WYROK SĄDU (czwarta izba)

z dnia 13 marca 2013 r (*)

Przepisy dotyczące zwrotu kosztów oraz diet posłów do Parlamentu Europejskiego – Uzupełniający system emerytalny – Decyzje o odmownym rozpoznaniu wniosków o możliwość skorzystania z przepisów obowiązujących przed zmianą uzupełniającego systemu emerytalnego w 2009 r. – Zarzut niezgodności z prawem – Prawa nabyte – Uzasadnione oczekiwania – Proporcjonalność – Równość traktowania

W sprawach połączonych T‑229/11 i T‑276/11

Lord Inglewood, zamieszkały w Penrith (Zjednoczone Królestwo), oraz dziesięcioro innych skarżących, których nazwiska figurują w załączniku, reprezentowani przez adwokatów S. Orlandiego, A. Coolena, J.N. Louisa, É. Marchala oraz D. Abreu Caldasa,

strona skarżąca w sprawie T‑229/11,

Marie-Arlette Carlotti, zamieszkała w Marsylii (Francja), reprezentowana przez adwokatów S. Orlandiego, A. Coolena, J.N. Louisa, É. Marchala oraz D. Abreu Caldasa,

strona skarżąca w sprawie T‑276/11,

przeciwko

Parlamentowi Europejskiemu, reprezentowanemu przez N. Lorenza, M. Windisch oraz K. Pocheć, działających w charakterze pełnomocników,

strona pozwana,

mającej za przedmiot stwierdzenie nieważności decyzji Parlamentu Europejskiego o odmowie umożliwienia skorzystania z dobrowolnej emerytury uzupełniającej bądź w trybie wcześniejszym, bądź w wieku 60 lat, bądź częściowo w formie kapitału,

SĄD (czwarta izba),

w składzie: I. Pelikánová (sprawozdawca), prezes, K. Jürimäe i M. van der Woude, sędziowie,

sekretarz: C. Kristensen, administrator,

uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 7 listopada 2012 r.,

wydaje następujący

Wyrok

 Ramy prawne

1        Prezydium Parlamentu Europejskiego (zwane dalej „Prezydium”) jest organem Parlamentu. Zgodnie z przepisami art. 22 ust. 2 regulaminu Parlamentu, zatytułowanego „Kompetencje Prezydium”, w brzmieniu mającym zastosowanie do okoliczności faktycznych niniejszej sprawy (Dz.U. 2005, L 44, s. 1), Prezydium podejmuje między innymi decyzje finansowe, organizacyjne i administracyjne w sprawach dotyczących posłów do Parlamentu Europejskiego.

2        Na tej podstawie Prezydium przyjęło przepisy dotyczące zwrotu kosztów oraz diet posłów (zwane dalej „przepisami ZKDP”).

3        W dniu 12 czerwca 1990 r. Prezydium wydało przepisy dotyczące uzupełniającego (dobrowolnego) systemu emerytalnego posłów (zwane dalej „przepisami z dnia 12 czerwca 1990 r.”), znajdujące się w załączniku VII do przepisów ZKDP.

4        Przepisy z dnia 12 czerwca 1990 r. w brzmieniu obowiązującym w marcu 2009 r. stanowiły w szczególności:

„Artykuł 1

1.      Do czasu przyjęcia jednolitego statutu posła, niezależnie od uprawnień emerytalnych, o których mowa w załącznikach I i II, każdy poseł do Parlamentu Europejskiego, który odprowadzał składki do dobrowolnego systemu emerytalnego przez okres co najmniej dwóch lat, nabywa, po zaprzestaniu pełnienia urzędu, od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym ukończy 60 lat, prawo do dożywotniej emerytury.

[…]

Artykuł 2

1.      Emerytura wynosi 3,5% z 40% wynagrodzenia podstawowego sędziego Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich za każdy pełny rok sprawowania mandatu poselskiego oraz 1/12 tej kwoty za każdy pełny miesiąc.

2.      Maksymalny wymiar emerytury wynosi 70% (minimalny wymiar wynosi 10,5%) z 40% wynagrodzenia podstawowego sędziego Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich.

3.      Emerytura obliczana i wypłacana jest w euro.

Artykuł 3

Byli posłowie lub posłowie, którzy złożyli mandat przed ukończeniem 60 lat, mogą zażądać, by wypłacanie emerytury rozpoczęto niezwłocznie, w dowolnej chwili w okresie między wygaśnięciem ich mandatu a ukończeniem przez nich 60 lat, pod warunkiem ukończenia 50 lat. W wymienionym przypadku wysokość emerytury równa jest kwocie obliczonej zgodnie z art. 2 ust. 1, pomnożonej przez współczynnik obliczany w zależności od wieku posła w chwili, gdy rozpoczął pobierać emeryturę, według zamieszczonej poniżej tabeli […].

Artykuł 4 (wypłata części emerytury w formie wypłaty kapitału)

1.      Maksymalnie 25% uprawnień emerytalnych obliczonych zgodnie z art. 2 ust. 1 może zostać wypłacone posłom, którzy są lub byli objęci dobrowolnym systemem emerytalnym, w formie kapitału.

2.      Wyboru skorzystania z tej możliwości należy dokonać przed rozpoczęciem wypłaty świadczeń i jest on nieodwołalny.

3.      Z zastrzeżeniem maksymalnej kwoty określonej w ust. 1 wypłata kapitału nie ma wpływu na uprawnienia do świadczeń rentowych pozostałego przy życiu małżonka lub pozostających na utrzymaniu dzieci osoby objętej systemem ani nie zmniejsza ich uprawnień rentowych.

4.      Wypłata kapitału obliczana jest w zależności od wieku posła w chwili rozpoczęcia pobierania emerytury, według zamieszczonej poniżej tabeli […].

5.      Kapitał obliczany i wypłacany jest w euro. Wypłaty dokonuje się przed pierwszą wypłatą świadczenia emerytalnego.

[…]”.

5        Uzupełniający fundusz emerytalny powstał wraz z utworzeniem przez kwestorów Parlamentu Europejskiego stowarzyszenia o celach niezarobkowych „Fonds de pension – députés au Parlement européen” [fundusz emerytalny – posłowie do Parlamentu Europejskiego] (zwanego dalej „stowarzyszeniem”), które z kolei założyło spółkę inwestycyjną o kapitale zmiennym prawa luksemburskiego pod nazwą „Fonds de pension – Députés au Parlement européen, Société d’Investissement à Capital Variable” [fundusz emerytalny – posłowie do Parlamentu Europejskiego, spółka inwestycyjna o kapitale zmiennym] (zwaną dalej „SICAV”), której powierzono techniczne aspekty zarządzania inwestycjami.

6        Statut posła do Parlamentu Europejskiego uchwalony został w drodze decyzji Parlamentu 2005/684/WE, Euratom z dnia 28 września 2005 r. w sprawie przyjęcia statutu posła do Parlamentu Europejskiego (Dz.U. L 262, s. 1, zwanej dalej „statutem posła”) i wszedł w życie w dniu 14 lipca 2009 r., czyli w pierwszym dniu urzędowania parlamentu siódmej kadencji.

7        Statut posła wprowadził ostateczny system emerytalny dla posłów, zgodnie z którym nabywają oni prawo do emerytury bez opłacania składek w chwili ukończenia 63 lat.

8        Statut posła zawiera przepisy przejściowe dotyczące uzupełniających emerytur. Artykuł 27 statutu stanowi w tym względzie:

„1.      Ustanowiony przez Parlament Europejski dobrowolny fundusz emerytalny, w związku z którym posłowie i byli posłowie nabyli już prawa lub są w trakcie ich nabywania, będzie nadal utrzymany dla tych posłów po wejściu w życie niniejszego statutu.

2.      Nabyte prawa i uprawnienia pozostają w pełni w mocy. Parlament może ustalić zasady i warunki nabywania nowych praw.

3.      Posłowie, którzy otrzymują wynagrodzenie [ustanowione statutem], nie mogą nabywać nowych praw i uprawnień w uzupełniającym funduszu emerytalnym.

4.      Posłowie wybrani po raz pierwszy po wejściu w życie niniejszego statutu nie mogą korzystać z tego funduszu.

[…]”.

9        Decyzją z dnia 19 maja i 9 lipca 2008 r. Prezydium uchwaliło przepisy wykonawcze do statutu posła do Parlamentu Europejskiego (Dz.U. 2009, C 159, s. 1, zwane dalej „przepisami wykonawczymi”). Zgodnie z art. 73 przepisów wykonawczych weszły one w życie w dniu wejścia w życie statutu posła, tj. w dniu 14 lipca 2009 r.

10      Artykuł 74 przepisów wykonawczych stanowi, że – z zastrzeżeniem przepisów przejściowych przewidzianych w tytule IV – przepisy ZKDP zostają uchylone z dniem wejścia w życie statutu posła.

11      Artykuł 76 przepisów wykonawczych, zatytułowany „Uzupełniające świadczenie emerytalne”, stanowi:

„1.      Uzupełniające (dobrowolne) świadczenia emerytalne przyznawane zgodnie z załącznikiem VII przepisów ZKDP są nadal wypłacane na podstawie tego załącznika osobom, którym świadczenie to przysługiwało przed dniem wejścia w życie statutu.

2.      Prawa emerytalne uzyskane przed dniem wejścia w życie statutu na podstawie wyżej wymienionego załącznika VII stanowią prawa nabyte. Stosuje się do nich przepisy tego załącznika.

3.      Nowe prawa po wejściu w życie statutu, zgodnie z wyżej wymienionym załącznikiem VII, mogą być nadal nabywane przez posłów wybranych w 2009 r.:

a)      którzy byli posłami w którejś z poprzednich kadencji; oraz

b)      którzy już nabyli lub byli w trakcie nabywania praw w uzupełniającym systemie emerytalnym; oraz

c)      w odniesieniu do których państwo członkowskie, w którym zostali wybrani, przewidziało odstępstwo zgodnie z art. 29 statutu lub którzy, zgodnie z art. 25 tego statutu, z własnego wyboru pozostali przy systemie krajowym; oraz

d)      którzy nie mają uprawnień do emerytury krajowej lub europejskiej z tytułu wykonywania mandatu posła do Parlamentu Europejskiego.

4.      Składki na uzupełniający fundusz emerytalny są opłacane przez posłów z ich prywatnych funduszy”.

12      W dniu 9 marca 2009 r., w następstwie stwierdzenia pogorszenia się stanu finansów uzupełniającego funduszu emerytalnego, Prezydium podjęło decyzję o:

–        „utworzeniu grupy roboczej […] w celu zorganizowania spotkania z przedstawicielami zarządu funduszu emerytalnego w celu dokonania oceny sytuacji;

–        […] zastosowaniu środka tymczasowego i zapobiegawczego, polegającego na zawieszeniu ze skutkiem natychmiastowym możliwości stosowania art. 3 i 4 załącznika VII do przepisów ZKDP;

–        […] przeglądzie środków zapobiegawczych przez Prezydium na kolejnym posiedzeniu, w świetle ustaleń faktycznych oraz wyników spotkań i ustaleń grupy roboczej”.

13      W dniu 1 kwietnia 2009 r. Prezydium podjęło decyzję o nowelizacji przepisów z dnia 12 czerwca 1990 r. (zwaną dalej „decyzją z dnia 1 kwietnia 2009 r.”). Zmiany polegały w szczególności na zastosowaniu następujących środków:

–        podwyższenia ze skutkiem od pierwszego dnia urzędowania parlamentu siódmej kadencji – tj. od dnia 14 lipca 2009 r. – wieku emerytalnego z 60 do 63 lat (art. 1 przepisów z dnia 12 czerwca 1990 r.);

–        zniesienia ze skutkiem natychmiastowym możliwości wypłaty części uprawnień emerytalnych w formie kapitału (art. 3 przepisów z dnia 12 czerwca 1990 r.);

–        zniesienia ze skutkiem natychmiastowym możliwości wcześniejszej emerytury po ukończeniu 50 lat (art. 4 przepisów z dnia 12 czerwca 1990 r.).

