WYROK SĄDU (szósta izba w składzie powiększonym)
z dnia 16 czerwca 2011 r.(*)
Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Niderlandzki rynek piwa – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE – Dowód naruszenia – Dostęp do akt – Grzywny – Zasada równego traktowania – Rozsądny termin
W sprawie T‑235/07
Bavaria NV, z siedzibą w Lieshout (Niderlandy), reprezentowana początkowo przez O. Brouwera, D. Mesa, A. Stoffera, a następnie przez O. Brouwera, A. Stoffera oraz P. Schepensa, adwokatów,
strona skarżąca,
przeciwko
Komisji Europejskiej, reprezentowanej początkowo przez A. Bouqueta, S. Noëgo i A. Nijenhuisa, a następnie przez A. Bouqueta i S. Noëgo, działających w charakterze pełnomocników, wspieranych przez adwokata M. Slotbooma,
strona pozwana,
mającej za przedmiot, tytułem żądania głównego, wniosek o stwierdzenie nieważności części decyzji Komisji C (2007) 1697 z dnia 18 kwietnia 2007 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 81 [WE] (sprawa COMP/B/37.766 – Niderlandzki rynek piwa) oraz, tytułem żądania ewentualnego, wniosek o obniżenie grzywny nałożonej na skarżącą,
SĄD (szósta izba w składzie powiększonym),
w składzie: V. Vadapalas (sprawozdawca), pełniący funkcję prezesa, A. Dittrich i L. Truchot, sędziowie,
sekretarz: J. Plingers, administrator,
uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 24 marca 2010 r.,
wydaje następujący
Wyrok
Okoliczności faktyczne leżące u podstaw sporu
1 Skarżąca, Bavaria NV, jest spółką, której działalność polega na produkcji i sprzedaży piwa oraz bezalkoholowych napojów orzeźwiających.
2 Jest ona jednym z czterech głównych podmiotów niderlandzkiego rynku piwa. Innymi browarami zajmującymi wiodącą pozycję na tym rynku są, po pierwsze, grupa Heineken (zwana dalej „Heineken”), której zarząd powierzony jest spółce Heineken NV, a produkcja spółce zależnej Heineken Nederland BV, po drugie, grupa InBev (zwana dalej „InBev”), która przed 2004 r. znana była pod nazwą Interbrew i której zarząd powierzony jest spółce InBev SA, a produkcja spółce zależnej InBev Nederland NV, a po trzecie, grupa Grolsch (zwana dalej „Grolsch”), której zarząd powierzony jest spółce Koninklijke Grolsch NV.
3 Skarżąca i trzy pozostałe główne browary prowadzące działalność na tym rynku sprzedają piwo klientom końcowym, w szczególności za pośrednictwem dwóch kanałów dystrybucyjnych. Należy zatem odróżnić, z jednej strony, obieg podmiotów „horeca”, czyli hotele, restauracje i kawiarnie, gdzie konsumpcja odbywa się na miejscu oraz, z drugiej strony, obieg „food” supermarketów i sklepów z winem i wyrobami spirytusowymi, w przypadku którego kupione piwo jest przeznaczone do konsumpcji domowej. Ten ostatni sektor obejmuje także segment piwa sprzedawanego pod marką dystrybutora. Spośród czterech browarów, o których mowa, tylko InBev i Bavaria prowadzą działalność w tym segmencie.
4 Te cztery browary są członkami Centraal Brouwerij Kantoor (zwanej dalej „CBK”). Jest to organizacja federacyjna, która zgodnie ze swoim statutem reprezentuje interesy swoich członków i składa się ze zgromadzenia ogólnego oraz różnych komisji, takich jak komisja ds. „horeca” i komisja finansowa, obecnie komitet kierowniczy. Na posiedzenia organizowane w ramach CBK sekretariat tej organizacji sporządza zaproszenia i oficjalne protokoły numerowane w sposób ciągły i wysyłane członkom uczestniczącym w posiedzeniu.
Postępowanie administracyjne
5 Pismami z dnia 28 stycznia 2000 r., a także z dnia 3, 25 i 29 lutego 2000 r. InBev przedstawiła szereg oświadczeń dotyczących informacji na temat praktyk handlowych o charakterze ograniczającym na niderlandzkim rynku piwa. Te oświadczenia zostały złożone w toku dochodzenia przeprowadzonego przez Komisję Wspólnot Europejskich, w szczególności w 1999 r., pod kątem praktyk kartelowych i ewentualnego nadużycia pozycji dominującej na belgijskim rynku piwa. Jednocześnie z tymi oświadczeniami InBev złożyła wniosek o złagodzenie kary zgodnie z komunikatem Komisji dotyczący nienakładania grzywien lub obniżenia ich kwoty w sprawach kartelowych (Dz.U. 1996, C 207, s. 4, zwanym dalej „komunikatem w sprawie współpracy”).
6 W dniach 22 i 23 marca 2000 r. w związku z oświadczeniami InBev, Komisja przeprowadziła kontrole w pomieszczeniach skarżącej i pozostałych przedsiębiorstw, których dotyczy postępowanie. Ponadto w latach 2001–2005 do skarżącej skierowano kolejne żądania udzielenia dodatkowych informacji.
7 W dniu 30 sierpnia 2005 r. Komisja wysłała pismo w sprawie przedstawienia zarzutów do skarżącej i pozostałych przedsiębiorstw, których dotyczy postępowanie. Pismem z dnia 24 listopada 2005 r. skarżąca przedłożyła uwagi pisemne w przedmiocie tego postanowienia. Żaden z uczestników postępowania nie zwrócił się o przeprowadzenie przesłuchania.
8 Pismami z dnia 7 marca i 8 maja 2006 r. Komisja przekazała skarżącej dodatkowe dokumenty. Były to w szczególności żądania udzielenia informacji skierowane do InBev oraz odpowiedzi na wspomniane żądania, a także nota wewnętrzna sporządzona przez Heinekena.
9 W dniu 18 kwietnia 2007 r. Komisja wydała decyzję C (2007) 1697 dotyczącą postępowania na podstawie art. 81 [WE] (sprawa COMP/B/37.766 – Niderlandzki rynek piwa, zwaną dalej „zaskarżoną decyzją”), której streszczenie opublikowano w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej z dnia 20 maja 2008 r. (Dz.U. 2008 C 122, s. 1) i która została notyfikowana skarżącej pismem z dnia 24 kwietnia 2007 r.
Zaskarżona decyzja
Rozpatrywane naruszenie
10 Artykuł 1 zaskarżonej decyzji stanowi, że skarżąca i spółki InBev NV, InBev Nederland, Heineken NV, Heineken Nederland, Koninklijke Grolsch uczestniczyły w okresie od dnia 27 lutego 1996 r. do 3 listopada 1999 r. w jednolitym i ciągłym naruszeniu art. 81 ust. 1 WE polegającym na szeregu porozumień lub praktyk uzgodnionych mających na celu ograniczenie konkurencji na wspólnym rynku.
11 Naruszenie polegało, po pierwsze, na uzgadnianiu cen i podwyżek cen piwa w Niderlandach, zarówno w sektorze „horeca”, jak i w sektorze konsumpcji domowej, w tym w odniesieniu do piwa sprzedawanego pod marką dystrybutora, po drugie, na sporadycznym uzgadnianiu warunków handlowych oferowanych klientom indywidualnym w sektorze „horeca” w Niderlandach, takich jak pożyczki udzielane przedsiębiorstwom, po trzecie, na sporadycznym podziale klientów, zarówno w sektorze „horeca”, jak i w sektorze konsumpcji domowej w Niderlandach (art. 1 oraz motywy 257, 258 zaskarżonej decyzji).
12 Zgodnie z zaskarżoną decyzją antykonkurencyjne zachowania browarów miały miejsce podczas szeregu wielostronnych nieformalnych spotkań, podczas których regularnie obecne były cztery główne podmioty prowadzące działalność na niderlandzkim rynku piwa, a także podczas uzupełniających spotkań dwustronnych pomiędzy przedstawicielami tych samych browarów, w różnych kombinacjach. Zgodnie z zaskarżoną decyzją spotkania te były tajne, czego uczestnicy byli świadomi, ponieważ wiedzieli, że nie są one dozwolone (motywy 257–260 zaskarżonej decyzji).
13 A zatem, po pierwsze, w okresie od dnia 27 lutego 1996 r. do dnia 3 listopada 1999 r. odbyło się szereg spotkań wielostronnych zwanych „Catherijne overleg” (uzgodnienia Catherijne) lub „agendacommissie” (komisja porządku obrad). Zgodnie z zaskarżoną decyzją celem spotkań, koncentrujących się głównie na sektorze „horeca”, ale mogących odnosić się także do sektora konsumpcji domowej, było przede wszystkim uzgadnianie cen i podwyżek cen piwa, omawianie ograniczenia wysokości rabatów oraz podział klientów, a także uzgadnianie innych warunków handlowych. Podczas tych spotkań omawiano także ceny piwa sprzedawanego pod marką dystrybutora (motywy 85, 90, 98, 115–127, 247–252 zaskarżonej decyzji).
14 Po drugie, w odniesieniu do dwustronnych kontaktów pomiędzy browarami, w zaskarżonej decyzji wskazano, że w dniu 12 maja 1997 r. InBev i skarżąca spotkały się w celu przedyskutowania podwyżki cen piwa sprzedawanego pod marką dystrybutora (motyw 104 zaskarżonej decyzji). Ponadto, zdaniem Komisji Heineken i skarżąca spotkały się w 1998 r. w celu przedyskutowania ograniczeń dotyczących punktów sprzedaży w sektorze „horeca” (motyw 189 zaskarżonej decyzji). Komisja wskazuje, że w lipcu 1999 r. miały miejsce także kontakty dwustronne pomiędzy Heinekenem a Grolschem dotyczące wyrównań przyznanych klientom w sektorze konsumpcji domowej, którzy dokonywali czasowych obniżek cen (motywy 212, 213 zaskarżonej decyzji).
15 Wreszcie, zgodnie z zaskarżoną decyzją, w 1997 r. miały miejsce kontakty dwustronne i wymiana informacji pomiędzy InBev a skarżącą poświęcone ogólnym dyskusjom dotyczącym cen piwa, a także dyskusje odnoszące się do marek dystrybutora. Kontakty dwustronne w formie wymiany informacji poświęcone markom dystrybutora w czerwcu i lipcu 1998 r. objęły także browary belgijskie (motywy 105, 222–229, 232–236 zaskarżonej decyzji).
Grzywna nałożona na skarżącą
16 Artykuł 3 lit. c) zaskarżonej decyzji nakłada na skarżącą grzywnę w wysokości 22 850 000 EUR.
17 W celu obliczenia kwoty tej grzywny Komisja zastosowała art. 23 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 [WE] i 82 [WE] (Dz.U. L 1, s. 1) oraz metodę przedstawioną w wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia Rady nr 17 oraz art. 65 ust. 5 [EWWiS] (Dz.U. 1998, C 9, s. 3, zwanych dalej „wytycznymi”) (motywy 436, 442 zaskarżonej decyzji). Zgodnie z tą metodą ustalenia kwoty grzywny nałożonej na skarżącą dokonano na podstawie wagi i czasu trwania naruszenia (motyw 437 zaskarżonej decyzji).
18 W szczególności naruszenie zostało zakwalifikowane jako „bardzo poważne”, ponieważ polegało ono głównie na regularnej koordynacji cen, podwyżek cen i innych warunków handlowych oraz na podziale klientów (motyw 440 zaskarżonej decyzji). Komisja uwzględniła także tajny i świadomy charakter zachowań antykonkurencyjnych, a także fakt, że naruszeniem zostało objęte całe terytorium Niderlandów i cały rynek piwa, czyli zarówno sektor „horeca”, jak i sektor konsumpcji domowej (motywy 453, 455 zaskarżonej decyzji). Poza tym Komisja wyjaśniła, że w niniejszym przypadku nie uwzględniono rzeczywistego wpływu zachowań antykonkurencyjnych na rynek, ponieważ jego zmierzenie było niemożliwe (motyw 452 zaskarżonej decyzji).
19 Ponadto Komisja potraktowała skarżącą w sposób odmienny w celu uwzględnienia jej rzeczywistych ekonomicznych możliwości oraz jej indywidualnego znaczenia w stwierdzonych zachowaniach antykonkurencyjnych. W tym celu Komisja posłużyła się liczbami odpowiadającymi wielkości sprzedaży piwa osiągniętej przez skarżącą w Niderlandach w 1998 r., czyli w ostatnim pełnym roku kalendarzowym naruszenia. Na tej podstawie skarżąca została zaklasyfikowana do trzeciej i ostatniej kategorii, odpowiadającej kwocie wyjściowej wynoszącej 17 mln EUR (motywy 462, 464 zaskarżonej decyzji).
20 Poza tym, ponieważ skarżąca uczestniczyła w naruszeniu w okresie od dnia 27 lutego 1996 r. do dnia 3 listopada 1999 r., czyli przez 3 lata i 8 miesięcy, ta kwota wyjściowa została powiększona o 35% (motywy 465, 469 zaskarżonej decyzji). Kwota podstawowa została zatem ustalona na 22 950 000 EUR (motyw 470 zaskarżonej decyzji).
21 Wreszcie Komisja przyznała obniżkę kwoty grzywny o 100 000 EUR, ponieważ stwierdziła, że w niniejszej sprawie długość postępowania administracyjnego była nierozsądna (motywy 495–499 zaskarżonej decyzji).
Przebieg postępowania i żądania stron
22 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 4 lipca 2007 r. skarżąca wniosła niniejszą skargę.
23 Decyzją z dnia 10 lutego 2010 r. Sąd przekazał sprawę do rozpoznania szóstej izbie w powiększonym składzie, na podstawie art. 14 § 1 i art. 51 § 1 swojego regulaminu postępowania.
24 W ramach środków organizacji postępowania w dniu 12 lutego 2010 r. Sąd wezwał Komisję do udzielenia odpowiedzi na pytania na piśmie, na które udzieliła ona odpowiedzi w wyznaczonym terminie.
25 Podczas rozprawy w dniu 24 marca 2010 r. wysłuchano wystąpień stron i ich odpowiedzi na pytania ustnie postawione przez Sąd.
26 Ze względu na niemożność uczestniczenia w obradach przez sędziego sprawozdawcę po zamknięciu procedury ustnej, sprawa została przydzielona nowemu sędziemu sprawozdawcy i niniejszy wyrok został wydany przez trzech sędziów, którzy go podpisali, zgodnie z art. 32 regulaminu postępowania.
27 Skarżąca wnosi do Sądu o:
– stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji w całości lub w części w zakresie, w jakiej dotyczy ona skarżącej;
– tytułem żądania ewentualnego, obniżenie grzywny nałożonej na skarżącą;
– obciążenie Komisji kosztami postępowania.
28 Komisja wnosi do Sądu o:
– oddalenie skargi;
– obciążenie skarżącej kosztami postępowania.
Co do prawa
29 Na poparcie swojej skargi skarżąca podnosi sześć zarzutów opartych, po pierwsze, na naruszeniu zasady dobrej administracji, po drugie, na naruszeniu art. 81 WE, zasady domniemania niewinności, zasady legalności i obowiązku uzasadnienia, po trzecie, na naruszeniu prawa i błędu w ocenie w odniesieniu do określenia czasu trwania naruszenia, po czwarte, na naruszeniu art. 23 rozporządzenia nr 1/2003, wytycznych, a także zasad równego traktowania i proporcjonalności przy określaniu kwoty grzywny, po piąte, na naruszeniu zasady przestrzegania rozsądnego terminu oraz, po szóste, na naruszeniu istotnych wymogów proceduralnych, zasady dobrej administracji oraz prawa do obrony, polegającego na odmowie dostępu do odpowiedzi pozostałych uczestników postępowania na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, a także do dokumentu stanowiącego część akt sprawy.
30 Sąd uważa, że najpierw należy zbadać zarzuty drugi i trzeci, których celem jest co do zasady podważenie naruszenia, następnie zarzuty pierwszy i szósty, oparte na utrzymywanych naruszeniach proceduralnych, a wreszcie zarzuty czwarty i piąty, dotyczące odpowiednio ustalenia kwoty grzywny oraz czasu trwania postępowania administracyjnego.
W przedmiocie zarzutu drugiego, opartego na naruszeniu art. 81 WE, zasady domniemania niewinności, zasady legalności i obowiązku uzasadnienia
Argumenty stron
31 Co do zasady skarżąca utrzymuje, po pierwsze, że Komisja błędnie zinterpretowała i zastosowała pojęcia: „porozumienie”, „praktyki uzgodnione” i „jednolite i ciągłe naruszenie”, a po drugie, że dopuściła się naruszenia prawa i błędu w ocenie okoliczności faktycznych w odniesieniu do stwierdzenia naruszenia dotyczącego zarówno sektora „horeca”, jak i sektora konsumpcji domowej, w tym segmentu piwa sprzedawanego pod marką dystrybutora.
32 Komisja kwestionuje argumenty skarżącej.
Ocena Sądu
33 Zgodnie z art. 81 ust. 1 WE niezgodne ze wspólnym rynkiem i zakazane są wszelkie porozumienia między przedsiębiorstwami, wszelkie decyzje związków przedsiębiorstw i wszelkie praktyki uzgodnione, które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi i których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz wspólnego rynku.
34 Do istnienia porozumienia w rozumieniu art. 81 ust. 1 WE wystarczy, aby dane przedsiębiorstwa wyraziły wspólną wolę postępowania na rynku w określony sposób (wyroki Sądu: z dnia 17 grudnia 1991 r. w sprawie T‑7/89 Hercules Chemicals przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1711, pkt 256; z dnia 20 marca 2002 r. w sprawie T‑9/99 HFB i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1487, pkt 199).
35 Można stwierdzić, że porozumienie w rozumieniu art. 81 ust. 1 WE jest zawarte w przypadku, gdy istnieje wola stron co do samej zasady ograniczenia konkurencji, nawet jeśli poszczególne elementy planowanego ograniczenia są wciąż przedmiotem negocjacji (zob. podobnie ww. w pkt 34 wyrok w sprawie HFB i in. przeciwko Komisji, pkt 51–157, 206).
36 Pojęcie uzgodnionej praktyki oznacza pewien rodzaj koordynacji pomiędzy przedsiębiorstwami, która wprawdzie nie prowadzi jeszcze do zawarcia umowy we właściwym tego słowa znaczeniu, jednak pozwala na świadome zastąpienie związanego z konkurencją ryzyka praktyczną współpracą przedsiębiorstw(wyroki Trybunału z dnia 8 lipca 1999 r.: w sprawie C‑49/92 P Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, Rec. s. I‑4125, pkt 115; w sprawie C‑199/92 P Hüls przeciwko Komisji, Rec. s. I‑4287, pkt 158).
37 W tym względzie art. 81 ust. 1 WE sprzeciwia się wszelkim kontaktom między podmiotami gospodarczymi, tak bezpośrednim, jak i pośrednim, które mogłyby wywrzeć wpływ na postępowanie aktualnego lub potencjalnego konkurenta na rynku bądź ujawnić temu konkurentowi postępowanie, które ten podmiot sam zdecydował lub planuje realizować na rynku, jeżeli celem lub skutkiem tych kontaktów jest ograniczenie konkurencji (zob. podobnie ww. w pkt 36 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, pkt 116, 117).
38 Należy przypomnieć, co się tyczy przeprowadzenia dowodu naruszenia art. 81 ust. 1 WE, na Komisji ciąży obowiązek wykazania stwierdzonego przez nią naruszenia i przedstawienia dowodów, które w sposób wystarczający pod względem prawnym wykażą istnienie okoliczności faktycznych stanowiących naruszenie (wyrok Trybunału z dnia 17 grudnia 1998 r. w sprawie C‑185/95 P Baustahlgewebe przeciwko Komisji, Rec. s. I‑8417, pkt 58; ww. w pkt 36 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, , pkt 86).
39 Komisja jest zatem zobowiązana do dostarczenia dokładnych i zgodnych dowodów na poparcie istnienia naruszenia (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 6 lipca 2000 r. w sprawie T‑62/98 Volkswagen przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2707, pkt 43 i przytoczone tam orzecznictwo).
40 Niemniej nie każdy z dowodów dostarczonych przez Komisję musi odpowiadać tym kryteriom w odniesieniu do każdego elementu naruszenia. Wystarczy, żeby całościowo oceniany zbiór poszlak przywołanych przez tę instytucję odpowiadał wspomnianemu wymogowi (zob. wyrok Sądu z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawach połączonych T‑67/00, T‑68/00, T‑71/00 i T‑78/00 JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2501, pkt 179, 180 i przytoczone tam orzecznictwo).
41 Biorąc pod uwagę fakt, że zakaz porozumień antykonkurencyjnych jest powszechnie znany, nie można wymagać od Komisji, by przedstawiła dokumenty poświadczające w wyraźny sposób nawiązanie kontaktu między danymi podmiotami gospodarczymi. Fragmentaryczne i pojedyncze dane, którymi mogłaby dysponować Komisja, powinny w każdym razie móc być uzupełnione wnioskowaniem pozwalającym na odtworzenie istotnych okoliczności. Istnienie praktyki antykonkurencyjnej lub porozumienia antykonkurencyjnego może więc zostać wyprowadzone z szeregu zbieżnych zdarzeń i poszlak, które – analizowane łącznie – mogą stanowić, w braku innego spójnego wytłumaczenia, dowód naruszenia reguł konkurencji (wyrok Trybunału z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawach połączonych C‑204/00 P, C‑205/00 P, C‑211/00 P, C‑213/00 P,
C‑217/00 P i C‑219/00 P Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I‑123, pkt 55–57).
42 W przypadku gdy Komisja dostarczyła dowód z dokumentów na poparcie swojego stwierdzenia istnienia porozumienia lub praktyki o charakterze antykonkurencyjnym, uczestnicy postępowania, którzy podważają to stwierdzenie przed Sądem, są zobowiązani nie tylko do samego przedstawienia przekonującej alternatywy dla stanowiska Komisji, lecz również do wykazania, że dowody przytoczone w zaskarżonej decyzji w celu wykazania istnienia naruszenia są niewystarczające (ww. w pkt 40 wyrok w sprawie JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, pkt 187).
43 Jeśli chodzi o zakres kontroli sądowej, należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w przypadku gdy do Sądu wpływa skarga o stwierdzenie nieważności decyzji wydanej na podstawie art. 81 ust. 1 WE, powinien on zasadniczo dokonać całościowej kontroli po kątem tego, czy spełnione są przesłanki zastosowania art. 81 ust. 1 WE (zob. wyrok Sądu z dnia 26 października 2000 r. w sprawie T‑41/96 Bayer przeciwko Komisji, Rec. s. II‑3383, pkt 62 i przytoczone tam orzecznictwo).
44 Istnienie wątpliwości po stronie Sądu musi być rozstrzygane na korzyść przedsiębiorstwa będącego adresatem decyzji stwierdzającej naruszenie, zgodnie z zasadą domniemania niewinności, która jako zasada ogólna prawa Unii Europejskiej ma zastosowanie między innymi do postępowań dotyczących naruszeń obowiązujących dla przedsiębiorstw reguł konkurencji i mogących doprowadzić do nałożenia grzywien lub okresowych kar pieniężnych(ww. w pkt 36 wyrok w sprawie Hüls przeciwko Komisji, pkt 149, 150; wyrok Sądu z dnia 27 września 2006 r. w sprawach połączonych T‑44/02 OP, T‑54/02 OP, T‑56/02 OP, T‑60/02 OP i T‑61/02 OP Dresdner Bank i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑3567, pkt 60, 61).
45 W świetle tych stwierdzeń należy zbadać, czy Komisja w niniejszej sprawie ustaliła w sposób wystarczający pod względem prawnym, że postępowanie skarżącej stanowi naruszenie art. 81 ust. 1 WE.
– W przedmiocie oświadczenia InBev
46 Należy podnieść przede wszystkim, że Komisja opiera się w dużej mierze (zob. w szczególności motywy 40–62 zaskarżonej decyzji) na oświadczeniu złożonym przez InBev w ramach jej wniosku o złagodzenie kary, w pismach z dnia 28 stycznia, 3, 25 i 29 lutego 2000 r., uzupełnionych załączonymi oświadczeniami pięciu dyrektorów InBev (motywy 34, 40 zaskarżonej decyzji, zwanymi dalej, jako całość, „oświadczeniem InBev”).
