Wydanie tymczasowe
OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
JEANA RICHARDA DE LA TOURA
przedstawiona w dniu 9 lutego 2023 r.(1)
Sprawy połączone C‑608/22 i C‑609/22
AH (C‑608/22),
FN (C‑609/22),
przy udziale
Bundesamt für Fremdenwesen und Asyl
[wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożone przez Verwaltungsgerichtshof (trybunał administracyjny, Austria)]
Odesłanie prejudycjalne – Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości – Dyrektywa 2011/95/UE – Normy dotyczące przyznawania ochrony międzynarodowej i zakresu takiej ochrony – Artykuł 9 ust. 1 lit. b) – Pojęcie „aktów prześladowania” – Kumulacja aktów i środków o charakterze dyskryminacyjnym wobec dziewcząt i kobiet – Szczegółowe zasady oceny wymaganego stopnia powagi – Artykuł 4 ust. 3 – Indywidualna ocena wniosku – Uwzględnienie płci, z wyłączeniem innych elementów właściwych dla uwarunkowań osobistych – Zakres uznania, jakim dysponują państwa członkowskie
I. Wprowadzenie
1. Od czasu powrotu reżimu talibów w Afganistanie sytuacja dziewcząt i kobiet w tym kraju gwałtownie się pogorszyła, do tego stopnia, że można nawet mówić o zanegowaniu ich tożsamości. Aby uniknąć życia w takich niedopuszczalnych warunkach, afgańskie dziewczęta i kobiety uciekają ze swojego kraju lub odmawiają powrotu do niego i występują o azyl, w szczególności w Unii Europejskiej. W obliczu tej sytuacji władze państw członkowskich wahają się między nadawaniem tym kobietom statusu uchodźcy z racji tylko ich płci a indywidualnym badaniem ryzyka prześladowań.
2. Niniejsza sprawa umożliwi Trybunałowi wyjaśnienie tej sytuacji.
3. Dokładniej rzecz ujmując, w niniejszych odesłaniach prejudycjalnych zwrócono się do Trybunału o sprecyzowanie zasad oceny istnienia uzasadnionej obawy przed „aktami prześladowania” w rozumieniu art. 9 dyrektywy 2011/95/UE(2), w sytuacji gdy wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej został złożony przez kobietę ze względu na to, że w przypadku powrotu do kraju pochodzenia może być ona narażona na kumulację aktów i środków o charakterze dyskryminacyjnym ograniczających korzystanie przez nią z jej praw obywatelskich, politycznych, gospodarczych, społecznych i kulturalnych.
4. W szczególności Verwaltungsgerichtshof (trybunał administracyjny, Austria) zwraca się do Trybunału z pytaniem, czy akty takie jak działania reżimu talibów po dniu 15 sierpnia 2021 r., które ograniczają dostęp dziewcząt i kobiet do edukacji, działalności zawodowej i opieki zdrowotnej, ich udział w życiu publicznym i politycznym oraz swobodę przemieszczania się i aktywności sportowej, a ponadto nakazują im zakrywanie całości ciała i twarzy oraz pozbawiają ochrony przed przemocą ze względu na płeć i przemocą domową, można uznać, z racji ich skumulowanego skutku i natężenia, za „akt prześladowania” w rozumieniu art. 9 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2011/95. W tym kontekście zwrócono się zatem do Trybunału o uzupełnienie zasad wypracowanych już w wyrokach z dnia 5 września 2012 r., Y i Z(3) oraz z dnia 7 listopada 2013 r., X i in.(4), dotyczących wykładni pojęcia „aktów prześladowania” w rozumieniu art. 9 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2004/83/WE(5), którą uchyliła i zastąpiła dyrektywa 2011/95, przy czym brzmienie art. 9 w tych dwu dyrektywach jest niemal identyczne.
5. Ponadto sąd odsyłający zwraca się do Trybunału z pytaniem, czy w ramach badania indywidualnej sytuacji i osobistych uwarunkowań wnioskodawczyni wymaganego do celów indywidualnej oceny wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej właściwy organ może stwierdzić istnienie uzasadnionej obawy przed takim aktem prześladowania ze względu na jej płeć, bez konieczności badania innych elementów właściwych dla jej uwarunkowań osobistych.
6. Pytanie drugie, dotyczące zakresu indywidualnej oceny wymaganej przez prawodawcę Unii w art. 4 ust. 3 dyrektywy 2011/95, sytuuje się w szczególnym kontekście. Niektóre państwa członkowskie, takie jak Królestwo Szwecji(6) i Królestwo Danii(7) czy też Republika Finlandii(8), postanowiły już bowiem nadawać status uchodźcy obywatelkom afgańskim w sposób niemal automatyczny, wyłącznie ze względu na ich płeć, przy czym państwa te znajdują się w gronie państw, które od sierpnia 2021 r. przewidziały wdrożenie systemu ochrony tymczasowej ustanowionego w dyrektywie 2001/55/WE(9). Agencja Unii Europejskiej ds. Azylu (AUEA) stwierdziła przy tym w swoim najnowszym sprawozdaniu informacyjnym na temat Afganistanu (2023), że obawa przed prześladowaniem względem afgańskich dziewcząt i kobiet w związku ze środkami przyjętymi przez talibów jest generalnie uzasadniona(10), zaś Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (UNHCR) podkreślił również w swoim oświadczeniu wydanym w kontekście niniejszych odesłań prejudycjalnych, iż w przypadku afgańskich dziewcząt i kobiet istnieje domniemanie uznania statusu uchodźcy(11).
7. W niniejszej opinii przedstawię powody, dla których uważam, że środki wskazane przez sąd odsyłający stanowią „akt prześladowania” w rozumieniu art. 9 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2011/95. Wyjaśnię, że poważna, systematyczna i zinstytucjonalizowana dyskryminacja afgańskich dziewcząt i kobiet skutkuje pozbawieniem ich najważniejszych praw w życiu społecznym i jest niezgodna z pełnym poszanowaniem godności ludzkiej, zapisanym w art. 2 TUE oraz w art. 1 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej(12).
8. Przedstawię również powody, dla których uważam, że nic nie stoi na przeszkodzie temu, aby właściwy organ stwierdził istnienie uzasadnionej obawy przed prześladowaniem wyłącznie ze względu na płeć wnioskodawczyni, bez konieczności analizowania innych elementów właściwych dla jej uwarunkowań osobistych.
II. Ramy prawne
A. EKPC
9. Artykuł 15 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności(13), zatytułowany „Uchylenie stosowania zobowiązań w stanie niebezpieczeństwa publicznego”, stanowi w ust. 1 i 2:
„1. W przypadku wojny lub innego niebezpieczeństwa publicznego zagrażającego życiu narodu, każda z Wysokich Układających się Stron może podjąć środki uchylające stosowanie zobowiązań wynikających z niniejszej [k]onwencji w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji, pod warunkiem że środki te nie są sprzeczne z innymi zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego.
2. Na podstawie powyższego przepisu nie można uchylić zobowiązań wynikających z artykułu 2 [»Prawo do życia«], z wyjątkiem przypadków śmierci będących wynikiem zgodnych z prawem działań wojennych, oraz zobowiązań zawartych w artykułach 3 [»Zakaz tortur«], 4 (ustęp 1) [»Zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej«] i 7 [»Zakaz karania bez podstawy prawnej«]”.
