ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ (πέμπτο τμήμα)
της 23ης Απριλίου 2020 (*)
«Προδικαστική παραπομπή – Σήματα – Οδηγία 2008/95/ΕΚ – Απαράδεκτο ή ακυρότητα της καταχωρίσεως – Τρισδιάστατο σήμα – Άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημεία ii και iii – Σημείο αποτελούμενο αποκλειστικά από το σχήμα του προϊόντος που είναι απαραίτητο για την επίτευξη ενός τεχνικού αποτελέσματος – Σημείο αποτελούμενο από το σχήμα το οποίο προσδίδει ουσιαστική αξία στο προϊόν – Συνεκτίμηση της αντιλήψεως του ενδιαφερόμενου κοινού»
Στην υπόθεση C‑237/19,
με αντικείμενο αίτηση προδικαστικής αποφάσεως δυνάμει του άρθρου 267 ΣΛΕΕ, που υπέβαλε το Kúria (Ανώτατο Δικαστήριο, Ουγγαρία) με απόφαση της 6ης Φεβρουαρίου 2019, η οποία περιήλθε στο Δικαστήριο στις 19 Μαρτίου 2019, στο πλαίσιο της δίκης
Gömböc Kutató, Szolgáltató és Kereskedelmi Kft.
κατά
Szellemi Tulajdon Nemzeti Hivatala,
ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (πέμπτο τμήμα),
συγκείμενο από τους E. Regan, πρόεδρο τμήματος, I. Jarukaitis, E. Juhász, M. Ilešič και Κ. Λυκούργο (εισηγητή), δικαστές,
γενικός εισαγγελέας: M. Campos Sánchez-Bordona
γραμματέας: Α. Calot Escobar
έχοντας υπόψη την έγγραφη διαδικασία,
λαμβάνοντας υπόψη τις παρατηρήσεις που υπέβαλαν:
– η Gömböc Kutató, Szolgáltató és Kereskedelmi Kft., εκπροσωπούμενη από τους Á. M. László και A. Cserny, ügyvédek,
– η Ουγγρική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τον M. Z. Fehér καθώς και από την R. Kissné Berta,
– η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εκπροσωπούμενη από τους L. Havas και É. Gippini Fournier καθώς και από την J. Samnadda,
κατόπιν της αποφάσεως που έλαβε, αφού άκουσε τον γενικό εισαγγελέα, να εκδικάσει την υπόθεση χωρίς ανάπτυξη προτάσεων,
εκδίδει την ακόλουθη
Απόφαση
1 Η αίτηση προδικαστικής αποφάσεως αφορά την ερμηνεία του άρθρου 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημεία ii και iii, της οδηγίας 2008/95/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 22ας Οκτωβρίου 2008, για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών περί σημάτων (ΕΕ 2008, L 299, σ. 25).
2 Η αίτηση αυτή υποβλήθηκε στο πλαίσιο ένδικης διαφοράς μεταξύ της Gömböc Kutató, Szolgáltató és Kereskedelmi Kft. (στο εξής: Gömböc Kft.) και του Szellemi Tulajdon Nemzeti Hivatala (εθνικού γραφείου διανοητικής ιδιοκτησίας, Ουγγαρία) (στο εξής: Γραφείο) λόγω της απορρίψεως, από το Γραφείο, της αιτήσεως καταχωρίσεως τρισδιάστατου σήματος ως εθνικού σήματος την οποία υπέβαλε η Gömböc Kft.
Το νομικό πλαίσιο
Το δίκαιο της Ένωσης
Η οδηγία 98/71/ΕΚ
3 Το άρθρο 3, παράγραφος 2, της οδηγίας 98/71/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Οκτωβρίου 1998, για τη νομική προστασία σχεδίων και υποδειγμάτων (ΕΕ 1998, L 289, σ. 28), ορίζει τα εξής:
«Ένα σχέδιο ή υπόδειγμα προστατεύεται δια δικαιώματος επί σχεδίου εφόσον είναι νέο και παρουσιάζει ατομικότητα.»
4 Το άρθρο 5 της οδηγίας αυτής προβλέπει τα εξής:
«1. Ένα σχέδιο ή υπόδειγμα έχει ατομικότητα εφόσον η συνολική εντύπωση που προκαλεί στον ενημερωμένο χρήστη διαφέρει από τη συνολική εντύπωση που προκαλεί στον εν λόγω χρήστη κάθε σχέδιο ή υπόδειγμα το οποίο έχει διατεθεί στο κοινό πριν από την κατάθεση της αίτησης καταχώρισης ή, εφόσον διεκδικείται προτεραιότητα, πριν από την ημερομηνία της προτεραιότητας.
2. Προκειμένου να εκτιμηθεί η ατομικότητα, λαμβάνεται υπόψη ο βαθμός της ελευθερίας του δημιουργού κατά την εκπόνηση του σχεδίου ή υποδείγματος.»
5 Το άρθρο 16 της εν λόγω οδηγίας, το οποίο φέρει τον τίτλο «Σχέση με άλλες μορφές προστασίας», ορίζει τα εξής:
«Οι διατάξεις της παρούσας οδηγίας δεν θίγουν άλλες διατάξεις του [δικαίου της Ένωσης] ή του οικείου εθνικού δικαίου σχετικά με τα δικαιώματα από μη καταχωρι[σ]μένα σχέδια και υποδείγματα, τα εμπορικά σήματα ή άλλα διακριτικά σημεία, τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας και τα υποδείγματα χρησιμότητας, τα τυπογραφικά στοιχεία, την αστική ευθύνη ή τον αθέμιτο ανταγωνισμό».
Η οδηγία 2008/95
6 Το άρθρο 3 της οδηγίας 2008/95, το οποίο φέρει τον τίτλο «Λόγοι απαραδέκτου ή ακυρότητας», προέβλεπε, στην παράγραφο 1, στοιχείο εʹ, σημεία i έως iii, τα εξής:
«1. Δεν καταχωρίζονται ή, εάν έχουν καταχωρισθεί, είναι δυνατόν να κηρυχθούν άκυρα:
[…]
ε) τα σήματα που αποτελούνται αποκλειστικά:
i) από το σχήμα που επιβάλλει η ίδια η φύση του προϊόντος ή
ii) από το σχήμα του προϊόντος που είναι απαραίτητο για την επίτευξη ενός τεχνικού αποτελέσματος ή
iii) από το σχήμα που προσδίδει ουσιαστική αξία στο προϊόν».
To oυγγρικό δίκαιο
7 Το άρθρο 1 του védjegyek és a földrajzi árujelzők oltalmáról szóló 1997. évi XI. törvény (νόμου XI του 1997, περί προστασίας των σημάτων και των γεωγραφικών ενδείξεων, Magyar Közlöny 1997/27, στο εξής: νόμος περί σημάτων) ορίζει τα εξής:
«1. Μπορούν να αποτελέσουν σήματα όλα τα επιδεχόμενα γραφικής παραστάσεως σημεία, εφόσον τα σημεία αυτά μπορούν να διακρίνουν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες από τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες άλλων επιχειρήσεων.
2. Δύνανται να συνιστούν σήμα, μεταξύ άλλων, τα εξής σημεία:
[…]
d) επίπεδα ή τρισδιάστατα σχήματα, συμπεριλαμβανόμενου του σχήματος του προϊόντος ή της συσκευασίας του.
[…]»
8 Το άρθρο 2 του νόμου περί σημάτων προβλέπει τα εξής:
«1. Δεν γίνονται δεκτά για καταχώριση τα σημεία που δεν πληρούν τις απαιτήσεις του άρθρου 1.
