie spółce dominującej – Przesłanki
(art. 81 ust. 1 WE)
7. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Wykorzystanie jako środków dowodowych oświadczeń innych przedsiębiorstw, które uczestniczyły w popełnieniu naruszenia
(art. 81 WE; rozporządzenie Rady nr 17, art. 11)
8. Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uczestnictwo przedsiębiorstwa w antykonkurencyjnej inicjatywie
(art. 81 ust. 1 WE)
9. Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Przypisanie przedsiębiorstwu
(art. 81 ust. 1 WE)
10. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Dowody, jakie należy zebrać
(art. 81 ust. 1 WE)
11. Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Pojęcie
(art. 81 ust. 1 WE)
12. Konkurencja – Reguły wspólnotowe – Naruszenia – Grzywny – Ustalenie – Kryteria –Podwyższenie ogólnego wymiaru grzywien
(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2)
13. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów – Konieczna treść
(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 17)
14. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów – Konieczna treść
(art. 81 ust. 1 WE i art. 229 WE; rozporządzenie Rady nr 17, art. 17 i art. 19 ust. 1)
15. Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Zakaz – Naruszenia – Porozumienia i uzgodnione praktyki, które mogą być zakwalifikowane jako stanowiące jednolite naruszenie
(art. 81 ust. 1 WE)
16. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia
(art. 81 ust. 1 WE; komunikat Komisji 98/C 9/03)
17. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Rzeczywisty wpływ na rynek
(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03)
18. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności łagodzące
(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03)
19. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia
(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2)
20. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie
(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2)
21. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie
(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2)
22. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie
(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2; komunikaty Komisji 96/C 207/04 i 98/C 9/03)
23. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie
(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03)
24. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności obciążające
(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 2)
25. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności łagodzące
(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 3)
26. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności łagodzące
(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2)
27. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności łagodzące
(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2; komunikat Komisji 98 C 9/03, pkt 3 tiret trzecie)
28. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Nienałożenie lub obniżenie grzywny w zamian za współpracę przedsiębiorstwa, któremu zarzucono naruszenie
(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2; komunikat Komisji 96/C 207/04)
29. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Obniżenie kwoty grzywny w zamian za współpracę przedsiębiorstwa, któremu zarzucono naruszenie
(rozporządzenie Rady nr 17, art. 11 ust. 4 i 5 i art. 15 ust. 2; komunikat Komisji 96/C 207/04, pkt D 2)
30. Postępowanie – Środki dowodowe – Żądanie przedstawienia dokumentów
(regulamin Sądu, art. 65 i 66 § 1)
1. W postępowaniu w sprawie stosowania wspólnotowych reguł konkurencji Komisja zobowiązana jest – w celu umożliwienia przedsiębiorstwom uczestniczącym w sprawie skutecznej obrony przed zarzutami podniesionymi przeciwko nim w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów – udostępnić im całość akt dochodzenia, z wyjątkiem dokumentów zawierających tajemnice handlowe innych przedsiębiorstw lub inne informacje poufne i dokumentów wewnętrznych Komisji.
Ponadto prawo przedsiębiorstw i związków przedsiębiorstw do ochrony ich tajemnic handlowych musi być zrównoważone z prawem dostępu do całości akt postępowania.
Tym samym, jeżeli Komisja uznaje, że określone dokumenty z jej akt dochodzenia zawierają tajemnice handlowe lub inne informacje poufne, powinna przygotować sama lub polecić przedsiębiorstwom lub związkom przedsiębiorstw, od których pochodzą te dokumenty, przygotowanie ich wersji jawnych. Jeżeli opracowanie wersji jawnych wszystkich dokumentów okaże się trudne, powinna ona przekazać stronom zainteresowanym wystarczająco dokładną listę dokumentów zawierających informacje niejawne, aby umożliwić im dokonanie oceny celowości złożenia wniosku o dostęp do konkretnych dokumentów.
(por. pkt 45, 46)
2. Z uwagi na to, że dokumenty nieprzedstawione stronom zainteresowanym w toku postępowania administracyjnego z zakresu konkurencji nie stanowią dowodów, przeciw którym można postawić zarzut, jeżeli okaże się, że Komisja w ostatecznej decyzji oparła się na dokumentach nieznajdujących się w aktach dochodzenia i nieprzekazanych stronom skarżącym, nie należy uwzględniać tych dokumentów w charakterze dowodów w sprawie.