14      Jako uzasadnienie tych środków Prezydium podało, w motywach pierwszym i drugim decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r., istotne pogorszenie się stanu funduszu emerytalnego z powodu trwającego kryzysu finansowego i gospodarczego, a także perspektywę, że po wejściu w życie statutu posła w lipcu 2009 r., z powodu zaprzestania opłacania składek przez członków oraz niewystarczających wyników inwestycyjnych, dostępne zasoby gotówkowe funduszu mogą okazać się niewystarczające, z początkiem 2010 r., aby nadal mógł on wypełniać swoje zobowiązania związane z wypłacaniem świadczeń emerytalnych. W konsekwencji fundusz emerytalny może być zmuszony upłynnić swoje aktywa i dlatego należy podjąć środki w celu zapewnienia jak największego stopnia płynności aktywów funduszu.

 Okoliczności powstania sporu

15      Skarżący, Lord Inglewood oraz dziesięcioro innych skarżących, których nazwiska figurują w załączniku, jak również Marie‑Arlette Carlotti, byli posłami do Parlamentu. W tym charakterze przystąpili do uzupełniającego systemu emerytalnego i opłacali składki do funduszu przez różne okresy przed lipcem 2009 r.

16      W skargach złożonych w sekretariacie sądu, odpowiednio, w dniach 19 maja i 10 sierpnia 2009 r. skarżący wnieśli o stwierdzenie nieważności decyzji z dnia 9 marca 2009 r. (zob. pkt 12 powyżej) oraz z dnia 1 kwietnia 2009 r. Postanowieniem z dnia 15 grudnia 2010 r. w sprawach połączonych T‑219/09 i T‑326/09 Albertini i in. przeciwko Parlamentowi, Zb.Orz. s. II‑5935, Sąd odrzucił te skargi jako niedopuszczalne, uzasadniając to między innymi brakiem indywidualnego oddziaływania na skarżących decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r., będącej aktem o charakterze generalnym.

17      W pismach kierowanych do Parlamentu w okresie od dnia 20 stycznia do dnia 15 marca 2011 r. skarżący wnosili o umożliwienie im skorzystania z emerytury w ramach uzupełniającego systemu emerytalnego na podstawie przepisów obowiązujących przed wydaniem decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r.

18      W szczególności Georges Berthu, Guy Bono, Marie‑Arlette Carlotti, Brendan Donnelly, Catherine Guy‑Quint, William Richard Inglewood, Nicole Thomas‑Mauro, Gary Titley, Vincenzo Viola i Maartje van Putten wnieśli o umożliwienie im skorzystania z emerytury w wieku 60 lat. David Robert Bowe i Christine Margaret Oddy wnieśli o umożliwienie im skorzystania z wcześniejszej emerytury (w przypadku D.R. Bowe’a w wieku 56 lat i bez wskazania dokładnej daty w przypadku Ch.M. Oddy). Ponadto D.R. Bowe wniósł o umożliwienie skorzystania z emerytury uzupełniającej, częściowo w formie kapitału. Brendan Donnelly, W.R. Inglewood, Ch.M. Oddy oraz G. Titley wskazali, że również rozważają złożenie wniosku o taką wypłatę ich emerytury w formie kapitału, jednak na tym etapie nie sformułowali wprost takiego żądania.

19      W pismach wysłanych w okresie od dnia 10 lutego do dnia 28 marca 2011 r. (zwanych dalej „zaskarżonymi decyzjami”) Parlament poinformował skarżących o oddaleniu ich wniosków. W pismach tych kierownik wydziału ds. wynagrodzeń i uprawnień socjalnych posłów Parlamentu przypomniał w szczególności, że na podstawie decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r. wiek emerytalny został podniesiony z 60 do 63 lat, a możliwość wypłaty części emerytury w formie kapitału została zniesiona.

 Przebieg postępowania i żądania stron

20      Pismami złożonymi w sekretariacie Sądu, odpowiednio, w dniach 20 kwietnia i 31 maja 2011 r. skarżący wnieśli skargę w niniejszej sprawie.

21      Postanowieniem z dnia 15 września 2011 r., wydanym po wysłuchaniu stron, prezes czwartej izby Sądu połączył sprawy do celów procedury pisemnej, procedury ustnej oraz wydania wyroku.

22      Odpowiednio, w dniach 5 i 17 października 2012 r., w następstwie środków organizacji postępowania zastosowanych przez Sąd, skarżący przedłożyli określone dokumenty oraz odpowiedzieli na pytania Sądu.

23      W dniu 29 października 2012 r., w ramach jednego ze środków organizacji postępowania, Sąd skierował do Parlamentu pytania, na które ten miał udzielić odpowiedzi na rozprawie.

24      Skarżący wnoszą do Sądu o:

–        stwierdzenie niezgodności z prawem decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r.;

–        stwierdzenie nieważności zaskarżonych decyzji;

–        obciążenie Parlamentu kosztami postępowania.

25      Parlament wnosi do Sądu o:

–        oddalenie skarg;

–        obciążenie skarżących kosztami postępowania.

 Co do prawa

26      Swoje skargi skarżący motywują zasadniczym zarzutem niezgodności z prawem, który kierują przeciwko decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r., a na jego poparcie podnoszą pięć zarzutów, dotyczących, po pierwsze, naruszenia ich praw nabytych oraz zasady pewności prawa i ochrony uzasadnionych oczekiwań, po drugie, naruszenia zasad proporcjonalności i równości traktowania, po trzecie, naruszenia art. 29 przepisów ZKDP, po czwarte, oczywistego błędu w ocenie, oraz po piąte – naruszenia dobrej wiary przy realizacji umów.

27      W tym miejscu należy wskazać, że decyzyjna treść zaskarżonych aktów, polegająca na odmowie umożliwienia skarżącym skorzystania z ich emerytury uzupełniającej w wieku 60 lat bądź to w drodze emerytury wcześniejszej, bądź częściowo w formie kapitału, jest zdeterminowana decyzją z dnia 1 kwietnia 2009 r., która zlikwidowała te możliwości. W konsekwencji zaskarżone decyzje są decyzjami powiązanymi i uwzględnienie skargi może nastąpić jedynie w razie zasadności zasadniczego zarzutu niezgodności z prawem. Jeżeli natomiast nie będzie można stwierdzić niezgodności z prawem decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r., skargi trzeba będzie oddalić.

 W przedmiocie zarzutu pierwszego, dotyczącego naruszenia praw nabytych oraz zasad pewności prawa i ochrony uzasadnionych oczekiwań

28      Pierwszy zarzut skarżących składa się z dwóch części, z których pierwsza dotyczy naruszenia ich praw nabytych, a druga naruszenia zasad pewności prawa i uzasadnionych oczekiwań.

 W przedmiocie części pierwszej, dotyczącej naruszenia praw nabytych skarżących

29      Skarżący powołują się na orzecznictwo Unii, zgodnie z którym co do zasady nie jest możliwe podważenie praw nabytych. Ich zdaniem podwyższenie wieku emerytalnego do 63 lat narusza art. 27 ust. 2 statutu posła (zob. pkt 8 niniejszego wyroku). Uważają, że prawo do emerytury uzupełniającej nabyli przed dniem 1 kwietnia 2009 r. W ich przekonaniu prawo takie powstało bowiem z upływem minimalnego okresu składkowego i określenie szczegółowego sposobu korzystania z tego prawa powinno nastąpić na podstawie zasad normujących wypłaty wynikających z przepisów z dnia 12 czerwca 1990 r. obowiązujących w tym dniu. Na etapie repliki skarżący dodali, że zgodnie z wyrokiem Sądu z dnia 18 października 2011 r. w sprawie T‑439/09 Purvis przeciwko Parlamentowi, Zb.Orz. s. II-7231, decyzja z dnia 1 kwietnia 2009 r. nie ma zastosowania do ośmiorga skarżących, którzy zaprzestali pełnienia urzędu posła przed 2009 r., gdyż nabyli oni już swoje prawo do emerytury w chwili zaprzestania pełnienia urzędu.

30      Parlament zasadniczo podnosi, że warunki nabycia prawa do emerytury uzupełniającej, określone w przepisach z dnia 12 czerwca 1990 r., mają charakter kumulatywny i dopiero spełnienie ostatniego z nich stanowi zdarzenie powodujące powstanie prawa do emerytury.

31      Z uwagi na to, że skarżący powołują się na naruszenie ich praw nabytych przez decyzję z dnia 1 kwietnia 2009 r., przede wszystkim należy ustalić, czy na dzień wejścia w życie rzeczonej decyzji rzeczywiście uzyskali oni prawo do emerytury uzupełniającej.

32      W tej kwestii należy przypomnieć, że decyzja z dnia 1 kwietnia 2009 r. ma charakter generalny, a zatem również charakter normatywny, gdyż znajduje zastosowanie do ogółu posłów obecnie lub w przyszłości ubezpieczonych w uzupełniającym systemie emerytalnym będących lub mogących stać się członkami dobrowolnego funduszu emerytalnego (ww. w pkt 16 postanowienie w sprawach połączonych Albertini i in. przeciwko Parlamentowi, pkt 42). Jako akt o charakterze generalnym, niekierowany do określonego adresata, decyzja ta nie wymagała indywidualnego doręczenia, lecz jej wejście w życie wymagało publikacji. Zgodnie bowiem z podstawową zasadą porządku prawnego Unii akt pochodzący od władz publicznych nie może wywoływać skutków wobec jednostek, dopóki nie uzyskają one możliwości zapoznania się z nim (wyrok Trybunału z dnia 25 stycznia 1979 r. w sprawie 98/78 Racke, Rec. s. 69, pkt 15).

33      Ponieważ nie chodziło o akt, dla którego art. 254 WE przewidywał publikację w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, za wystarczający należy uznać każdy użyteczny sposób publikacji. Jak podnosi Parlament, skoro decyzja z dnia 1 kwietnia 2009 r. stanowiła akt jego wewnętrznej organizacji, należy uznać za dopuszczalne podanie jej do wiadomości zainteresowanych zgodnie z zasadami przyjętymi w instytucji odnośnie do takich środków. W tej kwestii należy wskazać, że Trybunał orzekł już, iż zmiana załącznika do przepisów ZKDP może być podana do wiadomości urzędujących posłów zgodnie z tradycyjnymi metodami komunikacji wewnętrznej Parlamentu i że nie musi być doręczana zainteresowanym posłom indywidualnie i za potwierdzeniem odbioru (wyrok Trybunału z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie C‑470/00 P Parlament przeciwko Ripa di Meana i in., Rec. s. I‑4167, pkt 67, 70).

34      W tej kwestii należy stwierdzić, że publikacja w intranecie Parlamentu, dokonana zgodnie ze zwyczajowymi praktykami stosowanymi przez Parlament, była wystarczająca w stosunku do urzędujących posłów. Natomiast z uwagi na fakt, że byli posłowie nie mieli już dostępu do intranetu Parlamentu, konieczna w stosunku do nich była publikacja w Internecie. Należy zatem ustalić, czy taka publikacja miała miejsce w niniejszej sprawie.

35      W odpowiedzi na pytania Sądu Parlament, po pierwsze, wskazał, że protokół z posiedzenia Prezydium w dniu 1 kwietnia 2009 r., zawierający decyzję z dnia 1 kwietnia 2009 r., został ogłoszony w jego intranecie, we wszystkich wersjach językowych, w dniu 11 maja 2009 r. Po drugie, Parlament wskazał, że decyzja była dostępna na jego stronie internetowej od dnia 12 lub 13 maja 2009 r., z wyjątkiem wersji językowych duńskiej i słowackiej, które stały się dostępne dopiero w dniu 27 maja 2009 r. Informacje te, poparte zrzutami ekranu potwierdzającymi utworzenie lub zmiany omawianych dokumentów w wymienionych dniach, nie zostały zakwestionowane przez skarżących.

36      Należy zatem oddalić argument skarżących, zgodnie z którym na decyzję z dnia 1 kwietnia 2009 r. nie można się wobec nich powołać z powodu braku jej doręczenia w prawidłowej i należytej formie.

37      Sąd uważa, że Parlament tym samym w wystarczający sposób wykazał, że decyzja z dnia 1 kwietnia 2009 r. została opublikowana w jego intranecie w dniu 11 maja 2009 r. oraz na jego stronie internetowej w dniach 13 i 27 maja 2009 r., w zależności od wersji językowej. Jako akt o charakterze ogólnym decyzja ta powinna była wejść w życie w tej samej chwili w odniesieniu do wszystkich osób, na których sytuację prawną ma ona wpływ, zarówno ze względów pewności prawa, jak i ze względów związanych z zasadą równości traktowania (zob. podobnie wyrok Trybunału z dnia 17 marca 2011 r. w sprawie C‑221/09 AJD Tuna, Zb.Orz. s. I-1655, pkt 113). Ponadto, skoro – jak przypomniano w pkt 32 powyżej – istnienie możliwości zapoznania się przez jednostkę z danym aktem warunkuje możliwość powołania się przeciwko tej jednostce na taki akt, do celów tych należy przyjąć datę, w której ostatni z zainteresowanych miał możliwość zapoznania się z danym aktem.

