Sprawa T‑222/04

Republika Włoska

przeciwko

Komisji Wspólnot Europejskich

Pomoc państwa – System pomocy przyznanej przez władze włoskie niektórym przedsiębiorstwom użyteczności publicznej w formie zwolnień podatkowych i pożyczek o preferencyjnym oprocentowaniu – Decyzja uznająca pomoc za niezgodną ze wspólnym rynkiem – Pomoc istniejąca lub nowa pomoc – Artykuł 86 ust. 2 WE

Streszczenie wyroku

1.      Pomoc przyznawana przez państwa – Wpływ na wymianę handlową między państwami członkowskimi – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny

(art. 87 ust. 1 WE)

2.      Pomoc przyznawana przez państwa – Pojęcie – Interwencja państwa zmniejszająca obciążenia, jakim zazwyczaj podlega budżet przedsiębiorstwa

(art. 87 ust. 1 WE)

3.      Akty instytucji – Uzasadnienie – Obowiązek – Zakres – Decyzja Komisji w dziedzinie pomocy państwa – Określenie wpływu na wymianę handlową między państwami członkowskimi

(art. 87 ust. 1 WE, art. 253 WE)

4.      Pomoc przyznawana przez państwa – Pomoc nowa i pomoc istniejąca – Kwalifikacja jako nowej pomocy

(art. 88 WE; rozporządzenie Rady nr 659/1999, art. 1 lit b) ppkt i), v))

5.      Pomoc przyznawana przez państwa – Pojęcie – Środki mające na celu rekompensatę za koszty wykonania przez przedsiębiorstwo zadań z zakresu usług publicznych – Wyłączenie

(art. 86 ust. 2 WE, art. 87 ust. 1 WE)

1.      Komisja nie jest zobowiązana – w trakcie badania, czy dana pomoc wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi i zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji – do wykazania faktycznego wpływu tej pomocy na wymianę handlową między państwami członkowskimi i rzeczywistego zakłócenia konkurencji, lecz jedynie do zbadania, czy owa pomoc może mieć wpływ na tę wymianę handlową i zakłócać konkurencję.

W wypadku systemu pomocy Komisja może ograniczyć się do zbadania cech charakterystycznych danego systemu, aby ocenić w uzasadnieniu swojej decyzji, czy ze względu na przewidziane przez ten system szczegółowe zasady może on przysparzać korzyści głównie przedsiębiorstwom uczestniczącym w wymianie handlowej między państwami członkowskimi.

Ponadto wszelka pomoc przyznana przedsiębiorstwu, które prowadzi działalność na rynku wspólnotowym, może prowadzić do zakłócenia konkurencji i wpływać na wymianę handlową między państwami członkowskimi. Nie istnieje próg lub procent, poniżej którego można uznać, że wpływ na wymianę handlową między państwami członkowskimi nie zachodzi. Stosunkowo niewielkie znaczenie pomocy lub stosunkowo niewielki rozmiar przedsiębiorstwa będącego beneficjentem pomocy nie wykluczają bowiem a priori ewentualnego wpływu na wymianę handlową między państwami członkowskimi.

Jeśli chodzi o przesłankę dotyczącą wpływu na międzypaństwową wymianę handlową, fakt, iż dane przedsiębiorstwo będące beneficjentem środka państwowego prowadzi samo działalność na jego rynku krajowym lub na terytorium jego pochodzenia, nie jest rozstrzygający. Dany środek wpływa bowiem na międzypaństwową wymianę handlową, jeżeli przedsiębiorstwa mające siedzibę w innych państwach członkowskich mają mniejsze szanse na świadczenie usług na rynku danego państwa członkowskiego.

(por. pkt 41–44, 55)

2.      Artykuł 87 ust. 1 WE wymaga ustalenia, czy w ramach danego systemu prawnego przepis krajowy może sprzyjać niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów w porównaniu z innymi, które znajdują się – w świetle celu tego systemu – w porównywalnej sytuacji faktycznej i prawnej.

Pojęcie pomocy obejmuje wszelkie środki, które w różnych postaciach zmniejszają obciążenia, jakim zazwyczaj podlega budżet przedsiębiorstwa, i które, nie będąc subwencjami w ścisłym znaczeniu tego słowa, mają ten sam charakter i identyczne skutki.

W tym zakresie stanowi pomoc państwa trzyletnie zwolnienie z podatku dochodowego od osób prawnych zmniejszające koszty, jakie zazwyczaj obciążają budżet przedsiębiorstwa, i przysparzające przez to beneficjentom tego zwolnienia korzyści finansowej w porównaniu z przedsiębiorstwami, które normalnie podlegają podatkowi.