Z powyższego wynika, że jeżeli w celu ustalenia istnienia naruszenia w postępowaniu na podstawie art. 81 ust. 1 WE Komisja zamierza oprzeć się na fragmencie odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów lub załączonym do takiej odpowiedzi dokumencie, inne strony biorące udział w tym postępowaniu powinny mieć możliwość wypowiedzenia się na temat takiego środka dowodowego.
(por. pkt 56, 57)
3. Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów winno przedstawiać zarzuty sformułowane w sposób wystarczająco jasny, nawet jeśli skrótowo, w celu umożliwienia zainteresowanym rzeczywistego zapoznania się z zachowaniami zarzucanymi im przez Komisję. W rzeczywistości jedynie pod tym warunkiem pismo w sprawie przedstawienia zarzutów może spełniać funkcję nadaną mu przez rozporządzenia wspólnotowe, polegającą na przedstawieniu przedsiębiorstwom i związkom przedsiębiorstw wszystkich koniecznych informacji, tak by umożliwić im podjęcie obrony, zanim Komisja wyda ostateczną decyzję.
Wymóg ten nie jest spełniony, jeżeli decyzja przypisuje spółce dominującej dane naruszenie, po pierwsze, z powodu uczestnictwa jej spółki zależnej w kartelu, a po drugie, z powodu bezpośredniego uczestnictwa spółki dominującej w działaniach kartelu, podczas gdy pismo w sprawie przedstawienia zarzutów nie umożliwia spółce dominującej zapoznania się z zarzutem jej bezpośredniego uczestnictwa w naruszeniu ani z okolicznościami faktycznymi ostatecznie przyjętymi w decyzji na poparcie tego zarzutu.
Jednakże nawet jeżeli decyzja Komisji zawiera nowe okoliczności faktyczne lub prawne, w przedmiocie których zainteresowane przedsiębiorstwa nie zostały wysłuchane, stwierdzone uchybienie skutkuje stwierdzeniem nieważności decyzji w tym zakresie wyłącznie wówczas, kiedy zarzuty te nie mogą być ustalone w sposób wystarczający pod względem prawnym na podstawie innych okoliczności przyjętych w decyzji i w przedmiocie których zainteresowane przedsiębiorstwa miały okazję przedstawić swoje stanowisko.
Ponadto, jeśli pewne motywy decyzji same w sobie uzasadniają ją w sposób wystarczający pod względem prawnym, uchybienia, jakie mogły być popełnione w innych motywach tego aktu, nie mają w żadnym razie wpływu na jego sentencję.
(por. pkt 67, 71, 77, 79–81)
4. Mimo że Komisja nie jest sądem w rozumieniu art. 6 europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka, a grzywny nakładane przez Komisję nie mają charakteru karnoprawnego, to wciąż bez wątpienia Komisja zobowiązana jest do poszanowania ogólnych zasad prawa wspólnotowego w toku postępowania administracyjnego.
Jednakże, po pierwsze, chociaż Komisja może przesłuchać osoby fizyczne lub prawne, kiedy uzna to za konieczne, nie ma ona prawa wzywać świadków oskarżenia bez uzyskania wcześniej ich zgody, a po drugie, fakt, iż przepisy wspólnotowego prawa konkurencji nie przewidują obowiązku Komisji w zakresie wzywania świadków obrony, o przesłuchanie których wnioskowano, nie jest sprzeczny z wyżej wspomnianymi zasadami.
(por. pkt 86, 87)
5. W przypadkach, w których instytucje Wspólnoty, aby móc spełniać swoje funkcje, dysponują swobodnym uznaniem, poszanowanie gwarancji zapewnianych przez wspólnotowy porządek prawny w ramach postępowania administracyjnego nabiera tym bardziej fundamentalnego znaczenia. Wśród tych gwarancji znajduje się w szczególności obowiązek starannego i bezstronnego zbadania wszystkich istotnych okoliczności sprawy przez właściwą instytucję.