2. Δεν γίνονται δεκτά για καταχώριση:
[…]
b) τα σημεία που αποτελούνται αποκλειστικά:
από το σχήμα που επιβάλλει η ίδια η φύση του προϊόντος,
από το σχήμα του προϊόντος που είναι απαραίτητο για την επίτευξη του επιδιωκόμενου τεχνικού αποτελέσματος,
από το σχήμα που προσδίδει ουσιαστική αξία στο προϊόν».
9 Κατά το άρθρο του 122, παράγραφος 1, ο νόμος αυτός μεταφέρει στο ουγγρικό δίκαιο την οδηγία 2004/48/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 29ης Απριλίου 2004, σχετικά με την επιβολή των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας (ΕΕ 2004, L 157, σ. 45), και την οδηγία 2008/95.
Η διαφορά της κύριας δίκης και τα προδικαστικά ερωτήματα
10 Στις 5 Φεβρουαρίου 2015, η Gömböc Kft. ζήτησε την καταχώριση ενός τρισδιάστατου σημείου ως σήματος για προϊόντα συνιστάμενα σε «διακοσμητικά είδη» εμπίπτοντα στην κλάση 14, κατά την έννοια του Διακανονισμού της Νίκαιας για τη διεθνή ταξινόμηση των προϊόντων και των υπηρεσιών με σκοπό την καταχώριση των σημάτων, της 15ης Ιουνίου 1957, όπως έχει αναθεωρηθεί και τροποποιηθεί (στο εξής: Διακανονισμός της Νίκαιας), καθώς και σε «διακοσμητικά είδη από κρύσταλλο και φαγεντιανή γη» και σε «αθύρματα» εμπίπτοντα, αντιστοίχως, στις κλάσεις 21 και 28 του Διακανονισμού της Νίκαιας. Το σημείο αυτό απεικονιζόταν ως εξής:
11 Το Γραφείο απέρριψε την αίτηση αυτή βάσει του άρθρου 2, παράγραφος 2, στοιχείο βʹ, δεύτερο και τρίτο εδάφιο, του νόμου περί σημάτων. Κατά το Γραφείο, το σημείο του οποίου ζητείται η καταχώριση αναπαριστά ένα ομοιογενές σώμα που είναι σχεδιασμένο με γνώμονα δύο κάθετα μεταξύ τους επίπεδα συμμετρίας και αποτελείται από επτά λείες πλευρές και ακμές που οριοθετούν τις εν λόγω πλευρές. Το αντικείμενο αυτό αποτελεί το προϊόν Gömböc της πρωτοδίκως προσφεύγουσας της κύριας δίκης, ήτοι ένα κυρτό και μονο-μονοστατικό σώμα το οποίο παρασκευάζεται από ένα ομοιογενές υλικό και διαθέτει ένα μόνον σημείο ευσταθούς ισορροπίας και ένα μόνον σημείο ασταθούς ισορροπίας, ήτοι συνολικά δύο σημεία ισορροπίας, και το οποίο χάρη στο ίδιο το σχήμα του επανέρχεται πάντα στη θέση ισορροπίας του. Το Γραφείο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το σημείο του οποίου ζητήθηκε η καταχώριση αναπαριστούσε ένα τρισδιάστατο αντικείμενο το οποίο, λόγω του εξωτερικού του σχεδιασμού και του χρησιμοποιούμενου ομοιογενούς υλικού, επανέρχεται πάντα στη θέση ισορροπίας του και ότι το συνολικό σχήμα του εν λόγω αντικειμένου χρησίμευε για την επίτευξη του τεχνικού σκοπού ο οποίος συνίσταται στο να επανέρχεται το αντικείμενο πάντα στην όρθια θέση του.
12 Κατά την εκτίμηση της δυνατότητας καταχωρίσεως του επίμαχου σημείου, το Γραφείο στηρίχθηκε, ειδικότερα, στη γνώση των χαρακτηριστικών και της λειτουργίας του σχήματος του προϊόντος αυτού, την οποία μπόρεσε να αποκτήσει ο μέσος καταναλωτής χάρη στον ιστότοπο της πρωτοδίκως προσφεύγουσας της κύριας δίκης, καθώς και στη σημαντική διαφήμιση της οποίας έτυχε το εν λόγω προϊόν στον Τύπο.
13 Πρώτον, το Γραφείο έκρινε, κατ’ ουσίαν, ότι, όσον αφορά τα «αθύρματα», τα οποία εμπίπτουν στην κλάση 28 του Διακανονισμού της Νίκαιας, η τρισδιάστατη μορφή του αντικειμένου παρείχε στο τελευταίο τη δυνατότητα να λειτουργεί ως άθυρμα του οποίου το χαρακτηριστικό είναι να επανέρχεται πάντοτε στο σημείο της ευσταθούς ισορροπίας του. Επομένως, όλα τα στοιχεία του επίμαχου σημείου σχεδιάστηκαν για την επίτευξη αυτού του τεχνικού αποτελέσματος, ήτοι επιτελούν μια τεχνική λειτουργία. Ως εκ τούτου, έκρινε ότι ο συνετός και ενημερωμένος καταναλωτής αντιλαμβάνεται το επίμαχο σημείο ως ένα σχήμα που είναι απαραίτητο για την επίτευξη του τεχνικού αποτελέσματος που επιδιώκεται με το αντικείμενο που το σημείο αυτό προσδιορίζει.
14 Δεύτερον, όσον αφορά τα «διακοσμητικά είδη», που εμπίπτουν στις κλάσεις 14 και 21 του Διακανονισμού της Νίκαιας, το Γραφείο επισήμανε ότι το τρισδιάστατο σχήμα που απεικονίζεται στο επίμαχο σημείο ενσάρκωνε ένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικό και ελκυστικό ύφος που αποτελεί ουσιώδες στοιχείο της εμπορίας των εν λόγω προϊόντων. Οι καταναλωτές αγοράζουν τα διακοσμητικά είδη κυρίως λόγω του ιδιαίτερου σχήματός τους. Κατ’ αρχήν, η προστασία, κατ’ εφαρμογήν του δικαίου των σημάτων, διακοσμητικών αντικειμένων τρισδιάστατου σχήματος δεν μπορεί να αποκλεισθεί, αλλά, όταν η εμφάνιση των αντικειμένων αυτών, ως προς το σχήμα τους, καθορίζεται από το εντυπωσιακό ύφος των αντικειμένων αυτών, η αξία του προϊόντος έγκειται στο σχήμα αυτό.
15 Δεδομένου ότι οι προσφυγές που άσκησε η Gömböc Kft. κατά της αποφάσεως του Γραφείου απορρίφθηκαν σε πρώτο και δεύτερο βαθμό, η εταιρία αυτή άσκησε ένδικο μέσο με αίτημα την επανεξέταση της αποφάσεως αυτής ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου.
16 Πρώτον, το τελευταίο αυτό δικαστήριο επισημαίνει ότι, όσον αφορά την καταχώριση του τρισδιάστατου σημείου σε σχέση με τα προϊόντα που συνίστανται σε «αθύρματα», τα οποία εμπίπτουν στην κλάση 28 του Διακανονισμού της Νίκαιας, το προϊόν του οποίου η γραφική παράσταση παρατίθεται στη σκέψη 10 της παρούσας αποφάσεως αποτελείται αποκλειστικά από το σχήμα που είναι απαραίτητο για την επίτευξη του επιδιωκόμενου τεχνικού αποτελέσματος. Υπογραμμίζει ότι το αποτέλεσμα αυτό δεν μπορεί να διαπιστωθεί βάσει αυτής της γραφικής παραστάσεως και μόνον, αλλά ότι, χάρη στο επίμαχο σημείο, καθίσταται αναγνωρίσιμο το προϊόν Gömböc της πρωτοδίκως προσφεύγουσας της κύριας δίκης και ότι, λαμβανομένης υπόψη της διαφημίσεως της οποίας έτυχε το προϊόν αυτό, το ενδιαφερόμενο κοινό γνωρίζει ότι η ιδιαίτερη μορφή και η ομοιογενής δομή του εν λόγω προϊόντος εγγυώνται ότι αυτό θα επανέρχεται πάντοτε σε θέση ισορροπίας.
