WYROK TRYBUNAŁU (wielka izba)
z dnia 14 listopada 2017 r.(*)
Odwołanie – Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Europejski rynek lotniczego przewozu towarów – Decyzja Komisji dotycząca porozumień i uzgodnionych praktyk w zakresie wielu składników cen za usługi lotniczego przewozu towarów – Wada uzasadnienia – Zarzut oparty na normie porządku publicznego uwzględniony z urzędu przez sąd Unii Europejskiej – Zakaz orzekania ultra petita – Żądania skargi o stwierdzenie częściowej nieważności spornej decyzji wszczynającej postępowanie – Zakaz orzeczenia przez Sąd Unii Europejskiej całkowitej nieważności spornej decyzji – Artykuł 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej – Prawo do skutecznego środka prawnego
W sprawie C‑122/16 P
mającej za przedmiot odwołanie w trybie art. 56 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, wniesione w dniu 26 lutego 2016 r.,
British Airways plc, z siedzibą w Harmondsworth (Zjednoczone Królestwo), reprezentowana przez J. Turnera, QC, i R. O’Donoghue, barrister, upoważnionych przez A. Lyle-Smythe, solicitor,
strona wnosząca odwołanie,
w której drugą stroną postępowania jest:
Komisja Europejska, reprezentowana przez N. Khana oraz A. Dawesa, działających w charakterze pełnomocników,
strona pozwana w pierwszej instancji,
TRYBUNAŁ (wielka izba)
w składzie: K. Lenaerts, prezes, A. Tizzano, wiceprezes, R. Silva de Lapuerta, M. Ilešič, L. Bay Larsen, J. Malenovský i E. Levits, prezesi izb, E. Juhász, A. Borg Barthet, J.C. Bonichot, F. Biltgen, K. Jürimäe, C. Lycourgos, M. Vilaras i E. Regan (sprawozdawca), sędziowie,
rzecznik generalny: P. Mengozzi,
sekretarz: sekretarz: M.A. Gaudissart, zastępca sekretarza,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 7 lutego 2017 r.,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 30 maja 2017 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 W odwołaniu British Airways plc wnosi o uchylenie w części wyroku Sądu Unii Europejskiej z dnia 16 grudnia 2015 r., British Airways/Komisja (T‑48/11, niepublikowanego, zwanego dalej „zaskarżonym wyrokiem”, EU:T:2015:988), w którym Sąd stwierdził częściową nieważność decyzji Komisji C(2010) 7694 wersja ostateczna z dnia 9 listopada 2010 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 101 TFUE, art. 53 porozumienia EOG oraz art. 8 umowy między Wspólnotą Europejską a Konfederacją Szwajcarską w sprawie transportu lotniczego (sprawa COMP/39258 – Lotniczy przewóz towarów) (zwanej dalej „sporną decyzją”), w zakresie, w jakim decyzja ta dotyczy British Airways.
Ramy prawne
Statut Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej
2 Artykuł 21 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ma następujące brzmienie:
„Wniesienie skargi do Trybunału Sprawiedliwości następuje poprzez skierowanie jej w formie pisemnej do sekretarza Trybunału. Skarga musi zawierać nazwisko i adres zamieszkania skarżącego oraz charakter, w jakim występuje osoba podpisująca, wskazanie strony lub stron, przeciw którym wnosi się skargę, przedmiot sporu, żądania oraz zwięzłe przedstawienie zarzutów prawnych stanowiących podstawę skargi.
Skardze towarzyszy, w stosownych przypadkach, akt, którego stwierdzenia nieważności się żąda lub, w okolicznościach przewidzianych w artykule 265 [TFUE], dokumenty dowodowe wskazujące datę wezwania instytucji do działania zgodnie z tym artykułem. Gdy dokumenty nie zostają przedłożone razem ze skargą, sekretarz zwraca się do zainteresowanej strony o przedstawienie ich w rozsądnym terminie, lecz w takim przypadku prawa strony nie wygasają nawet wtedy, gdy takie dokumenty są przedstawione po terminie wyznaczonym do wszczęcia postępowania”.