47 Z zaskarżonej decyzji wynika, że w oświadczeniu InBev wskazano na istnienie „różnych form uzgodnień […] pomiędzy browarami na niderlandzkim rynku piwa”, dokonując rozróżnienia pomiędzy oficjalnymi zebraniami zgromadzenia ogólnego CBK, nieformalnymi spotkaniami komisji finansowej CBK oraz „innymi spotkaniami” równoległymi, znanymi pod nazwą „uzgodnienia Catherijne”, których uczestnicy zmieniali się i co do których InBev oświadcza, że nie znalazła dowodów pisemnych. „Inne spotkania” można w szczególności podzielić na: „i) spotkania dyrektorów horeca czterech głównych browarów (Heineken, Interbrew, Grolsch i Bavaria) […]; ii) wspólne spotkania dyrektorów horeca i dyrektorów ds. konsumpcji domowej (dwa w 1998 r.) i iii) spotkania dyrektorów ds. konsumpcji domowej (jedno w 1999 r. […])” (motywy 41–46 zaskarżonej decyzji).
48 Zgodnie z oświadczeniem InBev komisja finansowa „obejmowała oficjalny porządek obrad, ale stanowiła także forum dyskusji na temat określania cen dla sektora konsumpcji domowej i sektora horeca[; z] tych dyskusji nie był sporządzany żaden protokół” (motyw 43 zaskarżonej decyzji).
49 Zgodnie z tym samym oświadczeniem tematy omawiane podczas „innych spotkań” obejmowały także zarówno sektor „horeca”, jak i sektor konsumpcji domowej oraz piwo sprzedawane pod marką dystrybutora (motyw 47 zaskarżonej decyzji).
50 Po pierwsze, w odniesieniu do sektora „horeca” omawiano dwa główne tematy: „[I]stniało podstawowe porozumienie dotyczące określania maksymalnych rabatów od wielkości sprzedaży dla sektora horeca […], innym tematem dyskusji były inwestycje realizowane w sektorze horeca [; i]deą było utrzymanie status quo w sektorze i uniknięcie przejmowania klientów innych browarów” (motyw 48 zaskarżonej decyzji).
51 Dyrektor InBev oświadcza, że nie zna dokładnej treści wspomnianego porozumienia, a inny dyrektor opisuje je jako „bardzo złożone i ogólne porozumienie co do systemu stopniowania rabatów (rabaty przyznawane sektorowi horeca), w którym nigdy nie uczestniczyliśmy”, wskazując, że „[u]zgodnienie polegało na codwutygodniowych spotkaniach dyrektorów horeca, podczas których omawiali oni znane naruszenia »zasady« (chociaż była ona niejednoznaczna; mówiło się o nadużyciu rynku)” (motyw 48 zaskarżonej decyzji).
52 Po drugie, w odniesieniu do sektora konsumpcji domowej, zgodnie z oświadczeniem InBev dyskusje dotyczyły zarówno poziomu cen w ogólności, jak i szczególnego tematu piwa sprzedawanego pod marką dystrybutora.
53 W odniesieniu do poziomu cen w ogólności jeden z dyrektorów InBev oświadcza, że „było zwyczajem, że browar podwyższał ceny po wcześniejszym ogłoszeniu tej informacji zaprzyjaźnionym browarom […;] inicjatywa pochodziła zawsze od jednego z dużych browarów, a co do zasady od Heinekena [; w] takim przypadku pozostałe browary dysponowały czasem koniecznym do przyjęcia stanowiska [; o] ile browary wspólnie dostosowywały co do zasady swe ceny, każdy z nich prowadził i utrzymywał jednak swą własną politykę cen” (motyw 51 zaskarżonej decyzji).
54 W odniesieniu do piwa sprzedawanego pod marką dystrybutora InBev wskazuje, że dyskusje na temat cen były prowadzone pomiędzy niderlandzkimi podmiotami tego segmentu (Bavaria i Oranjeboom, następnie przejęta przez Interbrew) od 1987 r. Dodaje, że „[o]bydwie strony zrozumiały, po przedyskutowaniu tego także wspólnie, że nie akceptują żadnej ingerencji w odnośne kręgi klientów marek dystrybutorów, która doprowadziłby do utraty wielkości sprzedaży” (motyw 52 zaskarżonej decyzji).
55 Odnośnie do działalności Heinekena i Grolscha w tym sektorze, to zgodnie z oświadczeniem InBev „[n]iderlandzki rynek charakteryzuje się znaczną różnicą pomiędzy cenami piw sprzedawanych pod marką dystrybutora (»marki B«) oraz [innymi markami (»marki A«);] Heineken, który nie prowadzi działalności w sektorze marek dystrybutora, zawsze odmawiał podwyżek cen w odniesieniu do marek A, a także nie podwyższał cen piw sprzedawanych pod marką dystrybutora [; w] ten sposób wywierał on pośrednią presję w szczególności na producentów marek dystrybutora, jak Bavaria i Interbrew” (motyw 53 zaskarżonej decyzji).
56 InBev oświadcza, że ceny marek dystrybutora także były omawiane przez cztery browary, czyli innymi słowy, także w obecności Grolscha, w ramach szerszego tematu różnic, jakie należy utrzymać pomiędzy cenami marek piwa. Zgodnie z oświadczeniem InBev „Heineken i Grolsch nie podwyższały cen przez wiele lat, a ceny piw marki i marki dystrybutora innych browarów także nie wzrosły[; p]rzez ostatnie lata Bavaria i Interbrew, a następnie Grolsch podwyższyły ceny” (motyw 54 zaskarżonej decyzji). Podniesiono także, że „[t]rzy do czterech lat temu te nieformalne konsultacje zostały włączone do uzgodnień Catherijne dotyczących horeca, w których uczestniczyli także przedstawiciele CBK [; p]o kilku spotkaniach postanowiono ponownie podzielić te spotkania na spotkania dotyczące konsumpcji domowej i spotkania horeca” (motyw 54 zaskarżonej decyzji).
57 InBev oświadcza poza tym, że objęcie określonej części rynku przez browar belgijski Martens w latach 1996–1997 doprowadziło do „porozumienia pomiędzy browarami belgijskimi a niderlandzkimi prowadzącymi działalność na rynku marek dystrybutora[; o]dbyły się dwa spotkania [w hotelu w] Bredzie w 1998 r. […; u]zgodniono przestrzeganie odnośnych wielkości sprzedaży marek dystrybutorów sprzedawanych klientom z siedzibą w Niderlandach i w Belgii” (motyw 55 zaskarżonej decyzji).
58 Zgodnie z oświadczeniami dyrektorów InBev „inne spotkania” były organizowane, aby upewnić się wzajemnie co do „ograniczonej agresywności” na rynku (motyw 46 zaskarżonej decyzji).
59 W swojej odpowiedzi na żądanie udzielenia informacji z dnia 19 grudnia 2001 r. InBev wskazuje, że „porządki obrad z lat poprzednich i notatki z nieformalnych spotkań zostały zniszczone pod koniec listopada 1998 r.[; w] tym okresie zaczęto ujawniać na rynku istnienie praktyk uzgodnionych pomiędzy browarami niderlandzkimi i pojawiła się obawa kontroli ze strony niderlandzkiego organu ds. konkurencji[; p]orządki obrad były niszczone jeszcze w kolejnych latach” (motyw 61 zaskarżonej decyzji).
60 Żaden przepis ani żadna ogólna zasada prawa Unii nie zakazuje Komisji wykorzystania przeciwko danemu przedsiębiorstwu oświadczeń innych oskarżanych przedsiębiorstw. Gdyby tak nie było, ciężar dowodu zachowań sprzecznych z art. 81 WE i 82 WE, który spoczywa na Komisji, byłby nie do udźwignięcia i nie do pogodzenia z misją nadzoru właściwego stosowania tych przepisów, którą nakłada na nią traktat WE (zob. ww. w pkt 40 wyrok w sprawie JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, pkt 192 i przytoczone tam orzecznictwo).
61 W niniejszym przypadku skarżąca nie podważa wskazówek zawartych w oświadczeniu InBev, zgodnie z którymi odbyły się spotkania przedstawicieli niderlandzkich producentów piwa. Nie podważa ona także, że była reprezentowana podczas większości tych spotkań oraz że spotkania te były okazją do dyskusji na temat poziomu cen na rynku niderlandzkim, a także stosowania rabatów wobec klientów sektora „horeca”.
62 W tych okolicznościach Komisja mogła słusznie stwierdzić, że spotkania wspomniane w oświadczeniu InBev miały miejsce oraz że przedstawiciele skarżącej rzeczywiście uczestniczyli co najmniej w niektórych z tych spotkań.
63 Skarżąca jednak zaprzecza, jakoby przeprowadzone podczas rozpatrywanych spotkań dyskusje doprowadziły do zawarcia porozumienia lub rozpoczęcia praktyki uzgodnionej o charakterze antykonkurencyjnym. Podnosi, że podczas wspomnianych spotkań omawiano zgodne z prawem tematy i że o ile omawiano sytuację na rynku, nie czyniono tego w celach antykonkurencyjnych. W tym względzie skarżąca podważa wiarygodność oświadczenia InBev, podnosząc, że jest ono niejednoznaczne, niespójne i wewnętrznie sprzeczne.
64 W szczególności, odnośnie do wewnętrznie sprzecznego charakteru oświadczenia InBev skarżąca zauważa, że zawiera ono szereg oświadczeń odciążających.
65 Z jednej strony, chodzi o fragmenty oświadczenia uzupełniającego InBev z dnia 3 lutego 2000 r. wskazującego, że „»prowadzono przede wszystkim rozmowy w celu stworzenia wzajemnego wrażenia, że nie będziemy na rynku wykonywać gwałtownych ruchów. W niewielkim stopniu rozważano kwestię stopniowania rabatów i punktów sprzedaży. W rzeczywistości każdy traktował innego jak idiotę«. W ostatnich latach spotkania te były coraz bardziej pozbawione treści, a praktyki uzgodnione nabrały niejednoznacznego charakteru” (motyw 46 zaskarżonej decyzji).
66 Z drugiej strony, skarżąca odwołuje się do niektórych fragmentów oświadczeń zarządzających spółką InBev, zgodnie z którymi w szczególności: „nie istniało porozumienie w sektorze żywienia”; „podwyżki cen nie były jednak stosowane w ramach porozumień”; „nie posiadam informacji co do porozumień w sektorze »marek dystrybutora«”; „to spotkanie nie miało zbyt dużego znaczenia. Chodzi raczej o miłe spotkanie, bez szczególnego porządku obrad. Przedstawiono ogólne komentarze na temat rabatów. Miałem wrażenie, że od kilku lat istnieje już pewien rodzaj systemu stopniowania rabatów lub reguła dotycząca rabatów, ale nigdy nie powiedziano tego wyraźnie. Rozmawiano tylko o ogólnych kwotach rabatów w sposób ogólny, co było okazją do podkreślenia niektórych przypadków”; „[Interbrew] nie uczestniczyła w żadnym porozumieniu dotyczącym cen”; „nie było poza tym żadnej praktyki uzgodnionej. Działaliśmy w sposób w pełni niezależny i przy podwyżkach cen wszystkich piw w 1999 r. zwiększyliśmy marki A (po tym jak kilka miesięcy wcześniej uczyniły to Bavaria i Grolsch), a nasi klienci stawili silny opór w odniesieniu do marek dystrybutorów […] działaliśmy więc w sposób w pełni zgodny z prawem”.
67 Skarżąca utrzymuje, że ww. oświadczenia są niezgodne z wnioskami Komisji co do istnienia naruszenia art. 81 WE. Zdaniem skarżącej z oświadczeń wynika, że podwyżki cen zastosowane w sektorze konsumpcji domowej nie były uzgadniane ani koordynowane, że Interbrew określała w sposób w pełni niezależny swe ceny sprzedaży, że browary niderlandzkie zawsze ze sobą silnie konkurowały oraz że nie istniało żadne porozumienie pomiędzy browarami co do obniżek przyznawanych w sektorze „horeca”.
68 Należy przede wszystkim stwierdzić, że wnioski wyciągnięte przez skarżącą na podstawie niektórych elementów oświadczenia InBev, wskazujących na ogólny charakter dyskusji, brak porozumienia w niektórych sektorach oraz brak wpływu dyskusji na postępowanie browarów na rynku, nie mogą same z siebie podważyć stwierdzenia Komisji dotyczącego istnienia naruszenia.
69 Co do podnoszonego ogólnego charakteru wspomnianego oświadczenia należy bowiem przypomnieć, że Komisja często jest zobowiązana do udowodnienia istnienia naruszenia w warunkach mało sprzyjających temu zadaniu w zakresie, w jakim od czasu wystąpienia okoliczności faktycznych stanowiących naruszenie mogło upłynąć wiele lat i istnieje możliwość, że kilka z przedsiębiorstw objętych dochodzeniem nie będzie współpracować z nią aktywnie. Jeżeli więc Komisja jest zobligowana do wykazania, że bezprawne porozumienie o podziale rynków zostało zawarte, byłoby nadmiernym wymogiem, aby dostarczyła ona jeszcze dowodu szczególnego mechanizmu, za którego pomocą cel ten miałby być osiągnięty. Przedsiębiorstwu winnemu naruszenia byłoby bowiem zbyt łatwo uniknąć jakiejkolwiek kary, jeżeli mogłoby ono podnieść argument, że informacje przedstawione w odniesieniu do funkcjonowania bezprawnego porozumienia są zbyt niejasne w sytuacji, w której istnienie porozumienia i jego antykonkurencyjny cel zostały wykazane w sposób wystarczający. Przedsiębiorstwa mogą skutecznie bronić się w takiej sytuacji, o ile mają możliwość odniesienia się do wszystkich dowodów obciążających przytoczonych przez Komisję (ww. w pkt 40 wyrok w sprawie JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, pkt 203; zob. podobnie także wyrok Trybunału z dnia 25 stycznia 2007 r. w sprawach połączonych C‑403/04 P i C‑405/04 P Sumitomo Metal Industries i Nippon Steel przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑729, pkt 50).
70 Następnie, odnośnie do podnoszonego wewnętrznie sprzecznego charakteru oświadczenia InBev w zakresie, w jakim zawiera ono wskazówki dotyczące braku wpływu spornego zachowania na rynek, należy przypomnieć, że z samego tekstu przepisu art. 81 WE wynika, że porozumienia i praktyki uzgodnione pomiędzy przedsiębiorstwami są zakazane, niezależnie od jakiegokolwiek wpływu na rynek, w przypadku gdy mają one cel antykonkurencyjny (ww. w pkt 36 wyrok Trybunału w sprawie Hüls przeciwko Komisji, pkt 163–166; wyrok z dnia 4 czerwca 2009 r. w sprawie C‑8/08 T‑Mobile Netherlands i in., Zb.Orz. s. I‑4529, pkt 29).
71 O ile zatem Komisja ustaliła istnienie porozumień i praktyk uzgodnionych o celu antykonkurencyjnym, ustalenie to nie może być podważone przez wskazówki wynikające z braku stosowania tajnych porozumień lub z braku ich wpływu na rynek.
72 W odniesieniu do podnoszonych wskazówek co do braku porozumienia w sektorze konsumpcji domowej i w sektorze „horeca” należy zauważyć, że fragmenty wskazane przez skarżącą w tym kontekście nie prowadzą w żaden sposób do wykluczenia istnienia porozumienia lub praktyki uzgodnionej w omawianych sektorach.
73 Co do sektora konsumpcji domowej (sprzedaż detaliczna) po stwierdzeniu dyrektora InBev, zgodnie z którym „[n]ie istnieje porozumienie w [tym] sektorze”, następuje konkretny opis mechanizmu uzgadniania cen, stosowanego przez browary. Istotny fragment ma brzmienie następujące (motyw 51 zaskarżonej decyzji):
„Nie istniało porozumienie w sektorze sprzedaży detalicznej (»Food«). Co do podwyżek cen piwa, było zwyczajem, że browar podwyższał ceny po wcześniejszym ogłoszeniu tej informacji zaprzyjaźnionym browarom. Jeśli jedna ze stron ogłaszała taką informację, przeprowadzano dyskusję na temat wpływu takiej podwyżki na rynek; jednakże mimo wszystko podwyżka ceny piwa miała miejsce. Inicjatywa pochodziła zawsze od jednego z dużych browarów, a co do zasady od Heinekena. W takim przypadku pozostałe browary dysponowały czasem koniecznym do przyjęcia stanowiska. O ile browary wspólnie dostosowywały co do zasady swe ceny, każdy z nich prowadził i utrzymywał jednak swą własną politykę cen”.
74 W tym kontekście sama okoliczność, że dyrektor InBev odwołał się do braku „porozumienia”, nie może stanowić ważnego argumentu, ponieważ zadaniem Komisji i, w danym przypadku, Sądu, jest dokonanie kwalifikacji prawnej postępowania opisanego w oświadczeniach przedstawicieli danych przedsiębiorstw.
75 W odniesieniu do podnoszonego braku porozumienia i respektowania porozumienia w sektorze „horeca” należy stwierdzić, że fragmenty oświadczenia uzupełniającego InBev z dnia 3 lutego 2000 r. i oświadczeń zarządzających spółką InBev, przytoczone powyżej w pkt 65 i 66, nie prowadzą do wykluczenia istnienia porozumienia co do rabatów przyznawanych klientom w tym sektorze. Fragmenty te, z których wynika, że dyskusje miały charakter ogólny i rzadko ich przedmiotem był system stopniowania rabatów i konkretne punkty sprzedaży, dotyczą poziomu szczegółowości dyskusji, nie podważają jednak istnienia porozumienia w rozumieniu art. 81 WE. Nie można zatem uznać, że podważają one przedstawioną w oświadczeniu InBev informację, iż „[i]stnieje podstawowe porozumienie dotyczące ustalania maksymalnych rabatów od ilości sprzedaży w sektorze horeca” (motyw 48 zaskarżonej decyzji).
76 W świetle powyższych rozważań argumentacja skarżącej odnosząca się do podnoszonego niejednoznacznego i wewnętrznie sprzecznego charakteru oświadczenia InBev, a w konsekwencji zarzucanego wybiórczego sposobu, w jaki Komisja posłużyła się tym oświadczeniem, jest bezzasadna.
77 Wreszcie, co do ogólnej oceny wiarygodności oświadczenia InBev należy stwierdzić, że wbrew temu, co utrzymuje skarżąca, Komisja słusznie mogła przyznać oświadczeniu InBev wyjątkowo wysoką wartość dowodową, biorąc pod uwagę, że chodzi o odpowiedź udzieloną w imieniu przedsiębiorstwa jako takiego, której wiarygodność przekracza wiarygodność, jaką mogłaby mieć odpowiedź udzielona przez jego pracownika, niezależnie od jego doświadczenia lub jego osobistej opinii. Należy także zauważyć, że oświadczenie InBev jest wynikiem dochodzenia wewnętrznego przeprowadzonego przez przedsiębiorstwo i że zostało przedłożone Komisji przez adwokata, który miał zawodowy obowiązek działania w interesie tego przedsiębiorstwa. Nie mógł on zatem tak łatwo przyznać, że istnieje naruszenie, nie rozważając konsekwencji takiego kroku (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 20 marca 2002 r. w sprawie T‑23/99 LR AF 1998 przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1705, pkt 45; ww. w pkt 40 wyrok w sprawie JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, pkt 206).
78 Ponadto z orzecznictwa wynika, że nawet jeśli należy zasadniczo założyć pewną podejrzliwość w odniesieniu do dobrowolnych zeznań głównych uczestników niedozwolonego porozumienia ze względu na to, iż uczestnicy ci prawdopodobnie będą zmierzać do umniejszenia znaczenia swojego udziału w naruszeniu i wyolbrzymienia udziału pozostałych uczestników, fakt wystąpienia o zastosowanie komunikatu w sprawie współpracy w celu uzyskania zmniejszenia wysokości grzywny nie musi koniecznie stanowić zachęty do przedkładania nieprawdziwych dowodów dotyczących pozostałych uczestników inkryminowanego kartelu. Jakakolwiek próba wprowadzenia Komisji w błąd mogłaby bowiem podać w wątpliwość szczerość wnioskodawcy, jak również pełny zakres współpracy, a tym samym wystawić na niebezpieczeństwo szansę skorzystania przez niego w pełni z komunikatu w sprawie współpracy (wyrok Sądu z dnia 16 listopada 2006 r. w sprawie T‑120/04 Peróxidos Orgánicos przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4441, pkt 70).
79 Należy przypomnieć, że oświadczenia przedsiębiorstwa oskarżonego o udział w kartelu, którego prawdziwość jest kwestionowana przez kilka innych przedsiębiorstw, którym także zarzuca się udział w kartelu, nie można uznać za stanowiące wystarczający dowód na istnienie naruszenia popełnionego przez te ostatnie, jeżeli nie jest ono poparte innymi dowodami (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 14 maja 1998 r. w sprawie T‑337/94 Enso-Gutzeit przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1571, pkt 91; ww. w pkt 40 wyrok w sprawie JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, pkt 219).
80 Samo oświadczenie InBev nie może być zatem wystarczające dla wykazania istnienia naruszenia, lecz musi zostać poparte innymi dowodami.
81 Niemniej jednak należy stwierdzić, że ze względu na wiarygodność oświadczenia InBev wymagany w niniejszym przypadku stopień wzmocnienia dowodu jest niższy, zarówno pod względem szczegółowości, jak i intensywności, co nie miałoby miejsca, gdyby oświadczenie to nie było szczególnie wiarygodne. Należy zatem uznać, że gdyby należało orzec, iż pewien zbiór zgodnych poszlak pozwala na potwierdzenie istnienia i pewnych szczególnych aspektów praktyk przytoczonych w oświadczeniu InBev i określonych w art. 1 zaskarżonej decyzji, to w takiej sytuacji samo wspomniane oświadczenie mogłoby wystarczyć do potwierdzenia innych aspektów zaskarżonej decyzji. Poza tym, o ile dokument nie jest jawnie sprzeczny z oświadczeniami InBev dotyczącymi istnienia lub zasadniczej treści inkryminowanych praktyk, wystarczy, by potwierdzał on istotne elementy opisanych w nim praktyk, aby miał on pewną wartość jako dowód potwierdzający w ramach szeregu dowodów obciążających (zob. podobnie ww. w pkt 40 wyrok w sprawie JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, pkt 220 i przytoczone tam orzecznictwo).
82 W świetle powyższych rozważań w celu poparcia ustaleń wynikających z oświadczenia InBev należy zbadać argumenty skarżącej dotyczące innych dowodów przytoczonych przez Komisję w zaskarżonej decyzji.
– W przedmiocie innych dowodów
83 W zaskarżonej decyzji Komisja wskazuje, że oświadczenie InBev jest poparte szeregiem dokumentów wewnętrznych sporządzonych przez skarżącą i trzy pozostałe browary niderlandzkie, odręcznymi notatkami ze spotkań, notatkami dotyczącymi kosztów oraz kopiami porządków obrad uzyskanych w związku z dochodzeniem i żądaniami udzielenia informacji.
84 W motywie 67 zaskarżonej decyzji Komisja powołuje się na odręczne notatki dyrektora handlowego spółki Grolsch, dotyczące spotkania w dniu 27 lutego 1996 r., którego przedmiot został opisany przez wzmiankę „CBK cie HOR cath”. Te notatki zawierają następujący fragment: „Gwarancje/finansowanie: fin[ansowanie] dla [...] osób zajmujących kierownicze stanowiska na konkretne kwestie. A zatem […] mi[lionów]”.
85 Zdaniem Komisji z tego fragmentu wynika, że cztery rozpatrywane browary omawiały podczas spotkania „Catherijne” stosowane warunki finansowe lub które powinny być stosowane wobec określonych klientów „horeca” (motyw 72 zaskarżonej decyzji), a w szczególności wobec przedsiębiorstw zarządzanych przez właściciela kliku przedsiębiorstw „horeca” w Niderlandach.