38      W konsekwencji należy stwierdzić, że w świetle okoliczności sprawy oraz w szczególności faktu, że niektóre z osób, których dotyczyła decyzja z dnia 1 kwietnia 2009 r., nie miały już dostępu do środków wewnętrznej komunikacji Parlamentu, decyzja weszła w życie – w odniesieniu do wszystkich ubezpieczonych w uzupełniającym systemie emerytalnym – w dniu 27 maja 2009 r. Oceny, czy skarżącym przysługiwały prawa nabyte, należy zatem dokonać na ten dzień.

39      W tym zakresie należy przeprowadzić rozróżnienie między z jednej strony prawem do emerytury uzupełniającej „zwykłej”, uzyskiwanym w wieku 60 lat, a z drugiej strony prawem do wcześniejszej emerytury uzupełniającej, uzyskiwanym od wieku 50 lat, jak również prawem do otrzymania emerytury częściowo w formie kapitału.

–       W przedmiocie prawa do emerytury uzupełniającej w wieku 60 lat

40      Zgodnie z art. 1 ust. 1 przepisów z dnia 12 czerwca 1990 r. (zob. pkt 4 powyżej) „każdy poseł do Parlamentu Europejskiego, który odprowadzał składki do [uzupełniającego] systemu emerytalnego przez okres co najmniej dwóch lat, nabywa, po zaprzestaniu pełnienia urzędu, od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym ukończy 60 lat, prawo do dożywotniej emerytury”. Ze sformułowania tego wyraźnie wynika, że w celu nabycia prawa do emerytury uzupełniającej poseł powinien spełnić kumulatywnie wszystkie wymienione warunki, to jest, po pierwsze, uiszczać składki na dobrowolne ubezpieczenie emerytalne przez co najmniej dwa lata, po drugie, zaprzestać pełnienia urzędu, oraz po trzecie, ukończyć 60 lat. To zatem fakt spełnienia przez posła lub byłego posła ostatniego warunku, niezależnie od jego treści, stanowi zdarzenie powodujące powstanie prawa do emerytury uzupełniającej.

41      Wniosku takiego nie podważa ww. w pkt 29 wyrok w sprawie Purvis przeciwko Parlamentowi. Skarżący powołują się w szczególności na pkt 37 tego wyroku, który brzmi następująco:

„Zdaniem Sądu rozstrzygające znaczenie ma tutaj data 14 lipca 2009 r. [jako data mająca znaczenie dla określenia przepisów właściwych w odniesieniu do uprawnień emerytalnych skarżącego]. Zdarzenie powodujące nabycie uzupełniających uprawnień emerytalnych zostało bowiem określone w art. 1 ust. 1 przepisów z dnia 12 czerwca 1990 r. jako dzień zaprzestania pełnienia urzędu [...], z czym obie strony się zgadzają. Ponadto to tego dnia skarżący przestał pełnić swój urząd [...]. Wynika z tego, że przed dniem 14 lipca 2009 r. wszelkie wyliczenia wysokości emerytury skarżącego z konieczności miały wyłącznie wstępny charakter. Tym samym za moment mający znaczenie dla celu ustalenia, jakie przepisy są w niniejszej sprawie właściwe, należy przyjąć datę nabycia uprawnień emerytalnych, tj. dzień 14 lipca 2009 r.”.

42      W tej kwestii należy zauważyć, że o ile prawdą jest, że zdanie drugie tego punktu jest sformułowane w taki sposób, iż – czytane osobno – mogłoby rzeczywiście stwarzać wrażenie, że jedynie zaprzestanie pełnienia urzędu posła stanowi zdarzenie powodujące nabycie uzupełniających uprawnień emerytalnych, o tyle jednak z kontekstu oraz z pozostałych punktów tego samego wyroku wynika, iż zdanie to nie ustanawia zasady ogólnej, lecz dotyczy jedynie konkretnych okoliczności rozpatrywanej sprawy, w których zaprzestanie przez skarżącego pełnienia urzędu posła było ostatnim spośród warunków wymienionych w art. 1 ust. 1 przepisów z dnia 12 czerwca 1990 r., który ten skarżący powinien był spełnić.

43      Po pierwsze bowiem, zdanie drugie pkt 37 ww. w pkt 29 wyroku w sprawie Purvis przeciwko Parlamentowi opiera się – bez przytaczania treści przepisu – na art. 1 ust. 1 przepisów z dnia 12 czerwca 1990 r., który, jak przypomniano w pkt 40 powyżej, wymienia trzy kumulatywne warunki nabycia uzupełniających uprawnień emerytalnych.

44      Po drugie, w zdaniu drugim pkt 38 ww. w pkt 29 wyroku w sprawie Purvis przeciwko Parlamentowi stwierdzone zostało, że art. 1 ust. 1 przepisów z dnia 12 czerwca 1990 r. należy interpretować w ten sposób, że uprawnienia emerytalne posłów należne im są z mocy prawa „po spełnieniu wszystkich wymienionych w nim warunków”. Gdyby decydujący był jedynie warunek dotyczący zaprzestania pełnienia urzędu, użycie w tym zdaniu wyrazu „warunki” w liczbie mnogiej nie miałoby sensu.

45      Po trzecie, zdanie pierwsze pkt 50 ww. w pkt 29 wyroku w sprawie Purvis przeciwko Parlamentowi precyzuje, że „posłowie nabywają uzupełniające prawa emerytalne wraz z osiągnięciem wieku emerytalnego, który, zgodnie z art. 1 przepisów z dnia 12 czerwca 1990 r., został określony na 60 lat”. Okoliczność, że zdanie to z kolei wymienia tylko jeden z warunków zawartych w tym przepisie, inny niż warunek wymieniony wcześniej, wynika z faktu, że owo zdanie wpisuje się w kontekst oddalenia specyficznego argumentu podniesionego przez stronę skarżącą w tej sprawie, które to oddalenie opierało się na rozumowaniu dotyczącym wieku. I tak, czytane łącznie ze zdaniem drugim pkt 37 tego samego wyroku, ilustruje ono, iż okoliczność, że jeden z warunków nabycia uprawnień emerytalnych wymienionych w art. 1 ust. 1 przepisów z dnia 12 czerwca 1990 r. jest wymieniony odrębnie, nie oznacza, by był ważniejszy niż pozostałe, a nawet by był czynnikiem decydującym.

46      Ponadto w swoich skargach – złożonych, zanim zapadł ww. w pkt 29 wyrok w sprawie Purvis przeciwko Parlamentowi – skarżący sami posługiwali się argumentem wywodzonym z faktu spełnienia innego warunku, wyodrębnionego spośród warunków wymienionych w art. 1 ust. 1 przepisów z dnia 12 czerwca 1990 r., to jest dotyczącego minimalnego okresu składkowego, by dowieść, że w ten tylko sposób nabyli prawo do emerytury niezależnie od wieku i daty zaprzestania pełnienia urzędu posła. Rozumowanie to, które myli ukończenie minimalnego okresu składkowego z datą nabycia prawa do emerytury, jest jedynie dodatkową ilustracją faktu, że prawo do emerytury może zostać nabyte dopiero w chwili, gdy zostaną spełnione w sposób kumulatywny wszystkie warunki z rzeczonego art. 1 ust. 1.

47      W konsekwencji, skoro na dzień 27 maja 2009 r. żadne ze skarżących nie ukończyło 60 lat, to w tym dniu nie nabyli jeszcze prawa do uzupełniających świadczeń emerytalnych.

–       W przedmiocie prawa do wcześniejszej emerytury uzupełniającej od ukończenia 50 lat oraz prawa do wypłaty części uzupełniających świadczeń emerytalnych w formie kapitału

48      Inaczej niż w przypadku „zwykłej” emerytury, którą poseł nabywa z mocy prawa z chwilą spełnienia warunków prawnych ustanowionych w art. 1 ust. 1 przepisów z dnia 12 czerwca 1990 r. (zob. pkt 44 powyżej), nabycie prawa do wcześniejszej emerytury zakładało ponadto – zgodnie z dawnym art. 3 zdanie pierwsze tych przepisów – ukończenie przez zainteresowanego 50 lat i złożenie wyraźnego wniosku w tym przedmiocie.

49      O ile prawdą jest, że większość skarżących – to jest G. Berthu, D.R. Bowe, B. Donnelly, Lord Inglewood, Ch.M. Oddy, N. Thomas‑Mauro, V. Viola i M. Van Putten, którzy na dzień 27 maja 2009 r. zaprzestali pełnienia urzędu posła i przekroczyli wiek 50 lat – przed dniem wejścia w życie, w dniu 27 maja 2009 r., decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r. miała prawo złożenia wniosku o umożliwienie im skorzystania z wcześniejszej emerytury uzupełniającej, to jednak żadne z nich nie złożyło przed tym dniem takiego wniosku. W konsekwencji nie mogli oni uzyskać prawa do wcześniejszej emerytury.

50      Co się tyczy prawa do wypłaty części uzupełniających świadczeń emerytalnej w formie kapitału, to chodziło tu jedynie o opcję wypłaty emerytury, na którą mogli się zdecydować posłowie ubezpieczeni w systemie. Wybór tej opcji zakładał więc, że prawo do emerytury już istniało. Tymczasem, jak wykazano powyżej, na dzień 27 maja 2009 r. skarżący nie nabyli ani prawa do uzupełniających świadczeń emerytalnych, ani prawa do wcześniejszej emerytury. W konsekwencji zniesienie możliwości wypłaty części świadczeń emerytalnej w formie kapitału nie mogło mieć wpływu na prawa nabyte skarżących.

51      Wniosku tego nie mogą podważyć pozostałe argumenty skarżących.

52      Po pierwsze, skarżący powołują się na art. 27 ust. 2 statutu posła, dotyczący ochrony praw nabytych w ramach systemu uzupełniających świadczeń emerytalnych (zob. pkt 8 powyżej), a także na notę sekretarza generalnego Parlamentu z dnia 24 listopada 2005 r., w której odwołano się do tego przepisu.

53      W kwestii tej wystarczy wskazać, że skoro statut posła wszedł w życie dopiero w dniu 14 lipca 2009 r., co sami skarżący podkreślają w swoich pismach, artykuł ten nie miał zastosowania do decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r., która weszła w życie wcześniej. Ponadto, jak wskazano w pkt 47, 49 i 50 powyżej, skarżący nie potrafili wykazać jakiegokolwiek prawa nabytego podlegającego ochronie sprzed dnia wejścia w życie tej decyzji, to jest 27 maja 2009 r. Tym samym skarżący nie mogą powoływać się na art. 27 ust. 2 statutu posła.

54      Po drugie, na etapie repliki skarżący twierdzili, że w świetle szczególnego charakteru sprawowania urzędu posła każdy kolejny mandat powinien być rozpatrywany odrębnie, a zatem z upływem każdego mandatu nabywane są uprawnienia emerytalne związane z danym mandatem.

55      Ten zarzut szczegółowy opiera się w sposób dorozumiany, lecz konieczny na wniosku, jaki skarżący wyciągają z ww. w pkt 29 wyroku w sprawie Purvis przeciwko Parlamentowi, jakoby prawo do emerytury uzupełniającej było nabywane z chwilą zaprzestania sprawowania urzędu posła, bez względu na pozostałe warunki wymienione w art. 1 ust. 1 przepisów z dnia 12 czerwca 1990 r. (zob. pkt 29 powyżej). To bowiem w tym jedynie przypadku, a zatem w szczególności w oderwaniu od zwykłego wieku emerytalnego wynoszącego 60 lat, skarżący mogliby na koniec każdego kolejnego mandatu uzyskiwać prawo do osobnej emerytury z tytułu składek uiszczonych przez każde z nich w trakcie tych mandatów.