B. Dyrektywa 2011/95
10. Motyw 14 dyrektywy 2011/95 brzmi:
„Państwa członkowskie powinny być uprawnione do wprowadzania lub utrzymywania przepisów korzystniejszych niż normy określone w niniejszej dyrektywie w odniesieniu do obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców ubiegających się o ochronę międzynarodową w danym państwie członkowskim, przy założeniu, że powodem złożenia takiego wniosku jest to, że zainteresowana osoba jest uchodźcą w rozumieniu art. 1 lit. A konwencji [dotyczącej statutu uchodźców(14), w brzmieniu uzupełnionym protokołem dotyczącym statusu uchodźców(15) (zwanej dalej »konwencją genewską«)] lub osobą kwalifikującą się do otrzymania ochrony uzupełniającej”.
11. Artykuł 2 lit. d) tej dyrektywy przewiduje:
„Na użytek niniejszej dyrektywy stosuje się następujące definicje:
[…]
d) »uchodźca« oznacza obywatela państwa trzeciego, który na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przekonań politycznych lub przynależności do szczególnej grupy społecznej przebywa poza państwem swojego obywatelstwa i nie może lub nie chce z powodu tej obawy korzystać z ochrony tego państwa, lub bezpaństwowca, który przebywając z takich samych powodów jak wyżej poza państwem swojego dawnego miejsca zwykłego pobytu, nie może lub nie chce z powodu tej obawy powrócić do tego państwa i do którego nie ma zastosowania art. 12”.
12. Artykuł 3 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Korzystniejsze normy”, przewiduje:
„Państwa członkowskie mogą wprowadzać lub utrzymywać korzystniejsze normy pozwalające określić, kto może zostać zakwalifikowany jako uchodźca lub osoba potrzebująca ochrony uzupełniającej, oraz pozwalające określić zakres ochrony międzynarodowej, pod warunkiem że normy te będą zgodne z niniejszą dyrektywą”.
13. Artykuł 4 dyrektywy 2011/95, zatytułowany „Ocena faktów i okoliczności”, brzmi jak niżej:
„1. Państwa członkowskie mogą nałożyć na wnioskodawcę obowiązek jak najszybszego przedstawienia wszystkich elementów niezbędnych do uzasadnienia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej. Obowiązkiem państwa członkowskiego jest ocenienie odpowiednich elementów wniosku we współpracy z wnioskodawcą.
2. Na elementy, o których mowa w ust. 1, składają się oświadczenia wnioskodawcy oraz wszelkie dokumenty znajdujące się w jego posiadaniu odnoszące się do jego wieku, przeszłości, w tym przeszłości uwzględnianych krewnych, jego tożsamości, obywatelstwa (obywatelstw), państwa (państw) i miejsca (miejsc) poprzedniego pobytu, wcześniejszych wniosków azylowych, tras podróży, dokumentów podróży oraz powodów występowania o udzielenie ochrony międzynarodowej.
3. Ocena wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej jest przeprowadzana indywidualnie dla każdego przypadku i obejmuje, m.in.:
a) wszystkie istotne fakty odnoszące się do kraju pochodzenia w momencie podejmowania decyzji w sprawie wniosku, w tym również przepisy ustawowe i wykonawcze kraju pochodzenia oraz sposoby ich wykonywania;
b) odpowiednie oświadczenia i dokumenty przedstawione przez wnioskodawcę, informujące, czy wnioskodawca doznał lub może doznać prześladowań lub poważnej krzywdy;
c) indywidualną sytuację i osobiste uwarunkowania wnioskodawcy, w tym takie czynniki jak jego przeszłość, płeć i wiek – by ocenić, czy w świetle osobistych uwarunkowań wnioskodawcy akty, których doświadczył lub na które mógłby zostać narażony, stanowią prześladowanie lub powodują poważną krzywdę;
[…]”.
14. Artykuł 9 tej dyrektywy, zatytułowany „Akty prześladowania”, stanowi w ust. 1 i 2:
„1. Aby czyn mógł zostać uznany za akt prześladowania w rozumieniu art. 1 lit. A konwencji genewskiej, musi on:
a) być na tyle poważny pod względem swojej istoty lub powtarzalności, by stanowić poważne naruszenie podstawowych praw człowieka, w szczególności praw, od których przestrzegania nie można się uchylić na mocy art. 15 ust. 2 [EKPC]; lub
b) być kumulacją różnych środków, w tym takich naruszeń praw człowieka, które są na tyle poważne, by oddziaływać na jednostkę w sposób podobny do określonego w lit. a).
2. Akty prześladowania określone w ust. 1 mogą przybierać między innymi formę:
a) aktów przemocy fizycznej lub psychicznej, w tym aktów przemocy seksualnej;
b) środków prawnych, administracyjnych, policyjnych lub sądowych, które same w sobie są dyskryminujące lub które są stosowane w sposób dyskryminujący;
c) ścigania lub kar, które są nieproporcjonalne lub dyskryminujące;
[…]
f) czynów wymierzonych w osoby określonej płci lub w dzieci”.
III. Okoliczności faktyczne w postępowaniach głównych oraz pytania prejudycjalne
15. Skarżąca w postępowaniu głównym w sprawie C‑608/22, AH, jest obywatelką afgańską urodzoną w 1995 r. Po wjeździe do Austrii w dniu 31 sierpnia 2015 r. złożyła ona w tym państwie członkowskim wniosek o udzielenie jej ochrony międzynarodowej. Na poparcie swojego wniosku wskazała między innymi, że uciekła przed przymusowym małżeństwem zaplanowanym przez jej ojca. Skarżąca, mająca wówczas około 14 lat, uciekła ze swoją matką do Iranu, gdzie mieszkała z dwiema siostrami do 2015 r. Wniosek złożyła w Austrii, ponieważ w tym państwie mieszkał już jej mąż, z którym związek małżeński zawarła podczas pobytu w Grecji.
16. Skarżąca w postępowaniu głównym w sprawie C‑609/22, FN, urodzona w 2007 r., jest również obywatelką afgańską. W 2020 r. złożyła wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej w Austrii. W Afganistanie nigdy nie mieszkała. Ostatnio zamieszkiwała ze swoją matką i dwiema siostrami w Iranie, z którego uciekła z tego powodu, że członkowie jej rodziny nie posiadali tam dokumentu pobytowego i nie mieli pozwolenia na pracę, a ona sama nie mogła uczęszczać do szkoły. Wskazała, że w przypadku powrotu do Afganistanu byłaby narażona jako kobieta na ryzyko uprowadzenia, nie mogłaby uczęszczać do szkoły oraz że istniałoby ryzyko, iż nie mając na miejscu rodziny, nie mogłaby zaspokoić swoich potrzeb. FN podniosła również na poparcie swojego wniosku, że chciała żyć w sposób wolny i posiadać takie same prawa jak mężczyźni.