(por. pkt 92)
6. Okoliczność, iż spółka zależna ma odrębną osobowość prawną, nie wystarcza, by wykluczyć możliwość przypisania jej postępowania spółce dominującej, w szczególności wtedy gdy spółka zależna nie określa w sposób autonomiczny swego postępowania na rynku, ale stosuje co do zasady polecenia przekazywane jej przez spółkę dominującą.
W tym zakresie fakt posiadania całości kapitału spółki zależnej, o ile stanowi poważną poszlakę wskazującą na istnienie ze strony spółki dominującej możliwości wywierania decydującego wpływu na postępowanie spółki zależnej na rynku, sam nie jest wystarczający, by obciążyć odpowiedzialnością spółkę dominującą za zachowanie spółki zależnej. Konieczna jest dodatkowa okoliczność oprócz posiadanego udziału, ale w tym przypadku można opierać się na poszlakach. Ten dodatkowy element niekoniecznie musi polegać na wykazaniu wydawania rzeczywistych instrukcji przez spółkę dominującą spółce zależnej, aby ta uczestniczyła w zachowaniach antykonkurencyjnych.
(por. pkt 131, 132)
7. Złożone przez przedsiębiorstwo, któremu zarzuca się udział w kartelu, oświadczenie, którego prawdziwość jest kwestionowana przez szereg innych przedsiębiorstw, którym również zarzuca się udział w kartelu, nie może być uważane za stanowiące wystarczający dowód istnienia naruszenia popełnionego przez te ostatnie, jeżeli nie jest poparte innymi dowodami.
Ponadto oświadczenia sprzeczne z interesem oświadczającego należy z zasady postrzegać jako dowody szczególnie wiarygodne.
(por. pkt 166, 167)
8. Aby udowodnić udział przedsiębiorstwa w kartelu w sposób wystarczający pod względem prawnym, wystarczy, że Komisja wykaże, iż dane przedsiębiorstwo uczestniczyło w spotkaniach, w trakcie których zawarto porozumienia niezgodne z prawem konkurencji, i wyraźnie się temu nie sprzeciwiło. Jeśli uczestnictwo w takich spotkaniach zostanie ustalone, to na tym przedsiębiorstwie spoczywa obowiązek przedstawienia dowodów, które mogą świadczyć, że jego udziałowi w tych spotkaniach w najmniejszym stopniu nie przyświecał cel antykonkurencyjny, poprzez wykazanie, że poinformowało ono swoich konkurentów o tym, że uczestniczy w tym spotkaniu w innym aniżeli oni celu.
Tę zasadę prawną uzasadnia to, że wskutek uczestnictwa w takim spotkaniu bez otwartego zdystansowania się od jego zawartości przedsiębiorstwo wywołało u innych uczestników wrażenie, że podpisuje się pod wynikiem tego spotkania i że odpowiednio się do niego zastosuje.
Co więcej, okoliczność, że dane przedsiębiorstwo nie stosuje w praktyce rezultatów spotkania, nie może zwalniać go od odpowiedzialności za udział w kartelu, chyba że zdystansowało się publicznie od jego treści.
Jeżeli ten system spotkań wpisuje się w serię wysiłków zainteresowanych przedsiębiorstw dążących do wspólnego celu ekonomicznego, to znaczy zakłócenia normalnej ewolucji cen na określonym rynku, nienaturalny byłby podział tego ciągłego działania, charakteryzującego się jednakowym celem, na liczne odrębne naruszenia.
(por. pkt 188, 189, 196, 312, 360, 424)
9. Przedsiębiorstwu, które uczestniczyło w wielopostaciowym naruszeniu reguł wspólnotowych konkurencji poprzez własne zachowania, odpowiadające definicji porozumienia lub uzgodnionej praktyki, mające antykonkurencyjne cele w rozumieniu art. 81 ust. 1 WE oraz przyczyniające się do realizacji naruszenia w całości, może być również przypisana odpowiedzialność za zachowania innych przedsiębiorstw składające się na to samo naruszenie za cały okres jego uczestnictwa w tym naruszeniu, jeśli zostanie wykazane, że przedsiębiorstwo to wiedziało o sprzecznych z prawem zachowaniach lub też mogło rozsądnie je przewidzieć i wyrażało na nie zgodę.