3 Artykuł 56 akapit drugi statutu przewiduje:
„[Odwołanie do Trybunału Sprawiedliwości] może zostać wniesione przez każdą stronę, której żądania nie zostały uwzględnione, w całości lub w części […]”.
Regulamin postępowania przed Trybunałem z dnia 19 czerwca 1991 r.
4 Artykuł 112 ust. 2 regulaminu postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości z dnia 19 czerwca 1991 r. (zwany dalej „regulaminem postępowania przed Trybunałem z dnia 19 czerwca 1991 r.”) przewidywał:
„[d]o odwołania załącza się orzeczenie Sądu, od którego wnosi się odwołanie […]”.
Regulamin postępowania przed Trybunałem z dnia 25 września 2012 r.
5 Artykuł 120 regulaminu postępowania przed Trybunałem z dnia 25 września 2012 r., który wszedł w życie w dniu 1 listopada 2012 r., (zwany dalej „regulaminem postępowania przed Trybunałem”), zatytułowany „Zawartość [Treść] skargi”, ma następujące brzmienie:
„Skarga przewidziana w art. 21 statutu [Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej] zawiera [lub wskazuje]:
[…]
c) przedmiot sporu, podnoszone zarzuty i argumenty, a także zwięzłe omówienie tych zarzutów;
d) żądania skarżącego;
[…]”.
6 Artykuł 122 tego regulaminu, zatytułowany „Załączniki do skargi”, stanowi:
„1. W razie potrzeby do skargi załącza się dokumenty, o których mowa w art. 21 akapit drugi statutu.
[…]
3. Jeżeli skarga nie spełnia wymagań określonych w § 1 lub w § 2 niniejszego artykułu, sekretarz wyznacza skarżącemu rozsądny termin na złożenie wyżej wymienionych dokumentów. Jeżeli skarżący nie usunie braków, Trybunał rozstrzyga, po zapoznaniu się ze stanowiskiem sędziego sprawozdawcy i rzecznika generalnego, czy niespełnienie tych wymagań powoduje niedopuszczalność skargi ze względów formalnych”.
7 Artykuł 127 regulaminu, zatytułowany „Nowe zarzuty”, przewiduje w § 1:
„Nie można podnosić nowych zarzutów w toku postępowania, chyba że opierają się one na okolicznościach faktycznych lub prawnych ujawnionych dopiero po jego wszczęciu”.
8 Zgodnie z art. 168 tego regulaminu, zatytułowanym „Zawartość [Treść] odwołania”:
„1. Odwołanie zawiera:
[…]
b) oznaczenie zaskarżonego orzeczenia Sądu;
[…]
2. Artykuły 119, 121 i art. 122 § 1 niniejszego regulaminu stosuje się do odwołań.
[…]”.
9 Artykuł 169 regulaminu postępowania przed Trybunałem, zatytułowany „Żądania, zarzuty i argumenty odwołania”, stanowi w § 1:
„Żądania odwołania mają na celu uchylenie, w całości lub w części, orzeczenia Sądu, w brzmieniu zawartym w sentencji”.
10 Artykuł 170 tego regulaminu, zatytułowany „Żądania na wypadek uwzględnienia odwołania”, przewiduje w § 1:
„Żądania odwołania mają na celu uwzględnienie, w całości lub w części, żądań przedstawionych w pierwszej instancji, z wykluczeniem wszelkich nowych żądań. Odwołanie nie może zmieniać przedmiotu postępowania przed Sądem”.
11 Artykuł 190 tego regulaminu, zatytułowany „Inne przepisy mające zastosowanie do postępowań odwoławczych”, stanowi w § 1:
„Artykuły 127 […] stosuje się odpowiednio do postępowań przed Trybunałem mających za przedmiot odwołanie od orzeczenia Sądu”.
Regulamin postępowania przed Sądem z dnia 2 maja 1991 r.
12 Zgodnie z art. 44 § 1 regulaminu postępowania przed Sądem z dnia 2 maja 1991 r.:
„Skarga określona w art. 21 statutu powinna zawierać lub [wskazywać]:
[…]
c) przedmiot sporu oraz zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów;
d) żądania skarżącego;
[…]”.