17 Εκτιμώντας ότι η σχετική νομολογία του Δικαστηρίου, ειδικότερα, οι αποφάσεις της 18ης Σεπτεμβρίου 2014, Hauck (C-205/13, EU:C:2014:2233), και της 10ης Νοεμβρίου 2016, Simba Toys κατά EUIPO (C-30/15 P, EU:C:2016:849), δεν αίρει κάθε αμφιβολία ως προς το ζήτημα, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται ως προς τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να εξετάζεται, στο πλαίσιο της εφαρμογής του λόγου απαραδέκτου ή ακυρότητας της καταχωρίσεως ενός σημείου ως σήματος, που προβλέπεται στο άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο ii, της οδηγίας 2008/95, αν το σημείο αυτό αποτελείται από το σχήμα του προϊόντος το οποίο είναι απαραίτητο για την επίτευξη ενός τεχνικού αποτελέσματος.
18 Το αιτούν δικαστήριο διερωτάται, ειδικότερα, αν η εξέταση αυτή πρέπει να στηρίζεται μόνο στη γραφική παράσταση που περιλαμβάνεται στην αίτηση καταχωρίσεως του σημείου ή αν η αντίληψη του ενδιαφερόμενου κοινού μπορεί επίσης να ληφθεί υπόψη συναφώς, σε περίπτωση κατά την οποία το επίμαχο προϊόν έχει αποκτήσει μεγάλη φήμη και κατά την οποία, ενώ το προϊόν που απεικονίζεται στη γραφική παράσταση αποτελείται αποκλειστικά από το σχήμα που είναι απαραίτητο για την επίτευξη του επιδιωκόμενου τεχνικού αποτελέσματος, το τεχνικό αυτό αποτέλεσμα δεν μπορεί να διαπιστωθεί επί τη βάσει της περιλαμβανόμενης στην αίτηση καταχωρίσεως γραφικής παραστάσεως του σχήματος του προϊόντος και μόνον, αλλά απαιτεί τη γνώση περαιτέρω πληροφοριών επί του ίδιου του προϊόντος. Το εν λόγω δικαστήριο επισημαίνει, εξάλλου, ότι το τρισδιάστατο σχήμα που απεικονίζεται στο επίμαχο σημείο εμφανίζεται υπό μία μόνον οπτική γωνία, οπότε το σχήμα αυτό δεν είναι καθ’ ολοκληρίαν ορατό.
19 Δεύτερον, όσον αφορά τα «διακοσμητικά είδη», που εμπίπτουν στις κλάσεις 14 και 21 του Διακανονισμού της Νίκαιας, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται αν ο λόγος απαραδέκτου ή ακυρότητας του άρθρου 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο iii, της οδηγίας 2008/95, στην περίπτωση σημείου αποτελούμενου αποκλειστικά από το σχήμα του προϊόντος, μπορεί να εφαρμοσθεί εάν μόνον επί τη βάσει των γνώσεων του ενδιαφερόμενου κοινού μπορεί να διαπιστωθεί ότι το σχήμα προσδίδει ουσιαστική αξία στο προϊόν. Εν προκειμένω, οι γνώσεις αυτές συνδέονται με το γεγονός ότι το προϊόν που απεικονίζεται στο επίμαχο σημείο κατέστη το απτό σύμβολο μαθηματικής ανακαλύψεως που έδωσε τη δυνατότητα απαντήσεως σε ερωτήματα που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για την ιστορία των επιστημών.
20 Τρίτον, το αιτούν δικαστήριο επισημαίνει ότι το τρισδιάστατο σχήμα που απεικονίζεται στο επίμαχο σημείο απολαύει ήδη της προστασίας που παρέχεται στα σχέδια και υποδείγματα. Υπενθυμίζει ότι αυτό το είδος προστασίας μπορεί να παρασχεθεί στα προϊόντα των οποίων η εμφάνιση έχει, πέραν του ότι πληροί και άλλες απαιτήσεις, ατομικό χαρακτήρα. Ωστόσο, στην περίπτωση «διακοσμητικού είδους», το ιδιαίτερο σχήμα το οποίο συνέλαβε χάρη στην εργασία του ο δημιουργός του, ως αισθητικό χαρακτηριστικό, προσδίδει ουσιαστική αξία στο προϊόν.
21 Επομένως, αφενός, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται αν, στο πλαίσιο της εφαρμογής του λόγου απαραδέκτου ή ακυρότητας του άρθρου 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο iii, της οδηγίας 2008/95, στην περίπτωση που η μόνη λειτουργία ενός προϊόντος είναι διακοσμητική (διακοσμητικά είδη), το σχήμα του προϊόντος αυτού, το οποίο τυγχάνει ήδη της προστασίας που παρέχεται στα σχέδια και υποδείγματα, αποκλείεται εκ προοιμίου από την προστασία που παρέχει το δίκαιο των σημάτων. Αφετέρου, το αιτούν δικαστήριο ζητεί να αποσαφηνισθεί το ζήτημα αν αυτός ο λόγος απαραδέκτου ή ακυρότητας μπορεί να εφαρμοσθεί σε προϊόν του οποίου το τρισδιάστατο σχήμα επιτελεί αποκλειστικά διακοσμητική λειτουργία και για το οποίο σημασία έχει μόνον η αισθητική του εμφάνιση, με συνέπεια, όσον αφορά τα διακοσμητικά είδη, τα τρισδιάστατα σχήματα των οποίων ζητείται, με τον τρόπο αυτό, η προστασία να πρέπει να αποκλειστούν από την παροχή τέτοιας προστασίας.