17. Bundesamt für Fremdenwesen und Asyl (federalny urząd ds. cudzoziemców i azylu, Austria) uznał, że przedstawione przez AH argumenty dotyczące powodu ucieczki nie były wiarygodne, a FN nie była narażona na rzeczywiste ryzyko prześladowania w Afganistanie w świetle sprawozdań dostępnych w chwili wydania decyzji, czyli w październiku 2020 r. Organ ten odmówił zatem w obu przypadkach nadania statusu uchodźcy w rozumieniu art. 2 lit. e) dyrektywy 2011/95. Przyznał jednak AH i FN ochronę uzupełniającą ze względu na to, że, w braku powiązań społecznych w Afganistanie, gdyby tam powróciły, byłyby narażone na trudności natury gospodarczej i społecznej.
18. AH i FN wniosły do Bundesverwaltungsgericht (federalnego sądu administracyjnego, Austria) skargi na decyzje odmawiające nadania im statusu uchodźcy, podnosząc w szczególności, że w związku z przejęciem władzy przez reżim talibów latem 2021 r. sytuacja w Afganistanie zmieniła się w taki sposób, że kobiety były odtąd narażone na prześladowania na dużą skalę. FN uważa, że sam fakt bycia kobietą afgańską powinien prowadzić do nadania statusu uchodźcy, zgodnie z tym, co Verwaltungsgerichtshof (trybunał administracyjny) stwierdził w swoim orzecznictwie z czasów poprzedniego przejęcia władzy przez talibów.
19. Bundesverwaltungsgericht (federalny sąd administracyjny) oddalił te dwie skargi jako bezzasadne, podnosząc w szczególności, że jeśli chodzi o sposób życia praktykowany przez skarżące w Austrii, nie przyswoiły one sobie „zachodniego stylu życia”, który stałby się tak integralną częścią ich tożsamości, iż nie można by od nich oczekiwać odejścia od tego stylu życia w kraju ojczystym w celu uniknięcia grożącego prześladowania.
20. AH i FN wniosły skargi rewizyjne do Verwaltungsgerichtshof (trybunału administracyjnego), podnosząc ponownie, że nadanie im statusu uchodźcy uzasadnia sama w sobie sytuacja kobiet pod rządami nowego reżimu talibów.
21. W powyższych okolicznościach Verwaltungsgerichtshof (trybunał administracyjny) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi, identycznymi w dwóch rozpatrywanych sprawach:
„1) Czy kumulację środków podejmowanych, wspieranych lub tolerowanych w państwie przez podmiot sprawujący de facto władzę rządową i polegających w szczególności na tym, że kobiety
– są objęte zakazem udziału w sprawowaniu urzędów politycznych i w politycznych procesach decyzyjnych;
– nie mają dostępu do środków prawnych, aby móc uzyskać ochronę przed przemocą ze względu na płeć i przemocą domową;
– są ogólnie narażone na małżeństwa przymusowe, chociaż zostały one zakazane przez podmiot sprawujący de facto władzę rządową, jednak nie zapewnia się kobietom skutecznej ochrony przed małżeństwami przymusowymi, a takie małżeństwa są niekiedy zawierane przy udziale osób piastujących de facto władzę państwową, które wiedzą, że chodzi o małżeństwo przymusowe;
– nie mogą prowadzić działalności zawodowej lub mogą ją prowadzić w ograniczonym rozmiarze, głównie w domu;
– mają utrudniony dostęp do placówek służby zdrowia;
– są objęte odmową dostępu do edukacji w całości lub w znacznym stopniu (na przykład dziewczętom zezwala się tylko na naukę w szkole podstawowej);
– nie mogą przebywać lub poruszać się w miejscach publicznych bez towarzystwa mężczyzny (pozostającego w określonym związku rodzinnym), w każdym razie w przypadku przekroczenia pewnej odległości od miejsca zamieszkania;
– muszą w miejscach publicznych całkowicie zakrywać swoje ciało i zasłaniać twarz;
– nie mogą uprawiać sportu,
należy zaklasyfikować jako na tyle poważną w rozumieniu art. 9 ust. 1 lit. b) dyrektywy [2011/95], że oddziałuje ona na kobietę w sposób podobny do określonego w art. 9 ust. 1 lit. a) tej dyrektywy?
2) Czy dla nadania statusu osoby uprawnionej do azylu wystarczy, że środki te oddziałują na kobietę w kraju pochodzenia jedynie ze względu na jej płeć, czy też dla oceny, czy środki te – rozpatrywane w ich kumulacji – oddziałują na kobietę w rozumieniu art. 9 ust. 1 lit. b) dyrektywy [2011/95], konieczne jest zbadanie indywidualnej sytuacji danej kobiety?”.
22. Postanowieniem prezesa Trybunału z dnia 13 października 2022 r. sprawy te zostały połączone do celów pisemnego i ustnego etapu postępowania oraz wydania orzeczenia przez Trybunał.
23. Uwagi na piśmie przedstawiły skarżące, rządy austriacki, belgijski, hiszpański i francuski oraz Komisja Europejska.
IV. Ocena
24. Zgodnie z art. 2 lit. d) dyrektywy 2011/95 dla nadania statusu uchodźcy konieczne jest, aby obywatel państwa trzeciego był narażony na uzasadnioną obawę przed prześladowaniem w kraju pochodzenia z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przekonań politycznych lub przynależności do szczególnej grupy społecznej.
25. Nadanie statusu uchodźcy wymaga stwierdzenia przez właściwy organ faktu prześladowania zainteresowanego lub zagrożenia prześladowaniem.
26. Po pierwsze, z art. 9 dyrektywy 2011/95 w związku z jej art. 10 wynika, że pojęcie „prześladowania” składa się z dwóch elementów.
27. Pierwszy to element materialny. Chodzi o „akt prześladowania” zdefiniowany w art. 9 dyrektywy. Element ten posiada decydujące znaczenie, ponieważ uzasadnia obawę zainteresowanej osoby i tłumaczy brak możliwości lub odmowę skorzystania przez tę osobę z ochrony w jej kraju pochodzenia. Poprzez pierwsze pytanie prejudycjalne sąd odsyłający zmierza zatem do ustalenia, czy środki dyskryminujące przyjęte przez system talibów wobec dziewcząt i kobiet osiągają stopień powagi wymagany przez art. 9 wspomnianej dyrektywy, tak aby można je było zakwalifikować jako „akty prześladowania”. Drugi element to element intelektualny. Chodzi o powód, o którym mowa w art. 10 tej dyrektywy, dla którego dokonuje się aktu albo grupy aktów lub stosuje się określone środki. Ten ostatni element nie jest przedmiotem sporu w niniejszych sprawach.
28. Po drugie, właściwy organ powinien zbadać na podstawie oceny faktów i okoliczności złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej, wymaganej przez art. 4 dyrektywy 2011/95, czy obawa wnioskodawcy przed prześladowaniem po powrocie do kraju pochodzenia jest uzasadniona. W drugim pytaniu prejudycjalnym sąd odsyłający zastanawia się, czy w świetle, w szczególności, art. 4 ust. 3 tej dyrektywy, kobietom afgańskim może przysługiwać ochrona międzynarodowa bez konieczności indywidualnego badania ich poszczególnych sytuacji, biorąc pod uwagę możliwość, że niektóre kobiety nie sprzeciwiają się środkom przyjętym lub tolerowanym przez talibów, a nawet je popierają, a w takich przypadkach środki te mogą pozostawać bez wpływu na konkretną sytuację tych kobiet.