Ponadto stanowią pomoc państwa pożyczki udzielone przedsiębiorstwu przez państwo lub przez jednostkę organizacyjną kontrolowaną przez państwo, które pozwalają temu przedsiębiorstwu na skorzystanie z bardziej atrakcyjnych warunków niż warunki, jakie owo przedsiębiorstwo uzyskałoby na rynku kapitałowym. W tym zakresie Komisja słusznie przyjmuje jako stopę referencyjną stopę określoną w celu dokonania oceny systemów pomocy na cele regionalne, która jest regularnie publikowana w Dzienniku Urzędowym. Chodzi tu o korzystne stopy stosowane do przedsiębiorstw będących w dobrej kondycji, które wykorzystano by – w wypadku, gdyby sporny system został zgłoszony – w celu ustalenia istnienia elementów pomocy.

(por. pkt 60, 61, 63, 67, 70)

3.      Co się tyczy decyzji w sprawie pomocy państwa, Komisja ma obowiązek przedstawić w uzasadnieniu swojej decyzji przynajmniej okoliczności, w których pomoc została przyznana, gdy pozwalają one wykazać, że pomoc ta może mieć wpływ na wymianę handlową między państwami członkowskimi. Natomiast nie ma ona obowiązku wykazania rzeczywistych skutków pomocy już przyznanej. Gdyby tak bowiem było, wymóg ten prowadziłby do uprzywilejowania państw członkowskich, które przyznają pomoc, naruszając obowiązek zgłoszenia przewidziany w art. 88 ust. 3 WE, w stosunku do państw, które zgłaszają pomoc w fazie projektu.

(por. pkt 78)

4.      Zarówno z treści, jak i z celów przepisów art. 88 WE wynika, iż za pomoc istniejącą w rozumieniu art. 88 ust. 1 WE należy uznać pomoc, która istniała przed dniem wejścia w życie traktatu WE, oraz pomoc, która mogła zostać prawidłowo wdrożona na warunkach przewidzianych w art. 88 ust. 3 WE; za nową pomoc podlegającą obowiązkowi zgłoszenia przewidzianemu w art. 88 ust. 3 WE należy zaś uznać środki zmierzające do przyznania lub zmiany pomocy, przy czym zmiany mogą dotyczyć albo pomocy istniejącej, albo pierwotnych planów pomocy zgłoszonych Komisji. Jeśli zmiana ma wpływ na samą istotę systemu pierwotnego, system ten zostaje przekształcony w nowy system pomocy. Jednakże nie ma mowy o takiej istotnej zmianie, gdy nowy element daje się wyraźnie oddzielić od systemu pierwotnego.

(por. pkt 90, 94)

5.      Interwencja państwa, która jest rekompensatą stanowiącą świadczenie wzajemne w stosunku do świadczeń spełnionych przez przedsiębiorstwa z niej korzystające w celu wykonania zobowiązań z zakresu usług publicznych, nie stanowi zasadniczo pomocy państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE, o ile rzeczywiście przedsiębiorstwa te nie czerpią z tego tytułu korzyści finansowych, a zatem taka interwencja nie prowadzi do postawienia tych przedsiębiorstw w bardziej korzystnej sytuacji konkurencyjnej względem konkurujących z nimi przedsiębiorstw. Jednakże aby można było uniknąć uznania takiej rekompensaty za pomoc państwa, należy spełnić łącznie szereg przesłanek, określonych w wyroku w sprawie Altmark. Zalicza się do nich przesłanka, zgodnie z którą na przedsiębiorstwie będącym beneficjentem muszą faktycznie ciążyć zobowiązania z zakresu usług publicznych, a zobowiązania te powinny być jasno określone, oraz przesłanka, że rekompensata nie wykracza poza to, co jest konieczne do pokrycia całości lub części kosztów poniesionych przy wykonywaniu zobowiązań z zakresu usług publicznych, uwzględniając związane z tym przychody oraz odpowiedni zysk z tytułu wykonywania tych zobowiązań.

6.      Przesłankę, zgodnie z którą na przedsiębiorstwie będącym beneficjentem muszą faktycznie ciążyć zobowiązania z zakresu usług publicznych, stosuje się również w wypadku, gdy powołano się na odstępstwo przewidziane w art. 86 ust. 2 WE, obejmujące przedsiębiorstwa zobowiązane do zarządzania usługami świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym lub mające charakter monopolu skarbowego. W obu przypadkach dany środek powinien być w każdym razie zgodny z zasadami dotyczącymi określenia i powierzenia usługi publicznej oraz z zasadą proporcjonalności.

(por. pkt 108–112)