86 W motywie 76 zaskarżonej decyzji Komisja powołuje się na odręczne notatki dyrektora „horeca” spółki Bavaria dotyczące spotkania z dnia 19 czerwca 1996 r. Notatki mają następujące brzmienie:
„– dostosować ceny
konsumpcja domowa wysoka – niska
uzgodnienia Bavaria – Interbrew
[…] i […] -> problem […]
Martens
Schultenbrau!! 89 ct
– podwyższenie tylko ceny piwa beczkowego
argumenty
tylko łącznie Hein + Grolsch
Frise US Heit
Interbrew \
| podwyższają razem
Bavaria /
-> […] także
dół rośnie bardziej niż góra
– nadmuchać powietrze
– porozumienia
oczyścić stopę dyskontową napojów 7,5 na beczkę Heineken
przygotować przedstawicieli na ewentualne porozumienia
Interbrew \
| można użyć powietrza
Grolsch /”.
87 Zdaniem Komisji te notatki ukazują, że obecne browary omawiały w sposób szczegółowy ceny zarówno piwa sprzedawanego pod marką dystrybutora, jak i piwa sprzedawanego w beczkach oraz że cena tańszego piwa, produkowanego przez Interbrew i Bavaria, powinna w większym stopniu wzrosnąć niż cena droższych piw, produkowanych przez Heinekena i Grolscha (motyw 85 zaskarżonej decyzji).
88 W motywie 89 zaskarżonej decyzji Komisja powołuje się na pismo skierowane w dniu 25 marca 1997 r. przez dyrektora generalnego Interbrew Nederland do siedziby InBev w Belgii:
„Istnieje obecnie konsensus pomiędzy głównymi browarami w odniesieniu do dokonania podwyżki ceny sprzed 1998 r. Umożliwi to browarom wzmocnienie buforu w odniesieniu do dodatkowych koniecznych budżetów promocyjnych. Podmioty działające na rynku marki A zamierzają zróżnicować podwyżkę cen pomiędzy markami A (ponad 2 NLG/hl) a markami B (ponad 4 NLG/hl). Wydaje mi się to bardzo nierealistyczne – musimy wszyscy poprzeć łączną podwyżkę o 4 NLG. Wykluczyłbym podwyżkę cen naszych piw specjalnych, »które daje się wypić« (DAS, Hoegaarden, Leffe). Rozpoczęły się negocjacje”.
89 Komisja wywiodła z tego pisma, że podwyżka cen została przewidziana przed 1998 r. w związku z negocjacjami dotyczącymi cen pomiędzy głównymi producentami. Poza tym to samo pismo potwierdza istnienie rozróżnienia pomiędzy producentami oraz markami piwa droższymi i tańszymi (motyw 90 zaskarżonej decyzji).
90 W motywie 92 zaskarżonej decyzji Komisja powołuje się na odręczne notatki członka rady nadzorczej spółki Bavaria dotyczące spotkania z dnia 1 maja 1997 r. Przytacza ona następujące fragmenty:
„Catherijne Club 1/5 – 97
transfery »wewnętrzne« w grupie
powinny także przestrzegać »systemu stopniowania rabatów«
[…] »Haga«
Monster ZH [Niderlandy Południowe] oferuje wyższą konkurencję”.
91 Zdaniem Komisji te notatki potwierdzają, że browary omawiały „system stopniowania rabatów” w ramach warunków handlowych przyznanych indywidualnym punktom sprzedaży w przypadku transferu z jednej grupy do innej, ale także w przypadku transferu w ramach tej samej grupy (motyw 99 zaskarżonej decyzji).
92 W motywie 100 zaskarżonej decyzji Komisja podważa, że ww. notatki zawierają także nazwy „Heineken/Amstel/Brand/Grolsch” w pierwszym wersie oraz nazwy „Interbrew/Bavaria” w drugim wersie, przy czym te dwa wersy są połączone klamrą, po której umieszczona jest wzmianka „brak podwyżek cen”. Komisja z powyższego wywodzi, że rozróżnienie pomiędzy markami A, posiadanymi przez Heinekena i Grolscha, oraz markami B, posiadanymi przez Interbrew i Bavarię, było w centrum dyskusji pomiędzy browarami dotyczących podwyżek cen piwa (motyw 103 zaskarżonej decyzji).
93 W motywie 117 zaskarżonej decyzji Komisja powołuje się na odręczne notatki członka rady nadzorczej spółki Bavaria dotyczące spotkania z dnia 17 grudnia 1997 r. Przytacza następujący fragment:
„2) Sytuacja cenowa: marzec/kwiecień
obejmująca jedno piętro/obejmująca dwa piętra
a) Heineken rabat mało zgiełku!! Heineken 18.59
b) w przypadku podwyżki: podlega w dużej mierze negocjacji; z całego serca; będzie wsparcie”.
94 Komisja z powyższego wywodzi, że browary uczestniczące w spotkaniu w dniu 17 grudnia 1997 r., między innymi Bavaria, Grolsch i Heineken, omawiały podwyżki cen, a także możliwe reakcje na podwyżki cen (motyw 127 zaskarżonej decyzji).
95 W motywie 129 zaskarżonej decyzji Komisja przytacza fragment odręcznych notatek dyrektora „horeca” spółki Bavaria dotyczących spotkania w dniu 12 marca 1998 r.:
„– Od dnia 1 stycznia niewiele się wydarzyło
– Marki A nie ma paniki w stosunku do cen Hein
9.95 obniżenie o 11,49 nie ma sensu Int
9.75 9.36 Bavaria
2x 4.95 4.75 }→
marki dystrybutorów
cena w dół rynku
[…] w połowie marca Bavaria coś tam
pod Amstel (17) Bavarią (15)
od 9.75 do 10.75 jeśli nic
się nie wydarzy, a zatem Grolsch i Hein
podwyżki kieszeń browar
→ określić porozumienie […] i Dick
To musi być »możliwe do wykazania« poprzez Nielsen, jeśli nie,
nic się nie wydarzy”.
96 Zdaniem Komisji z powyższego wynika, że browary uczestniczące w spotkaniu w dniu 12 marca 1998 r. omawiały obniżki przyznane supermarketom niderlandzkim (motyw 137 zaskarżonej decyzji) i że podwyżki cen stosowane przez Bavarię powinny być możliwe do wykazania w danych kasowych supermarketów skompilowanych przez AC Nielsen (motyw 133 zaskarżonej decyzji).
97 W motywie 138 zaskarżonej decyzji Komisja przytacza drugi fragment ww. odręcznych notatek:
„Bav oprocentowanie 4%? 6 ½
chyba że
wliczono wynagrodzenie w związku z reklamą”.
98 Zdaniem Komisji ten fragment dowodzi, że przeprowadzono dyskusję na temat poziomu stóp oprocentowania stosowanych w odniesieniu do pożyczek przyznanych punktom sprzedaży „horeca” (motyw 142 zaskarżonej decyzji).
99 W motywie 143 zaskarżonej decyzji Komisja przytacza trzeci fragment ww. odręcznych notatek:
„Kluby piłki nożnej Sale widowiskowe Teatry
Stowarzyszenia studenckie
[…]
Grolsch
Powyżej/poza systemem stopniowania rabatów
130
[…] (125) 124,5”.
100 Zdaniem Komisji z powyższego wynika, że browary przeprowadziły szczegółową dyskusję na temat konkretnych klientów „horeca” w związku ze „systemem stopniowania rabatów”, wzmacniając oświadczenie InBev co do istnienia porozumienia opisywanego oznaczeniem „systemem stopniowania rabatów” (motyw 147 zaskarżonej decyzji).
101 W motywie 156 zaskarżonej decyzji Komisja przytacza fragment odręcznych notatek członka rady nadzorczej Bavarii, dotyczących spotkania w dniu 3 lipca 1998 r.
„[…] Heineken zwiększony
[…] >> Heineken piwo w beczkach”.
102 Komisja z tego fragmentu wywodzi, że browary omawiały ceny stosowane zarówno wobec klientów sektora konsumpcji domowej, jak i wobec klienta „horeca” (motywy 162–164 zaskarżonej decyzji).
103 W motywie 165 zaskarżonej decyzji Komisja przytacza inny fragment ww. odręcznych notatek:
« Kawa […] 1800 […]
[…] 400 […]
60/hl
650.000,- V.B.K.”.
104 Zdaniem Komisji z tego fragmentu wynika, że browary omawiały udzielany rabat lub prowizję w związku z obniżką stosowaną lub która powinna być zastosowana wobec określonych punktów sprzedaży „horeca” (motyw 171 zaskarżonej decyzji).
105 W motywie 174 zaskarżonej decyzji Komisja powołuje się na dokument z dnia 30 czerwca 1998 r. i wykaz cen Heinekena, ogłaszający nowe ceny stosowane w odniesieniu do piwa w butelkach i piwa lanego (piwo w zbiornikach i piwo w beczkach) od dnia 1 czerwca 1998 r., odkryte w biurze dyrektora sprzedaży „konsumpcja domowa” Grolscha, zawierające wzmiankę „porządek obrad k[omis]ji CBK” (komisja porządku obrad CBK). Zdaniem Komisji te dokumenty potwierdzają oświadczenie InBev, zgodnie z którym podczas wspomnianych spotkań omawiano zarówno ceny „konsumpcji domowej”, jak i konkurencję na rynku (motyw 175 zaskarżonej decyzji).
106 W motywie 179 zaskarżonej decyzji Komisja powołuje się na wewnętrzny dokument Heinekena z dnia 14 października 1998 r., skierowany do zespołu zarządu Heinekena, o następującej treści: „podwyżka cen obiecana przez Bavarię w ramach CBK nie wynika bezpośrednio z [danych liczbowych] spółki Nielsen”. Zdaniem Komisji ten dokument wzmacnia wniosek, zgodnie z którym Bavaria ogłosiła podczas spotkania w dniu 12 marca 1998 r. zamiar podwyższenia przede wszystkim cen w sektorze konsumpcji domowej, pozostałe browary miały następnie wprowadzić takie same podwyżki, a podwyżki stosowane przez Bavarię miały być „możliwe do wykazania” za pośrednictwem danych liczbowych spółki Nielsen (motyw 180 zaskarżonej decyzji).
107 W motywie 184 zaskarżonej decyzji Komisja powołuje się na pismo skierowane do dyrektora jednostki „horeca” Niderlandy Heinekena przez dyrektora marketingu i konsumpcji domowej browaru Brand BV Heinekena, odnoszące się do jego rozmowy z członkiem rady nadzorczej spółki Bavaria:
„Podczas targów żywności w Noordwijk, w dniu 9 września [1998 r.] [członek rady nadzorczej spółki Bavaria] powiedział mi o sprawie […] i o reakcji Heinekena. W skrócie, według niego okazuje się, że Heineken mógł o wiele wcześniej zasiąść przy stole negocjacji z osobami zajmującymi najwyższe stanowiska w zarządzie Heinekena i Bavarii na rynku niderlandzkim horeca. Stracone hektolitry mogły zatem być skompensowane w inny sposób. Ponadto dodał, że na końcu Bavaria miała być może na uwadze innych potencjalnych klientów sektora horeca, którzy chcieli przyjść dobrowolnie (przy czym akcent położony jest na słowo dobrowolnie, jak w przypadku […], jej zdaniem) do Bavarii [imię osoby zajmującej stanowisko w zarządzie horeca Niderlandy Heinekena], jest oczywiste, że to stanowisko wpisuje się całkowicie w dobrze znaną retorykę […]. Nie chciałem cię pozbawić tej informacji. Powodzenia podczas spotkania”.
108 Komisja twierdzi, że pismo to potwierdza oświadczenie InBev, zgodnie z którym browary omawiały nie tylko ograniczenia obniżek, ale także ograniczenia względem punktów sprzedaży, które wybrały inny browar, nie tylko podczas spotkań wielostronnych, ale także podczas spotkań dwustronnych (motyw 189 zaskarżonej decyzji).
109 W motywie 193 zaskarżonej decyzji Komisja powołuje się na odręczne notatki dyrektora generalnego spółki Grolsche Bierbrouwerij Nederland na zaproszeniu na spotkanie w dniu 8 stycznia 1999 r.:
„– sprzedaż ’98
– cena piwa →
– skrzynki typu »pinool« | akcje / cat II
–skrzynki | poniżej
| beczka
| NMA”.
110 Z powyższego wynika zdaniem Komisji, że dyskusje na temat cen piwa były skoncentrowane na czterech aspektach: po pierwsze, na akcjach promocyjnych na rynku konsumpcji domowej, po drugie, na cenach najtańszych piw sprzedawanych pod marką dystrybutora, po trzecie, na cenach piwa w beczkach, wielkich kontenerach używanych w sektorze „horeca” niderlandzkiego rynku piwa oraz, po czwarte, na niderlandzkim organie ds. konkurencji „NMA” (motyw 194 zaskarżonej decyzji).
111 W motywach 197 i 199 zaskarżonej decyzji Komisja powołuje się na wykaz tematów do przedyskutowania na spotkaniu w dniu 8 stycznia 1999 r., na którym przedstawiciel Grolscha zanotował skrót „BP”, co jest interpretowane przez Komisję jako „cena piwa” (bierprijs) lub „cena minimalna” (bodemprijs), a także „P[rivate] L[abel] 50 ct. więcej”. Komisja wywodzi z tych wzmianek, że w odniesieniu do piwa w baczkach browary szczegółowo omawiały ceny (motyw 203 zaskarżonej decyzji).
112 W motywach 212 i 213 zaskarżonej decyzji Komisja powołuje się na dokument zawierający odniesienie do trzech kontaktów na poziomie zarządów Heinekena i Grolscha w okolicach dnia 5 lipca 1999 r., wspominający o „wojnie cenowej” pomiędzy obydwoma browarami. Komisja z powyższego wywodzi, że Heineken skontaktował się bezpośrednio z Grolschem w kwestii obniżek i to na półtora miesiąca przed rzeczywistym wprowadzeniem w życie czasowych obniżek przez sieć sklepów, której Grolsch odmówił przyznania kompensacji (motyw 213 zaskarżonej decyzji).
113 W motywie 224 zaskarżonej decyzji Komisja powołuje się na szereg dokumentów zawartych w aktach postępowania administracyjnego, które ujawniają tematy poruszane podczas dwustronnych spotkań pomiędzy Bavarią a InBev w dniu 8 marca 1995 r., w drugiej połowie marca 1997 r., w dniu 12 maja 1997 r., w dniu 19 czerwca 1997 r. i w dniu 8 września 1997 r. Przytacza następujące fragmenty tych dokumentów:
– spotkanie w dniu 8 marca 1995 r.: „[Bavaria] i [Interbrew Nederland] potwierdziły, że miały ogromne problemy z p. […] w Niderlandach” (przypis nr 491 zaskarżonej decyzji);
– spotkanie w dniu 12 maja 1997 r.: [Poruszono kwestie] „podwyżki cen” i „marek dystrybutora jako miecz Damoklesa […] presji psychologicznej Grolscha, a przede wszystkim Heinekena w celu podwyższenia cen piwa sprzedawanego pod marką dystrybutora” (przypis nr 493 zaskarżonej decyzji);
– spotkanie w dniu 19 czerwca 1997 r.: [Poruszono kwestie] „postępowania, jakie należy przyjąć w segmencie marek dystrybutora oraz, odwołując się do tej kwestii, stanowiska Interbrew wobec Martens (uważanego za niechcianego gościa w świecie niderlandzkiego piwa[)]” (przypis nr 494 zaskarżonej decyzji);
– spotkanie w dniu 8 września 1997 r.: [Poruszono kwestie] „sytuacji na rynku marek dystrybutora w Niderlandach oraz faktu, że Bavaria przejęła klienta spółki Interbrew […] oferty minimalnej dla [klienta] […] Bavaria naruszyła status quo […]” (przypis nr 495 zaskarżonej decyzji).
114 Komisja interpretuje te dokumenty jako dowód, że dwustronne konsultacje pomiędzy Bavarią a InBev umożliwiły utrzymanie „zawieszenia broni” lub „paktu o nieagresji” w odniesieniu do piwa sprzedawanego pod marką dystrybutora (motyw 223 zaskarżonej decyzji).
115 W motywie 227 zaskarżonej decyzji Komisja powołuje się na pismo z dnia 26 września 1997 r., skierowane przez dyrektora ds. eksportu Interbrew Nederland do dyrektora ds. eksportu w siedzibie głównej Interbrew na temat „sprzedaży piwa w Niemczech i marek dystrybutora”:
„Ostatnio rozmawiałem na ten temat z naszym głównym konkurentem w Niderlandach i dowiedziałem się przy tej okazji, że muszą spotkać się z […], aby zwiększyć lub nie wielkość sprzedaży piwa TIP w 1998 r. Zapytałem o poziom cen, nad którym mają zamiar pracować, i potwierdził dokładnie taką samą cenę, z potrąceniem wkładu na rzecz siedziby głównej […], oraz fakt, że akceptują poziom około 200 000 hl za tę cenę”.
116 Zdaniem Komisji z powyższego wynika, że Interbrew zażądała od Bavarii szczegółowych informacji na temat cen i wielkości sprzedaży w związku z ewentualnym dostarczaniem przez Bavarię piwa pod marką dystrybutora do niemieckiej sieci sklepów dystrybucji na szeroką skalę i uzyskała je. Komisja twierdzi, że ta informacja potwierdza oświadczenie InBev, zgodnie z którym Interbrew i Bavaria wymieniały informacje na temat poziomów cen proponowanych klientom piwa pod marką dystrybutora. Komisja podnosi poza tym, że ten fakt został potwierdzony przez InBev w piśmie z dnia 21 lutego 2006 r. (motyw 228 zaskarżonej decyzji).
117 W motywie 234 zaskarżonej decyzji Komisja powołuje się na kolejne oświadczenie browaru Haacht na temat spotkania w dniu 14 lub 15 czerwca 1998 r. pomiędzy Bavarią, Interbrew Nederland oraz belgijskimi browarami Interbrew Belgique, Alken Maes, Haacht i Martens:
„Podczas tego spotkania niderlandzkie browary zostały poinformowane o treści wymiany informacji pomiędzy uczestnikami belgijskimi. Niderlandzkie browary zgodziły się na wymianę danych dotyczących wielkości sprzedaży, rodzajów opakowania, czasu trwania umów oraz ewentualnych terminów płatności oraz klientów. Co do cen, uczestnicy uzgodnili co do zasady brak wymiany informacji na ten temat […]
Uczestnicy spotkania stwierdzili, że należy zobowiązać przedsiębiorstwo neutralne do scentralizowania wymiany informacji. Ten wniosek został przedłożony, ponieważ przedsiębiorstwa obecne na rynku niderlandzkim nie ufały pozostałym przedsiębiorstwom. Propozycja centralizacji informacji została złożona Haacht, ponieważ nie prowadziła ona działalności na rynku niderlandzkim”.
118 Komisja twierdzi, że to oświadczenie potwierdza w odniesieniu do omawianej kwestii oświadczenie InBev (motyw 235 zaskarżonej decyzji).
119 W motywie 236 zaskarżonej decyzji Komisja powołuje się na odręczne notatki z ww. spotkania w dniu 14 lub 15 czerwca 1998 r., które zostały odkryte w biurze sekretarki prezesa zarządu Bavarii:
„Martens → nigdy niczego nie skonkretyzowano w Niderlandach
→ poniżej – rynek – złodziej cen
|→ oferty cenowe są przedstawiane
Interbrew Nederland – Martens -> oferta przedstawiana ważnemu klientowi marek dystrybutora
[…]
7,68 [otoczone]
Martens – »obniżka cen w Belgii«
obecnie NL → […]
Interbrew Belgique dokonała pierwszego kroku w odniesieniu do P[rivate] L[abel]
wyłącznie dla […]
Pilsener […]
/ \ / \
wielokrotny pojedynczy
[…] – »zadecydowano« |→ u Interbrew
CAT I+I”.
120 Zdaniem Komisji te notatki potwierdzają, że Interbrew Belgique podjęła inicjatywę zorganizowania spotkania dotyczącego piwa pod marką dystrybutora, podczas którego postanowiono, że umowa z organizacją ds. zakupów detalistów „przejdzie na Interbrew w Niderlandach” (motyw 237 zaskarżonej decyzji).
121 Co do tego ostatniego spotkania Komisja powołuje się także na następujące oświadczenie dyrektora „konsumpcji domowej” InBev, przedłożone przez InBev w dniu 21 lutego 2006 r. w odpowiedzi na żądanie udzielenia informacji (motyw 238 zaskarżonej decyzji):
„W danym momencie […], p. [...] z […] skonfrontował ze mną niską cenę, którą zaproponował mu Martens. Potwierdził, że uzyskał cenę 0,32 NLG za butelkę. Odpowiada to kwocie 7,68 NLG za skrzynkę 24 butelek wskazaną w notatce p. [zarządzający spółką Bavarii]. W ramach tych dyskusji, które trwały od kwietnia do początku czerwca 1998 r., zasugerowałem mu przejście do kategorii II i skorzystanie w ten sposób z obniżki akcyzy. Ostatecznie, na początku czerwca 1998 r. zawarliśmy porozumienie z […] dotyczące dostawy nowego […] piwa kategorii II […]. Dzięki obniżce akcyzy wynikającej z przejścia do piwa kategorii II byliśmy w stanie zaproponować kwotę 6,36 NLG (obejmującą obniżkę akcyzy w wysokości 0,84 NLG) i w ten sposób odeprzeć ofertę Martensa.
[…]
W czasie spotkania w dniu 14 lub 15 czerwca 1998 r. […] Interbrew porozumiała się z […] co do dostaw piwa kategorii I […] i kategorii II. Podczas tego spotkania ujawniłem dyskusje i porozumienie zawarte z […] z dwóch powodów. Po pierwsze, chciałem ze spółką Martens skonfrontować ofertę, którą przedłożyła […], zważywszy, że zawsze zaprzeczała, jakoby przedstawiała oferty cenowe w Niderlandach. Po drugie, chciałem poinformować innych uczestników, że nie powinni już przedstawiać ofert […], uwzględniwszy porozumienie zawarte pomiędzy Interbrew a […]. Wers n [dokumentu wspomnianego w motywie 236 zaskarżonej decyzji] świadczy o przekazaniu przeze mnie informacji na temat zawarcia umowy dostawy piw kategorii I i kategorii II pomiędzy […] i Interbrew. Istnienie tego porozumienia […] wynika z faksu z dnia 24 czerwca 1998 r.”.
122 W motywie 240 zaskarżonej decyzji Komisja powołuje się na oświadczenie belgijskiego browaru Haacht na temat drugiego spotkania belgijsko‑niderlandzkiego z dnia 7 lipca 1998 r., zgodnie z którym:
„Jest to ostatnie spotkanie pomiędzy stronami, w trakcie którego Haacht przekazała informacje zebrane na rynku niderlandzkim.
Następnie strony zmieniły temat, aby omówić kilka kwestii mniejszej wagi, ale przedstawiciel Haachtu nie zabrał głosu w tej dyskusji. Niezależnie od tego, nie przekazano żadnej istotnej informacji w tym zakresie. Wydaje się, że spotkanie to nie przyniosło żadnych konkretnych rezultatów”.
123 Zdaniem Komisji oświadczenie dyrektora „konsumpcji domowej” Interbrew potwierdzało oświadczenie Haacht, zgodnie z którym chodziło o ostatnie spotkanie belgijsko‑niderlandzkie. Komisja twierdzi, że decyzja o zaprzestaniu tych spotkań opiera się na konkretnym powodzie, czyli obawie, że niderlandzki organ ds. konkurencji wtargnie do jednego lub kilku browarów, co potwierdza oświadczenie InBev (motyw 241 zaskarżonej decyzji).
124 W motywie 248 zaskarżonej decyzji Komisja powołuje się na oświadczenie wewnętrzne Heinekena, zgodnie z którym „skrajnie niskie ceny stosowane obecnie przez belgijski browar Martens […] są sprzeczne z polityką polegającą na podniesieniu najniższych cen na rynku do wyższego poziomu”.