A. Zakres pojęcia „aktów prześladowania” w rozumieniu art. 9 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2011/95 (pytanie pierwsze)
29. Poprzez pierwsze pytanie prejudycjalne sąd odsyłający zwraca się w istocie do Trybunału o ustalenie, czy art. 9 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2011/95 należy interpretować w ten sposób, że akty i środki o charakterze dyskryminacyjnym nakładające na dziewczęta i kobiety surowe ograniczenia swobody przemieszczania się, udziału w życiu publicznym i politycznym, dostępu do edukacji i opieki zdrowotnej, wykonywania przez nie działalności zawodowej i uprawiania aktywności sportowej, które ponadto pozbawiają je ochrony przed przemocą ze względu na płeć i przed przemocą domową oraz narzucają im sposób ubierania się polegający na zakrywaniu całości ich ciała i twarzy, stanowią akty prześladowania.
1. Uwagi wstępne
30. W swoich uwagach AH, rząd belgijski oraz Komisja wyrażają wątpliwości co do zakresu tego pytania.
31. Po pierwsze, Komisja i rząd belgijski podkreślają, że rolą Trybunału nie jest wypowiadanie się in abstracto w kwestii, czy kumulacja środków wyraźnie wskazanych przez sąd odsyłający stanowi „akt prześladowania” w rozumieniu art. 9 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2011/95. Prawdą jest, że zgodnie z art. 4 tej dyrektywy i art. 10 ust. 3 dyrektywy 2013/32/UE(16) ocena ta leży wyłącznie w gestii właściwego organu, który powinien ocenić potrzeby wnioskodawcy w zakresie ochrony międzynarodowej po odpowiednim, pełnym i zaktualizowanym rozpatrzeniu wniosku.
32. Nie sądzę jednak, aby pierwsze pytanie prejudycjalne sformułowano w taki właśnie sposób. Sąd odsyłający pragnie bowiem tylko zrozumieć, w jaki sposób należy ocenić powagę tych środków wynikającą z ich skumulowanego skutku w porównaniu ze stopniem powagi wymaganym przez art. 9 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2011/95. Jak świadczy użycie wyrażenia „w szczególności” w treści tego pytania, sąd ów nie zamierzał wyliczyć wszystkich środków, na które mogą być narażone obywatelki afgańskie w przypadku powrotu do kraju pochodzenia. Zakres tych środków regularnie się powiększa, o czym świadczy najnowsze sprawozdanie informacyjne AUEA dotyczące Afganistanu (2023)(17) oraz niedawno przyjęty przez reżim talibów dekret nakazujący zamknięcie salonów piękności, które były jedynym miejscem „publicznym”, w którym kobiety miały jeszcze prawo się gromadzić. Sąd ten ma świadomość, że chociaż wskazane środki rozpatrywane odrębnie są godne potępienia, to nie stanowią naruszenia prawa bezwzględnego, o którym mowa w art. 15 ust. 2 EKPC i w odniesieniu do którego nie jest możliwe żadne odstępstwo, a jeśli rozpatrywać je łącznie, mogą nie osiągać wymaganego stopnia powagi zgodnie z art. 9 ust. 1 lit. a) tej dyrektywy.
33. Po drugie, AH twierdzi w swoich uwagach, że nie ma potrzeby badania środków o charakterze dyskryminacyjnym, do których odnosi się sąd odsyłający, pod kątem art. 9 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2011/95, ponieważ afgańskie dziewczęta i kobiety są również narażone na akty poważnie naruszające ich podstawowe prawa w rozumieniu art. 9 ust. 1 lit. a) tej dyrektywy. Oczywiste jest bowiem, że akty przemocy ze względu na płeć i akty przemocy domowej, którymi będą zagrożone w przypadku powrotu do kraju pochodzenia, mogą stanowić ze względu na swój charakter lub powtarzalność „poważne naruszenie podstawowych praw człowieka”, a zatem akt prześladowania w rozumieniu tego przepisu(18).
34. Nie ulega też najmniejszej wątpliwości, że ściganie i kary, na które narażone są obywatelki afgańskie w przypadku niezastosowania się do nałożonych na nie nakazów, mogą same w sobie stanowić akt prześladowania w rozumieniu art. 9 ust. 1 lit. a), ponieważ mogą prowadzić do poważnych i niedopuszczalnych względem człowieka naruszeń.
35. Zwracam jednak uwagę, że pytania prejudycjalne dotyczą kwalifikacji środków dyskryminacyjnych przyjętych wobec afgańskich dziewcząt i kobiet w świetle art. 9 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2011/95 oraz że właściwy organ jest zobowiązany dokonać pełnej oceny aktów prześladowania lub poważnej krzywdy, której wnioskodawczyni może doznać w przypadku odesłania jej do kraju pochodzenia.
36. Po pierwsze, z wymogów przewidzianych w art. 4 dyrektywy 2011/95 wynika, że właściwy organ krajowy jest zobowiązany do przeprowadzenia odpowiedniego i skutecznego rozpatrzenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej w celu zapewnienia kompleksowej oceny potrzeb w zakresie ochrony zainteresowanej osoby. W związku z tym Trybunał orzekł w wyroku Y i Z, „że właściwy organ, rozpatrując indywidualny wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej na podstawie art. 4 ust. 3 [tej] dyrektywy, winien brać pod uwagę wszelkie akty, na jakie wnioskodawca był lub może być narażony, w celu ustalenia, czy w związku z jego osobistą sytuacją akty te można uznać za prześladowanie w rozumieniu art. 9 ust. 1 [rzeczonej] dyrektywy”(19).
37. Po drugie, powinno to pozwolić uniknąć delikatnych sytuacji, w których zainteresowana osoba mogłaby zostać uznana, zgodnie z art. 11 ust. 1 lit. e) dyrektywy 2011/95, za osobę, która przestała kwalifikować się do statusu uchodźcy ze względu na zmianę okoliczności w jej kraju pochodzenia i w związku z tym jej status zostałby przedwcześnie cofnięty w wyniku braku występowania wystarczającego ryzyka.
38. O ile w tych okolicznościach jest oczywiste, że niektóre rozpatrywane środki o charakterze dyskryminacyjnym stanowią rażące akty prześladowania w rozumieniu art. 9 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2011/95, o tyle do właściwego organu krajowego należy ustalenie, po przeprowadzeniu oceny ryzyka, w jakim stopniu wnioskodawczynie mogą również doznać aktów prześladowania objętych art. 9 ust. 1 lit. b) tej dyrektywy(20).
2. Co do istoty
39. W art. 9 dyrektywy 2011/95 zdefiniowano elementy pozwalające na uznanie, że dany akt stanowi prześladowanie w rozumieniu art. 1 lit. A konwencji genewskiej(21).
40. Artykuł 9 ust. 1 tej dyrektywy dotyczy wymogów związanych z naturą i powagą aktu, podczas gdy art. 9 ust. 2 wspomnianej dyrektywy wymienia w sposób niewyczerpujący formy, jakie akt prześladowania może przybrać.