56      Jak stwierdzono tymczasem w pkt 40 powyżej, prawo do emerytury uzupełniającej powstaje dopiero w chwili, gdy poseł spełni ostatni – niezależnie od tego, który – z kumulatywnych warunków z art. 1 ust. 1 przepisów z dnia 12 czerwca 1990 r. Dla wszystkich skarżących w niniejszych sprawach warunkiem tym będzie warunek związany z wiekiem, ponieważ wszyscy oni uiszczali składki przez minimalny okres, wszyscy zaprzestali pełnienia urzędu i żadne z nich nie osiągnęło jeszcze wieku emerytalnego (60 lat przed dniem 14 lipca 2009 r., 63 lata po tym dniu). W konsekwencji nawet przy założeniu, że uprawnienia emerytalne, jak podnoszą skarżący, powinny być obliczane odrębnie dla każdego z kolejnych zakończonych przez nich mandatów, nie pozwoliłoby to na stwierdzenie, że nabyli oni prawo do emerytury przed wejściem w życie decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r.

57      Ten zarzut szczegółowy należy zatem uznać za pozbawiony znaczenia dla sprawy bez potrzeby badania, czy jest on – jak twierdzi Parlament – niedopuszczalny lub bezpodstawny.

58      Po trzecie, skarżący podnoszą argument dotyczący rażącego braku przepisów przejściowych. W tym względzie na tym etapie wystarczy stwierdzić, że argument ten jest nieistotny w ramach zarzutu opartego na naruszeniu praw nabytych. Argument ów zostanie rozpatrzony w ramach analizy zarzutu drugiego.

59      Mając na uwadze powyższe rozważania, pierwszą część zarzutu pierwszego, opartą na naruszeniu praw nabytych, należy oddalić.

 W przedmiocie części drugiej, dotyczącej naruszenia zasad pewności prawa i ochrony uzasadnionych oczekiwań

–       W przedmiocie zarzutu szczegółowego dotyczącego naruszenia zasady pewności prawa

60      W odniesieniu do naruszenia zasady pewności prawa skarżący podnoszą trzy podstawowe argumenty. Po pierwsze, skarżący twierdzą, że przyjmując decyzję z dnia 1 kwietnia 2009 r., Prezydium naruszyło pewność prawa, jaka wiąże się z „umową o uzupełniające świadczenia emerytalne”, jak również zasadę kontynuacji zobowiązań umownych. Po drugie, zdaniem skarżących Prezydium nie było uprawnione do zmiany przepisów z dnia 12 czerwca 1990 r. Po trzecie, uważają oni, że zaskarżona decyzja działa z mocą wsteczną.

61      Po pierwsze, w tej kwestii wystarczy przypomnieć, że Sąd orzekł już, iż uzupełniający system emerytalny całkowicie wchodzi w skład uprawnień władzy publicznej, które zostały przyznane Parlamentowi, by mógł on wykonywać zadanie powierzone mu traktatami. W konsekwencji wynikające z tego systemu prawa i obowiązki Parlamentu i ubezpieczonych posłów wpisują się w wiążącą ich więź statutową i nie mają charakteru umownego, lecz publicznoprawny; stwierdzenia tego nie podważa okoliczność, że zainteresowany przystąpił do tego systemu dobrowolnie (zob. podobnie ww. w pkt 29 wyrok w sprawie Purvis przeciwko Parlamentowi, pkt 58–62).

62      Po drugie, Sąd stwierdził, że Prezydium było uprawnione do przyjęcia decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r. (ww. w pkt 29 wyrok w sprawie Purvis przeciwko Parlamentowi, pkt 63, 64).

63      Po trzecie, Sąd stwierdził, zasadniczo, że decyzja z dnia 1 kwietnia 2009 r. nie wywierała skutków na okres przed jej wejściem w życie, ponieważ dotyczyła jedynie posłów, którzy na ten dzień nie nabyli jeszcze prawa do emerytury uzupełniającej, a zatem nie miała skutków retroaktywnych (ww. w pkt 29 wyrok w sprawie Purvis przeciwko Parlamentowi, pkt 65, 66).

64      W związku z powyższym zarzut szczegółowy oparty na naruszeniu zasady pewności prawa należy w całości oddalić jako bezzasadny.

–       W przedmiocie zarzutu szczegółowego dotyczącego naruszenia zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań

65      Skarżący zwracają przede wszystkim uwagę na to, że przystąpili do uzupełniającego systemu emerytalnego, opierając się na jasnych i uprzednio ustalonych warunkach, oraz że cel realizowany przez Prezydium nie powinien być ważniejszy od ich interesu w zachowaniu ich praw nabytych. Ponadto te uzasadnione oczekiwania zostały wzmocnione przez przykładowe wyliczenia sporządzone w dniu 27 kwietnia 2001 r. przez stowarzyszenie na podstawie zasad mających zastosowanie przed przyjęciem decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r. Wreszcie w decyzji Prezydium z dnia 1 kwietnia 2009 r. Parlament przyznał, że powinien zagwarantować poszanowanie zobowiązań podjętych względem członków uzupełniającego systemu emerytalnego, i to niezależnie od sytuacji funduszu.

66      W tej kwestii wystarczy przypomnieć, że Sąd orzekł już, iż Parlament nie udzielił żadnego zapewnienia, które mogłoby spowodować po stronie posłów należących do uzupełniającego systemu emerytalnego powstanie uzasadnionych oczekiwań co do tego, że warunki tego systemu nie zostaną w przyszłości zmienione (ww. w pkt 29 wyrok w sprawie Purvis przeciwko Parlamentowi, pkt 70), że szacunki przedstawione przez stowarzyszenie nie pochodziły od Parlamentu (ww. w pkt 29 wyrok w sprawie Purvis przeciwko Parlamentowi, pkt 71) oraz że podjęte przez Prezydium na posiedzeniu w dniu 1 kwietnia 2009 r. zobowiązanie, w imieniu Parlamentu, do zagwarantowania posłom należącym do uzupełniającego systemu emerytalnego możliwości pobierania uzupełniających świadczeń emerytalnych nabytych w ramach funduszu po wyczerpaniu wszystkich jego środków ma na celu zagwarantowanie jedynie, w prawdopodobnym przypadku wyczerpania środków funduszu emerytalnego przed wypłatą wszystkich świadczeń emerytalnych zgromadzonych przez członków, nabytych przez nich uprawnień emerytalnych (ww. w pkt 29 wyrok w sprawie Purvis przeciwko Parlamentowi, pkt 73). Tymczasem, jak wskazano w pkt 47, 49 i 50 powyżej, skarżący na dzień 27 maja 2009 r. nie nabyli uprawnień emerytalnych.

67      W konsekwencji zarzut szczegółowy oparty na naruszeniu zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań i tym samym cały zarzut pierwszy należy oddalić.

 W przedmiocie zarzutu drugiego, dotyczącego naruszenia zasad proporcjonalności i równości traktowania

 W przedmiocie zarzutu szczegółowego dotyczącego naruszenia zasady proporcjonalności

68      Skarżący podnoszą, że decyzja z dnia 1 kwietnia 2009 r. w sposób nieproporcjonalny narusza ich interesy. Obserwowana w obowiązkowych systemach emerytalnych tendencja do przyznawania emerytury w wieku 63 lat nie ma ich zdaniem znaczenia w przypadku systemu dobrowolnego, który jest przedmiotem niniejszej sprawy. Ponadto uważają oni za nieproporcjonalne zniesienie „szczególnych sposobów wypłaty” przewidzianych w art. 3 i 4 przepisów z dnia 12 czerwca 1990 r. W szczególności ich zdaniem możliwe jest, bez powodowania problemów finansowych funduszu, obniżenie części praw emerytalnych wypłacanych w formie kapitału zamiast zlikwidowania tej możliwości.

69      Parlament nie zgadza się z tymi argumentami.

70      Tytułem wstępu należy przypomnieć, że zgodnie z zasadą proporcjonalności zgodność z prawem regulacji Unii uzależniona jest od warunku, by wprowadzane przez nią środki były właściwe do realizacji uzasadnionych celów i nie wykraczały poza to, co konieczne do ich osiągnięcia, przy założeniu, że w razie możliwości wyboru pomiędzy kilkoma odpowiednimi środkami należy co do zasady zastosować środek najmniej dolegliwy (wyrok Sądu z dnia 5 czerwca 1996 r. w sprawie T‑162/94 NMB France i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑427, pkt 69).

71      Ponadto należy przypomnieć, że prawodawca dysponuje szerokim zakresem uprawnień dyskrecjonalnych przy organizowaniu systemu zabezpieczenia społecznego (wyrok Sądu z dnia 29 listopada 2006 r. w sprawie T‑135/05 Campoli przeciwko Komisji, Zb.Orz.SP s. I‑A‑2‑297, II‑A‑2‑1527, pkt 71, 72; wyrok Sądu do spraw Służby Publicznej z dnia 19 czerwca 2007 r. w sprawie F‑54/06 Davis i in. przeciwko Radzie, Zb.Orz.SP s. I‑A‑1‑165, II‑A‑1‑911, pkt 65), takiego jak uzupełniający system emerytalny, którego dotyczy niniejsza sprawa. W tego rodzaju dziedzinie wpływ na zgodność z prawem przyjętego środka może mieć jedynie oczywiście niewłaściwy charakter tego środka w stosunku do zamierzonego celu (zob. ww. w pkt 70 wyrok w sprawie NMB France i in. przeciwko Komisji, pkt 70 i przytoczone tam orzecznictwo; ww. wyrok w sprawie Campoli przeciwko Komisji, pkt 143).

72      Wreszcie należy zauważyć, że zgodność aktu z prawem należy oceniać na podstawie okoliczności prawnych i faktycznych istniejących w chwili jego wydania (zob. postanowienie Prezesa Sądu z dnia 30 października 2003 r. w sprawach połączonych T‑125/03 R i T‑253/03 R Akzo Nobel Chemicals i Akcros Chemicals przeciwko Komisji, Rec. s. II‑4771, pkt 69 i przytoczone tam orzecznictwo; zob. podobnie wyrok Trybunału z dnia 17 maja 2001 r. w sprawie C‑449/98 P IECC przeciwko Komisji, Rec. s. I‑3875, pkt 87; wyrok Sądu z dnia 12 grudnia 2000 r. w sprawie T‑296/97 Alitalia przeciwko Komisji, Rec. s. II‑3871, pkt 86). W związku z tym przy ocenie proporcjonalności środków przyjętych w ramach decyzji z dnia kwietnia 2009 r. nie można uwzględnić ewentualnego przyszłego wzrostu aktywów funduszu uzupełniających świadczeń emerytalnych.

–       W przedmiocie prawnego uzasadnienia zamierzonego celu

73      Co się tyczy prawnego uzasadnienia zamierzonego celu decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r., Prezydium wskazało cztery cele, które zamierzało zrealizować, a konkretnie:

–        zagwarantowanie, że posłowie, którzy odprowadzali składki do uzupełniającego dobrowolnego systemu emerytalnego, będą otrzymywać świadczenia z tego systemu;

–        uniknięcie w miarę możliwości wszelkich konsekwencji finansowych dla podatników europejskich;

–        zagwarantowanie, że wszelkie koszty zostaną rozłożone w sposób sprawiedliwy, z należytym uwzględnieniem konieczności wyjaśnienia tej decyzji opinii publicznej;

–        utrzymanie w miarę możliwości płynności funduszy emerytalnych.

74      Należy uznać, że w ramach wykonywania swoich uprawnień w zakresie regulowania uzupełniającego systemu emerytalnego (ww. w pkt 29 wyrok w sprawie Purvis przeciwko Parlamentowi, pkt 63, 64) Parlament miał prawo realizować te cele. W szczególności należy w tej kwestii przypomnieć, że uzupełniający system emerytalny opiera się na wyliczeniach aktuarialnych, w ramach których całość rocznych składek ubezpieczonych i Parlamentu powinna zasadniczo pokrywać całość uprawnień emerytalnych uzyskanych w tym samym roku, przy czym składka ubezpieczonego odpowiada jednej trzeciej, a składka Parlamentu – dwóm trzecim (zob. podobnie ww. w pkt 29 wyrok w sprawie Purvis przeciwko Parlamentowi, pkt 45). Jeżeli w takim systemie okaże się, że prognozy dotyczące wyników aktywów funduszu były zbyt optymistyczne, należy wnosić, że składki ubezpieczonych i Parlamentu były zbyt niskie, by sfinansować odpowiadające im uprawnienia emerytalne. Z założenia uzasadnione jest więc, w celu zrównoważenia systemu, odwołanie się zarówno do ubezpieczonych, jak i do Parlamentu.