13 Artykuł 48 § 2 tego regulaminu ma następującą treść:
„Nie można podnosić nowych zarzutów w toku postępowania, chyba że ich podstawą są okoliczności prawne i faktyczne ujawnione dopiero w toku postępowania.
[…]”.
Okoliczności powstania sporu
14 Skarżąca, British Airways, jest przewoźnikiem lotniczym prowadzącym działalność na rynku lotniczego przewozu towarów.
15 W dniu 7 grudnia 2005 r. Komisja Europejska otrzymała wniosek o zwolnienie z grzywny na podstawie komunikatu w sprawie zwolnienia z grzywien oraz zmniejszania grzywien w przypadkach karteli (Dz.U. 2002, C 45, s. 3, zwanego dalej „komunikatem z 2002 r. w sprawie łagodzenia sankcji”) złożony przez Deutsche Lufthansa AG i jej spółki zależne – Lufthansa Cargo AG i Swiss International Air Lines AG. Zgodnie z tym wnioskiem między wieloma przedsiębiorstwami prowadzącymi działalność na rynku lotniczego przewozu towarów (zwanymi dalej „przewoźnikami”) miały miejsce kontakty antykonkurencyjne dotyczące szeregu składników ceny za usługi świadczone na tym rynku, mianowicie ustanowienia dopłaty „paliwowej” i dopłaty „z tytułu bezpieczeństwa”, a także odmowy ze strony tych przewoźników zapłaty prowizji od dopłat.
16 W dniach 14 i 15 lutego 2006 r. Komisja przeprowadziła niezapowiedziane kontrole.
17 Po przeprowadzeniu tych kontroli wielu przewoźników, w tym również wnosząca odwołanie, złożyło wnioski na podstawie komunikatu z 2002 r. w sprawie łagodzenia sankcji.
18 W dniu 19 grudnia 2007 r. Komisja skierowała do 27 przewoźników, w tym do wnoszącej odwołanie, pismo w sprawie przedstawienia zarzutów. W odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów jego adresaci przedłożyli uwagi na piśmie. W dniach od 30 czerwca do 4 lipca 2008 r. odbyły się wysłuchania w Komisji.
19 W dniu 9 listopada 2010 r. Komisja przyjęła sporną decyzję, której adresatami było 21 przewoźników (zwanych dalej „ukaranymi przewoźnikami”), pośród których znajdowała się wnosząca odwołanie.
Postępowanie przed Sądem i zaskarżony wyrok
20 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 24 stycznia 2011 r. British Airways wniosła skargę o stwierdzenie nieważności niektórych części spornej decyzji w zakresie, w jakim jej dotyczyły.
21 Jak wynika z pkt 25 zaskarżonego wyroku, w żądaniach podniesionych w tej skardze wnosiła ona do Sądu o:
– stwierdzenie nieważności spornej decyzji w zakresie, w jakim Komisja uznała w niej, że skarżąca uczestniczyła w odmowie zapłaty prowizji, że naruszenie, którego się dopuściła, rozpoczęło się w dniu 22 stycznia 2001 r., że „elementy [zarzucanego jej zachowania]” dotyczące Hong Kongu, Japonii, Indii, Tajlandii, Singapuru, Korei i Brazylii stanowiły naruszenie art. 101 TFUE, art. 53 porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym z dnia 2 maja 1992 r. (Dz.U. 1994, L 1, s. 3, zwanego dalej „porozumieniem EOG”) i art. 8 umowy między Wspólnotą Europejską a Konfederacją Szwajcarską w sprawie transportu lotniczego, podpisanej w dniu 21 czerwca 1999 r. w Luksemburgu, zatwierdzonej w imieniu Wspólnoty decyzją Rady i – w odniesieniu do umowy w sprawie współpracy naukowej i technologicznej – Komisji 2002/309/WE, Euroatom, z dnia 4 kwietnia 2002 r. w sprawie zawarcia siedmiu umów z Konfederacją Szwajcarską (Dz.U. 2002, L 114, s. 1,) (zwanej dalej „umową WE–Szwajcaria”);
– uchylenie lub znaczne obniżenie grzywny nałożonej sporną decyzją na wnoszącą odwołanie, oraz
– obciążenie Komisji kosztami postępowania.