125 Wreszcie, w motywie 249 zaskarżonej decyzji Komisja powołuje się na oświadczenie złożone podczas kontroli w dniu 23 marca 2000 r. i podpisane przez dyrektora generalnego Grolsche Bierbrouwerij Nederland, obecnie prezesa rady nadzorczej Koninklijke Grolsch:
„Przyniósł dokument […] zatytułowany »Scenariusze niskich cen oparte na podwyżce netto cen hurtowych o 2,00 NLG na hl«, który zawiera wzmiankę »CBK – Fie – nadal przynosić«, na spotkania komisji finansowej CBK. Wykorzystał ten dokument, by zwrócić uwagę Interbrew i Bavarii (producenci piw sprzedawanych pod markami dystrybutora w Niderlandach) na według niego nieuzasadnione ustalanie cen piwa sprzedawanego pod marką dystrybutora (poniżej 10 florenów za skrzynkę)”.
126 W tym samym motywie zaskarżonej decyzji Komisja powołuje się także na następujące oświadczenie dyrektora generalnego Heineken Nederland:
„Byłem już obency na spotkaniu CBK, podczas którego inni uczestnicy mówili o ustalaniu cen marek dystrybutora. Te uwagi zostały sformułowane w celu wyrażenia zaniepokojenia. Nie zareagowałem, ponieważ co do zasady Heineken nie jest powiązany z produkcją marek dystrybutora”.
127 Komisja wywodzi z fragmentów przytoczonych w motywach 248 i 249 zaskarżonej decyzji, że producenci piwa sprzedawanego pod marką dystrybutora (Interbrew i Bavaria) ujawnili swoją strategię cenową spółkom Heineken i Grolsch, które nie prowadzą działalności w tym sektorze (motyw 248 zaskarżonej decyzji). Wnioskuje ona z powyższego, że dwustronne dyskusje pomiędzy Interbrew a Bavarią mające na celu podwyższenie cen piwa sprzedawanego pod marką dystrybutora były częścią ogólnych dyskusji prowadzonych pomiędzy czterema browarami (motyw 252 zaskarżonej decyzji).
128 Należy stwierdzić, że ww. poszlaki potwierdzają oświadczenie InBev i uzasadniają stwierdzenie, zgodnie z którym przedstawiciele Heinekena, Grolscha, Interbrew i Bavarii spotykali się regularnie w ramach cyklu nieformalnych spotkań znanych pod nazwą „uzgodnienia Catherijne” lub „komisja ds. porządku obrad”, których uczestnicy zmieniali się (oświadczenie InBev przytoczone w motywie 45 zaskarżonej decyzji; inne dowody badane w motywach 65–222 zaskarżonej decyzji). Osiemnaście spotkań wymienionych w zaskarżonej decyzji, które wpisują się w ten cykl, miało miejsce w dniach: 27 lutego 1996 r., 19 czerwca 1996 r., 8 października 1996 r., 8 stycznia 1997 r., 1 maja 1997 r., 2 września 1997 r., 16 grudnia 1997 r., 17 grudnia 1997 r., 12 marca 1998 r., 9 kwietnia 1998 r., 3 lipca 1998 r., 15 grudnia 1998 r., 8 stycznia 1999 r., 4 marca 1999 r., 10 maja 1999 r., 11 sierpnia 1999 r., 19 sierpnia 1999 r. i 3 listopada 1999 r.
129 Odnośnie do treści dyskusji przeprowadzonych w ramach wspomnianych spotkań, ww. poszlaki potwierdzają oświadczenie InBev i dowodzą następujących faktów:
– w odniesieniu do sektora konsumpcji domowej:
– cztery browary omawiały ceny (oświadczenie InBev przytoczone w motywie 51 i inne dowody przytoczone w motywach 76, 129, 156, 174, 193, 212, 213 zaskarżonej decyzji) oraz podwyżki cen piwa w Niderlandach (oświadczenie InBev przytoczone w motywie 51 i inne dowody przytoczone w motywach 76, 89, 117, 179 zaskarżonej decyzji);
– dyskusje na temat cen były także prowadzone w ramach dwustronnych kontaktów, w szczególności pomiędzy Grolschem a Heinekenem w lipcu 1999 r. (dokument przytoczony w motywach 212, 213 zaskarżonej decyzji);
– omawiane były konkretne propozycje w zakresie cen (pismo wewnętrzne Interbrew powołane w motywie 89 zaskarżonej decyzji), a wymienianie informacje były niekiedy dosyć szczegółowe (dokumenty powołane w motywach 129, 174 zaskarżonej decyzji);
– w latach 1997–1998 istniał konsensus pomiędzy browarami w zakresie podwyżki cen przed lub w 1998 r. (dokumenty powołane w motywach 89, 174, 179 zaskarżonej decyzji);
– producenci piwa „marek A” (Heineken i Grolsch) naciskali, a producenci „marek B” (piwa sprzedawane pod marką dystrybutora) (Interbrew i Bavaria) sprzeciwiali się, by podwyżki cen dokonano „w dwóch etapach”, najpierw w odniesieniu do marek B, a następnie w odniesieniu do marek A, oraz by stopa podwyżki była zróżnicowana pomiędzy markami A i markami B (oświadczenie InBev przytoczone w motywie 53; inne dowody powołane w motywach 76, 89, 100, 117, 193 zaskarżonej decyzji);
– Bavaria ogłosiła (prawdopodobnie podczas spotkania w dniu 12 marca 1998 r.) zamiar podwyższenia cen (dowody powołane w motywach 129, 179 oraz oświadczenie InBev przytoczone w motywie 51 zaskarżonej decyzji). Pozostałe browary musiały prawdopodobnie naśladować postępowanie Bavarii, podwyższając w konsekwencji swe ceny (oświadczenie InBev przytoczone w motywie 51 zaskarżonej decyzji);
– w odniesieniu do mechanizmu kontroli uzgodniono, że podwyżki stosowane przez Bavarię powinny być możliwe do wykazania w danych liczbowych zawartych w bazie danych supermarketów, skompilowanych przez AC Nielsen (dokumenty powołane w motywach 129, 179 zaskarżonej decyzji);
– nie istnieje żaden dowód, że podwyżka cen przewidziana na 1998 r. miała miejsce;
– w ramach konsultacji co do cen browary omawiały sytuację niektórych konkretnych supermarketów (odręczne notatki powołane w motywach 76, 156 zaskarżonej decyzji);
– podczas dyskusji uczestnicy wskazali konkretne dane liczbowe dotyczące cen (dokumenty powołane w motywach 76, 89, 117, 129, 174 zaskarżonej decyzji);
– odnośnie do piwa sprzedawanego pod marką dystrybutora:
– od 1995 r. dwaj producenci niderlandzcy piwa sprzedawanego pod marką dystrybutora (Interbrew i Bavaria) wielokrotnie wyrazili swe obawy związane z planami belgijskiego browaru Martens, by wkroczyć na niderlandzki rynek w tym sektorze (oświadczenie InBev przytoczone w motywie 55; inne dowody przytoczone w motywach 224, 236, 238, 248 zaskarżonej decyzji);
– te obawy zostały przedyskutowane w ramach dwustronnych konsultacji pomiędzy Bavarią a InBev (oświadczenie InBev przytoczone w motywie 52; pismo wewnętrzne Interbrew przytoczone w motywie 227 zaskarżonej decyzji) oraz pięć spotkań dwustronnych (w dniu 8 marca 1995 r., w drugiej połowie marca 1997 r., w dniu 12 maja 1997 r., w dniu 19 czerwca 1997 r. oraz w dniu 8 września 1997 r.) poświęconych temu problemowi (dokumenty powołane w motywie 224 zaskarżonej decyzji);
– w dniach 14 lub 15 czerwca 1998 r. odbyły się także dwa spotkania „belgijsko‑niderlandzkie” (dokumenty powołane w motywach 234, 236 i 238 zaskarżonej decyzji) i w dniu 7 lipca 1998 r. (oświadczenie Haacht przytoczone w motywie 240 zaskarżonej decyzji) w Bredzie pomiędzy Interbrew Nederland, Bavaria oraz browarami belgijskimi: Interbrew Belgique, Alken-Maes, Haacht i Martens (oświadczenie InBev przytoczone w motywie 55 zaskarżonej decyzji);
– tematy związane z piwem sprzedawanym pod marką dystrybutora były także omawiane w obecności Heinekena i Grolscha (które nie prowadzą działalności w tym segmencie) w ramach ogólnej dyskusji (oświadczenie InBev przytoczone w motywie 54; inne dowody powołane w motywach 156, 193, 248, 249 zaskarżonej decyzji);
– browary omawiały ceny piwa sprzedawanego pod marką dystrybutora (oświadczenie InBev przytoczone w motywie 54; inne dowody powołane w motywach 193, 199, 227, 236, 238, 249 zaskarżonej decyzji);
– Heineken i Grolsch wywierały „presję psychologiczną” na Bavarię i Interbrew w celu podwyższenia cen piwa sprzedawanego pod marką dystrybutora (dokumenty powołane w motywie 224, w przypisie nr 493 i w motywie 248 zaskarżonej decyzji), odmawiając podwyższenia cen marek A (oświadczenie InBev przytoczone w motywie 53 zaskarżonej decyzji);
– uzgodniono zarówno na szczeblu dwustronnym pomiędzy Interbrew Nederland a Bavarią, jak i na szczeblu wielostronnym pomiędzy browarami niderlandzkimi i belgijskimi prowadzącymi działalność w sektorze, że nie będą podejmowane próby przejmowania klientów i będą przestrzegane odnośne wielkości sprzedaży marek dystrybutorów w Niderlandach i w Belgii; postanowiono w szczególności, że umowa z organizacją detalistów ds. zakupów przejdzie na Interbrew Nederland (oświadczenie InBev przytoczone w motywie 55; dokumenty powołane w motywach 224, 236, 238 zaskarżonej decyzji);
– browary przekazywały sobie informacje na temat warunków handlowych proponowanych niektórym konkretnym klientom (pismo powołane w motywie 227 zaskarżonej decyzji i dokumenty powołane w motywach 236, 238 zaskarżonej decyzji);
– podczas dyskusji uczestnicy wskazali konkretne dane liczbowe dotyczące cen (dokumenty powołane w motywach 236, 238, 249 zaskarżonej decyzji);
– w odniesieniu do sektora „horeca”:
– cztery browary omawiały ceny (dokumenty powołane w motywy 174, 193 i 197 zaskarżonej decyzji) i podwyżki cen (odręczne notatki powołane w motywie 76 zaskarżonej decyzji) w sektorze „horeca”;
– pomiędzy browarami istniało porozumienie pod nazwą „system stopniowania rabatów”, które dotyczyło kwoty rabatów, jakie mają być przyznane klientom „horeca” (oświadczenie InBev przytoczone w motywie 48; odręczne notatki powołane w motywach 92, 143 i 165 zaskarżonej decyzji) i które browary musiały „stosować” (odręczne notatki powołane w motywie 92 zaskarżonej decyzji); przestrzeganie tego porozumienia było kontrolowane, a znane naruszenia były przedmiotem dyskusji prowadzonych w ramach spotkań „Catherijne” (oświadczenie InBev przytoczone w motywie 48 zaskarżonej decyzji);
– konsultacje dotyczyły także wprowadzenia ograniczeń mających na celu utrzymanie status quo w sektorze przy uniknięciu przejmowania klientów innych browarów (oświadczenie InBev przytoczone w motywie 48; pismo wewnętrzne Heinekena dotyczące przejęcia przez Bavarię stowarzyszenia studenckiego, przytoczone w motywie 184 zaskarżonej decyzji);
– ograniczenia te były także omawiane w ramach kontaktów dwustronnych; a zatem na przykład w dniu 9 września 1998 r. zarządzający spółkami Heineken i Bavaria omawiali przejęcie przez Bavarię klienta „horeca” Heinekena (pismo wewnętrzne Heinekena przytoczone w motywie184 zaskarżonej decyzji);
– browary przekazywały sobie informacje na temat niektórych klientów i konkretnych punktów sprzedaży (dokumenty powołane w motywach 92, 143, 156, 165 i 184 zaskarżonej decyzji);
– w ramach dyskusji browary wymieniały konkretne dane liczbowe dotyczące wysokości rabatów i prowizji za obniżkę (odręczne notatki powołane w motywach 143 i 165 zaskarżonej decyzji).
130 W świetle tych ustaleń należy zbadać argumentację skarżącej dotyczącą trzech elementów zarzucanego postępowania, dotyczącego, po pierwsze, uzgadniania cen i podwyżek cen piwa w Niderlandach, równocześnie w sektorze „horeca” i w sektorze konsumpcji domowej, w tym w odniesieniu do piwa sprzedawanego pod marką dystrybutora, po drugie, sporadycznego uzgadniania innych warunków handlowych oferowanych klientom indywidualnym w sektorze „horeca” w Niderlandach i po trzecie, sporadycznego uzgadniania podziału klientów, jednocześnie w sektorze „horeca” i w sektorze konsumpcji domowej w Niderlandach (art. 1 i motywy 257, 258 zaskarżonej decyzji).
– W przedmiocie okoliczności faktycznych dotyczących ustaleń w zakresie, po pierwsze, uzgadniania cen i podwyżek cen piwa, a po drugie, sporadycznego uzgadniania podziału klientów
131 Skarżąca utrzymuje co do zasady, że odręczne notatki zredagowane przez przedstawicieli browarów w ramach zarzucanych spotkań są interpretowane wielokrotnie przez Komisję w sposób stronniczy, a nawet bardzo tendencyjny.
132 Podważa między innymi interpretację okoliczności powołanych w motywach 76, 89, 92, 100, 117, 129, 143, 156, 179, 184, 193, 199, 227, 228, 236 i 238 zaskarżonej decyzji (zob. pkt 86–95, 99–101, 106–111, 115, 117, 119, 121 powyżej).
133 Przed zbadaniem argumentów skarżącej dotyczących ww. okoliczności należy podnieść, że większość ustaleń faktycznych wymienionych w pkt 128 i 129 powyżej jest oparta na kilku dowodach.
134 W pierwszym rzędzie, w różnych częściach skargi skarżąca odwołuje się do dowodów z dokumentów powołanych w motywach 76, 100, 117, 156, 193 i 199 zaskarżonej decyzji w celu stwierdzenia, co do zasady, że nie wykazują one istnienia uzgadniania cen zarówno w sektorze konsumpcji domowej, w tym w sektorze piwa sprzedawanego pod marką dystrybutora, jak i w sektorze „horeca”.
135 W tym zakresie należy podnieść przede wszystkim, że okoliczność, iż browary omawiały ceny i ewentualne podwyżki cen w tych sektorach, jest także dowiedziona przez dokumenty wymienione w motywach 174, 212, 213 i 249 zaskarżonej decyzji. Tymczasem, o ile prawdą jest, że dokumenty te dotyczą przede wszystkim dyskusji pomiędzy Heinekenem a Grolschem, to jednak skarżąca była poinformowana o tych dyskusjach, przeprowadzonych co najmniej częściowo w jej obecności (zob. dokument przytoczony w motywie 249 zaskarżonej decyzji i w pkt 125 powyżej), a zatem może być ona pociągnięta do odpowiedzialności (zob. podobnie ww. w pkt 36 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, pkt 80–83).
136 Należy stwierdzić następnie, że wbrew temu, co utrzymuje skarżąca, z dokumentów przytoczonych w motywach 76, 100, 117 i 156 zaskarżonej decyzji wynika, że istniało coś więcej niż zwykłe niezadowolenie browarów w odniesieniu do poziomu cen konsumpcji. Dokumenty te dowodzą bowiem, że w ramach ich dyskusji browary te odnosiły się do sytuacji niektórych klientów oraz konkretnych punktów sprzedaży i wskazywały konkretne dane liczbowe dotyczące cen i rabatów.
137 Po drugie, skarżąca utrzymuje, że pismo wewnętrzne Heinekena dotyczące przejęcia przez Bavarię stowarzyszenia studenckiego (motyw 184 zaskarżonej decyzji) jest jedynym dowodem, który może w sposób konkretny ujawnić dyskusje pomiędzy browarami (w tym przypadku Heinekenem a Bavarią) na temat przejęcia klientów „horeca” (zob. pkt 107 powyżej). Zdaniem skarżącej z tego pisma można co najwyżej wywieść, że przedstawiciel Heinekena wyraził niezadowolenie z utraty bardzo istotnego klienta „horeca”. Skarżąca zaprzecza ponadto istnieniu systemu kompensacji pomiędzy browarami w przypadku przejmowania klientów, podnosząc, że istnienie takiego systemu jest sprzeczne z istnieniem zarzucanych uzgodnień podziału klientów.
138 Te stwierdzenia skarżącej są niewiarygodne. W zaskarżonej decyzji Komisja słusznie podnosi, że zdanie „stracone hektolitry mogłyby były być skompensowane w inny sposób” w tekście omawianego listu wskazuje, że Heineken i Bavaria nie dyskutowały na temat konieczności kompensacji, lecz jedynie na temat sposobu uzyskania kompensacji (motyw 185 zaskarżonej decyzji), oraz że użycie słów „dobrze znana retoryka”, „akcent” i „dobrowolnie” oznacza, że zdaniem autora, czyli Heinekena, Bavaria jest podejrzana o nieprzestrzeganie zasady, zgodnie z którą browary nie zabiegają aktywnie o klientów „horeca” innych browarów (motyw 188 zaskarżonej decyzji).
139 A zatem okoliczność przywołana w motywach 184–188 zaskarżonej decyzji wzmacnia twierdzenia zawarte w oświadczeniu InBev, przytoczone w motywie 48 zaskarżonej decyzji, co do istnienia porozumienia o nieprzejmowaniu klientów „horeca”.
140 Po trzecie, skarżąca podnosi, że mimo wzmianek o „konsensusie” w piśmie z dnia 25 marca 1997 r. (przytoczonym w motywie 89 zaskarżonej decyzji), obietnicy Bavarii w nocie wewnętrznej Heinekena z dnia 14 października 1998 r. (przytoczonej w motywie 179 zaskarżonej decyzji) dotyczącej podwyżki cen w sektorze konsumpcji domowej oraz dokładnej stopy takiej podwyżki w odręcznych notatkach dyrektora horeca Bavarii (przytoczonych w motywie 129 zaskarżonej decyzji), oraz pomimo dyskusji na temat rabatów, przyznanych w sektorze „horeca”, nadmienionej w odręcznych notatkach przytoczonych w motywach 92 i 143 zaskarżonej decyzji, browary nadal stosowały w sposób niezależny swoje własne strategie na rynku.
141 Odnośnie do wskazówki w nocie wewnętrznej Heinekena (przytoczonej w motywie 179 zaskarżonej decyzji), zgodnie z którą „podwyżka cen obiecana przez Bavarię w ramach CBK nie wynika wyraźnie z [danych liczbowych] Nielsena”, skarżąca zauważa, że użycie słowa „obietnica” w celu opisania zapowiedzi podwyżki cen, o której wiadomo było na rynku już od miesięcy, nie stanowi przekonującego dowodu istnienia kartelu.
142 Tymczasem należy podnieść, jak słusznie wskazuje Komisja w motywie 182 zaskarżonej decyzji, że interpretowanie słowa „obiecywać” jako „wspominać” o podwyżce cen odbiega od zwykłego sensu tego słowa. Wniosek co do istnienia zobowiązania skarżącej do podwyższenia cen jest potwierdzony wzmianką, że podwyżka „nie wynika wyraźnie z [danych liczbowych] Nielsena”. Dane z kas supermarketów, o których mowa, zostały bowiem wykorzystane jako narzędzie kontroli, za pomocą którego podwyżka cen Bavarii miała być „możliwa do wykazania” (motyw 133 zaskarżonej decyzji). Odniesienie do tych danych, które znajduje się także w odręcznych notatkach dyrektora horeca Bavarii (przytoczonych w motywie 129 zaskarżonej decyzji), wpisuje się w bardziej logiczny sposób w kontekst kontroli wprowadzenia w życie zobowiązania niż w kontekst weryfikacji zwykłej wzmianki.
143 Następnie, istnienie konsensusu w celu podwyższenia cen przed 1998 r. wyraźnie wynika z pisma wewnętrznego Interbrew z dnia 25 marca 1997 r. (przytoczonego w motywie 89 zaskarżonej decyzji). Co do argumentu skarżącej dotyczącego okoliczności, że w rzeczywistości przed 1998 r. nie zastosowano żadnej podwyżki cen, wystarczy zauważyć, że zwykłe niewykonywanie porozumienia co do cen nie oznacza jeszcze, że samo porozumienie nigdy nie istniało.
144 Okoliczność, że podwyżka cen, o której mowa w piśmie, miała nastąpić „przed 1998 r.”, podczas gdy ww. dowody zostały zredagowane w 1998 r., także nie może prowadzić do podważenia istnienia związku pomiędzy tymi dokumentami. Można bowiem z łatwością przyjąć, że ze względu na trudności związane z negocjacjami dotyczącymi zasad wprowadzania w życie (w szczególności zróżnicowanej podwyżki cen marek A i B, o której mowa w piśmie wewnętrznym Interbrew), pierwotnie przewidywana na 1997 r. podwyżka cen została najpierw odroczona na następny rok, a następnie browary jej zaniechały.
145 Co do stwierdzenia skarżącej, że mimo dyskusji na temat rabatów przyznawanych w sektorze „horeca” browary nadal stosowały w sposób niezależny swoje własne strategie na rynku, wystarczy przypomnieć, że należy domniemywać, z zastrzeżeniem dowodu przeciwnego, którego ciężar przedstawienia spoczywa na zainteresowanych podmiotach, że przy określaniu swojego zachowania na rynku przedsiębiorstwa uczestniczące w uzgodnieniu i działające na rynku uwzględniają informacje, które wymieniły ze swoimi konkurentami. Obowiązuje to tym bardziej wtedy, gdy uzgodnienie ma miejsce stale w trakcie długiego okresu, jak w niniejszym przypadku (zob. podobnie ww. w pkt 36 wyrok w sprawie Hüls przeciwko Komisji, pkt 162).
146 Po czwarte, co do dwustronnych uzgodnień z Interbrew w segmencie piwa sprzedawanego pod marką dystrybutora, skarżąca przede wszystkim podnosi, że pismo wewnętrzne Interbrew z dnia 26 września 1997 r. (przytoczone w motywie 227 zaskarżonej decyzji) oraz oświadczenie InBev z dnia 21 lutego 2006 r. (przytoczone w motywie 228 zaskarżonej decyzji) dotyczą klienta z siedzibą w Niemczech i w związku z tym nie mogą stanowić same w sobie dowodu istnienia naruszenia dotyczącego rynku niderlandzkiego. Następnie, w odniesieniu do dowodów dotyczących spotkania w dniu 14 lub 15 czerwca 1998 r., czyli odręcznych notatek zarządzających przedsiębiorstwem skarżącej (przytoczonych w motywie 236 zaskarżonej decyzji) oraz fragmentu oświadczenia InBev z dnia 21 lutego 2006 r. przytoczonego w motywie 238 zaskarżonej decyzji, z którego wynika, iż postanowiono, że umowa z organizacją detalistów ds. zakupów przejdzie na Interbrew w Niderlandach oraz że w konsekwencji zarządzający spółką InBev poinformował innych uczestników, że nie powinni już przedstawiać ofert tej organizacji, skarżąca podnosi, że z tych dowodów wynika, iż ta decyzja została już podjęta podczas spotkania. Zdaniem skarżącej te dowody nie wykazują zatem istnienia uzgodnienia między nią a innymi browarami co do dostawcy, który miałby zaopatrywać wspomnianą organizację w przyszłości.
147 W tym względzie należy zauważyć, że dowody zebrane przez Komisję w celu wykazania dwustronnych uzgodnień pomiędzy skarżącą a Interbrew nie ograniczają się do dowodów przytoczonych w pkt 146 powyżej, ale obejmują także dokumenty powołane w motywie 224 zaskarżonej decyzji, dotyczące szeregu dwustronnych spotkań pomiędzy skarżącą a Interbrew, których interpretacja nie jest podważana przez skarżącą. Z dokumentów tych wynika między innymi, że wśród omawianych tematów znajdowały się „sytuacja rynku marek dystrybutora w Niderlandach oraz okoliczność, że Bavaria przejęła klienta Interbrew […] [, a także] minimalna oferta przedstawiona [klientowi]” (motyw 224 i przypis nr 495 zaskarżonej decyzji).