75      W tym kontekście należy oddalić argument, zgodnie z którym względy mające zastosowanie do obowiązkowych systemów emerytalnych nie mają znaczenia do celów uzasadnienia podwyższenia wieku emerytalnego w uzupełniającym systemie emerytalnym. Oczywiście prawdą jest, że z motywu trzeciego decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r. wynika, że wiek 63 lat jako nowy wiek emerytalny został, jak się wydaje, wybrany poprzez odniesienie do wieku emerytalnego przewidzianego w art. 14 statutu posła. Wciąż jednak, jak wynika z motywów pierwszego i drugiego tej decyzji, jak również z okoliczności towarzyszących jej przyjęciu, decyzja o podwyższeniu wieku emerytalnego była uzasadniona głównie trudną sytuacją finansową uzupełniającego funduszu emerytalnego, w szczególności ostrym kryzysem płynności przewidywanym w bliskiej przyszłości, a nie chęcią dostosowania się do określonego wieku emerytalnego przewidzianego w innych systemach. Argument ten należy zatem oddalić.

–       W przedmiocie odpowiedniego charakteru podjętych środków w stosunku do realizacji zamierzonego celu

76      Co się tyczy odpowiedniego charakteru podjętych środków w stosunku do realizacji zamierzonego celu, należy przypomnieć sytuację ekonomiczną funduszu emerytalnego na początku 2009 r., w szczególności tę, która została opisana w pkt 4–6 noty sekretarza generalnego Parlamentu z dnia 1 kwietnia 2009 r. skierowanej do członków Prezydium, jak również w motywach pierwszym i drugim decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r. Sytuacja ta polegała na istotnym pogorszeniu stanu funduszu emerytalnego z powodu trwającego kryzysu finansowego i gospodarczego, a także na perspektywie, że po wejściu w życie statutu posła w lipcu 2009 r., z powodu zaprzestania opłacania składek przez członków oraz niewystarczających wyników inwestycyjnych, dostępne zasoby gotówkowe funduszu mogą okazać się z początkiem 2010 r. niewystarczające, aby nadal mógł on wypełniać swoje zobowiązania związane z wypłacaniem świadczeń emerytalnych.

77      W szczególności wartość aktywów funduszu od końca 2006 r. do początku 2009 r. odnotowała spadek w wysokości 28,3%, co obrazuje poniższa tabela:

	31/12/2006	30/06/2007	30/06/2008	30/09/2008	31/12/2008	28/02/2009
Wartość aktywów (EUR)	202 153 585	218 083 135	189 406 299	180 628 488	159 047 636	144 973 916

78      Podobnie wskaźnik pokrycia należnych świadczeń emerytalnych, który w dniu 30 czerwca 2007 r. wynosił 92%, w dniu 31 grudnia 2008 r. wynosił już tylko 63%.

79      Ponadto zgodnie z notą sekretarza generalnego Parlamentu z dnia 1 kwietnia 2009 r. koszt związany z wypłatą świadczeń szacowany był na 1 000 000 EUR miesięcznie od początku sierpnia 2009 r. Przewidywano również, że od 2010 r. płynne środki funduszu będą niewystarczające, by wywiązać się z obowiązku wypłaty świadczeń emerytalnych, i w konsekwencji wypłata świadczeń będzie wymagała likwidacji aktywów. Ze sprawozdań dotyczących płynności funduszu emerytalnego na dzień 28 lutego 2009 r. wynika bowiem, że skumulowana wartość środków płynnych stowarzyszenia i SICAV, czyli środków dostępnych natychmiast bez konieczności ponoszenia dodatkowych kosztów, na pokrycie bieżących zobowiązań, wynosiła na ten dzień ok. 5 000 000 EUR. Zgodnie z notą sekretarza generalnego Parlamentu z dnia 1 kwietnia 2009 r. wyczerpanie wszystkich aktywów funduszu przewidywano na 2023 r.

80      Prognozy te zostały sporządzone na podstawie symulacji ex ante przygotowanych przez Parlament na dzień 1 kwietnia 2009 r. z uwzględnieniem niezależnego opracowania aktuarialnego zleconego przez Parlament, oceniającego sytuację funduszu na dzień 30 czerwca 2007 r. (zwanego dalej „pierwotnym opracowaniem”), a także jego uaktualnień z dnia 31 grudnia 2008 r. oraz z dnia 28 lutego 2009 r. Symulacje te przewidywały, że 105 posłów należących do uzupełniającego systemu emerytalnego wystąpi o przyznanie świadczeń w drugiej połowie 2009 r. Liczba ta została ustalona z uwzględnieniem wyłącznie tych członków, którzy w drugiej połowie 2009 r. powinni osiągnąć wiek 60 lat, oraz biorąc pod uwagę średni wskaźnik odnawialności składu posłów, który wynosił 50%. Jeżeli wszyscy ze 105 posłów zechcieliby otrzymać 25% swoich uzupełniających świadczeń emerytalnych w formie wypłaty kapitału, oznaczałoby to dla funduszu dodatkowy koszt w wysokości ok. 7 900 000 EUR, co, mając na względzie niski stan dostępnych zasobów gotówkowych, zmusiłoby go do sprzedaży części jego aktywów po cenie mocno zaniżonej wskutek kryzysu. Symulacje te nie uwzględniały natomiast posłów, którzy mogli wystąpić o wcześniejszą emeryturę, poczynając od wieku 50 lat, gdyż możliwość ta z rzadka była wybierana w przeszłości.

81      W świetle wszystkich tych okoliczności okazuje się, że decyzja z dnia 1 kwietnia 2009 r. mogła realizować kilka celów wskazanych w pkt 73 powyżej lub przynajmniej przyczyniać się do ich realizowania.

82      Zarówno bowiem podwyższenie o trzy lata wieku emerytalnego, jak i zniesienie możliwości otrzymania świadczeń emerytalnych częściowo w formie kapitału oraz likwidacja wcześniejszej emerytury spowodowały odroczenie płatności, których w innej sytuacji fundusz musiałby dokonać w drugiej połowie 2009 r. Zatem środki te mogły w bezpośredniej przyszłości zapobiec kryzysowi płynności funduszu emerytalnego, konieczności sprzedaży aktywów na niekorzystnych warunkach oraz istotnej utracie zysków, realizując czwarty cel, o którym była mowa w pkt 73 powyżej.

83      Ponadto, w przeciwieństwie do dwóch pozostałych środków, podwyższenie wieku emerytalnego nie było obojętne dla aktuarialnej wartości świadczeń emerytalnych, których zainteresowani ubezpieczeni mogli się spodziewać, ponieważ całkowity okres pobierania emerytury uległ zmniejszeniu o trzy lata, zaś miesięczna kwota, jaką mieli pobierać przyszli emeryci, pozostała bez zmian. Tak więc środek ten mógł ponadto poprawić wskaźnik pokrycia należnych świadczeń emerytalnych w porównaniu do liczb wskazanych w pkt 78 powyżej, wspomagając tym samym realizację celów pierwszego, drugiego i trzeciego, o których była mowa w pkt 73 powyżej.

84      Skarżący generalnie nie kwestionowali trudnej sytuacji ekonomicznej funduszu emerytalnego opisanej w pkt 76–79 powyżej, lecz podnieśli dwa argumenty mające podważyć wielkość prognozowanego deficytu oraz wskazaną przez Prezydium kwotę płynnych środków.

85      W pierwszej kolejności skarżący odwołują się do fragmentu pierwotnego opracowania, o którym mowa w pkt 80 powyżej. Z fragmentu tego wynika zasadniczo, że decyzja ubezpieczonego o pobieraniu świadczeń emerytalnych częściowo w formie kapitału jest prawie neutralna z aktuarialnego punktu widzenia i nie przyczynia się do żadnego deficytu w finansowaniu funduszu emerytalnego.

86      W tej kwestii należy, po pierwsze, przypomnieć, że Sąd stwierdził już, iż pierwotne sprawozdanie opierało się w szczególności na prognozie dotyczącej rocznej stopy zwrotu aktywów funduszu wynoszącej 6,99%, opartej na trendach przed dniem 30 czerwca 2007 r., podczas gdy rzeczywisty rozwój sytuacji w okresie od dnia 30 czerwca 2007 r. do dnia 28 lutego 2009 r. był trwale negatywny. Sąd wywiódł stąd, że wnioski wynikające z tego opracowania pozostają bez znaczenia, jeśli chodzi o sytuację finansową uzupełniającego funduszu emerytalnego w chwili uchwalenia decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r. (ww. w pkt 29 wyrok w sprawie Purvis przeciwko Parlamentowi, pkt 103, 104).

87      Po drugie, i w każdym razie, cytowany przez skarżących fragment pierwotnego opracowania dotyczy wyłącznie wypłaty części świadczeń emerytalnych w formie kapitału, a nie wcześniejszej emerytury lub podwyższenia wieku emerytalnego.

88      W związku z tym argument oparty na fragmencie pierwotnego opracowania należy oddalić.

89      W drugiej kolejności skarżący podnoszą, że wartość środków gotówkowych funduszu emerytalnego na dzień 28 lutego 2009 r. wynosiła ok. 8 000 000 EUR, nie zaś ok. 5 000 000 EUR, jak twierdzi Parlament (zob. pkt 79 powyżej). W tej kwestii podnoszą oczywisty błąd w ocenie ze strony Prezydium. Skarżący opierają się na korespondencji elektronicznej z marca 2011 r. Pierwsza wiadomość elektroniczna została wysłana w dniu 30 marca 2011 r. przez członka komitetu inwestycyjnego funduszu emerytalnego do administratora funduszu emerytalnego i zawierała w szczególności następujący fragment:

„Całkowita wartość środków gotówkowych na koniec lutego 2009 r. wynosiła ok. 8 mln EUR:

Gotówka Sicav 6 885 045 EUR [wraz z 3 869 848 EUR (strona 11 pakietu 2009 02 27 NAV)]

Gotówka stowarzyszenia 1 172 163 EUR”.

90      W tej kwestii należy przypomnieć, że Sąd orzekł już, iż kwota 8 mln EUR środków gotówkowych, wskazana w wiadomości elektronicznej z dnia 30 marca 2011 r. przytoczonej powyżej, wynika bez wątpienia z braku rozróżnienia między środkami dostępnymi w trybie natychmiastowym i bez kosztów a kwotami zainwestowanymi w lokaty, które nie były dostępne w trybie natychmiastowym bez konieczności ponoszenia dodatkowych kosztów (ww. w pkt 29 wyrok w sprawie Purvis przeciwko Parlamentowi, pkt 111).

91      W konsekwencji argument dotyczący korespondencji elektronicznej, podobnie jak cały zarzut szczegółowy dotyczący podnoszonego oczywistego błędu w ocenie, należy oddalić.

–       W przedmiocie wyboru jak najmniej dolegliwego środka

92      Co się tyczy wyboru jak najmniej dolegliwego środka, skarżący podnoszą w pierwszej kolejności, że całkowite uchylenie możliwości otrzymania przez członków uzupełniającego systemu emerytalnego części ich emerytury w formie wypłaty kapitału jest nieproporcjonalne, skoro można było ewentualnie zmniejszyć odsetek emerytury, która mogłaby zostać wypłacona w formie kapitału wcześniej lub ryczałtowo.

93      Z jednej strony należy zauważyć, że przybliżone wyliczenia przedstawione w pkt 79 powyżej zakładają, że każdy spośród 105 byłych posłów, którzy należeli do uzupełniającego systemu emerytalnego i byli uprawnieni do rozpoczęcia pobierania należnych im świadczeń w drugiej połowie 2009 r., może zdecydować się na wypłatę w maksymalnej wysokości, to jest w wysokości 25% swoich świadczeń emerytalnych w formie kapitału. Prawdą jest w związku z tym, że kwoty te odnosiły się do najgorszego możliwego scenariusza oraz że istotnie istniała możliwość, iż rzeczywiste wydatki funduszu w drugiej połowie 2009 r. będą niższe. Jednak scenariusza takiego nie można było wykluczyć.