22 W uzasadnieniu skargi wnosząca odwołanie sformułowała siedem zarzutów, które dotyczyły, po pierwsze, oczywistych błędów w ocenie, w zakresie, w jakim Komisja uznała, że wnosząca odwołanie uczestniczyła w odmowie zapłaty prowizji, po drugie, braku dowodu potwierdzającego datę rozpoczęcia naruszenia, po trzecie, naruszeń prawa i błędnych ustaleń faktycznych lub nadużycia władzy dotyczących dochodzenia w sprawie udziału niektórych organów regulacyjnych, po czwarte, nieproporcjonalnego i dyskryminującego charakteru procentu stanowiącego podstawę wymiaru grzywny, po piąte, naruszenia obowiązku uzasadnienia i zasady proporcjonalności, gdyż Komisja podwyższyła grzywnę w trakcie jej obliczania, po szóste, naruszenia komunikatu z 2002 r. w sprawie łagodzenia sankcji, jako że wnosząca odwołanie nie skorzystała z największego obniżenia grzywny, po siódme, naruszenia zasady równego traktowania i zasady proporcjonalności, ponieważ Komisja nie obniżyła wysokości grzywny z uwagi na zaistniałe okoliczności łagodzące.
23 Z pkt 27–29, a także z pkt 45 zaskarżonego wyroku wynika, że Sąd uwzględnił z urzędu zarzut oparty na normie porządku publicznego dotyczący wad uzasadnienia obarczających sporną decyzję. W szczególności, jak wynika z dowodów zgromadzonych w aktach sprawy znajdujących się w posiadaniu Trybunału, Sąd w ramach środków organizacji postępowania, na podstawie art. 64 regulaminu postępowania z dnia 2 maja 1991 r., zadał stronom pytania na piśmie, w których między innymi wezwał je do przedstawienia uwag co do tego, że uzasadnienie spornej decyzji odnosi się do pojedynczego i ciągłego naruszenia, w którym uczestniczyli wszyscy adresaci tej decyzji, podczas gdy cztery pierwsze punkty jej rozstrzygnięcia nie wymieniają wszystkich jej adresatów.
24 W tym względzie w trakcie rozprawy przed Sądem wnosząca odwołanie podniosła, że w uzasadnieniu spornej decyzji Komisja wskazuje na istnienie pojedynczego i ciągłego naruszenia art. 101 TFUE, art. 53 porozumienia EOG i art. 8 umowy WE–Szwajcaria. Rozstrzygnięcie tej decyzji stwierdza natomiast istnienie pojedynczego i ciągłego naruszenia, odrębnego w stosunku do każdego z tych przepisów. Wnosząca odwołanie podkreśliła, że ze względu na rozbieżność pomiędzy uzasadnieniem a rozstrzygnięciem tej decyzji jest ona obarczona wadą uzasadnienia, która mogła być uwzględniona przez Sąd z urzędu.
25 W zaskarżonym wyroku Sąd orzekł, że sporna decyzja była obarczona sprzecznościami, z jednej strony sprzecznością pomiędzy uzasadnieniem a rozstrzygnięciem, a z drugiej strony wewnętrzną sprzecznością uzasadnienia.
26 Sąd uznał co do zasady, że do niego należało zbadanie, czy sprzeczności te mogły powodować naruszenie prawa wnoszącej odwołanie do obrony i czy mogły uniemożliwić Sądowi dokonanie kontroli tej decyzji.
27 W wyniku tego badania Sąd skonstatował, że sytuacja taka zachodziła w niniejszym przypadku, i w konsekwencji uznał, że sporna decyzja była obarczona wadą uzasadnienia.
28 Sąd orzekł jednak, że powyższe ustalenie nie mogło prowadzić w niniejszej sprawie do stwierdzenia całkowitej nieważności spornej decyzji w stosunku do wnoszącej odwołanie, jako że nie można orzec stwierdzenia nieważności ponad żądania podniesione w skardze wszczynającej postępowanie.