Sama tożsamość przedmiotu istniejąca pomiędzy porozumieniem, w którym uczestniczyło przedsiębiorstwo, i ogólnym kartelem nie wystarczy, by przypisać temu przedsiębiorstwu uczestnictwo w porozumieniu ogólnym. Dopiero bowiem w chwili gdy przedsiębiorstwo uczestniczące w tym porozumieniu dowiedziało się lub powinno było się dowiedzieć, że w ten sposób przystępuje do porozumienia ogólnego, jego uczestnictwo w tym porozumieniu może stanowić wyraz jego przystąpienia do tego ogólnego kartelu.
(por. pkt 207, 209, 236)
10. Odnośnie do przeprowadzenia dowodu naruszenia art. 81 ust. 1 WE obowiązkiem Komisji jest przedstawienie dowodu stwierdzonego przez nią naruszenia i wskazanie takich środków dowodowych, które w sposób wystarczający pod względem prawnym wykażą istnienie okoliczności faktycznych stanowiących naruszenie.
Komisja jest zobowiązana do dostarczenia dokładnych i zgodnych dowodów na poparcie silnego przekonania, że naruszenie zostało popełnione. Niemniej jednak nie każdy z dowodów dostarczonych przez Komisję musi koniecznie odpowiadać tym kryteriom w odniesieniu do każdego z elementów naruszenia. Wystarczy, żeby zbiór poszlak wskazanych przez tę instytucję, oceniany całościowo, odpowiadał temu wymogowi.
(por. pkt 256–258)
11. Wymóg niezależnej polityki wszelkich podmiotów gospodarczych, który jest nierozłącznie związany z postanowieniami traktatu dotyczącymi konkurencji, przeciwstawia się ściśle wszelkim kontaktom bezpośrednim lub pośrednim pomiędzy takimi podmiotami, które mogą wpływać na zachowanie na rynku aktualnego lub potencjalnego konkurenta, czy też ujawniać takiemu konkurentowi zachowanie przyjęte na skutek wcześniejszych postanowień lub zachowanie, które dany podmiot rozważa jako swoje przyszłe zachowanie na rynku, jeżeli celem lub skutkiem tych kontaktów miało być doprowadzenie do warunków konkurencji, które nie odpowiadają normalnym warunkom na właściwym rynku. W tym względzie należy domniemywać – z zastrzeżeniem przeciwnego dowodu, który muszą przedstawić podmioty zainteresowane – że przy określaniu swojego zachowania na rynku przedsiębiorstwa uczestniczące w uzgodnieniu i działające na rynku uwzględniają informacje, które wymieniły ze swoimi konkurentami.
(por. pkt 291)
12. Fakt, iż Komisja w przeszłości nakładała grzywny na określonym poziomie za określone rodzaje naruszeń, nie może pozbawić jej możliwości podniesienia tego poziomu w granicach wskazanych w rozporządzeniu nr 17, jeśli jest to konieczne w celu zapewnienia realizacji wspólnotowej polityki konkurencji.
Skuteczne stosowanie wspólnotowych reguł konkurencji wymaga bowiem, aby Komisja mogła w każdej chwili dostosować wysokość grzywien do potrzeb tej polityki.
Przedsiębiorstwa uczestniczące w postępowaniu administracyjnym, które może zakończyć się nałożeniem kary, nie mogą mieć uzasadnionych oczekiwań co do tego, że Komisja nie przekroczy wcześniej stosowanego poziomu grzywien.
(por. pkt 376, 377)
13. Do obowiązków Komisji nie należy, jeśli tylko wskazała ona okoliczności faktyczne i prawne, na których miała oprzeć swoje obliczenia wysokości grzywny, sprecyzowanie w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów sposobu, w jaki wykorzysta każdą z tych okoliczności w celu ustalenia poziomu grzywny. Udzielenie wskazówek dotyczących poziomu przewidywanych grzywien przed umożliwieniem przedsiębiorstwom przedstawienia uwag dotyczących postawionych im zarzutów oznaczałoby bowiem uprzedzenie w sposób niewłaściwy decyzji Komisji.
W konsekwencji Komisja nie jest zobowiązana, w toku postępowania administracyjnego, do poinformowania zainteresowanych przedsiębiorstw o swoim zamiarze zastosowania nowej metody obliczeń wysokości grzywny.