94      Z drugiej strony, jak wskazano w pkt 80 powyżej, wyliczenia te nie uwzględniały ewentualnych wniosków o wcześniejszą emeryturę, lekceważąc w ten sposób niewielkie wprawdzie, lecz realne ryzyko finansowe dla funduszu emerytalnego. W tej kwestii należy podkreślić, że w sytuacji ekonomicznej funduszu emerytalnego, takiej, jaka została opisana powyżej, należało wykazać się przezornością i zagwarantować maksymalnie wysoką płynność krótkoterminową funduszu. W tym kontekście należy ponadto przypomnieć, że zarówno zniesienie możliwości wypłaty świadczeń w formie kapitału, jak i zlikwidowanie wcześniejszej emerytury były środkami neutralnymi z aktuarialnego punktu widzenia. W konsekwencji uchylenie tych możliwości stanowiło mało dolegliwy środek dla członków uzupełniającego systemu emerytalnego.

95      Wynika stąd, że ani zniesienie możliwości wypłaty świadczeń częściowo w formie kapitału, ani zlikwidowanie wcześniejszej emerytury nie mogą zostać uznane za oczywiście niewłaściwe, w rozumieniu orzecznictwa przytoczonego w pkt 71 powyżej, dla osiągnięcia celów wyznaczonych decyzją z dnia 1 kwietnia 2009 r., a wymienionych w pkt 73 powyżej. W konsekwencji środki te były zgodne z zasadą proporcjonalności.

96      W drugiej kolejności skarżący podnoszą, że podwyższenie wieku emerytalnego o trzy lata wymagało, w celu zachowania proporcjonalności, wprowadzenia przepisów przejściowych.

97      Po pierwsze, należy w tej kwestii przypomnieć, że decyzja z dnia 1 kwietnia 2009 r. zawierała przepis przejściowy. Bowiem mimo że wiek emerytalny został co do zasady poniesiony do 63 lat, poczynając od pierwszego dnia siódmej kadencji – to jest od dnia 14 lipca 2009 r. – to ubezpieczeni, którzy w tym dniu mieli ukończone 60 lat, mogli złożyć wniosek o przyznanie świadczeń emerytalnych w terminie trzech miesięcy. Skarżący domagają się zatem dodatkowych przepisów przejściowych na korzyść byłych posłów, którzy w dniu 14 lipca 2009 r. nie ukończyli jeszcze 60 lat.

98      Po drugie, trzeba przypomnieć, że – jak wskazano w pkt 74 powyżej – w sytuacji gdy okaże się, w przypadku systemu emerytalnego opierającego się na funduszu, że prognozy dotyczące wyników aktywów funduszu, na podstawie których określona była wysokość składek, były zbyt optymistyczne, należy uznać, że składki były w przeszłości zbyt niskie, by sfinansować odpowiadające im uprawnienia emerytalne, a zatem co do zasady usprawiedliwione jest, w celu zrównoważenia systemu, odwołanie się zarówno do ubezpieczonych, jak i do Parlamentu.

99      W niniejszej sprawie, jeżeli chodzi o wkład Parlamentu, należy podkreślić, że w ramach decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r., po pierwsze, w wypadkach przewidzianych w art. 1 ust. 5 i 6 przepisów z dnia 12 czerwca 1990 r., gdy ubezpieczony decyduje się na wyjście z systemu i odzyskanie swoich składek, Parlament rezygnuje z zapisów dających mu możliwość uzyskania zwrotu swojej części składek, która to część pozostaje tym samym w funduszu emerytalnym, a po drugie, gwarantuje on posłom należącym do uzupełniającego systemu emerytalnego ich świadczenia emerytalne nawet w wypadku wyczerpania funduszu.

100    W tej kwestii nie ma znaczenia, czy – jak skarżący podnieśli na rozprawie – takie zobowiązanie Parlamentu istniało już przed decyzją z dnia 1 kwietnia 2009 r. Nawet przy założeniu, że tak było, należy wziąć pod rozwagę fakt, że mimo środków przyjętych w decyzji przedwczesne wyczerpanie pozostało przewidywalne.

101    I tak, z pierwotnego opracowania wynika, że płatności z funduszu emerytalnego tytułem uzupełniających świadczeń emerytalnych będą dokonywane do 2088 r. Natomiast w sprawozdaniu aktuariusza funduszu uzupełniających świadczeń emerytalnych sporządzonym w kwietniu 2010 r. i uwzględniającym sytuację na dzień 31 grudnia 2009 r., którego wnioski nie były kwestionowane przez strony, zawarto stwierdzenie, że z uwzględnieniem środków przyjętych na podstawie decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r. data wyczerpania funduszu ulega przesunięciu jedynie o trzy lata, na rok 2026, i to w szczególności dzięki wyjątkowej stopie zwrotu za rok 2009, wynoszącej 17%.

102    W konsekwencji bardzo prawdopodobne jest, że wszystkie wydatki funduszu emerytalnego w latach 2026–2088 będą obciążać Parlament.

103    Jeżeli chodzi o wkład ubezpieczonych do funduszu uzupełniających świadczeń emerytalnych, to w pkt 94 powyżej wskazano już, że zniesienie możliwości skorzystania z emerytury wcześniej lub częściowo w formie kapitału jest obojętne z aktuarialnego punktu widzenia. W konsekwencji podwyższenie wieku emerytalnego było jedynym środkiem mającym wpływ na wysokość świadczeń, których mogli spodziewać się ubezpieczeni, a zatem środkiem, który można uznać za wywierający wpływ na prawa ubezpieczonych będące w trakcie nabywania.

104    Po trzecie, należy powtórzyć za Parlamentem, że przyjęcie jakichkolwiek przepisów przejściowych byłoby niebezpieczne dla celów wskazanych w decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r. Jest to szczególnie prawdziwe w wypadku podniesienia wieku emerytalnego, którego skutkiem miało być w szczególności odroczenie o trzy lata początku wypłaty świadczeń uzupełniających dla wszystkich ubezpieczonych, którzy nie są już członkami Parlamentu i którzy na dzień 14 lipca 2009 r. nie mieli ukończonych 60 lat, przyczyniając się w ten sposób do zachowania płynności funduszu. Wprowadzenie przepisów przejściowych korzystnych dla tych ubezpieczonych skutkowałoby bowiem przyspieszeniem daty, od której mogliby domagać się uzupełniających świadczeń emerytalnych.

105    W tym kontekście należy również uwzględnić okoliczność, że uzupełniający system emerytalny posłów Parlamentu był w 2009 r. przewidziany do likwidacji. Po pierwsze bowiem, zgodnie z art. 27 ust. 4 statutu posła (zob. pkt 8 powyżej) nie mógł on przyjmować nowych członków po zakończeniu szóstej kadencji, to jest po dniu 13 lipca 2009 r. Po drugie, z tym samym dniem fundusz miał przestać być zasilany składkami znaczącej liczby ubezpieczonych niewybranych ponownie do Parlamentu. Wreszcie, zgodnie z przepisem wprowadzającym odstępstwo, wskazanym w pkt 97 powyżej, ci spośród ubezpieczonych, którzy nie zostali ponownie wybrani i mieli 60 lub więcej lat, mogli domagać się skorzystania z emerytury, poczynając dnia 14 lipca 2009 r.

106    W konsekwencji nie było możliwe stopniowe zrównoważenie uzupełniającego systemu emerytalnego posłów do Parlamentu w ciągu kilku lat poprzez ustanowienie korzystniejszych przepisów przejściowych. Przeciwnie, konieczne było podjęcie środków gwarantujących zachowanie w bezpośredniej przyszłości płynnych środków wystarczających do uniknięcia przedwczesnej sprzedaży aktywów funduszu emerytalnego. W takich warunkach jakiekolwiek dodatkowe ustępstwo na rzecz ubezpieczonych zbliżających się do wieku 60 lat mogło być niebezpieczne dla realizacji celów decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r. Skoro zatem przyjęcie mniej dolegliwych środków nie byłoby wystarczające do osiągnięcia poszczególnych celów wskazanych w pkt 73 powyżej, usprawiedliwione było przyjęcie środków wpływających na uprawnienia emerytalne będące w trakcie nabywania, to jest podwyższenie wieku emerytalnego, i to bez ustanawiania przepisów przejściowych na korzyść ubezpieczonych bliskich ukończenia na dzień 14 lipca 2009 r. wieku 60 lat.

107    W tej kwestii należy dodać, że podwyższenie wieku emerytalnego nie wykraczało poza to, co konieczne do osiągnięcia rzeczonych celów, czego wymaga orzecznictwo przytoczone w pkt 70 powyżej. Jak bowiem wskazano w pkt 100 i 101 powyżej, środek ten mógł jedynie odroczyć datę wyczerpania funduszu, które to wyczerpanie nadal pozostawało przewidywalne. Tak więc w szczególności cel w postaci „uniknięcia w miarę możliwości wszelkich konsekwencji finansowych dla podatników europejskich” nie został w pełni osiągnięty. Tym bardziej środki przyjęte w ramach decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r. nie mogą zostać zakwalifikowane jako oczywiście niewłaściwe w odniesieniu do celów wskazanych w pkt 73 powyżej, w rozumieniu orzecznictwa przytoczonego w pkt 71 powyżej.

108    Po trzecie wreszcie, skarżący podnoszą, że brak przepisów przejściowych nie może być uzasadniony, w świetle zasady proporcjonalności, w odniesieniu do celu decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r., ponieważ decyzja ta nie zawiera żadnego istotnego uzasadnienia pozwalającego na sprawdzenie, czy takie środki mogłyby zagrażać owemu celowi. Na rozprawie skarżący dodali, że przed uchwaleniem rzeczonej decyzji nie było konsultacji z członkami rady administracyjnej stowarzyszenia. W tej kwestii należy wskazać, że o ile prawdą jest, iż motywy pierwszy i drugi decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r. stanowią jedynie krótkie streszczenie sytuacji finansowej funduszu emerytalnego, o tyle jednak prawdą jest również, że motywy te wyraźnie wskazują na konieczność zachowania, na ile to możliwe, jego płynności. Jak wynika z rozważań przedstawionych w pkt 104–106 powyżej, to właśnie ta konieczność uzasadnia odstąpienie Prezydium od wprowadzenia do decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r. dodatkowych przepisów przejściowych. Ponadto przed uchwaleniem tej decyzji sytuacja finansowa funduszu, jak również planowane środki mające na celu jego uzdrowienie były w sposób wyczerpujący poruszane na spotkaniach z zarządzającymi funduszem oraz z przedstawicielami stowarzyszenia, z których ostatnie odbyło się w dniu 31 marca 2009 r. W tych okolicznościach skarżący nie mogą skutecznie powoływać się na brak istotnego uzasadnienia braku ustanowienia przepisów przejściowych.

109    W tej sytuacji zarzut szczegółowy dotyczący naruszenia zasady proporcjonalności należy oddalić.

 W przedmiocie zarzutu szczegółowego dotyczącego naruszenia zasady równości traktowania

110    Skarżący podnoszą, że decyzja z dnia 1 kwietnia 2009 r. ma charakter dyskryminujący, ponieważ podwyższa wiek emerytalny bez ustanowienia przepisów przejściowych. W tym kontekście skarżący podają dwa przykłady zmiany wspólnotowych systemów emerytalnych, w których Rada Unii Europejskiej ustanowiła przepisy przejściowe. Ponadto zdaniem skarżących ma miejsce nierówne traktowanie posłów wynikające z podziału na tych, którzy osiągnęli wiek 60 lat przed dniem 14 lipca 2009 r. i którzy mogli skorzystać z uzupełniających świadczeń emerytalnych bezpośrednio w wieku 60 lat, i tych, którzy kończą 60 lat po tym dniu i do których praw nabytych znajdą zastosowanie wszystkie ograniczenia wynikające z decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r. Skarżący wskazują, że posłowie, którzy osiągnęli wiek 60 lat przed dniem 14 lipca 2009 r., w aspekcie praw nabytych oraz ochrony uzasadnionych oczekiwań nie różnią się niczym od posłów młodszych, a w szczególności tych, którzy przed tym dniem spełniali warunki skorzystania z wcześniejszej emerytury lub byli bliscy ukończenia 60 lat.