22 Υπό τις συνθήκες αυτές, το Kúria (Ανώτατο Δικαστήριο, Ουγγαρία) αποφάσισε να αναστείλει τη διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο τα ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα:
«1. Έχει το άρθρο 3, παράγραφος 1, [στοιχείο εʹ, σημείο ii], της οδηγίας [2008/95] την έννοια ότι, στην περίπτωση σημείου που αποτελείται αποκλειστικά από το σχήμα προϊόντος
α) το ζήτημα εάν το σχήμα είναι απαραίτητο για την επίτευξη του επιδιωκόμενου τεχνικού αποτελέσματος μπορεί να εξεταστεί αποκλειστικά με βάση τη γραφική παράσταση που περιλαμβάνεται στην αίτηση καταχωρίσεως, ή
β) μπορεί επίσης να ληφθεί υπόψη η αντίληψη του ενδιαφερόμενου κοινού;
Μπορεί, επομένως, να συνεκτιμηθεί το γεγονός ότι το ενδιαφερόμενο κοινό γνωρίζει ότι το σχήμα του οποίου ζητείται η προστασία είναι απαραίτητο για την επίτευξη του επιδιωκόμενου τεχνικού αποτελέσματος;
2. Έχει το άρθρο 3, παράγραφος 1, [στοιχείο εʹ, σημείο iii], της οδηγίας [2008/95] την έννοια ότι ο λόγος απαραδέκτου εφαρμόζεται στα σημεία που αποτελούνται αποκλειστικά από το σχήμα προϊόντος στην περίπτωση που μπορεί να διαπιστωθεί ότι το σχήμα προσδίδει ουσιαστική αξία στο προϊόν με βάση την αντίληψη ή τη γνώση του αγοραστή όσον αφορά το προϊόν που απεικονίζεται στη γραφική παράσταση;
3. Έχει το άρθρο 3, παράγραφος 1, [στοιχείο εʹ, σημείο iii], της οδηγίας [2008/95] την έννοια ότι ο λόγος απαραδέκτου εφαρμόζεται σε σημείο το οποίο αποτελείται αποκλειστικά από το σχήμα του προϊόντος,
α) το οποίο, δεδομένου του εξατομικευμένου του χαρακτήρα, ήδη χαίρει της προστασίας που καλύπτει τα σχέδια και τα υποδείγματα, ή
β) του οποίου μόνον η αισθητική εμφάνιση προσδίδει κάποια αξία στο προϊόν;»
Επί των προδικαστικών ερωτημάτων
Επί του πρώτου ερωτήματος
23 Με το πρώτο προδικαστικό ερώτημα, το αιτούν δικαστήριο ζητεί, κατ’ ουσίαν, να διευκρινιστεί αν το άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο ii, της οδηγίας 2008/95 έχει την έννοια ότι, προκειμένου να διαπιστωθεί αν ένα σημείο αποτελείται αποκλειστικά από το σχήμα του προϊόντος που είναι απαραίτητο για την επίτευξη ενός τεχνικού αποτελέσματος, πρέπει να εξετάζεται μόνον η γραφική παράσταση του σημείου αυτού ή αν πρέπει επίσης να λαμβάνονται υπόψη και άλλα πληροφοριακά στοιχεία, όπως είναι η αντίληψη του ενδιαφερόμενου κοινού.
24 Κατά τη διάταξη αυτή, δεν καταχωρίζονται ή, εάν έχουν καταχωρισθεί, είναι δυνατόν να κηρυχθούν άκυρα τα σημεία που αποτελούνται αποκλειστικά από το σχήμα του προϊόντος που είναι απαραίτητο για την επίτευξη ενός τεχνικού αποτελέσματος.
25 Πρέπει να υπομνησθεί ότι ο σκοπός του λόγου απαραδέκτου της καταχωρίσεως που προβλέπεται στο άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο ii, της οδηγίας 2008/95 συνίσταται στην αποφυγή του ενδεχομένου το δίκαιο των σημάτων να καταλήξει στην απονομή σε επιχείρηση μονοπωλίου επί τεχνικών λύσεων ή πρακτικής φύσεως χαρακτηριστικών ενός προϊόντος, τα οποία ο χρήστης μπορεί να αναζητήσει στα προϊόντα των ανταγωνιστών. Ο ως άνω λόγος απαραδέκτου αποσκοπεί, συνεπώς, στην αποφυγή του ενδεχόμενου να επεκταθεί η προστασία την οποία παρέχει το δίκαιο των σημάτων και σε άλλα σημεία πέρα από εκείνα που παρέχουν τη δυνατότητα διακρίσεως προϊόντων ή υπηρεσιών από τα αντίστοιχα προϊόντα και τις αντίστοιχες υπηρεσίες που προσφέρουν οι ανταγωνιστές, εμποδίζοντας τους ανταγωνιστές αυτούς να προσφέρουν ελεύθερα στην αγορά προϊόντα τα οποία ενσωματώνουν τις εν λόγω τεχνικές λύσεις ή τα εν λόγω πρακτικής φύσεως χαρακτηριστικά, ανταγωνιζόμενοι τον δικαιούχο του σήματος (βλ., κατ’ αναλογίαν, απόφαση της 18ης Ιουνίου 2002, Philips, C‑299/99, EU:C:2002:377, σκέψη 78).
26 Υπό το πρίσμα του προαναφερθέντος σκοπού του ως άνω λόγου απαραδέκτου, το Δικαστήριο έχει διατυπώσει τον κανόνα ότι η καταχώριση ως σήματος σημείου το οποίο αποτελείται αποκλειστικά από ένα σχήμα πρέπει να μην γίνεται δεκτή οσάκις τα «ουσιώδη χαρακτηριστικά» του σχήματος αυτού αντιστοιχούν σε μια τεχνική λειτουργία (πρβλ. απόφαση της 18ης Ιουνίου 2002, Philips, C-299/99, EU:C:2002:377, σκέψη 79). Η ύπαρξη ορισμένων ή ενός ελάσσονος από λειτουργικής απόψεως αυθαίρετου στοιχείου σε ένα τρισδιάστατο σημείο του οποίου όλα τα ουσιώδη στοιχεία υπαγορεύονται από την τεχνική λύση την οποία εκφράζει το σημείο αυτό δεν επηρεάζει το συμπέρασμα ότι το εν λόγω σημείο αποτελείται αποκλειστικά από το σχήμα του προϊόντος που είναι απαραίτητο για την επίτευξη ενός τεχνικού αποτελέσματος (βλ., κατ’ αναλογίαν, απόφαση της 14ης Σεπτεμβρίου 2010, Lego Juris κατά ΓΕΕΑ, C-48/09 P, EU:C:2010:516, σκέψη 52).
27 Περαιτέρω, από τη νομολογία του Δικαστηρίου προκύπτει ότι η πρόβλεψη στο άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο ii, της οδηγίας 2008/95 της απαγορεύσεως καταχωρίσεως ως σήματος παντός σημείου που αποτελείται αποκλειστικά από το σχήμα που είναι απαραίτητο για την επίτευξη ενός τεχνικού αποτελέσματος εξασφαλίζει ότι οι επιχειρήσεις δεν θα μπορούν να χρησιμοποιούν το δικαίωμα επί του σήματος για να διαιωνίζουν, επ’ αόριστον, αποκλειστικά δικαιώματα που αφορούν τεχνικές λύσεις (βλ., κατ’ αναλογίαν, απόφαση της 14ης Σεπτεμβρίου 2010, Lego Juris κατά ΓΕΕΑ, C-48/09 P, EU:C:2010:516, σκέψη 45).
28 Η ορθή εφαρμογή αυτού του λόγου απαραδέκτου προϋποθέτει ότι η αρχή που αποφαίνεται επί της αιτήσεως για την καταχώριση σήματος, πρώτον, έχει δεόντως προσδιορίσει τα ουσιώδη χαρακτηριστικά του επίμαχου τρισδιάστατου σημείου και, δεύτερον, έχει ελέγξει εάν τα χαρακτηριστικά αυτά αντιστοιχούν σε τεχνική λειτουργία του επίμαχου προϊόντος (βλ., κατ’ αναλογίαν, αποφάσεις της 14ης Σεπτεμβρίου 2010, Lego Juris κατά ΓΕΕΑ, C-48/09 P, EU:C:2010:516, σκέψεις 68, 72 και 84, και της 10ης Νοεμβρίου 2016, Simba Toys κατά EUIPO, C-30/15 P, EU:C:2016:849, σκέψεις 40 και 42).