(por. pkt 392, 403)
14. Komisja czyni zadość obowiązkowi poszanowania prawa przedsiębiorstw do przedstawienia stanowiska, jeśli wyraźnie wskazuje w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, że zbada, czy należy nałożyć grzywny na te przedsiębiorstwa, i jeśli wymienia zasadnicze okoliczności faktyczne i prawne, które mogą prowadzić do nałożenia grzywny, tj. wagę i czas trwania domniemanego naruszenia, i dokonanie go umyślnie lub przez niedbalstwo. W ten sposób Komisja przedstawia przedsiębiorstwom informacje, które są niezbędne do obrony nie tylko przed stwierdzeniem naruszenia, lecz także przed nałożeniem grzywny.
Z powyższego wynika, że w odniesieniu do określenia wysokości grzywien nakładanych za naruszenie reguł konkurencji prawa do obrony zainteresowanych przedsiębiorstw są zagwarantowane przed Komisją poprzez możliwość przedstawienia uwag dotyczących czasu trwania, wagi i antykonkurencyjnego charakteru zarzucanych czynów. Ponadto przedsiębiorstwa korzystają z dodatkowej gwarancji w ramach określenia wysokości grzywien, ponieważ Sądowi przysługuje prawo nieograniczonego orzekania i może między innymi uchylić lub obniżyć grzywnę na podstawie art. 17 rozporządzenia nr 17.
(por. pkt 397, 398)
15. Chociaż okoliczność, że przedsiębiorstwo nie uczestniczyło we wszystkich elementach składowych kartelu, nie ma znaczenia dla stwierdzenia istnienia naruszenia, to element ten należy wziąć pod uwagę przy ocenie wagi naruszenia i, w danym przypadku, przy ustalaniu grzywny.
(por. pkt 429)
16. W ramach ustalania wysokości kwoty grzywny za naruszenie wspólnotowych reguł konkurencji oceny wagi naruszenia należy dokonywać przy uwzględnieniu w szczególności charakteru ograniczeń, jakie spowodowało ono w konkurencji.
Naruszenia polegające na ustalaniu cen i podziałach rynków należy uznać za szczególnie poważne, ponieważ wiążą się z bezpośrednią interwencją w istotne czynniki konkurencji na określonym rynku.
Jednakże uznanie naruszenia za bardzo poważne nie jest uzależnione od istnienia podziału rynków. Przeciwnie, horyzontalne porozumienia dotyczące karteli cenowych lub podziału rynku są uznawane za naruszające prawidłowe funkcjonowanie rynku wewnętrznego, i za takie same mogą zostać uznane ponadto inne praktyki mogące wywoływać taki sam skutek.
W istocie ani z przywołanego orzecznictwa, ani z wytycznych nie wynika w zakresie metody ustalania grzywien nakładanych na podstawie art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 i art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS, że uznanie danego naruszenia za bardzo poważne zakłada kumulację kilku takich praktyk. Horyzontalne porozumienie dotyczące cen może samodzielnie stanowić takie naruszenie, jeśli zakłóca prawidłowe funkcjonowanie rynku.
Ponadto ani z orzecznictwa, ani z wytycznych nie wynika, że aby kartel był zaliczony do bardzo poważnych naruszeń, musi on charakteryzować się szczególną strukturą instytucjonalną.
(por. pkt 434–437, 441)
17. Zgodnie z wytycznymi w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na podstawie art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 i art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS przy ocenie wagi naruszenia należy wziąć pod uwagę jego charakter, rzeczywisty wpływ na rynek, tam gdzie może to być zmierzone, oraz rozmiar właściwego rynku geograficznego. Wspomniane wytyczne nie wiążą zatem bezpośrednio wagi naruszenia z jego wpływem na rynek. Rzeczywisty wpływ stanowi jeden z wielu elementów i należy go nawet pominąć, jeżeli jest niewymierny.
(zob. pkt 447)
18. Sam fakt, że wspomniany rynek był w stanie załamania oraz że niektóre przedsiębiorstwa poniosły straty, nie stanowi przeszkody dla wprowadzenia w życie kartelu ani dla zastosowania art. 81 WE. Ponadto niekorzystna sytuacja na rynku nie może oznaczać braku wpływu kartelu na rynek. Co więcej, ustalone podwyżki cen mogą pozwalać na kontrolowanie lub ograniczanie obniżek cen i w ten sposób zakłócać konkurencję.