29 Z powyższych względów i bez badania zarzutów podniesionych przez wnoszącą odwołanie w uzasadnieniu skargi Sąd stwierdził nieważność spornej decyzji z powodu wady uzasadnienia ustalonej w ramach badania zarzutu podniesionego z urzędu, w zakresie, w jakim „Komisja Europejska uznała w niej z jednej strony, że [wnosząca odwołanie], po pierwsze, uczestniczyła w odmowie zapłaty prowizji, po drugie, popełniła naruszenie art. 101 TFUE, art. 53 porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG) i art. 8 umowy między Wspólnotą Europejską a Konfederacją Szwajcarską w sprawie transportu lotniczego w okresie od 22 stycznia 2001 r. do 1 października 2001 r., i po trzecie, uczestniczyła w naruszeniach tych przepisów w odniesieniu do usług transportu towarowego [usług lotniczego przewozu towarów] świadczonych z Hongkongu (Chiny), Japonii, Indii, Tajlandii, Singapuru, Korei Południowej i Brazylii, a z drugiej strony nałożyła na nią grzywnę”.
30 Ponadto w wyrokach z dnia 16 grudnia 2015 r., Air Canada/Komisja (T‑9/11, niepublikowany, EU:T:2015:994), Koninklijke Luchtvaart Maatschappij/Komisja (T‑28/11, niepublikowany, EU:T:2015:995), Japan Airlines/Komisja (T‑36/11, niepublikowany, EU:T:2015:992), Cathay Pacific Airways/Komisja (T‑38/11, niepublikowany, EU:T:2015:985), Cargolux Airlines/Komisja (T‑39/11, niepublikowany, EU:T:2015:991), Latam Airlines Group i Lan Cargo/Komisja (T‑40/11, niepublikowany, EU:T:2015:986), Singapore Airlines i Singapore Airlines Cargo Pte/Komisja (T‑43/11, niepublikowany, EU:T:2015:989), Deutsche Lufthansa i in./Komisja (T‑46/11, niepublikowany, EU:T:2015:987), SAS Cargo Group i in./Komisja (T‑56/11, niepublikowany, EU:T:2015:990), Air France–KLM/Komisja (T‑62/11, niepublikowany, EU:T:2015:996), Air France/Komisja (T‑63/11, niepublikowany, EU:T:2015:993) oraz Martinair Holland/Komisja (T‑67/11, EU:T:2015:984), Sąd orzekł w sprawach skarg wniesionych przez innych ukaranych przewoźników, które również zmierzały do zakwestionowania spornej decyzji.
Żądania stron przed Trybunałem
31 W odwołaniu wnosząca je wnosi do Trybunału o:
– uchylenie zaskarżonego wyroku w zakresie, w jakim ogranicza on stwierdzenie nieważności spornej decyzji do żądań skargi wszczynającej postępowanie;
– uchylenie pkt 1 sentencji zaskarżonego wyroku;
– stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji w całości; oraz
– obciążenie Komisji kosztami niniejszego odwołania.
32 Komisja wnosi do Trybunału o:
– odrzucenie odwołania oraz
– obciążenie wnoszącej odwołanie kosztami postępowania.
W przedmiocie odwołania
W przedmiocie dopuszczalności
Argumentacja stron
– W przedmiocie dopuszczalności odwołania
33 Komisja podnosi, że odwołanie jest oczywiście niedopuszczalne z dwóch względów.
34 Po pierwsze, wnosząca odwołanie nie dochowała wymogu z art. 168 § 2 regulaminu postępowania przed Trybunałem, ponieważ zaskarżony wyrok nie został dołączony do odwołania.
35 Po drugie, odwołanie w niniejszej sprawie nie czyni zadość wymogom art. 56 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ani też art. 169 i 170 regulaminu postępowania przed Trybunałem, które zgodnie z art. 63 statutu są niezbędne do stosowania art. 56 statutu.
36 W odniesieniu do art. 169 § 1 regulaminu postępowania przed Trybunałem wskazać należy, że odwołanie w niniejszej sprawie nie formułowało żądania uchylenia sentencji zaskarżonego wyroku, ale zmierzało raczej do jej uzupełnienia poprzez rozszerzenie zakresu stwierdzenia nieważności z częściowej, uwzględnionej przez Sąd, do całkowitej. Odwołanie w niniejszej sprawie nie spełnia zatem wymogów tego przepisu.