148 Poza tym, chociaż dowody powołane w motywach 227 i 228 zaskarżonej decyzji dotyczą klienta z siedzibą w Niemczech i dowody powołane w motywach 236 i 238 przytaczają fakt już dokonany, niemniej jednak dowody te dostarczają istotnej poszlaki istnienia między skarżącą a Interbrew praktyki wymiany wrażliwych informacji na temat rynku, a zatem potwierdzają dowody powołane w motywie 224 zaskarżonej decyzji w uzasadnieniu stwierdzenia istnienia dwustronnych uzgodnień pomiędzy tymi przedsiębiorstwami w segmencie piwa sprzedawanego pod marką dystrybutora.
149 Po piąte, odnośnie do udziału w spotkaniach w Bredzie z Interbrew Nederland oraz belgijskimi browarami Interbrew Belgique, Alken-Maes, Haacht i Martens, skarżąca zauważa, że spotkania te zostały zorganizowane z inicjatywy Interbrew i odnosi się do następujących oświadczeń belgijskiego browaru Alken-Maes oraz Groupe Danone SA, przytoczonych w motywach 160 i 177 decyzji Komisji 2003/569/WE z dnia 5 grudnia 2001 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 81 [WE] (sprawa IV/37.614/F3 PO przeciwko Interbrew i Alken-Maes) (Dz.U. 2003, L 200, s. 1):
– Alken-Maes: „W odniesieniu do rynku niderlandzkiego odmówiono jakiejkolwiek wymiany informacji”;
– Groupe Danone: „Poza tym, rynek marek dystrybutora nie był pokryty w całości, biorąc pod uwagę, że zagraniczni producenci odmówili współpracy”.
150 Te oświadczenia należy jednak interpretować w świetle dowodów powołanych przez Komisję w motywach 234, 240 i 241 zaskarżonej decyzji.
151 Z oświadczenia Haachta na temat pierwszego spotkania w dniu 14 lub 15 czerwca 1998 r. wynika przede wszystkim, że odmowa wymiany informacji odnosiła się w rezultacie wyłącznie do cen: „Co do cen uczestnicy uzgodnili co do zasady, że nie będą przekazywać sobie informacji w tym zakresie […]”. Browary niderlandzkie natomiast „[…] zgodziły się na wymianę danych dotyczących wielkości sprzedaży, rodzajów opakowania, czasu trwania umów oraz ewentualnych terminów płatności jak również klientów”. Poza tym z tego oświadczenia wynika, że „uczestnicy spotkania stwierdzili, że należy zobowiązać przedsiębiorstwo neutralne do scentralizowania wymiany informacji [; t]en wniosek został złożony, ponieważ strony obecne na rynku niderlandzkim nie miały zaufania do innych stron[;] Haacht została wezwana do zcentralizowania informacji, ponieważ nie prowadziła działalności na rynku niderlandzkim”.
152 Następnie, z oświadczenia Haacht na temat drugiego spotkania w dniu 7 lipca 1998 r. wynika, że podczas tego spotkania „Haacht przekazała informacje zabrane na rynku niderlandzkim”.
153 Wreszcie z oświadczenia dyrektora „konsumpcji domowej” InBev (motyw 241 zaskarżonej decyzji) wynika, że Bavaria i Interbrew przekazały wyłącznie informacje na temat wielkości sprzedaży w zależności od marki dystrybutora oraz klienta, przy czym browary wskazały także obniżki[; t]a tabela przedstawiająca wszystkie dane została sporządzona przez dyrektora handlowego Haacht[; z]ostała przesłana na prywatne adresy obecnych osób”.
154 Biorąc pod uwagę te okoliczności, argumenty skarżącej dotyczące braku porozumienia z innymi uczestnikami spotkań w celu wymiany poufnych informacji zawodowych nie mogą być uwzględnione.
155 Z całości powyższych rozważań wynika, że w zaskarżonej decyzji Komisja przedstawiła zespół szczegółowych i zgodnych dowodów wykazujących w sposób wystarczający pod względem prawnym ustalenia faktyczne dotyczące elementów rozpatrywanego naruszenia dotyczącego uzgadniania cen i podwyżek cen oraz podziału klientów. Ważności tych ustaleń nie podważają skądinąd argumenty skarżącej odnoszące się do dowodów wymienionych w pkt 132 powyżej.
156 A zatem należy oddalić argumentację skarżącej dotyczącą błędu w ocenie okoliczności faktycznych co do tych dwóch elementów rozpatrywanego naruszenia.
– W przedmiocie okoliczności faktycznych dotyczących stwierdzenia sporadycznego uzgadniania innych warunków handlowych oferowanych klientom indywidualnym w sektorze „horeca”
157 Skarżąca utrzymuje, że Komisja nie wykazała, że rozpatrywane przedsiębiorstwa uzgadniały warunki handlowe inne niż ceny, stosowane wobec klientów segmentu „horeca”.
158 Komisja twierdzi, że odręczne notatki powołane w motywach 67 i 138 zaskarżonej decyzji zawierają dowód istnienia sporadycznego uzgadniania pomiędzy czterema browarami określonych warunków handlowych, takich jak warunki udzielania pożyczek, proponowanych klientom indywidualnym „horeca” (motyw 258 zaskarżonej decyzji).
159 Odręczne notatki przytoczone w motywie 67 zaskarżonej decyzji zawierają następująca wzmiankę: „Gwarancje/finansowanie: fin[ansowanie] dla [...] osób zajmujących kierownicze stanowiska na potrzeby konkretnych punktów. A zatem […] mil[iony]”.
160 Zdaniem Komisji, ten cytat oznacza zatem, że podczas spotkania w dniu 27 lutego 1996 r. browary omawiały gwarancje i finansowanie przyznane lub mające być przyznane jednemu lub kliku browarom na rzecz konkretnych punktów gastronomicznych (motyw 68 zaskarżonej decyzji).
161 Tymczasem, należy zauważyć, że skarżąca proponuje alternatywną interpretację fragmentu powoływanego przez Komisję, wskazując, że wpisuje się on w kontekst dyskusji na temat „wątpliwych dłużników”.
162 W motywie 138 zaskarżonej decyzji Komisja powołuje się na odręczne notatki dyrektora „horeca” Bavarii dotyczące spotkania w dniu 12 marca 1998 r., zawierające następujący fragment: „Bav stopa oprocentowania […]%?, chyba że jest wynagrodzenie w związku z reklamą”. Zdaniem Komisji ten fragment dowodzi, że była prowadzona dyskusja dotycząca poziomu stóp oprocentowania stosowanych w zakresie pożyczek przyznanych punktom sprzedaży „horeca” (motyw 142 zaskarżonej decyzji).
163 Tymczasem, zakładając nawet że Komisja prawidłowo zinterpretowała odręczne notatki, odosobniony i lakoniczny charakter takiego odniesienia oraz brak jakiejkolwiek konkretnej wskazówki dotyczącej uczestnictwa pozostałych browarów w dyskusji na rozpatrywane tematy, nie pozwalają na uznanie tych not za wystarczający dowód istnienia zmowy co do sporadycznego uzgadniania określonych warunków handlowych.
164 W odpowiedziach na pytania Sądu Komisja utrzymuje, że odręczne notatki, powołane w motywach 67 i 138 zaskarżonej decyzji, są potwierdzone oświadczeniem InBev, z którego wynika, po pierwsze, że spotkanie „Catherijne” w dniu 12 marca 1998 r. było poświęcone zarówno kwestiom związanym z „horeca”, jak i konsumpcji domowej, a po drugie, że uczestnicy spotkań „Catherijne” uzgadniali inwestycje w „horeca” w celu uniknięcia przejmowania klientów.
165 Należy jednak stwierdzić, że te dwa fragmenty przytoczone przez Komisję, a także odniesienie Komisji do „wymowy oświadczenia InBev”, nie dostarczają konkretnej poszlaki co do istnienia dyskusji pomiędzy browarami dotyczących uzgadniania warunków pożyczek, a zatem nie mogą potwierdzać wniosku formułowanego w tym zakresie przez Komisję.
166 A zatem należy podnieść, że stwierdzenie Komisji dotyczące sporadycznego uzgadniania pomiędzy browarami warunków pożyczek, proponowanych klientom indywidualnym „horeca”, oparte jest na fragmentarycznych i nieprecyzyjnych dowodach.
167 Uwzględniając bowiem, z jednej strony, odosobniony i lakoniczny charakter odniesień do odręcznych notatek powołanych w motywach 67 i 138 zaskarżonej decyzji, a także alternatywną mało wiarygodną interpretację przedstawioną przez skarżącą oraz, z drugiej strony, brak konkretnych poszlak w tym zakresie w oświadczeniu InBev, należy stwierdzić, że Komisja nie wykazała w sposób wystarczający pod względem prawnym, że rozpatrywane naruszenie obejmowało „sporadyczne uzgadnianie innych warunków handlowych oferowanych konsumentom indywidualnym w segmencie horeca w Niderlandach”.
168 Wniosek sformułowany w tym zakresie w motywie 258 i w art. 1 zaskarżonej decyzji nie może być zatem uznany za udowodniony.
169 A zatem należy uwzględnić argumentację skarżącej opartą na błędnej ocenie okoliczności faktycznych odnoszących się do sporadycznego uzgadniania innych warunków handlowych oferowanych klientom indywidualnym w sektorze „horeca”.
– W przedmiocie zarzucanego naruszenia prawa i kwalifikacji okoliczności faktycznych
170 Skarżąca utrzymuje, że stwierdzenie przez Komisję istnienia szeregu porozumień lub praktyk uzgodnionych pomiędzy przedsiębiorstwami w rozumieniu art. 81 WE wynika z błędu w interpretacji i zastosowania tego przepisu (motywy 337, 341 zaskarżonej decyzji).
171 Należy przypomnieć przede wszystkim, że w ramach wielostronnych spotkań oraz dwustronnych kontaktów cztery browary wielokrotnie wymieniały wrażliwe informacje dotyczące rynku (ceny, wysokość rabatów i konkretne oferty dla określonych klientów), które niekiedy były dosyć szczegółowe (dokumenty powołane w motywach 129, 174 zaskarżonej decyzji) oraz obejmowały konkretne dane liczbowe dotyczące cen (dokumenty powołane w motywach 76, 89, 117, 129, 174 zaskarżonej decyzji), rabatów i prowizji w związku z obniżką (dokumenty powołane w motywach 143, 165 zaskarżonej decyzji), a także wskazówki dotyczące klientów oraz punktów sprzedaży zarówno w sektorze „horeca” (dokumenty powołane w motywach 92, 143, 156, 165, 184 zaskarżonej decyzji), jak i w sektorze konsumpcji domowej (dokumenty powołane w motywach 76, 156 zaskarżonej decyzji).
172 Dyskusji poddano także pewne propozycje dotyczące postępowania na rynku, między innymi propozycję podwyżki cen w dwóch etapach w sektorze konsumpcji domowej (dokument powołany w motywie 89 zaskarżonej decyzji).
173 Okoliczności, że nigdy nie został sporządzony żaden oficjalny protokół ze spotkań „Catherijne”, że istota dyskusji prawie nigdy nie została odzwierciedlona w nocie wewnętrznej oraz że porządki obrad i noty sporządzane przy okazji tych spotkań zostały zniszczone w listopadzie 1998 r. (oświadczenie InBev przytoczone w motywie 61 zaskarżonej decyzji) wskazują ponadto, że wbrew temu, co utrzymuje skarżąca, dyskusje miały charakter poufny oraz że uczestnicy mieli świadomość bezprawności ich postępowania i próbowali je ukryć.
174 Wbrew temu, co utrzymuje skarżąca, z dowodów z dokumentów zbadanych przez Komisję wynika, że osiągnięto porozumienie co do pewnych propozycji, jak te dotyczące przyznania umowy z organizacją detalistów ds. zakupów na rzecz Interbrew (dokument powołany w motywie 236 i przypis nr 531 zaskarżonej decyzji) oraz uzgodnionej podwyżki cen przed lub w 1998 r. (dokument powołany w motywie 89 zaskarżonej decyzji).
175 Istnienie porozumienia w rozumieniu art. 81 WE nie jest podważone ani przez okoliczność, że zgodna wola browarów nie rozciągała się na konkretne warunki wprowadzenia w życie podwyżki cen, ani przez fakt, że taka podwyższa nie została nigdy zastosowana na rynku.
176 Zakładając bowiem nawet, że takie porozumienie nigdy nie zostało osiągnięte co do konkretnych elementów planowanego ograniczenia, Komisja słusznie stwierdziła, że poprzez regularne prowadzenie dyskusji browary jasno wyraziły wspólny zamiar zawarcia porozumienia antykonkurencyjnego (motyw 341 zaskarżonej decyzji).
177 Zresztą stała wymiana wrażliwych informacji, które nie są publicznie dostępne, a które przedstawiciele czterech browarów uznali za warte zanotowania w ich porządkach dnia i wskazania w ramach korespondencji wewnętrznej, z pewnością doprowadziła do obniżenia w odniesieniu do każdego z nich niepewności co do planowanego zachowania ich konkurentów.
178 W tym względzie należy domniemywać, z zastrzeżeniem dowodu przeciwnego, którego ciężar przedstawienia spoczywa na zainteresowanych podmiotach, że przy określaniu swojego zachowania na rynku przedsiębiorstwa uczestniczące w uzgodnieniu i działające na rynku uwzględniają informacje, które wymieniły ze swoimi konkurentami. Obowiązuje to tym bardziej wtedy, gdy uzgodnienia były dokonywane regularnie na przestrzeni długiego okresu, tak jak miało to miejsce w niniejszej sprawie (zob. podobnie ww. w pkt 36 wyrok w sprawie Hüls przeciwko Komisji, pkt 162).
179 Skarżąca twierdzi co do zasady, że obaliła to domniemanie, dowodząc, iż mimo dyskusji cztery browary określały swoje postępowanie na rynku w sposób niezależny.
180 Nie należy uwzględnić tego argumentu. Z pewnością prawdą jest, że zarówno oświadczenia zarządzających spółką InBev, jak i okoliczność, że Heineken podwyższył ceny dopiero w lutym 2000 r., potwierdzają, że w rozpatrywanym okresie każdy browar prowadził swą własną politykę na rynku. Jednakże, nawet jeśli to ostatnie stwierdzenie może dowodzić braku formalnych zobowiązań lub rzeczywistych uzgodnień pomiędzy browarami, nie wystarcza ono do wykazania, że browary nigdy nie uwzględniały informacji wymienianych podczas zarzucanych spotkań w celu określenia, każdy na swój sposób, postępowania na rynku.
181 Skarżącej w konsekwencji nie udało się obalić domniemania wynikającego z orzecznictwa przytoczonego w pkt 178 powyżej.
182 W konsekwencji należy stwierdzić, że elementy składające się na praktykę uzgodnioną, wynikające z orzecznictwa przytoczonego powyżej w pkt 36 i 37, występują w niniejszym przypadku w odniesieniu do zachowań dotyczących, po pierwsze, uzgadniania cen i podwyżek cen piwa, a po drugie, sporadycznego uzgadniania w zakresie podziału klientów.
183 W tych okolicznościach należy podnieść, że Komisja miała prawo zakwalifikować rozpatrywane postępowania jako „szereg porozumień lub praktyk uzgodnionych”, ponieważ te zachowania obejmowały zarówno elementy, które należy zakwalifikować jako „porozumienia”, jak i elementy, które należy zakwalifikować jako „praktyki uzgodnione”. Wobec bowiem skomplikowanej sytuacji faktycznej podwójną kwalifikację dokonaną przez Komisję w art. 1 zaskarżonej decyzji należy rozumieć nie jako kwalifikację wymagającą jednocześnie i kumulatywnie dowodu, że każda z tych okoliczności faktycznych stanowi elementy składowe porozumienia i praktyki uzgodnionej, ale jako stanowiącą określenie złożonej całości obejmującej elementy faktyczne, spośród których niektóre zostały zakwalifikowane jako porozumienia, a inne jako praktyki uzgodnione w rozumieniu art. 81 WE, który nie przewiduje szczególnej kwalifikacji dla tego rodzaju złożonego naruszenia (zob. podobnie ww. w pkt 34 wyrok w sprawie Hercules Chemicals przeciwko Komisji, pkt 264).
184 Wreszcie skarżąca, powołując się na naruszenie zasady ne bis in idem, podważa, jakoby mogła być pociągnięta do odpowiedzialności za zarzucane uzgodnienia z browarami belgijskimi dotyczące segmentu piwa sprzedawanego pod marką dystrybutora.
185 Podnosi ona w szczególności, że uzgodnienia belgijsko‑niderlandzkie były już przedmiotem decyzji 2003/569 oraz że w tejże decyzji nie została ona ukarana za uczestnictwo w spotkaniach w Bredzie z Interbrew Nederland oraz belgijskimi browarami Interbrew Belgique, Alken-Maes, Haacht i Martens, tak że Komisja nie może jej ponownie karać bez naruszenia zasady ne bis in idem, która zakazuje pociągania do odpowiedzialności przedsiębiorstwa ze względu na postępowanie, w odniesieniu do którego zostało wcześniej uniewinnione.
186 Należy przypomnieć, że stanowiąca ogólną zasadę prawa Unii zasada ne bis in idem, której przestrzeganie zapewniają sądy, zabrania karania tej samej osoby więcej niż jeden raz za ten sam czyn zabroniony w celu ochrony tego samego interesu prawnego. Zastosowanie tej zasady jest uzależnione od spełnienia trzech kumulatywnych przesłanek, czyli identyczności okoliczności faktycznych, identyczności podmiotu, który popełnił naruszenia, oraz identyczności chronionego interesu prawnego (ww. w pkt 41 wyrok w sprawie Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 338).
187 W niniejszej sprawie należy podnieść, że skarżąca nie figuruje wśród adresatów decyzji 2003/569 ani skądinąd pisma w sprawie przedstawienia zarzutów wydanego w ramach postępowania, które doprowadziło do wydania wspomnianej decyzji. Z motywów 250–260 decyzji 2003/569 wynika, że udział skarżącej w spotkaniach w Bredzie został wskazany wyłącznie w ramach przedstawienia okoliczności faktycznych i nie jest przedmiotem żadnej oceny Komisji. Skądinąd jest oczywiste, że wspomniana decyzja w żaden sposób nie miała na celu rozstrzygnięcia co do udziału skarżącej w uzgodnieniach belgijsko‑niderlandzkich.
188 A zatem zważywszy, że skarżąca nie została ukarana w ramach decyzji 2003/569 za czyn zabroniony rozpatrywany w niniejszym przypadku, jej argumentacja dotycząca naruszenia zasady ne bis in idem jest bezzasadna.
189 W świetle wszystkich powyższych rozważań nie można przyjąć argumentacji skarżącej opartej na naruszeniu prawa.
190 Wreszcie, ponieważ skarżąca nie wykazała, że zaskarżona decyzja jest dotknięta naruszeniem prawa w zakresie zastosowania art. 81 ust. 1 WE, należy oddalić także jej argumentację opartą co do zasady na tej samej przesłance, zgodnie z którą Komisja błędnie zinterpretowała to postanowienie, naruszając zasadę domniemania niewinności i nie dostarczyła wystarczających powodów na poparcie stwierdzenia naruszenia.
– Wniosek
191 Kończąc analizę ww. zarzutu drugiego, należy podnieść, że stwierdzenie Komisji co do istnienia sporadycznego uzgadniania warunków handlowych, innych niż ceny, oferowanych konsumentom indywidualnym w sektorze „horeca” w Niderlandach nie zostało dowiedzione w sposób wystarczający pod względem prawnym i nie może być uwzględnione (zob. pkt 159–169 powyżej).
192 W konsekwencji należy stwierdzić nieważność art. 1 zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim uwzględnia on wspomniany element rozpatrywanego naruszenia, a także zmienić kwotę grzywny nałożonej w konsekwencji na skarżącą. Konkretne konsekwencje tej zmiany są wyjaśnione w pkt 344 i 345 poniżej.
193 W pozostałej części zarzut drugi należy oddalić.
W przedmiocie zarzutu trzeciego, opartego na czasie trwania naruszenia
Argumenty stron
194 Skarżąca podważa uznanie dnia 27 lutego 1996 r. i dnia 3 listopada 1999 r. za daty rozpoczęcia i zakończenia przypisywanego jej naruszenia. Uważa ona w szczególności, że rozpoczęcie i zakończenie naruszenia wymagają przedstawienia silniejszych dowodów, a wymóg ten nie został w niniejszym przypadku spełniony.
195 Odnośnie do spotkania w dniu 27 lutego 1996 r., uznanego za datę rozpoczęcia naruszenia, skarżąca utrzymuje, że odręczne notatki powołane przez Komisję w motywie 67 zaskarżonej decyzji dotyczą ogólnej dyskusji na temat „wątpliwych dłużników” w sektorze „horeca”, która nie może być uznana za ograniczającą konkurencję.
196 Odnośnie do spotkania w dniu 3 listopada 1999 r., uznanego za zakończenie naruszenia, skarżąca utrzymuje, że stwierdzenie Komisji dotyczące bezprawnego charakteru tego spotkania jest podważone oświadczeniami dyrektorów InBev.
197 Komisja kwestionuje argumenty skarżącej.
Ocena Sądu
198 Na podstawie art. 81 ust. 1 WE czas trwania naruszenia jest składowym elementem pojęcia naruszenia, przy czym ciężar dowodu w tym względzie spoczywa głównie na Komisji. Zgodnie z orzecznictwem w tym zakresie w przypadku braku dowodów pozwalających na bezpośrednie ustalenie czasu trwania naruszenia Komisja opiera się przynajmniej na dowodach odnoszących się do faktów wystarczająco zbliżonych w czasie, tak by można było racjonalnie przyjąć, że naruszenie to trwało nieprzerwanie między dwiema określonymi datami (zob. ww. w pkt 78 wyrok w sprawie Peróxidos Orgánicos przeciwko Komisji, pkt 51 i przytoczone tam orzecznictwo).
199 W niniejszej sprawie skarżąca podważa zarówno datę rozpoczęcia, jak i datę zakończenia naruszenia.
– W przedmiocie ustalenia daty rozpoczęcia naruszenia
200 Komisja uznała dzień 27 lutego 1996 r. za datę rozpoczęcia rozpatrywanego naruszenia, czyli datę pierwszego spotkania „Catherijne”, w odniesieniu do którego posiada bezpośrednie dowody obecności czterech browarów.
201 Jak stwierdzono powyżej w pkt 159–169, odręczne notatki dotyczące tego spotkania, przytoczone w motywie 67 zaskarżonej decyzji, nie stanowią same w sobie zbioru dowodów, które mogą wykazać w sposób wystarczający pod względem prawnym istnienie naruszenia dotyczącego sporadycznego uzgadniania innych warunków handlowych oferowanych konsumentom indywidualnym w sektorze „horeca”.
202 Jednakże stwierdzenie to nie sprzeciwia się samo w sobie, by te same dowody zostały wykorzystane do określenia daty rozpoczęcia naruszenia traktowanego jako całość.
203 Należy bowiem stwierdzić, że spotkanie w dniu 27 lutego 1996 r. jest częścią serii okresowych spotkań, podczas których obecni byli ci sami uczestnicy i które odbywały się w podobnych okolicznościach. Były one określane nazwami „uzgodnienia Catherijne” i „komisja porządku obrad”, podczas których obecni byli przedstawiciele czterech browarów niderlandzkich Heinekena, InBev, Grolscha i Bavarii, były organizowane równolegle z oficjalnymi spotkaniami CBK, a dyskusje prowadzone w ich kontekście nigdy nie były odzwierciedlane w protokołach i niemalże nigdy w notach wewnętrznych. W oświadczeniu InBev spotkania te także zostały przedstawione jako stanowiące część szeregu spotkań, a tabela zawierająca nazwy, adresy, daty i miejsca większej części tych spotkań, w tym spotkania w dniu 27 lutego 1996 r., znajduje się w załączniku (motyw 44 zaskarżonej decyzji).