Ponadto w przypadku wyznaczania sankcji za naruszenie wspólnotowych reguł konkurencji Komisja nie jest zobowiązana do uznania za okoliczność łagodzącą niekorzystnego stanu finansowego danego sektora i – chociaż we wcześniejszych sprawach Komisja uwzględniła sytuację gospodarczą sektora jako okoliczność łagodzącą – nie jest ona bezwzględnie zobowiązana nadal tę praktykę stosować. Co do zasady bowiem kartele powstają, w chwili gdy sektor przeżywa trudności.
(por. pkt 462, 663)
19. Wśród elementów oceny wagi naruszenia, w zależności od przypadku, mogą być uwzględniane ilość i wartość towaru będącego przedmiotem naruszenia, wielkość i siła ekonomiczna przedsiębiorstwa i tym samym wpływ, jaki mogło ono wywierać na rynek. Z powyższego wynika, po pierwsze, że dopuszczalne jest celem określenia wysokości kwoty grzywny uwzględnienie zarówno całkowitych obrotów przedsiębiorstwa, które stanowią wskazówkę – nawet jeżeli jest ona przybliżona i nieprecyzyjna – jego wielkości i jego siły ekonomicznej, jak i części tych obrotów, która pochodzi ze sprzedaży towarów będących przedmiotem naruszenia i która ma na celu wskazanie zakresu tego naruszenia. Po drugie, z powyższego wynika, że nie należy przyznawać ani jednej, ani drugiej z tych wielkości nieproporcjonalnego znaczenia w odniesieniu do pozostałych elementów podlegających ocenie, tak że ustalenie stosownej wysokości grzywny nie może być wynikiem prostego obliczenia opartego na całkowitych obrotach.
(por. pkt 468)
20. Przy ustalaniu wysokości grzywny w zależności od wagi i czasu trwania danego naruszenia Komisja nie jest zobowiązana do obliczania grzywny na podstawie kwot opartych na obrotach zainteresowanych przedsiębiorstw ani też zapewnienia, w przypadku gdy grzywny nakładane są na kilka przedsiębiorstw biorących udział w tym samym naruszeniu, by ostateczne kwoty grzywien obliczone przez Komisję dla zainteresowanych przedsiębiorstw odzwierciedlały wszystkie różnice pomiędzy nimi, jeśli chodzi o ich całkowite obroty lub ich obroty na właściwym rynku produktowym.
(por. pkt 484)
21. Jeśli dla potrzeb ustalenia kwoty grzywien Komisja dzieli zainteresowane przedsiębiorstwa na kategorie, określenie progów dla poszczególnych kategorii powinno być spójne i obiektywnie uzasadnione. W zakresie, w jakim mogą one stanowić wskazówkę co do znaczenia przedsiębiorstwa, czynniki te, tzn. obroty przedsiębiorstwa pochodzące ze sprzedaży określonego produktu na obszarze Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz posiadane udziały w rynku, mogą zostać uwzględnione przez Komisję.
Odwołanie się, pośród innych elementów, do udziałów w rynku celem dokonania rozróżnienia pomiędzy przedsiębiorstwami byłoby sprzeczne z zasadą równego traktowania, jeśli nie zostałoby zastosowane do wszystkich przedsiębiorstw, których to dotyczy.
(por. pkt 504, 507, 511)
22. Uwzględnienie odstraszającego skutku grzywny nakładanej za naruszenie wspólnotowych reguł konkurencji przy ustaleniu kwoty wyjściowej stanowi integralną część ważenia kwoty grzywny w zależności od wagi naruszenia.
Komisja może nałożyć bardziej surowe grzywny na przedsiębiorstwo, którego działanie rynkowe, przy uwzględnieniu jego istotnego znaczenia na tym rynku, miało większy wpływ na konkurencję niż działania innych przedsiębiorstw, które popełniły to samo naruszenie. Taki sposób obliczania wysokości grzywien odpowiada w szczególności konieczności zapewnienia ich odstraszającego skutku.