111    Parlament nie zgadza się z tymi argumentami.

112    W świetle utrwalonego orzecznictwa naruszenie zasady równości traktowania następuje w sytuacji, gdy dwie kategorie osób, których sytuacja faktyczna i prawna nie różni się w istotny sposób, traktuje się odmiennie albo gdy sytuacje odmienne są traktowane w identyczny sposób (wyroki Sądu: z dnia 15 marca 1994 r. w sprawie T‑100/92 La Pietra przeciwko Komisji, RecFP s. I‑A‑83, II‑275, pkt 50; z dnia 16 kwietnia 1997 r. w sprawie T‑66/95 Kuchlenz‑Winter przeciwko Komisji, Rec. s. II‑637, pkt 55; zob. także podobnie wyrok Sądu z dnia 13 grudnia 2004 r. w sprawie T‑251/02 E przeciwko Komisji, Zb.Orz.SP s. I‑A‑359, II‑1643, pkt 123).

113    Ponadto w dziedzinie, w której prawodawca dysponuje szerokim zakresem uprawnień dyskrecjonalnych, sądowa kontrola przestrzegania zasady równości traktowania ogranicza się do sprawdzenia, czy dana instytucja nie wprowadziła zróżnicowania o charakterze arbitralnym lub oczywiście niewłaściwego (zob. ww. w pkt 71 wyroki: w sprawie Campoli przeciwko Komisji, pkt 97; w sprawie Davis i in. przeciwko Radzie, pkt 65 i przytoczone tam orzecznictwo).

114    W niniejszej sprawie, po pierwsze, skarżący porównują zmiany wprowadzone w uzupełniającym systemie emerytalnym posłów ze zmianami wprowadzonymi w systemie emerytalnym urzędników Unii w następstwie wejścia w życie rozporządzenia Rady (WE, Euratom) nr 723/2004 z dnia 22 marca 2004 r. zmieniającego regulamin pracowniczy urzędników Wspólnot Europejskich i warunki zatrudnienia innych pracowników Wspólnot Europejskich (Dz.U. L 124, s. 1) oraz ze zmianami wprowadzonymi w systemie emerytalnym członków Komisji Europejskiej i członków sądów Unii w następstwie wejścia w życie rozporządzenia Rady (WE, Euratom) nr 1292/2004 z dnia 30 kwietnia 2004 r. zmieniającego rozporządzenie nr 422/67/EWG, nr 5/67/Euratom określające uposażenie przewodniczącego i członków Komisji oraz prezesa, sędziów, rzeczników generalnych oraz sekretarza Trybunału Sprawiedliwości oraz prezesa, członków i sekretarza Sądu Pierwszej Instancji (Dz.U. L 243, s. 23). Skarżący zamierzają w ten sposób wykazać, że powinni oni, podobnie jak osoby, których dotyczyły wspomniane rozporządzenia, móc skorzystać z przepisów przejściowych.

115    W tej kwestii należy, po pierwsze, wskazać, co się tyczy przepisów przejściowych ustanowionych na rzecz członków Komisji i sądów Unii zajmujących stanowisko przed dniem 1 maja 2004 r., na gruncie rozporządzenia nr 1292/2004, że nie mogą one służyć jako punkt odniesienia w niniejszej sprawie, ponieważ nie dotyczą podwyższenia wieku emerytalnego, lecz jedynie obniżenia stopy rocznej kumulacji uprawnień emerytalnych.

116    Po drugie, jeżeli chodzi o zmianę systemu emerytalnego urzędników Unii, to podwyższenie wieku emerytalnego z 60 do 63 lat, wprowadzone rozporządzeniem nr 723/2004, było skuteczne wobec urzędników, którzy na dzień 1 maja 2004 r. byli już zatrudnieni, jedynie pod warunkiem, że na dzień 1 maja 2004 r. nie ukończyli jeszcze 30 lat. W przypadku urzędników w wieku od 30 do 49 lat, którzy byli już zatrudnieni w tym dniu, wiek emerytalny został ustalony stopniowo, w zależności od wieku, w przedziale od 62 lat i 8 miesięcy do 60 lat i 2 miesięcy. Wreszcie dla urzędników, którzy w dniu 1 maja 2004 r. byli już zatrudnieni oraz mieli ukończone 50 lat lub przepracowali 20 lat, pozostawiono wiek emerytalny wynoszący 60 lat.

117    Przepisy przejściowe przyjęte w ramach rozporządzenia nr 723/2004 zasadniczo polegały więc z jednej strony na wyłączeniu niektórych urzędników, którzy byli już zatrudnieni w dniu wejścia zmian w życie, a z drugiej strony na stopniowym wdrażaniu zmian, w zależności od wieku urzędników, którzy byli już zatrudnieni w dniu ich wejścia w życie.

118    W tym kontekście należy jednak wskazać, po pierwsze, że emerytura, której mogą oczekiwać urzędnicy Unii, stanowi w większości wypadków najważniejszy, a nawet jedyny składnik przychodu na starość, do którego mają prawo z tytułu działalności zawodowej. Natomiast wykonywanie mandatu posła do Parlamentu na ogół nie ma charakteru jedynej działalności zawodowej. Zazwyczaj ma miejsce po okresach innej działalności zawodowej posła, przed taką inną działalnością lub nawet równolegle z nią. W konsekwencji uzupełniające świadczenia emerytalne ze spornego systemu stanowią najczęściej tylko część przychodu na starość byłych posłów, którzy zazwyczaj nabywają inne uprawnienia emerytalne w związku z inną działalnością zawodową. Wynika stąd, że zmiana uzupełniającego systemu emerytalnego nie wpływa na ubezpieczonych w taki sposób, w jaki urzędników Unii dotyka zmiana ich systemu emerytalnego.

119    Po drugie, zmiana systemu emerytalnego urzędników Unii przyjęta w rozporządzeniu nr 723/2004 opierała się na innych powodach niż powody wskazane w decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r. w odniesieniu do zmian uzupełniającego systemu emerytalnego posłów do Parlamentu.

120    Co się tyczy bowiem podwyższenia wieku emerytalnego w systemie emerytalnym urzędników Unii, w motywie 29 rozporządzenia nr 723/2004 wskazano, że „zmiany demograficzne i zmieniająca się struktura wieku ludności nakłada wciąż rosnące obciążenie na wspólnotowy system rent i wymaga podniesienia wieku emerytalnego, a obniżenia rocznej stawki wzrostu emerytury, z zastrzeżeniem jednak zastosowania środków przejściowym wobec urzędników będących w trakcie służby”. Z motywu tego wyraźnie wynika, że podwyższenie wieku emerytalnego urzędników, jak również obniżenie stopy kumulacji uprawnień emerytalnych były sposobem dostosowania systemu emerytalnego do postępującej ewolucji demograficznej, a nie reakcją na ostry kryzys tego systemu. W tej sytuacji było możliwe, a nawet konieczne, wprowadzenie przepisów przejściowych na korzyść urzędników już zatrudnionych w dniu wejścia zmian w życie.

121    Jak natomiast wskazano już w pkt 75 powyżej, z motywów pierwszego i drugiego decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r., jak również z ogółu okoliczności towarzyszących jej przyjęciu wynika, że decyzja ta – a w szczególności decyzja o podwyższeniu wieku emerytalnego w ramach uzupełniającego systemu emerytalnego – była uzasadniona głównie nieuchronnym kryzysem płynności uzupełniającego funduszu emerytalnego. Ten kryzys nie wynikał z postępującej ewolucji demograficznej, lecz z łącznych skutków kryzysu finansowego, które spowodowały znaczne obniżenie wartości aktywów funduszu, oraz z braku równowagi między zmniejszonymi przychodami funduszu w formie składek wskutek braku nowych członków, poczynając od siódmej kadencji, rozpoczynającej się w 2009 r., a wydatkami funduszu, powiększonymi w związku z nieuchronnym przejściem na emeryturę znacznej liczby posłów, którzy nie zostali ponownie wybrani. W tej kwestii należy podkreślić, że ów brak równowagi był nierozerwalnie związany z uzupełniającym systemem emerytalnym z uwagi na jego przejściowy charakter, prowadzący do jego stopniowego wygaszania, począwszy od dnia wejścia w życie statutu posła siódmej kadencji w dniu 14 lipca 2009 r.

122    W odróżnieniu od sytuacji systemu emerytalnego urzędników Unii w 2004 r. uzupełniający fundusz emerytalny znajdował się w 2009 r. w sytuacji charakteryzującej wyjątkową pilnością, co uzasadniało ograniczenie do niezbędnego minimum przepisów przejściowych na korzyść ubezpieczonych w uzupełniającym systemie emerytalnym. W tej kwestii należy dodać, że wobec braku nowych przyjęć do uzupełniającego systemu emerytalnego od dnia 14 lipca 2009 r. środki przyjęte w decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r. dotyczyły w rzeczywistości jedynie posłów, którzy w tym dniu należeli do tego systemu. W takich okolicznościach wprowadzenie dodatkowych przepisów przejściowych na rzecz byłych członków, porównywalnych z przepisami ustanowionymi na rzecz urzędników Unii w rozporządzeniu nr 723/2004, całkowicie pozbawiłoby znaczenia przyjęte środki.

123    Wynika stąd, że skoro zmiany uzupełniającego systemu emerytalnego były uzasadnione sytuacją o szczególnie pilnym charakterze panującą na początku 2009 r., zwłaszcza w zakresie płynności i wskaźnika pokrycia należnych świadczeń emerytalnych, sytuacja skarżących nie jest podobna do sytuacji urzędników Unii objętych zmianami ich systemu emerytalnego wprowadzonymi rozporządzeniem nr 723/2004.

124    W związku z tym, skoro sytuacja faktyczna i prawna z jednej strony posłów, a z drugiej urzędników Unii jest w sposób istotny różna, możliwe było odmienne ich potraktowanie w zakresie wprowadzenia środków przejściowych.

125    Po drugie, skarżący porównują z jednej strony posłów, którzy ukończyli 60 lat przed dniem 14 lipca 2009 r. i którzy mogli skorzystać z emerytury w wieku 60 lat, a z drugiej strony posłów, którzy ukończyli 60 lat po tym dniu i którzy mogli skorzystać z emerytury dopiero w wieku 63 lat. Podczas gdy pierwsza grupa mogła korzystać z uzupełniających świadczeń emerytalnych od dnia 1 sierpnia 2009 r., druga grupa musiała czekać przynajmniej do dnia 1 sierpnia 2012 r. Niewielka różnica wieku mogła więc prowadzić do odroczenia o trzy lata możliwości skorzystania z uzupełniających świadczeń emerytalnych, i to, zgodnie z informacjami udzielonymi przez strony, dla około stu ubezpieczonych spośród ponad tysiąca należących do uzupełniającego systemu emerytalnego.

126    Taka sytuacja wynika z łączonego skutku art. 1 ust. 1 i art. 1 ust. 1a przepisów z dnia 12 czerwca 1990 r. w brzmieniu zmienionym decyzją z dnia 1 kwietnia 2009 r. Ta ostatnia wprowadziła bowiem datę graniczną – to jest dzień 14 lipca 2009 r. – wejścia w życie podwyższenia wieku emerytalnego do 63 lat, wskutek czego ubezpieczeni, którzy ukończyli 60 lat przed tym dniem i którzy nie zostali (ponownie) wybrani na posłów siódmej kadencji, mogli skorzystać z uzupełniających świadczeń emerytalnych od dnia 14 lipca 2009 r.

127    Na rozprawie, w odpowiedzi na pytanie Sądu, Parlament wskazał, że prawdą jest, iż negatywne skutki środków przyjętych decyzją z dnia 1 kwietnia 2009 r. dotknęły jedynie 10% ubezpieczonych w uzupełniającym systemie emerytalnym, jednak uznał on ten środek za mniej dolegliwy niż środki mające wpływ na miesięczną kwotę emerytury, jak generalne obniżenie miesięcznej kwoty emerytury wszystkich ubezpieczonych, w tym tych, którzy już otrzymują swoje uzupełniające świadczenie emerytalne.

128    W tej kwestii należy, po pierwsze, podkreślić, że ubezpieczeni, którzy w dniu wejścia w życie decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r. korzystali już z uzupełniających świadczeń emerytalnych, na ten dzień w pełni nabyli już swe prawa do emerytury uzupełniającej, podczas gdy, jak wskazano w pkt 47 powyżej, sytuacja taka nie miała miejsca w przypadku skarżących.

129    W związku z tym, skoro sytuacja faktyczna i prawna z jednej strony ubezpieczonych korzystających już w dniu wejścia w życie decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r. z uzupełniających świadczeń emerytalnych, a z drugiej skarżących jest w sposób istotny różna, możliwe było odmienne ich potraktowanie.