204 Na podstawie zarówno oświadczenia InBev, jak i licznych innych dowodów już stwierdzono, że spotkania stanowiące część tej serii spotkań miały cel antykonkurencyjny (zob. pkt 171–176 powyżej). A zatem, po pierwsze, zbiór poszlak wykazujących systematyczny charakter spotkań, jak również ich antykonkurencyjny przebieg oraz, po drugie, oświadczenie InBev o istotnej wartości dowodowej, umożliwiają ustalenie, z zastrzeżeniem dowodu przeciwnego, że cel w postaci ograniczenia konkurencji dotyczył wszystkich rozpatrywanych spotkań, nawet w przypadku braku wystarczającego dowodu co do przebiegu niektórych z nich.
205 Skarżąca twierdzi co do zasady, że ta logika nie może być stosowana w ramach określania dat rozpoczęcia i zakończenia naruszenia. Utrzymuje w szczególności, że Komisja powinna wykazać w sposób wystarczający pod względem prawnym dokładną datę rozpoczęcia naruszenia.
206 Należy podnieść w tym względzie, że w celu wykazania daty rozpoczęcia naruszenia Komisja nie ograniczyła się do odwołania do dowodów dotyczących spotkania w dniu 27 lutego 1996 r.
207 W motywach 466–469 zaskarżonej decyzji wskazuje ona bowiem w stosunku do każdego z rozpatrywanych browarów, w tym skarżącej, że uczestniczył w naruszeniu „co najmniej od dnia 27 lutego 1996 r. do dnia 3 listopada 1999 r.”. W motywie 56 zaskarżonej decyzji wyjaśnia poza tym, że zgodnie z oświadczeniem InBev naruszenie rozpoczęło się długo przed 1996 r., czyli:
– „w 1990 r. lub nawet wcześniej” w przypadku dyskusji dotyczących podwyżek cen „horeca”;
– w „latach 1993–1994” w odniesieniu do dyskusji dotyczących rabatów i transferów pomiędzy browarami punktów sprzedaży horeca;
– w „1987 r.” w odniesieniu do dyskusji pomiędzy Oranjeboom-Interbrew a Bavarią dotyczących piwa sprzedawanego pod marką dystrybutora.
208 Biorąc pod uwagę znaczną wartość dowodową oświadczenia InBev, Komisja mogła stwierdzić, że rozpatrywane naruszenie rozpoczęło się co najmniej w dacie pierwszych spotkań w 1996 r., wskazanych w tabeli załączonej do oświadczenia InBev, podczas których InBev była reprezentowana w związku z nabyciem przez nią w 1995 r. spółki Oranjeboom.
209 A zatem, ponieważ, po pierwsze, wykazano, że skarżąca była reprezentowana podczas spotkania w dniu 27 lutego 1996 r. oraz, po drugie, z oświadczenia InBev wynika, że skarżąca uczestniczyła w spotkaniach „Catherijne” od początku 1993 r. lub 1994 r., Komisja mogła słusznie stwierdzić, że skarżąca uczestniczyła w rozpatrywanym naruszeniu co najmniej od dnia 27 lutego 1996 r.
210 Okoliczność, że w zaskarżonej decyzji nie uwzględniono istnienia naruszenia przed tą datą, stanowi w rezultacie ustępstwo w odniesieniu do zaskarżonej decyzji. W tym względzie należy podnieść, że zadaniem Sądu nie jest orzekanie co do legalności lub stosowności tego ustępstwa (zob. podobnie ww. w pkt 40 wyrok w sprawie JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, pkt 340, 341).
211 W tych okolicznościach, w odniesieniu do spotkania wpisującego się w system regularnych spotkań, których antykonkurencyjny charakter został wykazany w sposób wystarczający pod względem prawnym, ustalenie daty rozpoczęcia naruszenia nie może być podważone argumentacją skarżącej opartą na niewystarczającym charakterze konkretnego dowodu co do przebiegu spotkania w dniu 27 lutego 1996 r.
212 W konsekwencji należy oddalić zarzut dotyczący ustalenia daty rozpoczęcia naruszenia.
– W przedmiocie ustalenia daty zakończenia naruszenia
213 Komisja uznała dzień 3 listopada 1999 r. za datę zakończenia naruszenia w odniesieniu do wszystkich rozpatrywanych browarów (motywy 466–469 zaskarżonej decyzji), czyli datę ostatniego spotkania „Catherijne”, w odniesieniu do którego Komisja dysponuje bezpośrednimi dowodami obecności czterech browarów. Spotkanie to jest wymienione w tabeli chronologicznej załączonej do oświadczenia InBev. Zgodnie z odpowiedzią InBev na żądanie udzielenia informacji Komisji, spotkanie w dniu 3 listopada 1999 r. było „spotkaniem Catherijne (kwestie horeca/komisja porządku obrad) [; j]ak zawsze w przypadku konsultacji Catherijne, rozmawiano głównie o nadmiernych porozumieniach i pokojowym współistnieniu” (motyw 221 zaskarżonej decyzji).
214 Skarżąca uważa, że to oświadczenie podważają oświadczenia dyrektorów InBev, którzy uczestniczyli w spotkaniu w dniu 3 listopada 1999 r., i przytacza następujące ich fragmenty:
– „W dniu 19 sierpnia 1999 r. miały miejsce uzgodnienia, w których uczestniczyłem. W dniu 3 listopada 1999 r. odbyło się spotkanie, w którym uczestniczyłem wraz z p. […]. W obu przypadkach rozmawiano konkretnie o zachowaniach na rynku. Spotkanie miało raczej charakter nieformalny”;
– „Odbywają się spotkania czterech dyrektorów horeca (Heineken, Grolsch, Bavaria i Interbrew). Uczestniczyłem tylko w jednym z tych spotkań, w dniu 3 listopada 1999 r. w Enschede. Pan […] zabrał mnie na nie, by mnie przedstawić. Spotkanie to nie miało konkretnych rezultatów. Chodziło raczej o miłe spotkanie, bez konkretnego porządku obrad. Przedstawiono ogólne uwagi na temat rabatów. Miałem wrażenie, że od lat istnieje już pewien rodzaj systemu stopniowania rabatów lub zasady dotyczącej rabatów, ale nigdy nie zostało to wyraźnie powiedziane. Rozmawiano tylko o ogólnych kwotach rabatów w sposób generalny, co było okazją do wymienienia pewnych incydentów. Mam wrażenie, że system stopniowania rabatów nie funkcjonował. Każde przedsiębiorstwo określało swą własną strategię. Być może były pewne próby zastraszania, ale każde przedsiębiorstwo czyniło to, co uważało za stosowne”.
215 Należy stwierdzić, że wbrew temu, co utrzymuje skarżąca, oświadczenia, na które się powołuje, nie podważają dowodów uwzględnionych przez Komisję. Odniesienia do „nadmiernych porozumień” oraz „pokojowego współistnienia”, a także do „systemu stopniowania rabatów” i do „zasady dotyczącej rabatów”, dotyczą wyraźnie uzgadniania wysokości rabatów stosowanych wobec klientów „horeca”. Jedyne uściślenie wprowadzone przez oświadczenia dyrektorów InBev dotyczy poziomu szczegółowości dyskusji, rzekomo ograniczających się do „ogólnych uwag”, a także braku ich wpływu na rynek, czyli okoliczności, że „system stopniowania rabatów nie funkcjonował”. Tymczasem, już podniesiono, że ani ogólny charakter dyskusji, ani brak wpływu na rynek nie mogą prowadzić do podważenia, iż rozpatrywane spotkanie miało charakter naruszenia (zob. pkt 69–71 powyżej).
216 Okoliczność, że spotkanie w dniu 3 listopada 1999 r. wpisuje się w system spotkań antykonkurencyjnych (zob. pkt 203, 204 powyżej) oraz że omawiane tematy były związane z wcześniejszymi dyskusjami prowadzącymi do ograniczenia konkurencji, wskazuje poza tym, że celem samego zorganizowania spotkania było zapewnienie warunków koniecznych do kontynuacji dyskusji.
217 W każdym razie zakładając nawet, że istnieje pewna sprzeczność pomiędzy oświadczeniami pracowników InBev powołanymi przez skarżącą, z jednej strony, a odpowiedzią InBev na żądanie udzielenia informacji, z drugiej strony, należy stwierdzić, że moc dowodowa tego ostatniego jest większa w świetle orzecznictwa, zgodnie z którym oświadczenie złożone w imieniu przedsiębiorstwa jako takiego posiada wiarygodność większą niż ta, jaką mogłaby mieć odpowiedź udzielona przez jego pracownika, niezależnie od jego doświadczenia lub jego osobistej opinii (zob. podobnie ww. w pkt 77 wyrok w sprawie LR AF 1998 przeciwko Komisji, pkt 45).
218 W konsekwencji należy oddalić zarzut dotyczący ustalenia daty zakończenia naruszenia, a tym samym zarzut trzeci w całości.
W przedmiocie zarzutu pierwszego, opartego na zasadzie dobrej administracji
Argumenty stron
219 Skarżąca utrzymuje zasadniczo, że Komisja naruszyła zasadę dobrej administracji, ponieważ nie przeprowadziła pełnego, starannego i bezstronnego dochodzenia. Po pierwsze, skarżąca podnosi, że Komisja systematycznie interpretowała dokumenty znajdujące się w aktach dochodzenia w sposób stronniczy i tendencyjny. Po drugie, utrzymuje, że oświadczenia wynikające z wniosku InBev o złagodzenie kary, jako że były podstawowym filarem dowodów, na których oparła się Komisja, powinny były być oceniane z większą ostrożnością. Po trzecie, skarżąca wskazuje, że Komisja w sposób oczywisty wykorzystała w sposób wybiórczy pozostałe dowody, którymi dysponowała, i w zaskarżonej decyzji przytoczyła tylko fragmenty tych dowodów, które umożliwiały jej ustalenie istnienia naruszenia, abstrahując świadomie od argumentów pozostałych uczestników, podważających te wnioski. Po czwarte, skarżąca krytykuje członka Komisji ds. konkurencji za oświadczenia, które wydał on publicznie w ramach niderlandzkiego programu telewizyjnego bezpośrednio po wydaniu pisma w sprawie przedstawienia zarzutów. Z tych oświadczeń wynika w szczególności, że dla Komisji wina browarów była już ustalona przed umożliwieniem im obrony w odniesieniu do pisma w sprawie przedstawienia zarzutów.
220 Po piąte, skarżąca zarzuca Komisji, że zmieniła zarzuty w toku dochodzenia. Podnosi ona zasadniczo, że zarzut dotyczący przypadkowego uzgadniania podziału klientów w sektorze „horeca” oraz w sektorze konsumpcji domowej nie został umieszczony w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów. Po szóste, skarżąca podnosi, że Komisja nie przeanalizowała dowodów wykazujących, że silnie konkurowała na rynku i określała ceny w sposób niezależny.
221 Komisja kwestionuje argumenty skarżącej.
Ocena Sądu
222 Z utrwalonego orzecznictwa wynika, że jedną z gwarancji przyznanych przez porządek prawny Unii w postępowaniach administracyjnych jest między innymi obowiązek zbadania przez właściwą instytucję w sposób staranny i bezstronny wszystkich istotnych okoliczności danego przypadku. (wyrok Trybunału z dnia 21 listopada 1991 r. w sprawie C‑269/90 Technische Universität München, Rec. s. I‑5469, pkt 14).
223 W niniejszej sprawie, po pierwsze, odnośnie do twierdzenia, zgodnie z którym Komisja nie zbadała dowodów w sposób staranny i bezstronny, należy przypomnieć, że jak stwierdzono powyżej pod koniec badania zarzutu drugiego, Komisja przedstawiła wystarczające dowody co do istnienia naruszenia art. 81 WE w odniesieniu do dwóch elementów rozpatrywanego naruszenia (zob. pkt 155 powyżej). W ramach badania tego zarzutu Sąd już rozpatrzył krytyczne uwagi skarżącej w odniesieniu do oświadczenia InBev, a także okoliczności mające na celu przedstawienie dowodu przeciwnego, przytoczone w toku postępowania administracyjnego.
224 W tych okolicznościach należy stwierdzić, że argumentacja skarżącej dotycząca zarzucanego nieprzeprowadzenia pełnego, starannego i bezstronnego dochodzenia pokrywa się z argumentami badanymi w ramach ww. zarzutu drugiego i nie wymaga odrębnej analizy.
225 Po drugie, ponieważ argumentacja skarżącej dotycząca oświadczeń złożonych przez członka Komisji ds. konkurencji może być interpretowana jako dotycząca w rzeczywistości naruszenia zasady domniemania niewinności, należy stwierdzić, że przedstawiona argumentacja nie jest istotna dla rozstrzygnięcia niniejszego sporu.
226 Istnienie naruszenia należy oceniać wyłącznie na podstawie dowodów zebranych przez Komisję. W przypadku gdy postępowanie administracyjne kończy się faktycznym dowiedzeniem zaistnienia naruszenia, dowód przedwczesnego okazania przez Komisję w toku tego postępowania przekonania, zgodnie z którym doszło do wspomnianego naruszenia, nie może prowadzić do pozbawienia prawdziwości dowodu samego naruszenia (wyrok z dnia 15 marca 2000 r. w sprawach połączonych T‑25/95, T‑26/95, od T‑30/95 do T‑32/95, od T‑34/95 do T‑39/95, od T‑42/95 do T‑46/95, T‑48/95, od T‑50/95 do T‑65/95, od T‑68/95 do T‑71/95, T‑87/95, T‑88/95, T‑103/95 i T‑104/95 Cimenteries CBR i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑491, pkt 726).
227 W każdym razie stanowisko wyrażone przez członka Komisji podczas niderlandzkiego programu telewizyjnego, wskazującego pośród przykładów interwencji Komisji, że konsumenci niderlandzcy „płacili za drogo za ich piwo” w związku z postępowaniem browarów, mimo że dobór słów był niestosowny, nie może stanowić dowodu, iż Komisja przesądziła swą decyzję.
228 Należy podnieść, że Komisja, jako organ kolegialny, obraduje w oparciu o projekt decyzji. W tym względzie, wbrew temu, co utrzymuje skarżąca, słowa wspomnianego członka Komisji wymieniające działania prowadzone przez Komisję w żaden sposób nie oznaczają, że Komisja uznała winę browarów za już stwierdzoną.
229 Po trzecie, co się tyczy argumentacji dotyczącej podnoszonego braku zgodności pisma w sprawie przedstawienia zarzutów z zaskarżoną decyzją w odniesieniu do zarzutu dotyczącego podziału klientów w sektorach „horeca” oraz konsumpcji domowej, należy stwierdzić, że zarzuty skarżącej są bezzasadne.
230 Z pisma w sprawie przedstawienia zarzutów wyraźnie bowiem wynika, że Komisja jasno wskazała, że strony są winne takiego uzgadniania. A zatem, po pierwsze, w pkt 262–272 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów wyraźnie wskazała, że browary uzgadniały podział klientów w sektorze „horeca”. Po drugie, z pkt 311 i 312 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów wynika, że przedstawione zarzuty dotyczą miedzy innymi podziału klientów pomiędzy browarami.
231 Mając na uwadze powyższe, nie można przyjąć zarzutu pierwszego.
W przedmiocie zarzutu szóstego, opartego na naruszeniu istotnych wymogów proceduralnych, zasady dobrej administracji oraz prawa do obrony skarżącej w zakresie dotyczącym odmowy dostępu do dokumentu akt sprawy, a także odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów udzielonych przez pozostałych uczestników postępowania
Argumenty stron
232 W pierwszej kolejności skarżąca zarzuca Komisji, że odmówiła jej dostępu do odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów pozostałych uczestników postępowania, naruszając w ten sposób jej prawo do obrony. Utrzymuje ona w szczególności, że odpowiedzi te umożliwiłyby jej podniesienie innych okoliczności odciążających, potwierdzających wniosek, że browary nigdy nie prowadziły praktyk uzgodnionych na niderlandzkim rynku piwa. Podnosi poza tym, że Komisja wykorzystała w motywie 203 zaskarżonej decyzji fragment odpowiedzi Heinekena jako dowód przeciwko niej, w którym Heineken przyznał, że prowadzono dyskusje dotyczące cen piwa w beczkach, podczas gdy fragment ten nie został przekazany do jej wiadomości.
233 W drugiej kolejności skarżąca podnosi, że Komisja odmówiła jej dostępu do dokumentu akt sprawy, istotnego dla jej obrony, naruszając w ten sposób art. 27 ust. 2 rozporządzenia 1/2003. Wskazuje ona w szczególności, że nie miała dostępu do spisu klientów sektora „horeca”, który browary zdobyły i straciły w latach 1997–2001. Wbrew twierdzeniom Komisji skarżąca twierdzi, że informacje te nie były poufne i że gdyby miała dostęp do tego dokumentu, mogłaby wykazać, że w sektorze „horeca” zachodziły ciągłe zmiany, co dowodzi istnienia żywej konkurencji pomiędzy browarami.
234 Komisja kwestionuje argumenty skarżącej.
Ocena Sądu
235 Na mocy art. 27 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 „[w] toku postępowania respektuje się prawo stron do obrony[; s]trony mają prawo wglądu do akt Komisji przy zachowaniu uzasadnionego interesu przedsiębiorstw w zakresie ochrony tajemnicy handlowej […]”.
236 Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem prawo dostępu do akt, będące korelatem zasady prawa do obrony, oznacza, że Komisja zapewnia zainteresowanemu przedsiębiorstwu możliwość dokładnego zapoznania się z wszystkimi dokumentami znajdującymi się w aktach dochodzenia, które mogą mieć znaczenie dla jego obrony (zob. podobnie wyrok Trybunału z dnia 2 października 2003 r. w sprawie C‑199/99 P Corus UK przeciwko Komisji, Rec. s. I‑11177, pkt 125–128; wyrok Sądu z dnia 29 czerwca 1995 r. w sprawie T‑30/91 Solvay przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1775, pkt 81).
237 Dokumenty te obejmują zarówno dokumenty obciążające, jak i odciążające, z zastrzeżeniem zachowania tajemnicy handlowej innych przedsiębiorstw, dokumenty wewnętrzne Komisji oraz inne poufne informacje (ww. w pkt 41 wyrok w sprawie Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 68).
238 W odniesieniu do dowodów obciążających nieprzekazanie dokumentu stanowi naruszenie prawa do obrony tylko w przypadku, gdy dane przedsiębiorstwo wykaże, po pierwsze, że Komisja oparła się na tym dokumencie w celu uzasadnienia zarzutu dotyczącego istnienia naruszenia, oraz po drugie, że zarzut ten mógłby być dowiedziony wyłącznie poprzez odwołanie do wspomnianego dokumentu. A zatem do danego przedsiębiorstwa należy wykazanie, że wynik, do którego doszła Komisja w decyzji, byłby inny, gdyby ten nieprzekazany dokument został pominięty jako dowód (ww. w pkt 41 wyrok w sprawie Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 71–73).
239 Natomiast jeśli chodzi o nieprzekazanie dokumentu odciążającego, to zainteresowane przedsiębiorstwo musi tylko wykazać, że jego nieujawnienie mogło mieć niekorzystny dla tego przedsiębiorstwa wpływ na przebieg postępowania i treść decyzji Komisji. Wystarczy, że przedsiębiorstwo dowiedzie, że mogło wykorzystać ten dokument w obronie na swoją korzyść (wyrok Trybunału z dnia 15 października 2002 r. w sprawach połączonych C‑238/99 P, C‑244/99 P, C‑245/99 P, C‑247/99 P, od C‑250/99 P do C‑252/99 P i C‑254/99 P Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I‑8375, pkt 318; ww. w pkt 34 wyrok w sprawie Hercules Chemicals przeciwko Komisji, pkt 81), wykazując w szczególności, że mogłoby wskazać elementy, które nie były zgodne z wnioskami wyprowadzonymi na tym etapie przez Komisję z pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, i w konsekwencji mogłoby w jakikolwiek sposób wpłynąć na ocenę dokonaną przez Komisję w decyzji (ww. w pkt 41 wyrok w sprawie Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 75).
240 W ramach niniejszego zarzutu skarżąca twierdzi, że nie miała dostępu, po pierwsze, do odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów udzielonych przez pozostałe przedsiębiorstwa będące uczestnikami postępowania ani, po drugie, do dokumentu akt sprawy uznanego przez Komisję za poufny.
– W przedmiocie odpowiedzi pozostałych przedsiębiorstw na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów
241 Należy przypomnieć, że pismo w sprawie przedstawienia zarzutów jest aktem, którego celem jest określenie przedmiotu postępowania wszczętego przeciwko przedsiębiorstwu i zapewnienie skutecznego wykonywania prawa do obrony (zob. wyrok Sądu z dnia 8 października 2008 r. w sprawie T‑69/04 Schunk i Schunk Kohlenstoff-Technik przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2567, pkt 80 i przytoczone tam orzecznictwo).
242 Z tej perspektywy z pismem w sprawie przedstawienia zarzutów związane są gwarancje proceduralne zapewniające przestrzeganie prawa do obrony, w tym prawa dostępu do dokumentów znajdujących się w aktach postępowania prowadzonego przez Komisję.
243 Odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów nie znajdują się w aktach dochodzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu (ww. w pkt 226 wyrok w sprawie Cimenteries CBR i in. przeciwko Komisji, pkt 380).
244 Co się tyczy dokumentów niezawartych w aktach sprawy w momencie doręczenia pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, Komisja jest zobowiązana do ujawniania wspomnianych odpowiedzi innym uczestnikom postępowania tylko w przypadku, gdy zawierają one nowe dowody obciążające lub odciążające.
245 Podobnie, zgodnie z pkt 27 obwieszczenia Komisji dotyczącego zasad dostępu do akt Komisji w sprawach na mocy art. 81 [WE] i 82 [WE], art. 53, 54 i 57 oraz rozporządzenia Rady (WE) nr 139/2004, co do zasady uczestnicy nie mają dostępu do odpowiedzi innych uczestników na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów. Uczestnik postępowania ma dostęp do tych dokumentów tylko w przypadku, gdy mogą one stanowić nowy materiał dowodowy – zarówno o charakterze obciążającym, jak i uniewinniającym – odnoszący się do zarzutów dotyczących tego uczestnika w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów wydanym przez Komisję.
246 W tym względzie w odniesieniu do, po pierwsze, nowych dowodów obciążających, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, jeżeli Komisja zamierza oprzeć się na fragmencie odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów w celu ustalenia istnienia naruszenia, inni uczestnicy tego postępowania powinni mieć możliwość wypowiedzenia się na temat takiego środka dowodowego (ww. w pkt 226 wyrok Sądu w sprawie Cimenteries CBR i in. przeciwko Komisji, pkt 386; wyrok Sądu z dnia 27 września 2006 r. w sprawie T‑314/01 Avebe przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑3085, pkt 50).
247 W niniejszej sprawie skarżąca utrzymuje, że Komisja wykorzystała w motywie 203 zaskarżonej decyzji fragment odpowiedzi Heinekena jako dowód przeciwko niej, w którym Heineken uznał istnienie dyskusji co do cen piwa w beczkach, podczas gdy fragment ten nie został przekazany do jej wiadomości.
248 Należy zauważyć, że w przytoczonym motywie Komisja wskazuje w odpowiedzi na argumenty podniesione przez skarżącą i przez Heinekena, że istnienie bezprawnych dyskusji podczas spotkania w dniu 8 stycznia 1999 r. wynika z okoliczności przedstawionych wcześniej, czyli z oświadczenia InBev oraz not przedstawicieli Grolscha i skarżącej. W tym względzie, mimo że Komisja dodaje, że sam Heineken uznał istnienie dyskusji na temat cen „z pewnymi zastrzeżeniami”, w odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, ta ostatnia wskazówka stanowi jedynie dodatkowy dowód w zespole poszlak zebranych przez Komisję w odniesieniu do rozpatrywanego spotkania i nie może stanowić nowego dowodu obciążającego wobec skarżącej.