41. W niniejszej sprawie nie ulega wątpliwości, że środki, do których odnosi się sąd odsyłający, wchodzą w zakres tego wyliczenia, przy czym wykładnia art. 9 ust. 2 dyrektywy 2011/95 nie jest tutaj rozpatrywana. Prawodawca Unii nie zmierza bowiem do ograniczenia aktów prześladowania do aktów przemocy fizycznej, lecz poprzez wystarczająco otwarty i podlegający dostosowaniu tekst zmierza do odzwierciedlenia form prześladowania niezwykle zróżnicowanych i ulegających ciągłym zmianom(22). I tak zgodnie z art. 9 ust. 2 lit. b), c) i f) tej dyrektywy „akty prześladowania” mogą w szczególności przybierać formę „środków prawnych, administracyjnych, policyjnych lub sądowych, które same w sobie są dyskryminujące lub które są stosowane w sposób dyskryminujący” oraz „ścigania lub kar, które są nieproporcjonalne lub dyskryminujące”, a także „czynów wymierzonych w osoby określonej płci lub w dzieci”.
42. Pozostaje natomiast pytanie, czy środki te mogą osiągnąć stopień powagi wymagany przez art. 9 ust. 1 dyrektywy 2011/95.
43. Artykuł ten wprowadza rozróżnienie w zależności od tego, czy dany akt narusza podstawowe prawa człowieka [lit. a)], czy inne prawa człowieka [lit. b)].
44. Co się tyczy w pierwszej kolejności art. 9 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2011/95, stanowi on, że dany akt musi „być na tyle poważny pod względem swojej istoty lub powtarzalności, by stanowić poważne naruszenie podstawowych praw człowieka, w szczególności praw, od których przestrzegania nie można się uchylić na mocy art. 15 ust. 2 [EKPC]”(23).
45. Akt, który ze względu na swój charakter nie może być wystarczająco poważny, aby stanowić poważne naruszenie podstawowych praw człowieka, może osiągnąć taką powagę i stanowić tego rodzaju naruszenie ze względu na swoją powtarzalność.
46. Prawa, o których mowa w art. 15 ust. 2 EKPC, są zwane „bezwzględnymi” lub „nienaruszalnymi” prawami każdego człowieka. Nie można ich w żaden sposób ograniczać, nawet w przypadku wyjątkowego zagrożenia dla bezpieczeństwa publicznego „zagrażającego życiu narodu”. Chodzi o prawo do życia, zakaz tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, zakaz niewolnictwa i poddaństwa, a także zakaz zatrzymania lub pozbawienia wolności w sposób arbitralny(24). We wspólnym stanowisku 96/196/WSiSW(25) Rada zdefiniowała już pojęcie prześladowania jako fakty, które stanowią zasadnicze naruszenie praw człowieka, takich jak prawo do życia, wolności lub zdrowia fizycznego, albo które w sposób oczywisty nie pozwalają osobie, która była ich ofiarą, na dalsze życie w kraju pochodzenia(26). Zgodnie z art. 9 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2011/95 akt prześladowania musi zatem stanowić naruszenie poważne i niedopuszczalne, w szczególności gdy dotyczy najbardziej podstawowych praw człowieka.
47. Jednakże, jak zauważył Trybunał, artykuł ten odwołuje się do art. 15 ust. 2 EKPC „tytułem przykładu” w celu określenia aktów, które należy uznać za prześladowanie(27). Wynika stąd, że w przypadku gdy wnioskodawca opiera swój wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej na naruszeniu prawa bezwzględnego, o którym mowa w tym przepisie, istnienie prześladowania jest ipso facto wykazane, jeżeli naruszenie to jest podyktowane względami rasowymi, religijnymi, narodowościowymi, poglądami politycznymi lub przynależnością tej osoby do określonej grupy społecznej.
48. Natomiast Trybunał uważa, że jeżeli wnioskodawca opiera swój wniosek na naruszeniu prawa podstawowego, które nie jest prawem bezwzględnym, takie naruszenie samo w sobie nie zobowiązuje właściwego organu do nadania temu wnioskodawcy statusu uchodźcy(28). Trybunał wskazuje, że naruszenie to powinno osiągnąć „określony poziom powagi”(29), oddziałujący na „zainteresowanego w sposób istotny”(30). Zdaniem Trybunału należy zatem zbadać, czy naruszenie to nie stanowi zgodnego z prawem ograniczenia wykonywania danego prawa podstawowego, w którym to przypadku zakwalifikowanie go jako „aktu prześladowania” jest wykluczone(31). Należy również określić, w jakim stopniu wspomniane naruszenie może stanowić naruszenie tak poważne, że uznać można, iż jest ono tożsame lub równoważne z naruszeniem praw bezwzględnych, o których mowa w art. 15 ust. 2 EKPC(32). W tym kontekście, jak twierdzi Trybunał, należy wyjść poza „nomenklaturę” danego prawa lub danej wolności i uwzględnić nie tylko powagę samego aktu lub środka oraz wynikających z niego konsekwencji dla zainteresowanej osoby, lecz również charakter i powagę represji wobec zainteresowanego(33). W wyroku Y i Z oraz wyroku z dnia 4 października 2018 r., Fathi(34) Trybunał orzekł w tej sytuacji, że wnioskodawca jest narażony na akty prześladowania, jeżeli z powodu korzystania z wolności religii jest w swoim kraju pochodzenia narażony na rzeczywiste niebezpieczeństwo ścigania albo nieludzkiego i poniżającego traktowania lub karania ze strony podmiotów wskazanych w art. 6 dyrektywy 2011/95(35).
49. Co się tyczy w drugiej kolejności art. 9 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2011/95, do którego to przepisu odnosi się sąd odsyłający, uściśla on, że akt prześladowania może być również kumulacją różnych środków, w tym takich naruszeń praw człowieka, które są na tyle poważne, by oddziaływać na jednostkę w sposób podobny do określonego w art. 9 ust. 1 lit. a) tej dyrektywy.
50. Prawodawca Unii odnosi się tutaj do aktów lub środków, w tym naruszeń praw człowieka, które rozpatrywane odrębnie nie stanowią naruszenia praw podstawowych wnioskodawcy. Jak wynika z brzmienia tego przepisu, te akty lub środki mogą być równoznaczne z prześladowaniem tylko wtedy, kiedy ze względu na ich „kumulację” oddziałują na wnioskodawcę w sposób podobny do poważnego naruszeniem podstawowego prawa człowieka w rozumieniu art. 9 ust. 1 lit. a) wspomnianej dyrektywy(36).
51. Ten ostatni element ma znaczenie decydujące, ponieważ pozwala na odróżnienie „aktów prześladowania” od wszelkich innych środków dyskryminujących. Celem wspólnego europejskiego systemu azylowego nie jest bowiem przyznanie ochrony za każdym razem, gdy dana osoba nie może w pełni i skutecznie korzystać w swoim kraju pochodzenia z gwarancji przyznanych jej w karcie i EKPC, ale ograniczenie możliwości nadawania statusu uchodźcy do grona osób, które mogą być narażone na poważne lub systematyczne naruszanie ich podstawowych praw i których życie z tego powodu stało się w tym kraju nie do zniesienia.