37 Jeśli chodzi o art. 170 § 1 regulaminu postępowania przed Trybunałem, przepis ten jest poddawany przez Trybunał wykładni zawężającej. Ponieważ w niniejszej sprawie żądanie wnoszącej odwołanie ma szerszy zakres niż żądanie podniesione przez nią w pierwsze instancji, odwołanie narusza ten przepis.
38 Ponadto rozumowanie wnoszącej odwołanie stanowi błędne koło, gdyż sprowadza się do twierdzenia, że z powodu tego, że wbrew przyjętemu rozstrzygnięciu Sąd nie był ograniczony w orzekaniu do żądań przedstawionych przez wnoszącą odwołanie w pierwszej instancji, ma ona prawo do wniesienia odwołania od tego orzeczenia Sądu.
39 Poza tym uzasadnienie, zgodnie z którym dopuszczalność odwołania w niniejszej sprawie wynika z zastosowania zasady skutecznej ochrony sądowej, przewidzianej w art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”), prowadziłoby ponownie do wniosku, że orzekając, Sąd nie był ograniczony do żądań przedstawionych przez wnoszącą odwołanie w pierwszej instancji. Argument, jakoby przepis ten przyznawał stronie sporu bezwzględne prawo powoływania nowego argumentu lub zmiany przedmiotu roszczenia na każdym etapie postępowania, jest oczywiście bezzasadny.
40 Wnosząca odwołanie twierdzi, że odwołanie jest dopuszczalne.
41 Jeśli chodzi o art. 170 § 1 regulaminu postępowania przed Trybunałem, interpretacji zdania pierwszego tego przepisu należy dokonywać w związku z jego zadaniem drugim, tak że znajduje ono zastosowanie tylko w przypadku, gdy żądania odwołania nie są identyczne z żądaniami podniesionymi w pierwszej instancji, co prowadzi do zmiany przedmiotu sporu.
42 Jeśli chodzi o art. 56 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, wnosząca odwołanie powinna była w szczególności podnieść w postępowaniu przed Sądem, że sporna decyzja była naznaczona wewnętrzną sprzecznością i wadami uzasadnienia. Takie ustalenie spowodowałoby stwierdzenie w odniesieniu do niej całkowitej nieważności tej decyzji. W konsekwencji wnosząca odwołanie usiłowała w ten sposób zakwestionować część zaskarżonego wyroku, która ponad wszelką wątpliwość była przedmiotem postępowania przed Sądem, w którym żądania nie zostały uwzględnione, w rozumieniu art. 56 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
– W przedmiocie niedopuszczalności repliki
43 Komisja twierdzi tytułem głównym, że zgodnie z art. 127 § 1 regulaminu postępowania przed Trybunałem, znajdującego zastosowanie do postępowania odwoławczego na podstawie art. 190 § 1 tego regulaminu, replika złożona przez wnoszącą odwołanie jest w oczywisty sposób niedopuszczalna, ponieważ zawiera nowe zarzuty.
44 Wnosząca odwołanie potwierdza w nim bowiem, że Sąd naruszył prawo, stosując zakaz orzekania ultra petita, co oznaczałoby, że przyznaje, iż rozstrzygnięcie, jakiego poszukuje przed Trybunałem, jest tożsame z żądaniami sformułowanymi w skardze w pierwszej instancji. Natomiast w replice, zamiast odeprzeć podniesiony przez Komisję zarzut niedopuszczalności odwołania, wnosząca odwołanie twierdzi, że Sąd naruszył prawo, nie zezwalając jej na zmianę żądań. Wnosząca odwołanie nie wyjaśnia również, dlaczego wniosła ten środek po terminie, powołując go dopiero w replice, podczas gdy argumenty, które podniosła w tym piśmie procesowym, nie zostały oparte na okolicznościach stanu faktycznego lub prawnego ujawnionych w toku pisemnego etapu postępowania.