249 Co się tyczy, po drugie, nowych dowodów odciążających, z orzecznictwa wynika, że Komisja nie jest zobowiązana do ich udostępnienia z własnej inicjatywy. W przypadku gdy Komisja w toku postępowania administracyjnego oddala wniosek strony skarżącej mający na celu uzyskanie dostępu do dokumentów nieznajdujących się w aktach dochodzenia, naruszenie prawa do obrony może być stwierdzone tylko wtedy, gdy zostanie ustalone, że postępowanie administracyjne mogłoby doprowadzić do innego wyniku w przypadku, gdyby strona skarżąca miała dostęp w toku tego postępowania do wspomnianych dokumentów (ww. w pkt 226 wyrok w sprawie Cimenteries CBR i in. przeciwko Komisji, pkt 383).
250 Ponieważ skarżąca powołuje się na istnienie rzekomych dowodów odciążających znajdujących się w nieujawnionych odpowiedziach, to do niej należy dostarczenie pierwszej poszlaki przydatności tych dokumentów do jej obrony.
251 Musi ona w szczególności wskazać potencjalne dowody odciążające lub dostarczyć poszlaki uwiarygodniającej ich istnienie, a w związku z tym ich przydatność do celów postępowania (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 27 września 2006 r. w sprawie T‑43/02 Jungbunzlauer przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑3435, pkt 351–359).
252 W niniejszej sprawie skarżąca utrzymuje, że odpowiedzi innych uczestników postępowania umożliwiłyby jej powołanie się na inne dowody odciążające oparte na wniosku, zgodnie z którym browary nigdy nie prowadziły praktyk uzgodnionych na niderlandzkim rynku piwa.
253 Tymczasem w zakresie, w jakim skarżąca podnosi, że inne przedsiębiorstwa w swoich odpowiedziach na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów także przedstawiły argumenty dotyczące podważenia istnienia naruszenia, należy zauważyć, że ta jedna wskazówka nie wystarczy, by uznać te argumenty za dowody odciążające (zob. podobnie, ww. w pkt 251 wyrok w sprawie Jungbunzlauer przeciwko Komisji, pkt 353, 355).
254 Z powyższego wynika, że skarżąca nie wskazała nowych potencjalnych dowodów obciążających lub odciążających, jakie mogłyby być zawarte w powołanych odpowiedziach na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów.
255 W konsekwencji należy oddalić zarzut oparty na odmowie dostępu do tych odpowiedzi.
– W przedmiocie utrzymywanego dokumentu o charakterze poufnym
256 Skarżąca krytykuje odmowę dostępu do stanowiącego część akt postępowania wykazu klientów sektora „horeca”, których poszczególne browary zdobyły i utraciły w latach 1997–2001. Twierdzi ona, że dostęp do tych informacji był niezbędny do jej obrony, ponieważ mogła wykazać zmiany w sektorze „horeca” w Niderlandach oraz że wniosek Komisji, zgodnie z którym konkurencja w tym sektorze jest ograniczona, jest nieprawdziwy.
257 Tymczasem bez potrzeby określania, czy Komisja słusznie zakwalifikowała żądane informacje jako poufne, należy podnieść, że skarżąca nie wykazała, że omawiany wykaz klientów mógł być przydatny dla jej obrony.
258 Z motywu 259 zaskarżonej decyzji wynika bowiem, że wniosek Komisji co do udziału skarżącej w podziale klientów w sektorze „horeca” jest oparty na piśmie wewnętrznym Heinekena, które dotyczy spotkania z członkiem rady nadzorczej skarżącej i którego tekst jest przytoczony w motywie 184, a zinterpretowany w motywach 187–189 zaskarżonej decyzji. Informacje dotyczące klientów zdobytych i utraconych przez browary w rozpatrywanym okresie nie mogą być uznane w żadnym razie za informacje, które mogą dostarczyć dowodu odciążającego w świetle tego stwierdzenia.
259 A zatem należy oddalić jako bezzasadny zarzut dotyczący odmowy dostępu do dokumentu zawierającego wykaz klientów sektora „horeca”, a także niniejszy zarzut w całości.
W przedmiocie zarzutu czwartego, opartego na naruszeniu art. 23 rozporządzenia nr 1/2003, wytycznych oraz zasad proporcjonalności i równego traktowania, w odniesieniu do określenia kwoty grzywny
Argumenty stron
260 Po pierwsze, skarżąca podważa sposób, w jaki Komisja obliczyła kwotę grzywny, a w szczególności przeprowadzoną przez nią analizę wagi naruszenia. W szczególności twierdzi, że biorąc pod uwagę, iż Komisja złagodziła w zaskarżonej decyzji bardzo poważne zarzuty sformułowane w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, powinna ona była zakwalifikować naruszenie jako naruszenie o znacznie mniejszej wadze. Poza tym skarżąca zarzuca Komisji, że nie uwzględniła podczas oceny wagi naruszenia, iż nie miało ono żadnego wpływu na niderlandzki rynek piwa. Skarżąca twierdzi skądinąd, że wbrew temu, co wskazano w motywie 452 zaskarżonej decyzji, wpływ naruszenia na rynek można zmierzyć.
261 Po drugie, skarżąca twierdzi, że Komisja naruszyła zasadę równego traktowania, odchodząc znacznie od swej wcześniejszej praktyki decyzyjnej, w szczególności od grzywien nałożonych w decyzji 2002/759/CE C (2001) 3915 z dnia 5 grudnia 2001 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 81 [WE] (sprawa COMP/37.800/F3 – Browary luksemburskie) (Dz.U. 2002, L 253, s. 21) i decyzji 2005/503/WE z dnia 29 września 2004 r. odnoszącej się do postępowań zgodnie z art. 81 traktatu (Sprawa COMP/C.37.750/B2 – Brasseries Kronenbourg, Brasseries Heineken) (Dz.U. 2005, L 184, s. 57).
262 Po trzecie, skarżąca twierdzi, że Komisja naruszyła zasady proporcjonalności i równego traktowania, ponieważ grzywna jest nieproporcjonalna w stosunku do grzywien nałożonych na Heinekena i Grolscha. Skarżąca zasadniczo zauważa, że Komisja przy ustalaniu wysokości grzywny nadała nieproporcjonalne znaczenie wielkości jej obrotów, co poważnie wypaczyło stosunek sił pomiędzy browarami oraz pozycję, jaką zajmuje ona na rozpatrywanym rynku. Ponadto jest zdania, że przy określaniu kwoty wyjściowej grzywny Komisja powinna była uwzględnić wielkość jej obrotów, nie wliczając akcyzy.
263 Komisja podważa argumenty przedstawione przez skarżącą.
Ocena Sądu
264 Na wstępie należy przypomnieć, że na mocy art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 Komisja może w drodze decyzji nałożyć grzywny na przedsiębiorstwa lub związki przedsiębiorstw, jeżeli umyślnie lub przez niedbalstwo naruszają art. 81 WE. Na podstawie tego samego przepisu, dla każdego przedsiębiorstwa i związku przedsiębiorstw uczestniczących w naruszeniu grzywna nie może przekroczyć 10% całkowitego obrotu uzyskanego w poprzedzającym roku obrotowym.
265 Ponadto, jak wynika z utrwalonego orzecznictwa, Komisja dysponuje szerokim zakresem uznania w odniesieniu do metody obliczania grzywien. Owa metoda, określona w wytycznych, obejmuje różne elementy cechujące się elastycznością, umożliwiające Komisji skorzystanie z przysługującego jej uznania w sposób zgodny z przepisami rozporządzenia nr 1/2003 (zob. podobnie wyrok Trybunału z dnia 3 września 2009 r. w sprawach połączonych C‑322/07 P, C‑327/07 P i C‑338/07 P Papierfabrik August Koehler i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑7191, pkt 112).
266 Poza tym w dziedzinach takich jak ustalanie kwoty grzywny na mocy rozporządzenia nr 1/2003, w których Komisji przysługuje wspomniany zakres swobodnego uznania, kontrola pod względem zgodności z prawem tej oceny ogranicza się do zweryfikowania, czy nie występuje oczywisty błąd w ocenie (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 18 lipca 2005 r. w sprawie T‑241/01 Scandinavian Airlines System przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2917, pkt 79).
267 Jednakże uznanie Komisji i jego granice, które Komisja wprowadziła, nie stanowią w żadnym razie przeszkody, by sąd Unii skorzystał ze swego nieograniczonego prawa orzekania (ww. w pkt 40 wyrok w sprawie JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, pkt 538), które upoważnia go do uchylenia, zmniejszenia lub zwiększenia nałożonej przez Komisję grzywny (zob. podobnie wyrok Trybunału z dnia 8 lutego 2007 r. w sprawie C‑3/06 P Groupe Danone przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑1331, pkt 60–62).
268 Niniejszy zarzut obejmuje zasadniczo trzy części oparte, po pierwsze, na błędnej ocenie wagi naruszenia, po drugie, na naruszeniu zasady równego traktowania w świetle wcześniejszej praktyki Komisji i, po trzecie, na naruszeniu zasady równego traktowania i proporcjonalności w świetle grzywien nałożonych na pozostałych adresatów zaskarżonej decyzji.
– W przedmiocie części pierwszej zarzutu opartej na błędnej ocenie wagi naruszenia
269 Na mocy art. 23 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003 w celu ustalenia kwoty grzywny należy uwzględnić wagę oraz czas trwania naruszenia.
270 Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem waga naruszenia ustalana jest na podstawie licznych elementów, do których należą szczególne okoliczności sprawy, jej kontekst i odstraszające działanie grzywien, w odniesieniu do których Komisja dysponuje szerokim zakresem uznania(wyroki Trybunału: z dnia 28 czerwca 2005 r. w sprawach połączonych C‑189/02 P, C‑202/02 P, od C‑205/02 P do C‑208/02 P i C‑213/02 P Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑5425, pkt 241; z dnia 24 września 2009 r. w sprawach połączonych C‑125/07 P, C‑133/07 P, C‑135/07 P i C‑137/07 P Erste Group Bank i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑8681, pkt 91).
271 W szczególności zgodnie z pkt 1A akapit pierwszy wytycznych, przy ocenie wagi naruszenia należy wziąć pod uwagę jego charakter, rzeczywisty wpływ na rynek, jeżeli może być to zmierzone, oraz rozmiar danego rynku geograficznego.
272 W ramach nieograniczonego prawa orzekania do Sądu należy ocena, czy nałożona kwota grzywny jest proporcjonalna do wagi naruszenia, oraz znalezienie równowagi między wagą naruszenia a okolicznościami, na które powołuje się skarżąca (wyrok Sądu z dnia 25 października 2005 r. w sprawie T‑38/02 Groupe Danone przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4407, pkt 136).
273 Skarżąca podnosi dwa argumenty mające na celu podważenie ustalenia przez Komisję wagi naruszenia.
274 Po pierwsze, sprzeciwia się ona kwalifikacji naruszenia jako bardzo poważnego, wskazując, że Komisja w zaskarżonej decyzji zrezygnowała z kilku elementów naruszenia w porównianiu z pismem w sprawie przedstawienia zarzutów.
275 Należy przypomnieć, że na mocy pkt 1A akapit drugi tiret trzecie wytycznych bardzo poważne naruszenia odpowiadają w szczególności „ograniczeni[om] horyzontaln[ym], taki[m] jak kartele cenowe i podział rynku”.
276 Poza tym zgodnie z utrwalonym orzecznictwem kartele tego rodzaju są najpoważniejszymi formami zakłócenia konkurencji, ponieważ zmierzają one, poprzez sam swój cel, do bezwzględnej eliminacji konkurencji pomiędzy przedsiębiorstwami, które je wprowadzają w życie, i w konsekwencji podważają podstawowe cele Unii (zob. podobnie ww. w pkt 272 wyrok z dnia 25 października 2005 r. w sprawie Groupe Danone przeciwko Komisji, pkt 147 i przytoczone tam orzecznictwo).
277 Tymczasem, ponieważ Komisja słusznie stwierdziła, że skarżąca uczestniczyła w naruszeniu polegającym na szeregu porozumień lub praktyk uzgodnionych mających na celu ograniczenie konkurencji na wspólnym rynku, w szczególności poprzez uzgadnianie cen i podwyżek cen oraz podział klientów, nie można uwzględnić argumentu skarżącej, zgodnie z którym naruszenie nie może być uznane za bardzo poważne.
278 Stwierdzenie zawarte w motywie 442 zaskarżonej decyzji, zgodnie z którym w niniejszej sprawie naruszenie przez sam swój charakter powinno być zakwalifikowane zgodnie z wytycznymi jako bardzo poważne, nie jest zatem błędne. Wniosku tego nie może podważyć fakt, że niektóre elementy naruszenia wskazane w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów nie zostały uwzględnione w zaskarżonej decyzji, ponieważ w tej decyzji przedstawiono elementy uzasadniające kwalifikację naruszenia jako bardzo poważnego.
279 Po drugie, skarżąca zarzuca Komisji, że stwierdziła, iż nie można było zmierzyć wpływu kartelu na rynek, i że nie uwzględniła dowodów w aktach sprawy wykazujących, że naruszenie nie miało żadnego wpływu na rynek.
280 Należy przypomnieć, że chociaż rzeczywisty wpływ naruszenia na rynek jest okolicznością, którą należy uwzględnić w celu dokonania oceny wagi naruszenia, to jest to tylko jedno z istotnych kryteriów, obok charakteru naruszenia i zasięgu geograficznego rynku. Jednocześnie z pkt 1A akapit pierwszy wytycznych wynika, że ten wpływ na rynek jest okolicznością, którą należy uwzględnić wyłącznie, jeżeli można go zmierzyć.
281 Należy podnieść także, że w odniesieniu do porozumień horyzontalnych dotyczących cen lub podziałów rynków, takich jak naruszenie rozpatrywane w niniejszej sprawie, porozumienia te mogą być kwalifikowane jako bardzo poważne naruszenia na podstawie samego ich charakteru, bez obowiązku po stronie Komisji do wykazania rzeczywistego wpływu naruszenia na rynek. W takim wypadku rzeczywisty wpływ naruszenia na rynek stanowi jedno z kryteriów, które – jeżeli można zmierzyć taki wpływ – może pozwolić Komisji na podwyższenie kwoty wyjściowej grzywny powyżej przewidzianej kwoty minimalnej 20 mln EUR (wyrok Trybunału z dnia 3 września 2009 r. w sprawie C‑534/07 P Prym i Prym Consumer przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑7415, pkt 74, 75).
282 W niniejszym przypadku w motywie 452 zaskarżonej decyzji Komisja wyjaśnia:
„W ramach tego postępowania niemożliwe jest zmierzenie rzeczywistego wpływu na rynek niderlandzki szeregu porozumień, które składają się na naruszenie, a zatem Komisja nie opiera się na szczególnym wpływie na podstawie wytycznych, zgodnie z którymi rzeczywisty wpływ należy uwzględnić wyłącznie, jeżeli można go zmierzyć […]. Komisja nie uwzględni zatem wpływu na rynek w celu ustalenia grzywien mających zastosowanie w niniejszym przypadku”.
283 Następnie Komisja w motywie 455 zaskarżonej decyzji, który zawiera wniosek co do wagi naruszenia, wskazuje:
„Biorąc pod uwagę charakter naruszenia i fakt, że obejmowało ono całe terytorium Niderlandów, przedsiębiorstwa będące adresatami niniejszej decyzji popełniły bardzo poważne naruszenie art. 81 [WE]”.
284 Z fragmentów tych wynika, że w celu określenia wagi naruszenia Komisja nie odwołała się do rzeczywistego wpływu naruszenia na rynek, ale do charakteru naruszenia i zasięgu geograficznego rozpatrywanego rynku.
285 W tym względzie należy stwierdzić, że biorąc pod uwagę charakter stwierdzonego naruszenia, mającego na celu w szczególności uzgadnianie cen i podwyżek cen, a także sporadyczne uzgadnianie podziału rynku, Komisja miała prawo nie uwzględnić wpływu naruszenia na rynek.
286 Z powyższego wynika, że kwalifikując naruszenie jako bardzo poważne, Komisja nie odeszła w rzeczywistości od swych wytycznych i nie naruszyła zasad powołanych przez skarżącą.
287 A zatem należy oddalić jako bezzasadną argumentację skarżącej dotyczącą wpływu kartelu na rynek, a także niniejszą część zarzutu w całości.
– W przedmiocie części drugiej zarzutu opartego na naruszeniu zasady równego traktowania w świetle praktyki decyzyjnej Komisji
288 Na wstępie należy podkreślić, po pierwsze, że wcześniejsza praktyka decyzyjna Komisji nie stanowi ram prawnych dla grzywien w dziedzinie konkurencji (wyrok Sądu z dnia 30 września 2003 r. w sprawie T‑203/01 Michelin przeciwko Komisji, Rec. s. II‑4071, pkt 292), a po drugie, że w ramach rozporządzenia nr 17 oraz rozporządzenia nr 1/2003 Komisja dysponuje swobodą uznania w odniesieniu do ustalania wysokości grzywien celem doprowadzenia do tego, aby zachowania przedsiębiorstw były zgodne z regułami konkurencji (wyrok Sądu z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawach połączonych T‑236/01, T‑239/01, od T‑244/01 do T‑246/01, T‑251/01 i T‑252/01 Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1181, pkt 216), i uprawnieniem, pozwalającym na dostosowanie w każdej chwili wysokości grzywien do potrzeb tej polityki (ww. w pkt 270 wyrok w sprawie Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 169).
289 W niniejszej sprawie, jak już podniesiono powyżej, ustalenia kwoty grzywny nałożonej na skarżącą dokonano zgodnie z art. 23 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003 w świetle wagi i czasu trwania naruszenia. W tym względzie skarżąca nie może opierać swego argumentu wyłącznie na okoliczności, że w swej wcześniejszej praktyce decyzyjnej Komisja ukarała podobne zachowania poprzez nałożenie grzywien niższych od tej, jaką nałożyła w niniejszym przypadku.
290 W tych okolicznościach skarżąca nie może także powoływać się na naruszenie zasady równego traktowania. Trybunał bowiem kilkakrotnie orzekł, że wcześniejsza praktyka decyzyjna Komisji nie stanowi ram prawnych dla grzywien w zakresie konkurencji i że decyzje dotyczące innych spraw mają jedynie charakter informacyjny, jeżeli chodzi o istnienie dyskryminacji, zważywszy, że jest mało prawdopodobne, by okoliczności właściwe dla tych decyzji, takie jak rynki, produkty, przedsiębiorstwa i okresy objęte naruszeniem były identyczne (zob. ww. w pkt 270 wyrok w sprawie Erste Group Bank i in. przeciwko Komisji, pkt 233 i przytoczone tam orzecznictwo).
291 W tym względzie, w niniejszej sprawie należy przede wszystkim podnieść w odniesieniu do argumentacji skarżącej dotyczącej wysokości grzywien nałożonych w trzech wcześniejszych decyzjach 2003/569, 2002/759 i 2005/503, że w odróżnieniu od zaskarżonej decyzji, w której Komisja zakwalifikowała rozpatrywane naruszenie jako „bardzo poważne”, w decyzjach 2002/759 i 2005/503 Komisja stwierdziła, że popełnione naruszenia były „poważne”. Skarżąca nie może zatem skutecznie powoływać się na wspomniane decyzje w celu podniesienia rzekomego dyskryminacyjnego traktowania wobec niej.
292 Odnośnie do decyzji 2003/569 skarżąca wywodzi naruszenie zasady równego traktowania z okoliczności, że grzywny nałożone na browary belgijskie, które dopuściły się naruszenia, były znacznie niższe od grzywien nałożonych w zaskarżonej decyzji, podczas gdy ani charakter naruszenia, ani warunki na rynkach objętych naruszeniem nie różnią się w sposób uzasadniający tę różnicę w wysokościach grzywien.
293 Należy przypomnieć w tym względzie, że Komisja ocenia wagę naruszenia na podstawie wielu elementów, które nie są ujęte na wiążącej lub wyczerpującej liście kryteriów, których należałoby przestrzegać, a poza tym nie jest zobowiązana do stosowania konkretnej formuły matematycznej, czy to w odniesieniu do całkowitej kwoty nałożonej grzywny, czy też jej poszczególnych elementów (zob. wyrok Sądu z dnia 13 stycznia 2004 r. w sprawie T‑67/01 JCB Service przeciwko Komisji, Rec. s. II‑49, pkt 187, 188 i przytoczone tam orzecznictwo).
294 W tych okolicznościach bezpośrednie porównanie grzywien nałożonych na adresatów dwóch decyzji dotyczących odrębnych naruszeń pociąga za sobą ryzyko wypaczenia znaczenia szczególnych funkcji, jakie spełniają poszczególne etapy obliczania grzywny. Ostateczne kwoty grzywien odzwierciedlają bowiem szczególne okoliczności właściwe dla każdego kartelu, a także oceny właściwe dla danego przypadku.
295 Z całości powyższych rozważań wynika, że w odniesieniu do wysokości nałożonych grzywien sytuacja skarżącej nie może być porównana z sytuacją przedsiębiorstw będących adresatami wcześniejszych powołanych decyzji.
296 W świetle tych rozważań należy oddalić zarzut dotyczący naruszenia zasady równego traktowania w świetle wcześniejszej praktyki decyzyjnej Komisji.
– W przedmiocie części trzeciej zarzutu opartej na naruszeniu zasad proporcjonalności i równego traktowania w świetle kwoty grzywien nałożonych na pozostałych uczestników rozpatrywanego kartelu
297 W niniejszej części zarzutu skarżąca podważa co do zasady ocenę Komisji dotyczącą ustalenia kwot wyjściowych grzywien w ramach zróżnicowanego traktowania zastosowanego przez Komisję (motyw 462 zaskarżonej decyzji).
298 W tym względzie należy podnieść, że zgodnie z wytycznymi w przypadku naruszeń, w których uczestniczy kilka przedsiębiorstw, Komisja może, jak w niniejszym przypadku, zastosować ważone kwoty wyjściowe w celu uwzględnienia znaczenia każdego z przedsiębiorstw poprzez podział członków kartelu na grupy „w szczególności tam, gdzie istnieje znaczna dysproporcja pomiędzy wielkością przedsiębiorstw popełniających naruszenie tego samego typu” (pkt 1A akapit szósty wytycznych). W wytycznych uściśla się ponadto, że „zasada równej grzywny za takie samo postępowanie może, jeśli wymagają tego okoliczności, prowadzić do nakładania różnych grzywien na przedsiębiorstwa [bez potrzeby opierania tych różnic na rachunku arytmetycznym]” (pkt 1A akapit siódmy wytycznych).
299 Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu na etapie ustalania wagi naruszenia Komisja nie ma obowiązku zapewnienia, w przypadku gdy grzywny są nakładane na kilka przedsiębiorstw uczestniczących w tym samym naruszeniu, aby wynikające z obliczeń ostateczne kwoty grzywien dla tych przedsiębiorstw odzwierciedlały wszelkie różnice w całkowitych obrotach zainteresowanych przedsiębiorstw. Komisja może natomiast dokonać podziału tych przedsiębiorstw na grupy (wyroki Sądu: z dnia 19 marca 2003 r. w sprawie T‑213/00 CMA CGM i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑913, pkt 385; z dnia 27 września 2006 r. w sprawie T‑330/01 Akzo Nobel przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑3389, pkt 57).
300 Taki podział na kategorie powinien być jednak przeprowadzony z poszanowaniem zasady równego traktowania, zgodnie z którą zakazane jest traktowanie porównywalnych sytuacji w różny sposób oraz różnych sytuacji w ten sam sposób, chyba że takie traktowanie jest obiektywnie uzasadnione. Poza tym, zgodnie z orzecznictwem, kwota grzywny powinna być przynajmniej proporcjonalna w stosunku do okoliczności branych pod uwagę przy dokonywaniu oceny wagi naruszenia (wyrok Sądu z dnia 30 września 2009 r. w sprawie T‑161/05 Hoechst przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑3555, pkt 124).
301 W niniejszym przypadku, w celu określenia kategorii umożliwiających podział przedsiębiorstw na grupy należy podnieść, że jak wynika z motywów 457 i 458 zaskarżonej decyzji, Komisja postanowiła uwzględnić ich odnośne znaczenie na rozpatrywanym rynku, opierając się na jednym kryterium, czyli wartości sprzedaży piwa zrealizowanej w Niderlandach w ostatnim pełnym roku kalendarzowym, czyli w 1998 r.