Podwyższenie grzywny nakładanej za naruszenie reguł konkurencji dla zapewnienia skutku odstraszającego nie jest niezgodne ze stosowaniem komunikatu dotyczącego nienakładania grzywien lub obniżenia ich kwoty, ponieważ te dwa elementy są w sposób oczywisty odmienne, a ich równoczesne zastosowanie nie może być uznane za sprzeczne. Podwyższenie grzywny dla zapewnienia skutku odstraszającego ma bowiem miejsce na etapie obliczania grzywny sankcjonującej popełnione naruszenie. Po ustaleniu tej kwoty, zastosowanie komunikatu w sprawie współpracy ma następnie na celu nagrodzenie przedsiębiorstw, które zdecydowały się na współpracę z Komisją. Okoliczność, że jedno przedsiębiorstwo decyduje się na współpracę w dochodzeniu celem uzyskania obniżenia nałożonej na nie w tym zakresie grzywny, nie gwarantuje w żaden sposób, że w przyszłości powstrzyma się ono od popełnienia podobnego naruszenia.
(por. pkt 526, 540, 541)
23. W ramach ustalenia wysokości kwoty grzywien za naruszenie wspólnotowych reguł konkurencji Komisja może dokonać pierwszego podwyższenia kwoty wyjściowej grzywny ze względu na znaczenie przedsiębiorstwa na rynku omawianych towarów, a następnie drugiego podwyższenia w celu uzyskania skutku odstraszającego, mając na uwadze całość działalności przedsiębiorstwa lub grupy, do której należy, celem uwzględnienia jego całkowitych zasobów. W istocie te dwa podwyższenia nie uwzględniają tych samych elementów.
(zob. pkt 535, 536)
24. Gdy naruszenie wspólnotowych reguł konkurencji zostało popełnione przez kilka przedsiębiorstw, w ramach określania kwoty grzywien należy zbadać jego wagę w odniesieniu do uczestnictwa każdego z tych przedsiębiorstw, co w szczególności wymaga ustalenia, jaką rolę pełniło każde z nich w czasie uczestniczenia w naruszeniu. Wynika z tego w szczególności, że rola „przywódcy” odgrywana przez jedno lub kilka przedsiębiorstw w ramach kartelu powinna być uwzględniona w celu obliczania kwoty grzywny, ponieważ przedsiębiorstwa odgrywające taką rolę powinny z tego tytułu ponosić szczególną odpowiedzialność w porównaniu z innymi przedsiębiorstwami. Zgodnie z tymi zasadami w pkt 2 wytycznych Komisji w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na podstawie art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 i art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS, zatytułowanym „Okoliczności obciążające”, zawarty jest niewyczerpujący wykaz okoliczności mogących stanowić podstawę do zwiększenia kwoty podstawowej grzywny, wśród których znajduje się między innymi „rola przywódcy lub zachęcającego do popełnienia naruszenia”.
(por. pkt 561, 622)
25. Choć okoliczności wymienione w liście umieszczonej w pkt 3 wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na podstawie art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 i art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS należą z pewnością do tych, które mogły zostać uwzględnione przez Komisję w danym przypadku, to nie jest ona zobowiązana do automatycznego zastosowania dodatkowej obniżki z tego tytułu, w sytuacji gdy przedsiębiorstwo przedstawia dowody mogące wskazywać na istnienie jednej z tych okoliczności. Słuszność ewentualnego obniżenia kwoty z tytułu okoliczności łagodzących musi być bowiem oceniana z ogólnego punktu widzenia z uwzględnieniem ogółu istotnych okoliczności sprawy. Wobec braku w wytycznych wiążących wskazówek co do okoliczności łagodzących, które mogą zostać uwzględnione, Komisja zachowała pewien zakres swobodnego uznania w celu dokonania ogólnej oceny wielkości ewentualnego obniżenia grzywien tytułem okoliczności łagodzących.
(por. pkt 602, 624)
26. Istnienie gróźb i nacisków wywieranych na przedsiębiorstwo nie zmienia w istocie w żaden sposób faktu popełnienia naruszenia wspólnotowych reguł konkurencji i nie może stanowić okoliczności łagodzącej. Przedsiębiorstwo, które uczestniczy wraz z innymi przedsiębiorstwami w zachowaniach antykonkurencyjnych, może bowiem zawiadomić właściwe władze o wywieranych na nie naciskach i wnieść skargę do Komisji na podstawie art. 3 rozporządzenia nr 17, a nie uczestniczyć w kartelu. Stwierdzenie to odnosi się do wszystkich przedsiębiorstw uczestniczących w kartelu, tak że nie jest konieczne dokonanie między nimi rozróżnienia ze względu na przywoływany stopień intensywności wywieranych nacisków.