52. Aby ustalić istnienie materialnoprawnego aktu prześladowania, konieczne jest zatem zbadanie, na ile ograniczenia lub dyskryminacja, których doświadcza wnioskodawca przy wykonywaniu przysługujących mu praw, w tym któregoś z praw podstawowych, pociągają za sobą ze względu na ich skumulowany skutek poważne konsekwencje dla tego wnioskodawcy w jego kraju pochodzenia, osiągające poziom powagi równoznaczny z poważnym naruszeniem któregokolwiek z jego praw podstawowych(37). UNHCR podkreśla, że na gruncie konwencji genewskiej nie jest możliwe ustanowienie ogólnej zasady dotyczącej kumulatywnych powodów, które mogą stanowić podstawę ważnego wniosku o nadanie statusu uchodźcy(38). Jego zdaniem środek dyskryminujący będzie stanowił prześladowanie tylko wtedy, gdy pociągnie za sobą znacząco negatywne konsekwencje dla zainteresowanej osoby, takie jak poważne ograniczenia prawa do prowadzenia działalności zarobkowej, prawa do praktyk religijnych czy też dostępu do placówek edukacyjnych, co zależy od całokształtu okoliczności, w szczególności od konkretnego kontekstu geograficznego, historycznego i etnologicznego(39).
53. Na wzór zasad wypracowanych przez Trybunał w odniesieniu do wykładni art. 9 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2011/95 właściwy organ powinien zbadać, w świetle osobistych uwarunkowań zainteresowanego, konkretną sytuację, na którą zainteresowany naraża się w swoim kraju pochodzenia, biorąc pod uwagę nie tylko charakter i powagę środków dyskryminujących, które mogą go dotyczyć, oraz płynące stąd dla niego konsekwencje, lecz również charakter i powagę kar, na które naraża się poprzez nieprzestrzeganie nałożonych na niego w związku z tym ograniczeń i restrykcji. Pragnę bowiem przypomnieć, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału akty, które można uznać za prześladowanie w rozumieniu art. 9 ust. 1 dyrektywy 2011/95, należy identyfikować na podstawie powagi środków i kar, które zostały lub mogą zostać podjęte wobec zainteresowanego(40).
54. W niniejszej sprawie nie ulega wątpliwości, że niezależnie od charakteru represji, na jakie narażone są afgańskie dziewczęta i kobiety w przypadku nieprzestrzegania przepisów przyjętych przez reżim talibów – które same w sobie mogą stanowić akt prześladowania w rozumieniu art. 9 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2011/95, ponieważ mogą prowadzić do poważnych i niedopuszczalnych względem człowieka naruszeń – rozpatrywane akty i środki dyskryminujące osiągają stopień powagi równoznaczny z naruszeniem praw bezwzględnych, o których mowa w art. 15 ust. 2 EKPC, zarówno ze względu na ich intensywność i skumulowany skutek, jak i konsekwencje, jakie wywołują dla danej osoby.
55. Ograniczenia w dostępie do służby zdrowia są tak daleko idące, że naruszają prawo podstawowe do ochrony zdrowia zapisane w art. 35 karty i narażają afgańskie dziewczęta i kobiety na nieludzkie lub poniżające traktowanie w rozumieniu art. 4 karty z powodu braku dostępu do odpowiedniej służby zdrowia. Ograniczenia w dostępie do kształcenia, szkolenia zawodowego i rynku pracy naruszają prawa kobiet do dostępu do edukacji i pracy, uznane w szczególności w art. 14 i 15 karty, narażając je na ryzyko niemożności zaspokojenia najbardziej podstawowych potrzeb ich i ich dzieci, takich jak wyżywienie, mycie się i mieszkanie(41). Tego rodzaju ograniczenia, ze względu na powagę wynikającej z nich deprywacji, mogą zagrozić integralności fizycznej lub psychicznej tych osób tak samo jak bardziej bezpośrednie zagrożenia życia. W tym względzie rzeczone dziewczęta i kobiety są również pozbawione ochrony prawnej przed przemocą ze względu na płeć i przed przemocą domową, co może stanowić nie tylko naruszenie zasady równości wobec prawa i prawa do skutecznego środka prawnego, ale również naruszenie prawa do życia oraz zakazu tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania(42).
56. Do środków tych należy dodać inne środki dyskryminujące przyjęte wobec afgańskich dziewcząt i kobiet, mające na celu ograniczenie, a nawet zakazanie im swobody przemieszczania się w przestrzeni publicznej, wolności wypowiedzi i wolności stowarzyszania się, a także wolności do udziału w sprawowaniu urzędów politycznych i w politycznych procesach decyzyjnych. Całokształt tych środków świadczy w sposób oczywisty o tym, że podmioty dopuszczające się prześladowania zamierzają wykluczyć dziewczęta i kobiety z życia społecznego poprzez odmówienie im praw obywatelskich, politycznych, gospodarczych, społecznych czy kulturalnych. Ze względu na skumulowany skutek tych środków oraz ich celowe i systematyczne stosowanie świadczą one o zorganizowaniu życia społecznego w sposób oparty na segregacji oraz opresji względem dziewcząt i kobiet, gdzie dziewczęta i kobiety są wyłączone ze społeczeństwa obywatelskiego i pozbawione prawa do godnego i normalnego życia w swoim kraju pochodzenia.
57. W opinii w sprawach połączonych Y i Z rzecznik generalny Yves Bot podkreślił, że „prześladowanie jest […] aktem o największej dotkliwości, ponieważ polega na pozbawieniu człowieka w sposób rażący i trwały najbardziej podstawowych praw ze względu na jego kolor skóry, narodowość, płeć i orientację seksualną, przekonania politycznie lub wierzenia religijne. Niezależnie od jego formy i pomijając dyskryminację, jaka się z nim wiąże, prześladowaniu towarzyszy zaprzeczenie człowieczeństwa i prowadzi ono do wykluczenia jednostki ze społeczeństwa. Za prześladowaniem kryje się idea zakazu, zakazu życia w społeczeństwie wraz z innymi jego członkami ze względu na płeć, odmowy traktowania na równi ze względu na przekonania lub odmowę dostępu do opieki i edukacji ze względu na rasę. Zakazy te same z siebie zawierają sankcję – sankcję za to, kim dany człowiek jest lub co reprezentuje”(43).
58. W niniejszej sprawie nie ulega wątpliwości, że niezależnie od postaci, jaką przybierają środki dyskryminujące – czy to dekretów wydawanych przez reżim sprawujący władzę, czy to aktów tolerowanych przez ów reżim – stanowią one same w sobie karę za to, kim kobieta jest lub co reprezentuje w tym kraju. Środki te prowadzą bowiem do rażącego i trwałego pozbawienia dziewcząt i kobiet ich najbardziej podstawowych praw ze względu na płeć, poprzez pozbawienie ich tożsamości i uczynienie ich życia codziennego niemożliwym do zniesienia.