302 Na tej podstawie Komisja określiła trzy kategorie. Pierwsza kategoria obejmuje Heinekena, którego wartość sprzedaży piwa w Niderlandach wyniosła 450–480 mln EUR. Druga kategoria obejmuje Grolscha i InBev, których wartość sprzedaży piwa w Niderlandach wyniosła 150–180 mln EUR. Skarżąca znajduje się w trzeciej kategorii, z wartością sprzedaży w Niderlandach wynoszącą 100–130 mln EUR. Kwoty grzywien ustalone dla każdej kategorii wynoszą odpowiednio 65 000 000 EUR, 25 000 000 EUR i 17 000 000 EUR.
303 Postępując zatem w ten sposób, Komisja obrała spójną metodę podziału członków kartelu na trzy kategorie, która jest obiektywnie uzasadniona różnicą w udziałach w rynku posiadanych przez przedsiębiorstwa należące do tych trzech kategorii (zob. podobnie ww. w pkt 288 wyrok w sprawie Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji, pkt 220). Ponadto należy stwierdzić, że czyniąc to, Komisja nie odstąpiła od swej zwyczajowej metody ustalonej w wytycznych. Poza tym, o ile skarżąca twierdzi, że spośród przedsiębiorstw uczestniczących w kartelu zajmuje ona najsłabszą pozycję, należy stwierdzić, że jej włączenie do trzeciej kategorii odzwierciedla w rzeczywistości to stwierdzenie.
304 Co do argumentu skarżącej, zgodnie z którym uwzględnienie wyłącznie wielkości obrotów nie odzwierciedla ściśle możliwości ekonomicznych przedsiębiorstw w zakresie zakłócenia konkurencji na niderlandzkim rynku piwa, należy przypomnieć, że wielkość obrotów, mimo swojego przybliżonego charakteru, jest uznawana za odpowiednie kryterium w ramach prawa konkurencji w celu dokonania oceny wielkości i możliwości ekonomicznych przedsiębiorstw uczestniczących w naruszeniu (zob. podobnie wyrok Trybunału z dnia 7 czerwca 1983 r. w sprawach połączonych od 100/80 do 103/80 Musique Diffusion française i in. przeciwko Komisji, Rec. s. 1825, pkt 121).
305 Ponieważ w niniejszej sprawie kryterium to zostało właściwie zastosowane, nic nie pozwala na stwierdzenie, że doszło do naruszenia zasad równego traktowania i proporcjonalności w odniesieniu do kwoty wyjściowej grzywny.
306 Odnośnie do sprzeciwu skarżącej wobec wykorzystania wielkości obrotów obejmujących akcyzę w celu obliczenia zindywidualizowanych kwot podstawowych, należy podkreślić, że ponieważ to obliczenie wiąże się z wyważeniem stosunkowego znaczenia pozostałych uczestników kartelu na tym rynku, niewłączenie podatków i akcyzy nie zmieniłoby końcowego wniosku Komisji. Stwierdzenie naruszenia zasady równego traktowania mogłoby być uzasadnione tylko w przypadku, gdyby Komisja obliczyła zindywidualizowane kwoty podstawowe pozostałych uczestników naruszenia na podstawie wielkości obrotów nieobejmującej akcyzy.
307 A zatem ponieważ skarżąca nie wykazała, że Komisja naruszyła zasady równego traktowania i proporcjonalności w ramach zróżnicowanego traktowania, niniejszą część zarzutu należy oddalić jako bezzasadną.
308 W świetle wszystkich powyższych rozważań należy oddalić zarzut czwarty w całości.
W przedmiocie zarzutu piątego, opartego na zbyt długim czasie trwania postępowania administracyjnego
Argumenty stron
309 Skarżąca utrzymuje, w pierwszej kolejności, że zbyt długi czas trwania postępowania administracyjnego naruszył jej prawo do obrony. Podnosi między innymi, że mimo kontroli przeprowadzonych przez Komisję w 2000 r. i odpowiedzi na jej żądania udzielenia informacji, dane dotyczące każdego spotkania nie były wyjaśnione, tak aby mogła ona, od tego momentu, kierować pytania do dyrektorów uczestniczących w naruszeniu.
310 Skarżąca podnosi poza tym, że zbyt długi czas trwania postępowania administracyjnego doprowadził do nałożenia na nią nieproporcjonalnej grzywny, ponieważ polityka Komisji w zakresie wysokości grzywien stała się w międzyczasie surowsza.
311 W drugiej kolejności uważa, że obniżka grzywny o 100 000 EUR ze względu na zbyt długi czas trwania postępowania jest zbyt niska i nieproporcjonalna w stosunku do całkowitego czasu trwania postępowania.
312 Komisja wskazuje, że w sposób dosłowny uznała w motywach 497–500 zaskarżonej decyzji, iż czas trwania postępowania był zbyt długi, i przyznała wyjątkową obniżkę kwoty grzywny nałożonej na skarżącą.
313 Poza tym Komisja zaznacza, że mimo iż przestrzeganie rozsądnego terminu w prowadzeniu postępowań administracyjnych jest uznane w utrwalonym orzecznictwie, przekroczenie tego terminu może uzasadniać stwierdzenie nieważności decyzji w przedmiocie naruszenia tylko w przypadku, gdy zostanie udowodnione, że naruszenie tej zasady narusza prawo do obrony przedsiębiorstw uczestniczących w postępowaniu.
314 W tym względzie Komisja utrzymuje, że skierowana do skarżącej decyzja dotycząca kontroli z dnia 17 marca 2000 r. umożliwiła jej, wbrew temu co ona twierdzi, poznanie przeważającej części naruszenia, a także rynków i okresu, jakich ono dotyczyło. Zdaniem Komisji, w decyzji tej odniosła się ona do praktyk antykonkurencyjnych dotyczących ustalania cen, podziału rynków lub wymiany informacji w niderlandzkim sektorze piwa, zarówno w odniesieniu do rynku handlu detalicznego, jak i w odniesieniu do rynku „horeca”. Argument skarżącej nie może także być dopuszczony ze względu na szczegółowy charakter pytań, jakie Komisja do niej kierowała od 2001 r.
315 Wreszcie Komisja podważa argument skarżącej, zgodnie z którym obniżka kwoty grzywny ze względu na zbyt długi czas trwania postępowania nie jest proporcjonalna. Twierdzi, że posiada szeroki zakres uznania w tym względzie, a możliwość przyznania z własnej inicjatywy takiej obniżki wchodzi w zakres jej uprawnień. Komisja skądinąd zaznacza, że czas trwania postępowania administracyjnego przeprowadzonego w niniejszym przypadku był krótszy niż w innych wcześniejszych sprawach, w których zastosowała ona jednak taką samą obniżkę.
Ocena Sądu
316 Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem dochowanie rozsądnego terminu w postępowaniach administracyjnych w dziedzinie polityki konkurencji stanowi ogólną zasadę prawa Unii, której poszanowanie zapewniają sądy Unii (ww. w pkt 239 wyrok Trybunału w sprawie Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, pkt 167–171; wyrok Trybunału z dnia 21 września 2006 r. w sprawie C‑113/04 P Technische Unie przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑8831, pkt 40).
317 Na potrzeby stosowania tej zasady należy dokonać rozróżnienia między dwoma etapami postępowania administracyjnego, a mianowicie między etapem dochodzenia poprzedzającym przedstawienie zarzutów a etapem odpowiadającym dalszej części postępowania administracyjnego, przy czym każdy z tych etapów kieruje się własną wewnętrzną logiką (ww. w pkt 316 wyrok w sprawie Technische Unie przeciwko Komisji, pkt 42).
318 Pierwsze stadium, które trwa do chwili przedstawienia zarzutów, rozpoczyna się w dniu, w którym Komisja podejmuje działania związane z zarzutem popełnienia naruszenia; stadium to powinno umożliwić jej zajęcie stanowiska co do dalszego przebiegu postępowania. Drugie stadium trwa od przedstawienia zarzutów do wydania ostatecznej decyzji. Powinno ono umożliwić Komisji ostateczne wypowiedzenie się w przedmiocie zarzucanego naruszenia (ww. w pkt 316 wyrok w sprawie Technische Unie przeciwko Komisji, pkt 43).
– W przedmiocie czasu trwania postępowania administracyjnego
319 W niniejszej sprawie należy podnieść na wstępie, że Komisja uznała w motywie 498 zaskarżonej decyzji, że czas trwania postępowania administracyjnego był zbyt długi i jest ona za ten fakt odpowiedzialna.
320 Należy bowiem zauważyć, że w odniesieniu do pierwszego etapu postępowania administracyjnego, czyli etapu, który trwał od doręczenia skarżącej decyzji dotyczącej kontroli w marcu 2000 r. do otrzymania pisma w sprawie przedstawienia zarzutów w sierpniu 2005 r., upłynęło 65 miesięcy.
321 Kontrole w toku dochodzenia zostały przeprowadzone w marcu i kwietniu 2000 r., a zatem czas trwania całego tego etapu postępowania administracyjnego nie może być uzasadniony wyłącznie faktem, że pomiędzy latami 2001 a 2005 Komisja skierowała do stron szereg żądań udzielenia informacji.
322 Wobec braku dodatkowych informacji lub uzasadnienia ze strony Komisji co do czynności dochodzeniowych podjętych w tym okresie czas trwania pierwszego etapu powinien być zatem uznany za zbyt długi (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 16 grudnia 2003 r. w sprawach połączonych T‑5/00 i T‑6/00 Nederlandse Federatieve Vereniging voor de Groothandel op Elektrotechnisch Gebied i Technische Unie przeciwko Komisji, Rec. s. II‑5761, pkt 77).
323 Drugi etap postępowania administracyjnego trwał od otrzymania pisma w sprawie przedstawienia zarzutów do wydania zaskarżonej decyzji w kwietniu 2007 r., czyli 20 miesięcy, przekraczając w ten sposób z braku dodatkowego uzasadnienia czas zwykle konieczny do wydania decyzji.
324 W konsekwencji należy stwierdzić, że czas trwania rozpatrywanego postępowania administracyjnego był zbyt długi i wynikał z bezczynności, którą należy przypisać Komisji, prowadząc do naruszenia zasady przestrzegania rozsądnego terminu.
– W przedmiocie wpływu na legalność zaskarżonej decyzji
325 Z utrwalonego orzecznictwa wynika, że stwierdzenie naruszenia zasady rozsądnego terminu może prowadzić do stwierdzenia nieważności decyzji stwierdzającej naruszenie tylko w przypadku, gdy czas trwania miał wpływ na wynik postępowania (zob. podobnie ww. w pkt 316 wyrok w sprawie Technische Unie przeciwko Komisji, pkt 48 i przytoczone tam orzecznictwo).
326 W niniejszym przypadku skarżąca utrzymuje, że zbyt długi czas trwania pierwszego etapu postępowania administracyjnego naruszył jej prawo obrony, wywierając bezsprzecznie wpływ na wynik postępowania.
327 Podnosi ona zasadniczo, że doszło do podważenia możliwości skutecznej obrony przed zarzutami zawartymi w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, ponieważ do otrzymania tego pisma w dniu 30 sierpnia 2005 r. nie mogła ona określić dokładnie przedmiotu dochodzenia prowadzonego przez Komisję. Zdaniem skarżącej, w momencie gdy miała możliwość zareagowania na zarzuty, upłynęło niemalże dziesięć lat od zarzucanych zachowań, co podważyło jej możliwości zebrania dowodów odciążających dotyczących segmentu konsumpcji domowej ze względu na odejście niektórych z jej pracowników, którzy posiadali bezpośrednią wiedzę na temat zarzucanych faktów.
328 Należy stwierdzić w tym względzie, że skarżąca niesłusznie utrzymuje, że nie mogła określić przedmiotu dochodzenia aż do momentu otrzymania pisma w sprawie przedstawienia zarzutów.
329 Po pierwsze bowiem, decyzja dotycząca kontroli, skierowana do skarżącej w dniu 17 marca 2000 r., stanowiła, że dochodzenie Komisji odnosi się do szczególnych praktyk antykonkurencyjnych, takich jak „ustalanie cen, podział rynków lub wymiana informacji w niderlandzkim sektorze piwa, zarówno w odniesieniu do rynku handlu detalicznego, jak i rynku »horeca«”. Po drugie, żądania udzielenia informacji skierowane do skarżącej w październiku 2001 r. określały rodzaje spotkań, daty, a także miejsca będące przedmiotem dochodzenia prowadzonego przez Komisję.
330 Wbrew temu, co utrzymuje skarżąca, te pisma umożliwiły jej uzyskanie wystarczająco szczegółowej wiedzy na temat przedmiotu dochodzenia, naruszeń, którymi może być ona obciążona, a także segmentów rynku, którego te naruszenia dotyczyły, w konsekwencji umożliwiając jej określenie i zebranie ewentualnych dowodów odciążających.
331 Ponadto skarżąca, podnosząc argument dotyczący trudności w zakresie zebrania określonych dowodów odciążających, nie poparła tego twierdzenia konkretnymi danymi, a w szczególności nie sprecyzowała daty, w której jej pracownicy, o których mowa, odeszli z przedsiębiorstwa, dokładnych powodów, dla których uzyskanie informacji od wspomnianych osób miałoby zasadnicze znaczenie dla wykonania prawa do obrony, a także okoliczności, ze względu na które nie było już możliwe uzyskanie informacji od tych osób (zob. podobnie ww. w pkt 316 wyrok w sprawie Technische Unie przeciwko Komisji, pkt 64).
332 W tych okolicznościach nie można przyjąć twierdzenia skarżącej, zgodnie z którym nie była ona poinformowana od początku dochodzenia o jego przedmiocie, a także ewentualnych zarzutach Komisji, tak że nie miała możliwości przygotowania obrony i zebrania znajdujących się w jej posiadaniu dowodów odciążających.
333 W świetle powyższego należy stwierdzić, że skarżąca nie wykazała istnienia naruszenia jej prawa do obrony wynikającego ze zbyt długiego czasu trwania postępowania administracyjnego.
334 Wreszcie należy oddalić także argument skarżącej, zgodnie z którym nałożona na nią sankcja byłaby niższa, gdyby Komisja zakończyła wcześniej postępowanie administracyjne.
335 Mimo bowiem, że Komisja przyznała podczas rozprawy, że podwyższyła ogólną wysokość grzywien w 2005 r., czyli w czasie trwania rozpatrywanego postępowania administracyjnego, okoliczność ta nie może być uwzględniona w ocenie wpływu czasu trwania postępowania na treść zaskarżonej decyzji. Wystarczy przypomnieć, że fakt, iż Komisja wymierzała już w przeszłości grzywny w określonej wysokości za określone rodzaje naruszeń, nie może pozbawić jej możliwości podwyższenia tej wysokości w granicach wyznaczonych w rozporządzeniu nr 1/2003, jeśli jest to konieczne, aby zapewnić realizację wspólnotowej polityki konkurencji. Przeciwnie, skuteczne stosowanie reguł konkurencji wymaga wręcz tego, by Komisja mogła w każdej chwili dostosować wysokość grzywien do potrzeb tej polityki (wyroki: ww. w pkt 304 w sprawie Musique Diffusion française i in. przeciwko Komisji, pkt 109; ww. w pkt 270 w sprawie Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 169).
336 W konsekwencji, biorąc pod uwagę brak wpływu na wynik rozpatrywanego postępowania, nieprzestrzeganie zasady rozsądnego terminu nie może prowadzić do stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji.
– W przedmiocie wysokości obniżki grzywny
337 Odnośnie do argumentu skarżącej dotyczącej rzekomo zbyt małej obniżki grzywny przyznanej przez Komisję ze względu na zbyt długi czas trwania postępowania należy podnieść, że uchybienie proceduralne, nawet jeśli nie jest w stanie doprowadzić do stwierdzenia nieważności decyzji, może uzasadniać obniżkę grzywny (zob. podobnie ww. w pkt 38 wyrok w sprawie Baustahlgewebe przeciwko Komisji, pkt 26–48; ww. w pkt 322 wyrok w sprawie Nederlandse Federatieve Vereniging voor de Groothandel op Elektrotechnisch Gebied i Technische Unie przeciwko Komisji, pkt 436–438).
338 Przekroczenie rozsądnego terminu może uzasadniać decyzję Komisji o obniżeniu kwoty grzywny na zasadzie słuszności, a możliwość przyznania takiej obniżki wpisuje się w ramy wykonywania przez Komisję przysługujących jej uprawnień (zob. podobnie ww. w pkt 316 wyrok w sprawie Technische Unie przeciwko Komisji, pkt 202–204).
339 W niniejszym przypadku Komisja postanowiła przyznać skarżącej obniżkę grzywny z tytułu „nierozsądnego” czasu trwania postępowania administracyjnego (motywy 498 i 499 zaskarżonej decyzji).
340 Wykonywanie tego uprawnienia przez Komisję nie stoi na przeszkodzie, by Sąd w ramach przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania przyznał dodatkową obniżkę kwoty grzywny.
341 Tymczasem należy stwierdzić, że przyznana przez Komisję obniżka ryczałtowa o 100 000 EUR w żaden sposób nie uwzględnia kwoty grzywny nałożonej na skarżącą, wynoszącej przed tą obniżką 22 950 000 EUR, a w związku z tym nie stanowi obniżki sankcji, która mogłaby stanowić odpowiednie zadośćuczynienie za naruszenie wynikające z przekroczenia rozsądnego terminu postępowania administracyjnego.
342 W tym względzie skarżąca słusznie podnosi, że konsekwencje naruszenia zasady przestrzegania rozsądnego terminu nie zostały wystarczająco uwzględnione przez Komisję w odniesieniu do obniżenia kwoty grzywny.
343 Mając na uwadze okoliczności niniejszego przypadku, Sąd uważa w ramach przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania, że w celu przyznania skarżącej słusznego zadośćuczynienia ze względu na zbyt długi czas trwania postępowania, wysokość rozpatrywanej obniżki powinna być podwyższona do 5% kwoty grzywny.
Wniosek w przedmiocie grzywny
344 W rezultacie zbadania zarzutów podniesionych przez skarżącą oraz skorzystania przez Sąd z przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania należy zmienić kwotę grzywny nałożonej na skarżącą, po pierwsze, ustalając kwotę wyjściową na 16 150 000 EUR zamiast 17 000 000 EUR, w konsekwencji stwierdzenia nieważności art. 1 zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim uwzględnia on element naruszenia polegający na sporadycznym uzgadnianiu warunków handlowych innych niż ceny, oferowanych konsumentom indywidualnym w sektorze „horeca” w Niderlandach (zob. pkt 191, 192 powyżej) oraz, po drugie, podnosząc wysokość obniżki przyznanej z tytułu przekroczenia rozsądnego terminu postępowania do 5% ostatecznej kwoty grzywny zamiast 100 000 EUR (zob. pkt 343 powyżej).
345 W konsekwencji tej zmiany kwota grzywny zostaje obliczona poprzez podwyższenie o 35% z tytułu czasu trwania naruszenia zmienionej kwoty wyjściowej oraz obniżenie o 5% tej kwoty z tytułu przekroczenia rozsądnego terminu postępowania. W konsekwencji kwota grzywny nałożonej na skarżącą zostaje ustalona na 20 712 375 EUR.
W przedmiocie kosztów
346 Zgodnie z art. 87 § 3 regulaminu postępowania przed Sądem, w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań każdej ze stron, Sąd może postanowić, że koszty zostaną rozdzielone albo że każda ze stron poniesie własne koszty.
347 W niniejszym przypadku, ponieważ żądania skarżącej zostały uznane częściowo za zasadne, Sąd uważa, że zgodnie ze słuszną oceną okoliczności niniejszego przypadku skarżąca powinna pokryć dwie trzecie własnych kosztów, a także kosztów poniesionych przez Komisję, a Komisja powinna pokryć jedną trzecią własnych kosztów, a także kosztów poniesionych przez skarżącą.
Z powyższych względów
SĄD (szósta izba w składzie powiększonym)
orzeka, co następuje:
1) Stwierdza się nieważność art. 1 decyzji Komisji C (2007) 1697 z dnia 18 kwietnia 2007 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 81 WE (sprawa COMP/B/37.766 – Niderlandzki rynek piwa) w zakresie, w jakim Komisja Europejska stwierdziła w nim, że Bavaria NV uczestniczyła w naruszeniu polegającym na sporadycznym uzgadnianiu warunków handlowych, innych niż ceny, oferowanych konsumentom indywidualnym w sektorze „horeca” w Niderlandach.
2) Kwota grzywny nałożonej na Bavarię w art. 3 lit. c) decyzji C (2007) 1697 zostaje ustalona na 20 712 375 EUR.
3) W pozostałym zakresie skarga zostaje oddalona.
4) Bavaria pokryje dwie trzecie kosztów własnych, a także dwie trzecie kosztów poniesionych przez Komisję Europejską.
5) Komisja pokryje jedną trzecią własnych kosztów, a także jedną trzecią kosztów poniesionych przez Bavarię.
Vadapalas | Dittrich | Truchot |
Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 16 czerwca 2011 r.
Podpisy
Spis treści
Okoliczności faktyczne leżące u podstaw sporu
Postępowanie administracyjne
Zaskarżona decyzja
Rozpatrywane naruszenie
Grzywna nałożona na skarżącą
Przebieg postępowania i żądania stron
Co do prawa
W przedmiocie zarzutu drugiego, opartego na naruszeniu art. 81 WE, zasady domniemania niewinności, zasady legalności i obowiązku uzasadnienia
Argumenty stron
Ocena Sądu
– W przedmiocie oświadczenia InBev
– W przedmiocie innych dowodów
– W przedmiocie okoliczności faktycznych dotyczących ustaleń w zakresie, po pierwsze, uzgadniania cen i podwyżek cen piwa, a po drugie, sporadycznego uzgadniania podziału klientów
– W przedmiocie okoliczności faktycznych dotyczących stwierdzenia sporadycznego uzgadniania innych warunków handlowych oferowanych klientom indywidualnym w sektorze „horeca”
– W przedmiocie zarzucanego naruszenia prawa i kwalifikacji okoliczności faktycznych
– Wniosek
W przedmiocie zarzutu trzeciego, opartego na czasie trwania naruszenia
Argumenty stron
Ocena Sądu
– W przedmiocie ustalenia daty rozpoczęcia naruszenia
– W przedmiocie ustalenia daty zakończenia naruszenia
W przedmiocie zarzutu pierwszego, opartego na zasadzie dobrej administracji
Argumenty stron
Ocena Sądu
W przedmiocie zarzutu szóstego, opartego na naruszeniu istotnych wymogów proceduralnych, zasady dobrej administracji oraz prawa do obrony skarżącej w zakresie dotyczącym odmowy dostępu do dokumentu akt sprawy, a także odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów udzielonych przez pozostałych uczestników postępowania
Argumenty stron
Ocena Sądu
– W przedmiocie odpowiedzi pozostałych przedsiębiorstw na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów
– W przedmiocie utrzymywanego dokumentu o charakterze poufnym
W przedmiocie zarzutu czwartego, opartego na naruszeniu art. 23 rozporządzenia nr 1/2003, wytycznych oraz zasad proporcjonalności i równego traktowania, w odniesieniu do określenia kwoty grzywny
Argumenty stron
Ocena Sądu
– W przedmiocie części pierwszej zarzutu opartej na błędnej ocenie wagi naruszenia
– W przedmiocie części drugiej zarzutu opartego na naruszeniu zasady równego traktowania w świetle praktyki decyzyjnej Komisji
– W przedmiocie części trzeciej zarzutu opartej na naruszeniu zasad proporcjonalności i równego traktowania w świetle kwoty grzywien nałożonych na pozostałych uczestników rozpatrywanego kartelu
W przedmiocie zarzutu piątego, opartego na zbyt długim czasie trwania postępowania administracyjnego
Argumenty stron
Ocena Sądu
– W przedmiocie czasu trwania postępowania administracyjnego
– W przedmiocie wpływu na legalność zaskarżonej decyzji
– W przedmiocie wysokości obniżki grzywny
Wniosek w przedmiocie grzywny
W przedmiocie kosztów