29 Όσον αφορά το πρώτο στάδιο της αναλύσεως που μνημονεύεται στην προηγούμενη σκέψη της παρούσας αποφάσεως, το Δικαστήριο έχει κρίνει ότι, στο πλαίσιο του σταδίου αυτού, η αρμόδια αρχή μπορεί είτε να στηριχθεί ευθέως στη συνολική εντύπωση που προκαλεί το σημείο είτε να προβεί, κατ’ αρχάς, σε διαδοχική εξέταση καθενός από τα συστατικά στοιχεία του σημείου. Επομένως, ο προσδιορισμός των ουσιωδών χαρακτηριστικών ενός τρισδιάστατου σημείου για την ενδεχόμενη εφαρμογή του λόγου απαραδέκτου του άρθρου 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο ii, του κανονισμού 2008/95 μπορεί, κατά περίπτωση, και ειδικότερα αναλόγως του οικείου βαθμού δυσκολίας, να πραγματοποιηθεί με την απλή οπτική ανάλυση του εν λόγω σημείου ή, αντιθέτως, να στηριχθεί σε εμπεριστατωμένη εξέταση στο πλαίσιο της οποίας λαμβάνονται υπόψη στοιχεία χρήσιμα για την εκτίμηση, όπως έρευνες και πραγματογνωμοσύνες, ή ακόμη στοιχεία σχετικά με δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας που χορηγήθηκαν στο παρελθόν σε σχέση με το οικείο προϊόν (βλ., κατ’ αναλογίαν, απόφαση της 14ης Σεπτεμβρίου 2010, Lego Juris κατά ΓΕΕΑ, C-48/09 P, EU:C:2010:516, σκέψεις 70 και 71).
30 Επομένως, μολονότι ο προσδιορισμός των ουσιωδών χαρακτηριστικών του επίμαχου σημείου, στο πλαίσιο της εφαρμογής του λόγου απαραδέκτου της καταχωρίσεως που προβλέπεται στο άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο ii, της οδηγίας 2008/95, πρέπει κατ’ αρχήν να αρχίζει με την εξέταση της γραφικής παραστάσεως του σημείου αυτού, η αρμόδια αρχή μπορεί επίσης να αναφερθεί σε άλλα χρήσιμα πληροφοριακά στοιχεία που καθιστούν δυνατό τον ορθό προσδιορισμό των χαρακτηριστικών αυτών.
31 Συναφώς, το Δικαστήριο έχει αποφανθεί ότι ο τρόπος με τον οποίο το ενδιαφερόμενο κοινό αντιλαμβάνεται κατά τεκμήριο το σημείο δεν αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την εφαρμογή αυτού του λόγου απαραδέκτου, αλλά μπορεί, στην καλύτερη περίπτωση, να αποτελέσει χρήσιμο μέτρο εκτιμήσεως για την αρμόδια αρχή, κατά τον προσδιορισμό των ουσιωδών χαρακτηριστικών του σημείου (βλ., κατ’ αναλογίαν, απόφαση της 14ης Σεπτεμβρίου 2010, Lego Juris κατά ΓΕΕΑ, C-48/09 P, EU:C:2010:516, σκέψη 76).
32 Όσον αφορά το δεύτερο στάδιο της αναλύσεως που μνημονεύεται στη σκέψη 28 της παρούσας αποφάσεως, επισημαίνεται ότι, πρώτον, ο λόγος απαραδέκτου της καταχωρίσεως, ο οποίος προβλέπεται στο άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο ii, της οδηγίας 2008/95, μπορεί να εφαρμοσθεί όταν από τη γραφική παράσταση του σχήματος του προϊόντος είναι δυνατόν να γίνει αντιληπτό μέρος μόνον του σχήματος αυτού, υπό την προϋπόθεση ότι το ορατό αυτό τμήμα του εν λόγω σχήματος είναι απαραίτητο για την επίτευξη του τεχνικού αποτελέσματος του προϊόντος αυτού μολονότι δεν αρκεί, αυτό και μόνον, για την επίτευξη ενός τέτοιου αποτελέσματος. Πράγματι, η ερμηνεία αυτή καθιστά δυνατή τη διασφάλιση της τηρήσεως του σκοπού του ως άνω λόγου απαραδέκτου της καταχωρίσεως, καθόσον αποτρέπει το μονοπώλιο επί των τεχνικών λύσεων ή των πρακτικής φύσεως χαρακτηριστικών του οικείου προϊόντος. Ως εκ τούτου, όπως επισήμανε η Επιτροπή με τις γραπτές παρατηρήσεις της, ο ως άνω λόγος απαραδέκτου έχει εφαρμογή σε σημείο αποτελούμενο από το σχήμα του οικείου προϊόντος, το οποίο δεν εμφαίνει όλα τα ουσιώδη χαρακτηριστικά που απαιτούνται για την επίτευξη του επιδιωκόμενου τεχνικού αποτελέσματος, αρκεί τουλάχιστον ένα από τα ουσιώδη χαρακτηριστικά που απαιτούνται για την επίτευξη του τεχνικού αυτού αποτελέσματος να είναι ορατό στη γραφική παράσταση του σχήματος του εν λόγω προϊόντος.
33 Δεύτερον, το Δικαστήριο επισήμανε ότι, μολονότι είναι αναγκαίο να λαμβάνεται ως αφετηρία το σχήμα, όπως αυτό απεικονίζεται στο επίμαχο σημείο, το δεύτερο αυτό στάδιο της αναλύσεως δεν είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί χωρίς να ληφθούν υπόψη, ενδεχομένως, τα πρόσθετα στοιχεία που άπτονται της λειτουργίας του επίμαχου προϊόντος (βλ., κατ’ αναλογίαν, απόφαση της 10ης Νοεμβρίου 2016, Simba Toys κατά EUIPO, C-30/15 P, EU:C:2016:849, σκέψη 48).
34 Συναφώς, πρέπει να διευκρινιστεί ότι ο εκ μέρους της αρμόδιας αρχής καθορισμός των τεχνικών λειτουργιών του οικείου προϊόντος πρέπει να στηρίζεται σε αντικειμενικά και αξιόπιστα πληροφοριακά στοιχεία. Η αρχή αυτή μπορεί να αναζητήσει τέτοια στοιχεία, μεταξύ άλλων, στις περιγραφές του προϊόντος αυτού οι οποίες είχαν, ενδεχομένως, κατατεθεί κατά την κατάθεση της αιτήσεως καταχωρίσεως του σήματος, στα δεδομένα σχετικά με δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας που είχαν απονεμηθεί προηγουμένως σε σχέση με το εν λόγω προϊόν, μέσω ερευνών και πραγματογνωμοσυνών σχετικά με τις λειτουργίες του ίδιου προϊόντος ή ακόμη σε οποιαδήποτε σχετική τεκμηρίωση, όπως επιστημονικές δημοσιεύσεις, κατάλογοι και ιστότοποι, που περιγράφουν τις τεχνικές λειτουργίες του προϊόντος αυτού.
35 Αντιθέτως, οι πληροφορίες σχετικά με την ενδεχόμενη γνώση, εκ μέρους του ενδιαφερόμενου κοινού, των τεχνικών λειτουργιών του επίμαχου προϊόντος και του τρόπου αποκτήσεώς τους υπόκεινται σε εκτίμηση περιλαμβάνουσα κατ’ ανάγκην υποκειμενικά στοιχεία, τα οποία αποτελούν εν δυνάμει πηγή αβεβαιότητας ως προς την έκταση και την ακρίβεια των γνώσεων του κοινού αυτού, πράγμα που ενδέχεται να υπονομεύσει τον σκοπό που επιδιώκεται με τον λόγο απαραδέκτου της καταχωρίσεως που προβλέπεται στο άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο ii, της οδηγίας 2008/95, ο οποίος συνίσταται στην αποτροπή του ενδεχόμενου το δίκαιο των σημάτων να έχει ως αποτέλεσμα την υπέρ επιχειρήσεως δημιουργία μονοπωλίου επί των τεχνικών λύσεων ή των πρακτικής φύσεως χαρακτηριστικών γνωρισμάτων ενός προϊόντος.