(por. pkt 638, 639)
27. Zaprzestanie naruszeń od momentu pierwszych interwencji ze strony Komisji znajduje się wśród okoliczności łagodzących wymienionych wyraźnie w pkt 3 wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na podstawie art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 i art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS.
Jednak Komisja nie może być w sposób ogólny zobowiązana ani do przyjęcia trwania naruszenia jako okoliczności obciążającej, ani do uznania zaprzestania naruszenia za okoliczność łagodzącą.
Ponadto gdy zaprzestanie naruszenia miało miejsce wcześniej niż pierwsza interwencja lub kontrola ze strony Komisji, dokonanie obniżenia pokrywałoby się z uwzględnieniem przy obliczaniu grzywien, na podstawie wspomnianych wytycznych, czasu trwania naruszenia. Uwzględnienie to ma właśnie na celu surowsze ukaranie przedsiębiorstw, które naruszają reguły konkurencji przez dłuższy czas, niż tych, których naruszenia trwały krótko. Tak więc obniżenie kwoty grzywny z tego względu, że przedsiębiorstwo zaprzestało zachowań stanowiących naruszenie przed pierwszymi kontrolami ze strony Komisji, miałoby skutek w postaci dwukrotnego uprzywilejowania podmiotów odpowiedzialnych za naruszenia o krótkim okresie trwania.
(por. pkt 643–646)
28. Z treści pkt B lit. b) komunikatu dotyczącego nienakładania grzywien lub obniżenia ich kwoty w sprawach dotyczących karteli wynika, że „pierwsze” przedsiębiorstwo nie musi dostarczać wszystkich dowodów potwierdzających wszystkie szczegóły funkcjonowania kartelu, lecz że wystarcza przedstawienie „danych”, które mają decydujące znaczenie. Ten przepis nie wymaga w szczególności, aby dostarczone dowody były same w sobie „wystarczające” dla przygotowania pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, a nawet do wydania ostatecznej decyzji stwierdzającej istnienie naruszenia.
Ponadto z komunikatu w sprawie współpracy wyraźnie wynika, że okoliczność bycia pierwszym przedsiębiorstwem, które dostarczyło decydujących dowodów, ma znaczenie dla zastosowania pkt B i C, ale nie pkt D, który nie zawiera żadnego odesłania i nie przyznaje pierwszeństwa w zależności od czasu podjęcia współpracy danemu przedsiębiorstwu względem innego.
(por. pkt 692, 697)
29. Obniżenie grzywny z tytułu współpracy w toku postępowania administracyjnego jest uzasadnione tylko wówczas, gdy zachowanie określonego przedsiębiorstwa pozwoliło Komisji stwierdzić naruszenie z mniejszymi trudnościami i w danym przypadku doprowadzić do jego zaniechania.
Komisji przysługuje bowiem w tym zakresie swobodne uznanie, jak wynika z treści pkt D 2 komunikatu dotyczącego nienakładania grzywien lub obniżenia ich kwoty w sprawach dotyczących karteli.
Ponadto i przede wszystkim obniżenie grzywny na podstawie komunikatu w sprawie współpracy może być uzasadnione tylko wtedy, gdy udzielone informacje – czy bardziej ogólnie – zachowanie danego przedsiębiorstwa mogłyby świadczyć w tym względzie o prawdziwej współpracy z jego strony.
Dwa oświadczenia opatrzone zastrzeżeniami lub dwuznaczne oświadczenia nie stanowią prawdziwej współpracy i nie ułatwiają pracy Komisji, ponieważ wymagają kontroli. Ma to miejsce tym bardziej, w przypadku gdy wspomniane zastrzeżenia dotyczą takich kwestii, jak: czas trwania naruszenia, limity sprzedaży, udziały w rynku lub wymiana informacji.
(por. pkt 716, 717)
W toku postępowania przed sądem wspólnotowym wewnętrzne dokumenty Komisji dotyczące postępowania w sprawie stosowania wspólnotowych reguł konkurencji nie są przedkładane do wiadomości stron, chyba że na podstawie istotnych poszlak, które strony zobowiązane są przedstawić, wymagają tego wyjątkowe okoliczności danego przypadku.
(por. pkt 736)