59. W świetle tych okoliczności uważam, że art. 9 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2011/95 należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „aktów prześladowania” obejmuje kumulację aktów i środków dyskryminujących podejmowanych w danym państwie wobec dziewcząt i kobiet, które stanowią ograniczenie, a nawet zakazują im, w szczególności, dostępu do edukacji i opieki zdrowotnej oraz wykonywania działalności zawodowej, udziału w życiu publicznym i politycznym, wolności przemieszczania się i uprawiania aktywności sportowej i które pozbawiają je ochrony przed przemocą ze względu na płeć i przemocą domową oraz nakazują im całkowite zakrywanie ciała i twarzy, w zakresie, w jakim konsekwencją owych aktów i środków, poprzez ich skumulowany skutek, jest pozbawienie tych dziewcząt i kobiet ich najistotniejszych praw w życiu społecznym, a tym samym rozpatrywane akty i środki naruszają pełne poszanowanie godności ludzkiej, zapisane w art. 2 TUE oraz w art. 1 karty.
B. Zakres indywidualnej oceny, którą właściwy organ jest zobowiązany przeprowadzić na podstawie art. 4 ust. 3 dyrektywy 2011/95 (pytanie drugie)
60. Poprzez drugie pytanie prejudycjalne sąd odsyłający zwraca się do Trybunału zasadniczo o ustalenie, czy art. 4 ust. 3 lit. c) dyrektywy 2011/95 należy interpretować w ten sposób, że nakłada on na właściwy organ obowiązek uwzględnienia okoliczności związanych z osobistymi uwarunkowaniami wnioskodawczyni, innych niż jej płeć, w celu ustalenia, czy środki o charakterze dyskryminacyjnym, na które wnioskodawczyni była lub może być narażona w kraju pochodzenia, stanowią prześladowanie w rozumieniu art. 9 ust. 1 lit. b) tej dyrektywy.
61. W szczególności sąd ten zastanawia się, czy wystarczające jest ustalenie, że osoba ubiegająca się o ochronę międzynarodową jest kobietą, czy raczej konieczne jest wykazanie, że środki te odnoszą się konkretnie do danej kobiety ze względu na inne okoliczności związane z jej osobistymi uwarunkowaniami.
62. Pytanie to wynika z zagadnień dwojakiego rodzaju.
63. Po pierwsze, ma ono swoje źródło w orzecznictwie sądu odsyłającego dotyczącym oceny wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej złożonych przez afgańskie dziewczęta i kobiety uciekające z kraju w czasach poprzedniego reżimu talibów w Afganistanie. Zgodnie z tym orzecznictwem sprzed przyjęcia dyrektywy 2011/95 sytuację tych dziewcząt i kobiet jako całości należy postrzegać jako wystarczająco poważną, aby uznać, że środki o charakterze dyskryminacyjnym, które ich dotyczyły, stanowiły same w sobie akty prześladowania w rozumieniu konwencji genewskiej. W związku z tym wnioskodawczyniom nadawano status uchodźcy wyłącznie ze względu na to, że były one afgańskimi dziewczętami lub kobietami. Po upadku reżimu talibów sąd odsyłający zmienił swoje orzecznictwo i uznał, że do ochrony międzynarodowej kwalifikują się wyłącznie dziewczęta i kobiety, które mogły być prześladowane z powodu przyjęcia „zachodniego stylu życia”, który stałby się tak integralną częścią ich tożsamości, iż nie można od nich oczekiwać odejścia od tego zachowania w celu uniknięcia grożącego im prześladowania, która to ocena opiera się na badaniu in concreto okoliczności danego przypadku.
64. Po drugie, sąd odsyłający podkreśla, że o ile środki przyjęte przez reżim talibów dotyczą dziewcząt i kobiet jako grupy, o tyle może się zdarzyć, że w konkretnym przypadku któraś z nich nie będzie narażona konkretnie na jeden lub kilka z tych środków, w związku z czym środki o charakterze dyskryminacyjnym, na które jest ona narażona, nie osiągnęłyby – poprzez swój skumulowany skutek – stopnia powagi porównywalnego do przewidzianego w art. 9 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2011/95.
65. Artykuł 4 dyrektywy 2011/95 ustanawia zasady dotyczące oceny faktów i okoliczności, na których opiera się badanie potrzeby zapewnienia ochrony międzynarodowej. Trybunał orzekł, że artykuł ten ma zastosowanie do wszystkich wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej, bez względu na powody prześladowania podniesione na poparcie tych wniosków(44).
66. Artykuł 4 ust. 3 dyrektywy 2011/95 nakłada na właściwy organ obowiązek przeprowadzenia indywidualnej oceny wniosku. Powinna ona umożliwić temu organowi identyfikację osób, które rzeczywiście potrzebują ochrony międzynarodowej, oraz ocenę ich wiarygodności(45). W ramach tej oceny, zgodnie z art. 4 ust. 3 lit. c) rzeczonej dyrektywy, wspomniany organ jest zobowiązany uwzględnić „indywidualną sytuację i osobiste uwarunkowania wnioskodawcy, w tym takie czynniki jak jego przeszłość, płeć i wiek – by ocenić, czy w świetle osobistych uwarunkowań wnioskodawcy akty, których doświadczył lub na które mógłby zostać narażony, stanowią prześladowanie”(46). Prawodawca Unii nie ustanawia szczególnych zasad dotyczących wagi lub znaczenia, jakie należy przypisać elementom charakteryzującym indywidualną sytuację lub osobiste uwarunkowania wnioskodawcy.
67. Ustanawiając w art. 4 ust. 1 i art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2013/32 wymóg, aby właściwy organ rozpatrzył wniosek w sposób odpowiedni i wyczerpujący(47), prawodawca Unii przyznaje temu organowi zakres uznania, pozwalający mu w każdym konkretnym przypadku i w świetle wszystkich dostępnych mu informacji ustalić, jakie są istotne elementy wniosku na potrzeby oceny konieczności zapewnienia wnioskodawcy ochrony międzynarodowej. Organ ten jest bowiem w stanie najlepiej określić elementy, jakie należy wziąć pod uwagę w świetle faktów i okoliczności, na których wniosek się opiera(48).
68. Trybunał w swoim orzecznictwie uznał istnienie tego zakresu uznania.
69. I tak w wyrokach z dnia 2 grudnia 2014 r., A i in.(49) oraz z dnia 25 stycznia 2018 r., F(50), dotyczących obawy przed prześladowaniem ze względu na orientację seksualną, Trybunał orzekł, że nawet jeżeli przepisy art. 4 dyrektywy 2011/95 mają zastosowanie do wszystkich wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej niezależnie od podnoszonych powodów prześladowania, to jednak na właściwych organach ciąży obowiązek dostosowania szczegółowych zasad oceny oświadczeń i dowodów z dokumentów lub innych stosownie do cech właściwych każdej kategorii wniosków o udzielenie azylu, z poszanowaniem praw gwarantowanych w karcie(51). Trybunał nie wykluczył zatem, że do oceny faktów i okoliczności okażą się przydatne pewne formy ekspertyzy, pod warunkiem że jest ona przeprowadzana z poszanowaniem praw podstawowych osoby ubiegającej się o ochronę międzynarodową(52).