36 Τούτο ισχύει κατά μείζονα λόγο καθόσον το ενδιαφερόμενο κοινό δεν έχει κατ’ ανάγκην τις απαιτούμενες ειδικές γνώσεις που να του παρέχουν τη δυνατότητα να προσδιορίσει επακριβώς ποιες είναι οι τεχνικές λειτουργίες του επίμαχου προϊόντος και σε ποιο βαθμό το σχήμα του προϊόντος αυτού, που αποτελεί το σημείο, συμβάλλει στο επιδιωκόμενο τεχνικό αποτέλεσμα.
37 Από τις ανωτέρω σκέψεις προκύπτει ότι στο πρώτο προδικαστικό ερώτημα προσήκει η απάντηση ότι το άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο ii, της οδηγίας 2008/95 έχει την έννοια ότι, προκειμένου να διαπιστωθεί αν ένα σημείο αποτελείται αποκλειστικά από το σχήμα του προϊόντος που είναι απαραίτητο για την επίτευξη ενός τεχνικού αποτελέσματος, δεν πρέπει να εξετάζεται μόνον η γραφική παράσταση του σημείου αυτού. Άλλα πληροφοριακά στοιχεία πλην αυτής και μόνον της γραφικής παραστάσεως, όπως η αντίληψη του ενδιαφερόμενου κοινού, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον προσδιορισμό των ουσιωδών χαρακτηριστικών του επίμαχου σημείου. Αντιθέτως, μολονότι πληροφοριακά στοιχεία που δεν προκύπτουν από τη γραφική παράσταση του σημείου μπορούν να ληφθούν υπόψη προκειμένου να καθοριστεί αν τα χαρακτηριστικά αυτά αντιστοιχούν σε τεχνική λειτουργία του επίμαχου προϊόντος, εντούτοις τα εν λόγω πληροφοριακά στοιχεία πρέπει να προέρχονται από αντικειμενικές και αξιόπιστες πηγές και δεν μπορούν να περιλαμβάνουν την αντίληψη του ενδιαφερόμενου κοινού.
Επί του δεύτερου ερωτήματος
38 Με το δεύτερο προδικαστικό ερώτημα, το αιτούν δικαστήριο ζητεί, κατ’ ουσίαν, να διευκρινιστεί αν το άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο iii, της οδηγίας 2008/95 έχει την έννοια ότι ο λόγος απαραδέκτου της καταχωρίσεως που προβλέπει η διάταξη αυτή έχει εφαρμογή σε σημείο που αποτελείται αποκλειστικά από το σχήμα του προϊόντος και ως προς το οποίο το γεγονός ότι η αρμόδια αρχή θεωρεί ότι το σχήμα προσδίδει ουσιαστική αξία στο συγκεκριμένο προϊόν οφείλεται αποκλειστικά και μόνον στην αντίληψη ή τη γνώση του ενδιαφερόμενου κοινού σχετικά με το προϊόν που απεικονίζεται στη γραφική παράσταση.
39 Κατά το άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο iii, της οδηγίας 2008/95, δεν καταχωρίζονται ή, αν έχουν καταχωρισθεί, είναι δυνατόν να κηρυχθούν άκυρα τα σημεία που αποτελούνται αποκλειστικά από το σχήμα που προσδίδει ουσιαστική αξία στο προϊόν.
40 Επομένως, η εφαρμογή αυτού του λόγου απαραδέκτου της καταχωρίσεως στηρίζεται σε αντικειμενική ανάλυση, σκοπός της οποίας είναι να αποδειχθεί ότι το επίμαχο σχήμα ασκεί, λόγω των δικών του χαρακτηριστικών, τόσο σημαντική επιρροή στην ελκυστικότητα του προϊόντος, ώστε η παροχή σε μία μόνον επιχείρηση της δυνατότητας να επωφελείται του σχήματος αυτού θα νόθευε τους όρους του ανταγωνισμού στην οικεία αγορά.
41 Κατά συνέπεια, για να μπορεί να εφαρμοστεί ο λόγος απαραδέκτου της καταχωρίσεως που προβλέπεται στο άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο iii, της οδηγίας 2008/95, πρέπει να προκύπτει από αντικειμενικά και αξιόπιστα στοιχεία ότι η επιλογή των καταναλωτών να αγοράσουν το επίμαχο προϊόν καθορίζεται, σε πολύ μεγάλο βαθμό, από ένα ή περισσότερα χαρακτηριστικά του σχήματος από το οποίο και μόνον αποτελείται το σημείο.
42 Αντιθέτως, τα χαρακτηριστικά του προϊόντος που δεν συνδέονται με το σχήμα του, όπως οι τεχνικές ιδιότητες ή η φήμη του προϊόντος αυτού, στερούνται σημασίας.
43 Εν προκειμένω, από την απόφαση περί παραπομπής προκύπτει ότι, όσον αφορά τα προϊόντα που εμπίπτουν στα «διακοσμητικά είδη» και στα «διακοσμητικά είδη από κρύσταλλο και φαγεντιανή γη», τα οποία εμπίπτουν στις κλάσεις 14 και 21 του Διακανονισμού της Νίκαιας, η αντίληψη και η γνώση του προϊόντος από το ενδιαφερόμενο κοινό ελήφθησαν υπόψη πρωτοδίκως προκειμένου να κριθεί, στο πλαίσιο της εφαρμογής του λόγου απαραδέκτου που προβλέπεται στο άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο iii, της οδηγίας 2008/95, ότι, ανεξαρτήτως της από αισθητικής απόψεως εκτιμήσεως του σχήματος του προϊόντος αυτού, η ουσιαστική αξία του εν λόγω προϊόντος πηγάζει από το γεγονός ότι το σχήμα αυτό, από το οποίο και μόνον αποτελείται το επίμαχο σημείο, κατέστη το απτό σύμβολο μια μαθηματικής ανακαλύψεως.
44 Συναφώς, πρέπει να υπομνησθεί ότι, μολονότι ο τρόπος με τον οποίο ο μέσος καταναλωτής αντιλαμβάνεται κατά τεκμήριο το επίμαχο σημείο δεν αποτελεί καθ’ εαυτόν καθοριστικό στοιχείο για την εφαρμογή του λόγου απαραδέκτου του άρθρου 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο iii, μπορεί, εντούτοις, να αποτελέσει χρήσιμο για την αρμόδια αρχή στοιχείο εκτιμήσεως κατά τον προσδιορισμό των ουσιωδών χαρακτηριστικών του σημείου αυτού (βλ., κατ’ αναλογίαν, απόφαση της 18ης Σεπτεμβρίου 2014, Hauck, C‑205/13, EU:C:2014:2233, σκέψη 34).
45 Επομένως, το άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο iii, της οδηγίας 2008/95 επιτρέπει, σε περίπτωση όπως η επίμαχη στην κύρια δίκη, στην αρμόδια αρχή να διαπιστώσει, με γνώμονα τον τρόπο με τον οποίο το ενδιαφερόμενο κοινό αντιλαμβάνεται το επίμαχο σημείο και τη γνώση του κοινού αυτού, ότι το σχήμα από το οποίο και μόνον αποτελείται το σημείο αυτό είναι το απτό σύμβολο μιας μαθηματικής ανακαλύψεως. Δεδομένου ότι έκρινε ότι η περίσταση αυτή καθιστούσε το σχήμα αυτό ειδικό και εντυπωσιακό, η αρχή αυτή ήταν σε θέση να συναγάγει το συμπέρασμα ότι επρόκειτο για ουσιώδες χαρακτηριστικό, κατά την έννοια της νομολογίας που υπομνήσθηκε στη σκέψη 44 της παρούσας αποφάσεως, και ότι έπρεπε να εξεταστεί αν το σχήμα από το οποίο και μόνον αποτελείται το επίμαχο σημείο προσδίδει, λόγω της περιστάσεως αυτής, ουσιαστική αξία στο προϊόν.