130    Po drugie, jeżeli chodzi o przepis przejściowy wprowadzony na korzyść ubezpieczonych kończących 60 lat w okresie między dniem wejścia w życie decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r., to jest dniem 27 maja 2009 r., a końcem szóstej kadencji w dniu 13 lipca 2009 r. (zob. pkt 97 powyżej), należy zauważyć, że w przypadku zmiany prawa zwyczajne, a nawet konieczne jest określenie daty granicznej, począwszy od której nowe prawo będzie miało zastosowanie do trwających sytuacji faktycznych. Określenie takiej granicznej daty jest więc co do zasady zgodne z prawem, nawet jeżeli w sposób nieunikniony skutkuje odmiennym traktowaniem sytuacji nieznacznie tylko różniących się między sobą w aspekcie czasowym.

131    Należy ponadto zauważyć, że ostatni z ubezpieczonych, którzy mogli korzystać z uzupełniających świadczeń emerytalnych w wieku 60 lat, różnili się od grupy skarżących, którzy musieli czekać do ukończenia 63 lat, ponieważ osiągnęli wiek emerytalny przed końcem szóstej kadencji, to jest dnia 13 lipca 2009 r. Spełniali więc wszystkie warunki ustanowione w art. 1 ust. 1 przepisów z dnia 12 czerwca 1990 r. dla korzystania z uzupełniających świadczeń emerytalnych z wyłączeniem jedynie – w przypadku tych, którzy byli członkami Parlamentu w czasie szóstej kadencji – zaprzestania pełnienia urzędu. Natomiast na dzień zmiany prawa, to jest 14 lipca 2009 r., skarżący nie osiągnęli jeszcze wieku emerytalnego według przepisów obowiązujących w tym dniu.

132    Tymczasem, jak słusznie zauważył Parlament, kryterium wieku przyjęte w decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r. nie tylko opiera się na elemencie obiektywnym, racjonalnym i niezależnym od woli prawodawcy, lecz jest także nieodłączną częścią każdego systemu emerytalnego jako element determinujący moment przejścia na emeryturę i wypłatę świadczenia emerytalnego. W konsekwencji kryterium tego, samego w sobie, nie można uznać za dyskryminacyjne lub nieproporcjonalne w kontekście zmiany systemu emerytalnego.

133    W tych okolicznościach odmienne traktowanie, którego doświadczyli skarżący w porównaniu z posłami, którzy przed dniem 14 lipca 2009 r. mieli ukończone 60 lat, nie może zostać uznane za dowolne lub oczywiście niewłaściwe w rozumieniu orzecznictwa przytoczonego w pkt 113 powyżej.

134    Wynika stąd, że należy oddalić zarzut szczegółowy dotyczący naruszenia zasady równości traktowania, jak również zarzut drugi w całości.

 W przedmiocie zarzutu trzeciego, dotyczącego naruszenia art. 29 przepisów ZKDP

135    Skarżący twierdzą, że Prezydium naruszyło art. 29 przepisów ZKDP, gdyż nie skonsultowało się z sekretarzem generalnym Parlamentu i z Kolegium Kwestorów Parlamentu przed uchwaleniem decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r.

136    Parlament nie zgadza się z tymi argumentami.

137    W tej kwestii należy przypomnieć, że Parlament orzekł już, iż art. 29 przepisów ZKDP dotyczy jedynie interpretacji i stosowania tych przepisów, nie zaś ich zmiany, a także, że zgodnie z regulaminem Parlamentu kwestorzy uczestniczą w posiedzeniach Prezydium z głosem doradczym (ww. w pkt 29 wyrok w sprawie Purvis przeciwko Parlamentowi, pkt 120–122).

138    O ile skarżący dodali na etapie repliki, że nie można uznać, by obowiązkowa konsultacja z kwestorami została skutecznie przeprowadzona, powołując się na ich udział w posiedzeniach Prezydium z głosem doradczym, co byłoby sprzeczne z praktyką Parlamentu i pozbawiłoby art. 29 przepisów ZKDP wszelkiej skuteczności (effet utile), o tyle należy stwierdzić, że po pierwsze, jak wynika ze słowa „również”, rozpoczynającego pkt 122 ww. w pkt 29 wyroku w sprawie Purvis przeciwko Parlamentowi, Sąd posłużył się argumentem dotyczącym udziału kwestorów w posiedzeniach Prezydium na podstawie regulaminu Parlamentu jedynie dodatkowo. Argument, zgodnie z którym art. 29 przepisów ZKDP nie reguluje zmiany ZKDP, sam w sobie był wystarczający do oddalenia zarzutu dotyczącego naruszenia tego przepisu.

139    Po drugie, choć skarżący powołują się na stałą praktykę Parlamentu, to nie wskazali oni, na czym miałaby ona polegać, ani nie przedłożyli informacji lub dowodów mogących wykazać jej istnienie.

140    Po trzecie, skarżący twierdzą, że gdyby formalna konsultacja z kwestorami miała miejsce, ci ostatni zażądaliby opinii służby prawnej i ekspertów aktuarialnych, tak jak postąpili w 1999 r. podczas zmiany przepisów z dnia 12 czerwca 1990 r. Jednak pomijając fakt, że argumentacja ta opiera się na zwykłym przypuszczeniu co do inicjatywy, jaką mogłoby przedsięwziąć Kolegium Kwestorów, takiemu odniesieniu do zaangażowania kwestorów w sytuację mającą miejsce w 1999 r. przeczy zawartość akt. Jak bowiem wynika z przedłożonej przez skarżących noty Kolegium Kwestorów z dnia 29 sierpnia 1998 r. kierowanej do Prezydium, to na wniosek Prezydium, a nie kwestorów, ówczesne zmiany były badane przez służbę prawną.

141    Wynika stąd, że trzeci zarzut skarżących należy oddalić.

 W przedmiocie zarzutu czwartego, dotyczącego oczywistego błędu w ocenie

142    Skarżący twierdzą, że podstawa uzasadnienia przywołana w motywie trzecim decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r. na poparcie wieku 63 lat jako dającego prawo do uzupełniających świadczeń emerytalnych, a oparta na ewolucji sektora emerytur w państwach członkowskich, jest niezgodna z prawem, a podwyższenie wieku emerytalnego narusza art. 27 ust. 2 statutu posła.

143    Parlament nie zgadza się z tymi argumentami.

144    Jeśli chodzi, po pierwsze, o podnoszone naruszenie art. 27 ust. 2 statutu posła, to w pkt 53 niniejszego wyroku stwierdzono, że w chwili uchwalenia decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r. statut ten jeszcze nie obowiązywał, a w konsekwencji decyzja nie mogła naruszać jego przepisów.

145    Po drugie, jeżeli chodzi o argument dotyczący podstawy uzasadnienia przytoczonej w motywie trzecim decyzji z dnia 1 kwietnia 2009 r., to w pkt 75 powyżej stwierdzono, że decyzja o podwyższeniu wieku emerytalnego w ramach uzupełniającego systemu emerytalnego była zasadniczo uzasadniona trudną sytuacją finansową uzupełniającego funduszu emerytalnego. Skoro ta podstawa uzasadnienia jest wystarczająca, by usprawiedliwić podwyższenie wieku emerytalnego, jak stwierdzono w pkt 70–109 powyżej, kwestia, czy Prezydium w sposób prawnie uzasadniony posłużyło się innymi podstawami, nie może mieć wpływu na rozstrzygnięcie niniejszej sprawy. W konsekwencji argument ten należy oddalić jako niemający znaczenia dla sprawy.

146    Wynika stąd, że zarzut czwarty należy oddalić.

 W przedmiocie zarzutu piątego, dotyczącego naruszenia dobrej wiary przy wykonywaniu umów

147    Skarżący, opierając się na istnieniu stosunku umownego między nimi i Parlamentem, podnoszą, że decyzja z dnia 1 kwietnia 2009 r. jest nie tylko całkowicie zależna od woli jednej strony, lecz również jest równoznaczna z zerwaniem umowy.

148    W tej kwestii wystarczy przypomnieć, jak wskazano w pkt 61 powyżej, poprzez odwołanie się do stwierdzeń poczynionych w ramach ww. w pkt 29 wyroku w sprawie Purvis przeciwko Parlamentowi, że wynikające z uzupełniającego systemu emerytalnego prawa i obowiązki Parlamentu i ubezpieczonych posłów wpisują się w wiążącą ich więź statutową i nie mają charakteru umownego.

149    W konsekwencji zarzut piąty należy oddalić.

150    Ponieważ wszystkie zarzuty, które skarżący podnieśli na poparcie zarzutu niezgodności z prawem decyzji Prezydium z dnia 1 kwietnia 2009 r., zostały oddalone, zarzut ten również należy oddalić. Wynika stąd, że decyzja z dnia 1 kwietnia 2009 r. stanowiła ważną podstawę prawną zaskarżonej decyzji. Tym samym w świetle stwierdzenia zawartego w pkt 27 powyżej skargęi należy oddalić w całości.

 W przedmiocie kosztów

151    Zgodnie z art. 87 § 2 regulaminu Sądu kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ skarżący przegrali sprawę, należy zgodnie z żądaniem Parlamentu obciążyć ich kosztami postępowania.

Z powyższych względów

SĄD (czwarta izba)

orzeka, co następuje:

1)      Skargi zostają oddalone.

2)      Lord Inglewood oraz dziesięcioro pozostałych skarżących, których nazwiska figurują w załączniku, a także Marie‑Arlette Carlotti zostają obciążeni kosztami postępowania.

Pelikánová Jürimäe Van der Woude

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 13 marca 2013 r.

Podpisy

Aneks

Georges Berthu, zamieszkały w Longré (Francja),

Guy Bono, zamieszkały w Saint‑Martin‑de‑Crau (Francja),

David Robert Bowe, zamieszkały w Leeds (Zjednoczone Królestwo),

Brendan Donnelly, zamieszkały w Londynie (Zjednoczone Królestwo),

Catherine Guy-Quint, zamieszkała w Cournon d’Auvergne (Francja),

Christine Margaret Oddy, zamieszkała w Coventry (Zjednoczone Królestwo),

Nicole Thomas-Mauro, zamieszkała w Épernay (Francja),

Gary Titley, zamieszkały w Bolton (Zjednoczone Królestwo),

Maartje van Putten, zamieszkała w Amsterdamie (Niderlandy),

Spis treści

Ramy prawne

Okoliczności powstania sporu

Przebieg postępowania i żądania stron

Co do prawa

W przedmiocie zarzutu pierwszego, dotyczącego naruszenia praw nabytych oraz zasad pewności prawa i ochrony uzasadnionych oczekiwań

W przedmiocie części pierwszej, dotyczącej naruszenia praw nabytych skarżących

– W przedmiocie prawa do emerytury uzupełniającej w wieku 60 lat

– W przedmiocie prawa do wcześniejszej emerytury uzupełniającej od ukończenia 50 lat oraz prawa do wypłaty części uzupełniających świadczeń emerytalnych w formie kapitału

W przedmiocie części drugiej, dotyczącej naruszenia zasad pewności prawa i ochrony uzasadnionych oczekiwań

– W przedmiocie zarzutu szczegółowego dotyczącego naruszenia zasady pewności prawa

– W przedmiocie zarzutu szczegółowego dotyczącego naruszenia zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań

W przedmiocie zarzutu drugiego, dotyczącego naruszenia zasad proporcjonalności i równości traktowania

W przedmiocie zarzutu szczegółowego dotyczącego naruszenia zasady proporcjonalności

– W przedmiocie prawnego uzasadnienia zamierzonego celu

– W przedmiocie odpowiedniego charakteru podjętych środków w stosunku do realizacji zamierzonego celu

– W przedmiocie wyboru jak najmniej dolegliwego środka

W przedmiocie zarzutu szczegółowego dotyczącego naruszenia zasady równości traktowania

W przedmiocie zarzutu trzeciego, dotyczącego naruszenia art. 29 przepisów ZKDP

W przedmiocie zarzutu czwartego, dotyczącego oczywistego błędu w ocenie

W przedmiocie zarzutu piątego, dotyczącego naruszenia dobrej wiary przy wykonywaniu umów

W przedmiocie kosztów

* Język postępowania: francuski.