70. Ponadto w wyroku z dnia 17 lutego 2009 r., Elgafaji(53), dotyczącym obawy przed poważnym i indywidualnym zagrożeniem wynikającym z przemocy nieselektywnej w sytuacjach konfliktu zbrojnego, Trybunał uznał, że istnienie takiego zagrożenia może wyjątkowo zostać stwierdzone, jeżeli przemoc nieselektywna charakteryzująca trwający konflikt zbrojny – której oceny dokonują właściwe organy krajowe – osiągnęła poziom na tyle wysoki, że jeśli dana osoba wróci do omawianego państwa lub regionu, może narazić się na rzeczywiste ryzyko doznania poważnej i zindywidualizowanej krzywdy ze względu na sam fakt przebywania na tym obszarze, przy czym nie jest ona zobowiązana do przedstawienia dowodu na to, że zagrożenie to dotyczy jej konkretnie ze względu na jej osobiste uwarunkowania(54).
71. Wynika z tego, że wymóg przeprowadzenia indywidualnej oceny wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej zakłada sam w sobie, że właściwy organ dostosowuje sposób przeprowadzenia oceny okoliczności faktycznych i dowodów do specyfiki poszczególnych wniosków.
72. Wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej złożone przez dziewczęta i kobiety pochodzące z Afganistanu posiadają moim zdaniem własną specyfikę, pozwalającą właściwym organom na dostosowanie sposobu oceny tych wniosków.
73. Środki o charakterze dyskryminacyjnym, na które mogą być narażone afgańskie dziewczęta i kobiety, są bowiem elementami systemu segregacji i opresji, który jest wobec nich stosowany wyłącznie ze względu na ich obecność na odnośnym terytorium, bez względu na ich tożsamość lub uwarunkowania osobiste(55). O ile niewątpliwie jest możliwe, że jeden lub więcej rozpatrywanych środków nie znajdzie zastosowania do wnioskodawczyni ze względu na jej indywidualne cechy, o tyle nadal będzie ona podlegała ograniczeniom i deprywacji, które rozpatrywane indywidualnie lub łącznie osiągają stopień powagi wymagany przez art. 9 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2011/95. Zgodnie z doniesieniami system ten, dobrze udokumentowany, jest zresztą niepodobny do żadnego innego(56). Zarówno sprawozdania sporządzone przez AUEA, organy Rady Europy lub ciała ONZ, jak i sprawozdania wydane przez międzynarodowe organizacje pozarządowe wskazują, że traktowanie dziewcząt i kobiet w Afganistanie może stwarzać ogólną potrzebę zapewnienia wnioskodawczyniom ochrony międzynarodowej.
74. W takich okolicznościach, moim zdaniem, nic nie stoi na przeszkodzie temu, aby właściwy organ uznał w świetle wszystkich informacji, którymi dysponuje, że wykazanie, iż wnioskodawczyni podlega prześladowaniu ze względu na jej określone cechy inne niż płeć, nie jest konieczne.
75. Podobnie orzeka również Europejski Trybunał Praw Człowieka. W tej sytuacji łagodzi on wymóg, zgodnie z którym wnioskodawca powinien być w stanie wykazać istnienie rzeczywistego ryzyka złego traktowania ze względu na właściwe mu okoliczności lub szczególne cechy w sprawach, w których wykazano, że w swoim kraju pochodzenia wnioskodawca ten należy do grupy systematycznie prześladowanej, a uogólniona przemoc w tym państwie narazi go na ryzyko nieludzkiego lub poniżającego traktowania sprzecznego z art. 3 EKPC wyłącznie ze względu na jego powrót(57).
76. Wydaje mi się, że taki sposób oceny również mieści się w zakresie swobody, jaką prawodawca Unii przyznaje państwom członkowskim w art. 3 dyrektywy 2011/95. Na podstawie tego artykułu państwa członkowskie mogą wprowadzić lub utrzymywać bardziej korzystne normy w szczególności dla określania, kto kwalifikuje się jako uchodźca, pod warunkiem jednak, że normy te będą zgodne z tą dyrektywą. Jak przypomniał Trybunał w wyroku z dnia 9 listopada 2021 r., Bundesrepublik Deutschland (Utrzymanie jedności rodziny)(58), wspomniane normy mogą polegać w szczególności na złagodzeniu warunków, od których uzależnione jest nadanie statusu uchodźcy, przy czym nie mogą one naruszać ogólnej systematyki lub celów rzeczonej dyrektywy(59).
77. Moim zdaniem taki sposób oceny nie będzie zaś naruszał ogólnej systematyki i celu dyrektywy 2011/95, jeśli tylko status uchodźcy nadaje się po odpowiednim i wyczerpującym rozpatrzeniu potrzeby zapewnienia ochrony międzynarodowej wnioskodawczyni, zgodnie z warunkami nadania tego statusu określonymi w rozdziałach II i III owej dyrektywy.
78. W świetle tych okoliczności uważam, że art. 4 ust. 3 lit. c) dyrektywy 2011/95 należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie temu, aby w ramach badania indywidualnej sytuacji i osobistych uwarunkowań wnioskodawczyni wymaganego do celów indywidualnej oceny wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej właściwe organy krajowe mogły stwierdzić istnienie uzasadnionej obawy przed takimi aktami prześladowania ze względu na jej płeć, bez konieczności badania innych elementów właściwych dla jej uwarunkowań osobistych.
V. Wnioski
79. Mając na względzie całość powyższych rozważań, proponuję, aby na pytania prejudycjalne przedstawione przez Verwaltungsgerichtshof (trybunał administracyjny, Austria) Trybunał odpowiedział w następujący sposób:
1) Artykuł 9 ust. 1 lit. b) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/95/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie norm dotyczących kwalifikowania obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców jako beneficjentów ochrony międzynarodowej, jednolitego statusu uchodźców lub osób kwalifikujących się do otrzymania ochrony uzupełniającej oraz zakresu udzielanej ochrony
należy interpretować w ten sposób, że:
pojęcie „aktów prześladowania” obejmuje kumulację aktów i środków o charakterze dyskryminacyjnym podejmowanych w danym państwie wobec dziewcząt i kobiet, które stanowią ograniczenie, a nawet zakazują im, w szczególności, dostępu do edukacji i opieki zdrowotnej oraz wykonywania działalności zawodowej, udziału w życiu publicznym i politycznym, wolności przemieszczania się i uprawiania aktywności sportowej i które pozbawiają je ochrony przed przemocą ze względu na płeć i przemocą domową oraz nakazują im całkowite zakrywanie ciała i twarzy, w zakresie, w jakim konsekwencją owych aktów i środków, poprzez ich skumulowany skutek, jest pozbawienie tych dziewcząt i kobiet ich najistotniejszych praw w życiu społecznym, a tym samym rozpatrywane akty i środki naruszają pełne poszanowanie godności ludzkiej, zapisane w art. 2 TUE oraz w art. 1 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.
2) Artykuł 4 ust. 3 lit. c) dyrektywy 2011/95
należy interpretować w ten sposób, że:
nie stoi on na przeszkodzie temu, aby w ramach badania indywidualnej sytuacji i osobistych uwarunkowań wnioskodawczyni wymaganego do celów indywidualnej oceny wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej właściwe organy krajowe mogły stwierdzić istnienie uzasadnionej obawy przed takimi aktami prześladowania ze względu na jej płeć, bez konieczności badania innych elementów właściwych dla jej uwarunkowań osobistych.