46 Το γεγονός ότι ένα τέτοιο χαρακτηριστικό δεν αφορά, αυτό καθ’ εαυτό, την αισθητική αξία του σχήματος, δεν αποκλείει την εφαρμογή του άρθρου 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο iii, της οδηγίας 2008/95. Υπενθυμίζεται, συναφώς, ότι η έννοια «σχήμα που προσδίδει ουσιαστική αξία στο προϊόν» δεν περιορίζεται μόνο στο σχήμα προϊόντος που έχει αποκλειστικά καλλιτεχνική ή διακοσμητική αξία. Το ζήτημα κατά πόσον το σχήμα προσδίδει ουσιαστική αξία στο προϊόν μπορεί να εξετασθεί επί τη βάσει και άλλων κρίσιμων στοιχείων, όπως είναι, μεταξύ άλλων, η ιδιομορφία του σχήματος αυτού έναντι άλλων συνήθως χρησιμοποιούμενων σχημάτων στη σχετική αγορά (βλ., κατ’ αναλογίαν, απόφαση της 18ης Σεπτεμβρίου 2014, Hauck, C-205/13, EU:C:2014:2233, σκέψεις 32 και 35).
47 Από τις ανωτέρω σκέψεις προκύπτει ότι στο δεύτερο υποβληθέν προδικαστικό ερώτημα προσήκει η απάντηση ότι το άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο iii, της οδηγίας 2008/95 έχει την έννοια ότι η αντίληψη ή η γνώση του ενδιαφερόμενου κοινού όσον αφορά το προϊόν που απεικονίζεται γραφικώς από σημείο, το οποίο αποτελείται αποκλειστικά από το σχήμα του προϊόντος αυτού, μπορεί να ληφθεί υπόψη για τον προσδιορισμό ενός ουσιώδους χαρακτηριστικού του σχήματος αυτού. Ο λόγος απαραδέκτου της διατάξεως αυτής μπορεί να εφαρμοσθεί αν από αντικειμενικά και αξιόπιστα στοιχεία προκύπτει ότι η επιλογή των καταναλωτών να αγοράσουν το επίμαχο προϊόν καθορίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό από το χαρακτηριστικό αυτό.
Επί του τρίτου προδικαστικού ερωτήματος
48 Με το τρίτο προδικαστικό ερώτημα, το αιτούν δικαστήριο ζητεί, κατ’ ουσίαν, να διευκρινιστεί αν το άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο iii, της οδηγίας 2008/95 έχει την έννοια ότι ο προβλεπόμενος στη διάταξη αυτή λόγος απαραδέκτου της καταχωρίσεως πρέπει να εφαρμόζεται συστηματικά επί σημείου αποτελούμενου αποκλειστικά από το σχήμα του προϊόντος, όταν η εμφάνιση του προϊόντος αυτού προστατεύεται βάσει του δικαίου περί σχεδίων ή υποδειγμάτων ή όταν το σημείο αποτελείται αποκλειστικά από το σχήμα διακοσμητικού αντικειμένου.
49 Όσον αφορά την πρώτη περίπτωση στην οποία αναφέρεται το ερώτημα αυτό, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται αν το σχήμα προϊόντος που απολαύει ήδη της προστασίας του δικαίου των σχεδίων και υποδειγμάτων αποκλείεται εκ προοιμίου από την προστασία του δικαίου των σημάτων.
50 Πρέπει, συναφώς, να υπομνησθεί ότι, βεβαίως, ο σκοπός του λόγου απαραδέκτου της καταχωρίσεως, που προβλέπεται στο άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο iii, της οδηγίας 2008/95, όπως ακριβώς και ο σκοπός του λόγου απαραδέκτου της καταχωρίσεως που προβλέπεται στο άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο ii, της οδηγίας αυτής, και υπενθυμίζεται στη σκέψη 27 της παρούσας αποφάσεως, είναι η αποτροπή του ενδεχομένου χρησιμοποιήσεως του αποκλειστικού και διαρκούς δικαιώματος που παρέχει το σήμα για την επ’ άπειρον παράταση της ισχύος άλλων δικαιωμάτων ως προς τα οποία ο νομοθέτης της Ένωσης προέβλεψε αποσβεστικές προθεσμίες (βλ., κατ’ αναλογίαν, απόφαση της 18ης Σεπτεμβρίου 2014, Hauck, C‑205/13, EU:C:2014:2233, σκέψη 19).
51 Εντούτοις, ο σκοπός αυτός δεν συνεπάγεται ότι το δίκαιο της Ένωσης στον τομέα της διανοητικής ιδιοκτησίας εμποδίζει τη συνύπαρξη πλειόνων βάσεων για την παροχή εννόμου προστασίας.
52 Πράγματι, στο πλαίσιο της προστασίας του δικαίου των σχεδίων ή υποδειγμάτων, το άρθρο 16 της οδηγίας 98/71 προβλέπει ότι οι διατάξεις της οδηγίας αυτής «δεν θίγουν άλλες διατάξεις του δικαίου [της Ένωσης] ή του οικείου εθνικού δικαίου σχετικά με τα δικαιώματα από μη καταχωρι[σ]μένα σχέδια και υποδείγματα, τα εμπορικά σήματα ή άλλα διακριτικά σημεία, τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας και τα υποδείγματα χρησιμότητας».
53 Εξ αυτού συνάγεται ότι το γεγονός ότι η εμφάνιση ενός προϊόντος προστατεύεται ως σχέδιο ή υπόδειγμα δεν αποκλείει την προστασία του σημείου που αποτελείται από το σχήμα του προϊόντος αυτού κατ’ εφαρμογήν του δικαίου των σημάτων, υπό την προϋπόθεση ότι πληρούνται οι προϋποθέσεις καταχωρίσεως του σημείου αυτού ως σήματος.
54 Εντεύθεν συνάγεται, επίσης, ότι, οι κανόνες του δικαίου της Ένωσης σχετικά με την καταχώριση των σχεδίων ή υποδειγμάτων και οι κανόνες που διέπουν την καταχώριση των σημάτων είναι ανεξάρτητοι, χωρίς να μπορεί να θεωρηθεί ότι υφίσταται οποιαδήποτε ιεράρχηση μεταξύ των κανόνων αυτών.
55 Επομένως, το γεγονός ότι η εμφάνιση ενός προϊόντος προστατεύεται ως σχέδιο ή υπόδειγμα λόγω, μεταξύ άλλων, του ατομικού χαρακτήρα του εν λόγω σχεδίου ή υποδείγματος δεν συνεπάγεται ότι σημείο αποτελούμενο από το σχήμα του προϊόντος αυτού δεν μπορεί να καταχωρισθεί ως σήμα λόγω της εφαρμογής του λόγου απαραδέκτου του άρθρου 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο iii, της οδηγίας 2008/95.
56 Πράγματι, όπως προκύπτει από το άρθρο 3, παράγραφος 2, της οδηγίας 98/71, το σχέδιο ή υπόδειγμα προστατεύεται διά της καταχωρίσεως μόνον εφόσον είναι νέο και έχει ατομικό χαρακτήρα. Επισημαίνεται δε ότι, όπως προκύπτει από το άρθρο 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 98/71, ένα σχέδιο ή υπόδειγμα έχει ατομικό χαρακτήρα εφόσον η συνολική εντύπωση που προκαλεί στον ενημερωμένο χρήστη διαφέρει από τη συνολική εντύπωση που προκαλεί στον εν λόγω χρήστη κάθε σχέδιο ή υπόδειγμα το οποίο έχει διατεθεί στο κοινό πριν από την κατάθεση της αίτησης καταχώρισης ή, εφόσον διεκδικείται προτεραιότητα, πριν από την ημερομηνία της προτεραιότητας.
57 Κατά συνέπεια, η ανάλυση βάσει της οποίας διαπιστώνεται ο ατομικός χαρακτήρας σχεδίου ή υποδείγματος διαφέρει από την ανάλυση, στην οποία αναφέρεται το δεύτερο προδικαστικό ερώτημα και την οποία οφείλει να πραγματοποιήσει η αρμόδια αρχή προκειμένου να καθορίσει αν ένα σημείο αποτελείται αποκλειστικά από το σχήμα που προσδίδει ουσιαστική αξία στο προϊόν, κατά την έννοια του άρθρου 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο iii, της οδηγίας 2008/95.
58 Όσον αφορά τη δεύτερη περίπτωση στην οποία αναφέρεται το αιτούν δικαστήριο με το τρίτο προδικαστικό ερώτημά του, επιβάλλεται η διαπίστωση ότι, αναφερόμενο στο «σχήμα που προσδίδει ουσιαστική αξία στο προϊόν», το άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο iii, της οδηγίας 2008/95 μπορεί, μεταξύ άλλων, να εφαρμοσθεί σε σημείο αποτελούμενο αποκλειστικά από το σχήμα προϊόντος που έχει καλλιτεχνική ή διακοσμητική αξία.
59 Εντούτοις, το γεγονός αυτό δεν συνεπάγεται ότι η αίτηση καταχωρίσεως ως σήματος σημείων αποτελούμενων από το σχήμα ενός προϊόντος όπως είναι για παράδειγμα, όπως στην υπόθεση της κύριας δίκης, αντιστοίχως, τα «διακοσμητικά είδη» και τα «διακοσμητικά είδη από κρύσταλλο και φαγεντιανή γη» που εμπίπτουν στις κλάσεις 14 και 21 του Διακανονισμού της Νίκαιας, πρέπει αυτομάτως να απορρίπτεται βάσει αυτού του λόγου απαραδέκτου. Πράγματι, όπως προκύπτει από τη σκέψη 41 της παρούσας αποφάσεως, για να μπορεί να εφαρμοσθεί αυτός ο λόγος απαραδέκτου, πρέπει να προκύπτει από αντικειμενικά και αξιόπιστα στοιχεία ότι η επιλογή των καταναλωτών υπέρ του επίμαχου προϊόντος καθορίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό από ένα ή περισσότερα χαρακτηριστικά του σχήματος αυτού.
60 Συναφώς, επισημαίνεται ότι ουδόλως αποκλείεται το ενδεχόμενο η ουσιαστική αξία αυτής της κατηγορίας ειδών να προκύπτει από άλλα στοιχεία πλην του σχήματος, όπως είναι, μεταξύ άλλων, η ιστορία του σχεδιασμού τους, ο τρόπος κατασκευής τους, αναλόγως του αν πρόκειται για βιομηχανική ή βιοτεχνική κατασκευή, οι πιθανόν σπάνιες ή πολύτιμες ύλες που περιέχουν ή ακόμη η ταυτότητα του δημιουργού τους.
61 Επομένως, εναπόκειται στην αρμόδια αρχή να εξετάσει αν, in concreto, πληρούνται οι προϋποθέσεις εφαρμογής του λόγου απαραδέκτου του άρθρου 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο iii, της οδηγίας 2008/95, προκειμένου να διαπιστώσει αν το επίμαχο σημείο αποτελείται αποκλειστικά από το σχήμα το οποίο προσδίδει ουσιαστική αξία στο προϊόν.
62 Από τις ανωτέρω σκέψεις προκύπτει ότι στο τρίτο προδικαστικό ερώτημα προσήκει η απάντηση ότι το άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο iii, της οδηγίας 2008/95 έχει την έννοια ότι ο προβλεπόμενος στη διάταξη αυτή λόγος απαραδέκτου της καταχωρίσεως δεν πρέπει να εφαρμόζεται συστηματικά επί σημείου αποτελούμενου αποκλειστικά από το σχήμα του προϊόντος, όταν το σημείο αυτό προστατεύεται βάσει του δικαίου περί σχεδίων ή υποδειγμάτων ή όταν το σημείο αποτελείται αποκλειστικά από το σχήμα διακοσμητικού αντικειμένου.
Επί των δικαστικών εξόδων
63 Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου, σ’ αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων. Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν όσοι υπέβαλαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, πλην των ως άνω διαδίκων, δεν αποδίδονται.
Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο (πέμπτο τμήμα) αποφαίνεται:
1) Το άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο ii, της οδηγίας 2008/95/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 22ας Οκτωβρίου 2008, για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών περί σημάτων, έχει την έννοια ότι, προκειμένου να διαπιστωθεί αν ένα σημείο αποτελείται αποκλειστικά από το σχήμα του προϊόντος που είναι απαραίτητο για την επίτευξη ενός τεχνικού αποτελέσματος, δεν πρέπει να εξετάζεται μόνον η γραφική παράσταση του σημείου αυτού. Άλλα πληροφοριακά στοιχεία πλην αυτής και μόνον της γραφικής παραστάσεως, όπως η αντίληψη του ενδιαφερόμενου κοινού, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον προσδιορισμό των ουσιωδών χαρακτηριστικών του επίμαχου σημείου. Αντιθέτως, μολονότι πληροφοριακά στοιχεία που δεν προκύπτουν από τη γραφική παράσταση του σημείου μπορούν να ληφθούν υπόψη προκειμένου να καθοριστεί αν τα χαρακτηριστικά αυτά αντιστοιχούν σε τεχνική λειτουργία του επίμαχου προϊόντος, εντούτοις τα εν λόγω πληροφοριακά στοιχεία πρέπει να προέρχονται από αντικειμενικές και αξιόπιστες πηγές και δεν μπορούν να περιλαμβάνουν την αντίληψη του ενδιαφερόμενου κοινού.
2) Το άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο iii, της οδηγίας 2008/95 έχει την έννοια ότι η αντίληψη ή η γνώση του ενδιαφερόμενου κοινού όσον αφορά το προϊόν που απεικονίζεται γραφικώς από σημείο, το οποίο αποτελείται αποκλειστικά από το σχήμα του προϊόντος αυτού, μπορεί να ληφθεί υπόψη για τον προσδιορισμό ενός ουσιώδους χαρακτηριστικού του σχήματος αυτού. Ο λόγος απαραδέκτου της διατάξεως αυτής μπορεί να εφαρμοσθεί αν από αντικειμενικά και αξιόπιστα στοιχεία προκύπτει ότι η επιλογή των καταναλωτών να αγοράσουν το επίμαχο προϊόν καθορίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό από το χαρακτηριστικό αυτό.
3) Το άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο εʹ, σημείο iii, της οδηγίας 2008/95 έχει την έννοια ότι ο προβλεπόμενος στη διάταξη αυτή λόγος απαραδέκτου της καταχωρίσεως δεν πρέπει να εφαρμόζεται συστηματικά επί σημείου αποτελούμενου αποκλειστικά από το σχήμα του προϊόντος, όταν το σημείο αυτό προστατεύεται βάσει του δικαίου περί σχεδίων ή υποδειγμάτων ή όταν το σημείο αποτελείται αποκλειστικά από το σχήμα διακοσμητικού αντικειμένου.
(υπογραφές)