45 Wnosząca odwołanie kwestionuje argumentację Komisji dotyczącą niedopuszczalności repliki.
Ocena Trybunału
46 Odnosząc się do dopuszczalności odwołania, a w pierwszej kolejności do zarzutu podniesionego w tym zakresie przez Komisję, zgodnie z którym wnosząca odwołanie nie dołączyła do odwołania zaskarżonego wyroku, należy przypomnieć, że zgodnie z art. 122 § 1 regulaminu postępowania przed Trybunałem, mającym zastosowanie do postępowania odwoławczego na podstawie art. 168 § 2 tego regulaminu, do skargi dołącza się, w stosownych przypadkach, dokumenty wskazane w art. 21 akapit drugi statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który przewiduje, że „[s]kardze towarzyszy, w stosownych przypadkach, akt, którego stwierdzenia nieważności się żąda […]”.
47 W przypadku wniesienia skargi przeciwko aktowi instytucji Unii wymaga się, by akt ten był dołączony do skargi. Niemniej jednak w stosunku do odwołania art. 168 § 1 lit. b) regulaminu postępowania przed Trybunałem przewiduje, że zawiera ono oznaczenie zaskarżonego orzeczenia Sądu, nie wymagając, by orzeczenie to było dołączone do odwołania.
48 Należy tym samym uznać, że od momentu wejścia w życie w dniu 1 listopada 2012 r. regulaminu postępowania przed Trybunałem nie wymaga się w postępowaniu odwoławczym, by do odwołania było dołączone zaskarżone orzeczenie Sądu, a wyłącznie by zostało ono w odwołaniu oznaczone.
49 W niniejszym przypadku należy stwierdzić zatem, że fakt, iż zaskarżony wyrok nie został dołączony do odwołania, nie może być uznany za przyczynę jego niedopuszczalności. Zarzut podniesiony w tym zakresie przez Komisję podlega zatem oddaleniu.
50 Odnosząc się w następnej kolejności do argumentu, zgodnie z którym odwołanie nie spełnia wymogów art. 169 §1 regulaminu postępowania przed Trybunałem, pozostaje przypomnieć, że zgodnie z tym przepisem „[ż]ądania odwołania mają na celu uchylenie, w całości lub w części, orzeczenia Sądu, w brzmieniu zawartym w sentencji”.
51 Należy zwrócić uwagę, za jak w pkt 54 opinii zauważył rzecznik generalny, że przepis ten jest przejawem w podstawowej zasady rządzącej odwołaniami, zgodnie z którą odwołanie powinno być skierowane przeciwko sentencji zaskarżonego orzeczenia Sądu i nie może zmierzać wyłącznie do zmiany niektórych elementów uzasadnienia tego orzeczenia (zob. podobnie wyrok z dnia 15 listopada 2012 r., Al‑Aqsa/Rada i Niderlandy/Al‑Aqsa (C‑539/10 P i C‑550/10 P, EU:C:2012:711, pkt 43–45).
52 W niniejszej sprawie wnosząca odwołanie zwraca się do Sądu o uchylenie zaskarżonego wyroku, a w szczególności pkt 1 sentencji, w zakresie, w jakim Sąd odmówił stwierdzenia w stosunku do niej całkowitej nieważności spornej decyzji. Tym samym wnosząca odwołanie kwestionuje zakres stwierdzonej przez Sąd nieważności lub, innymi słowy, podważa skutki prawne, jakie Sąd wiąże ze stwierdzonym przez siebie naruszeniem obowiązku uzasadnienia.
53 W tych okolicznościach należy stwierdzić, że wnosząca odwołanie zmierza w istocie do częściowego uchylenia sentencji zaskarżonego wyroku, skutkiem czego żądania odwołania w niniejszej sprawie spełniają wymogi art. 169 § 1 regulaminu postępowania przed Trybunałem.
54 W trzeciej kolejności, odnosząc się do podniesionego przez Komisję zarzutu niedopuszczalności, zgodnie z którym odwołanie nie spełnia wymogów art. 56 akapit drugi statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i art. 170 § 1 regulaminu postępowania przed Trybunałem, należy zwrócić uwagę, że zbadanie tego zarzutu wymaga dokonania przez Trybunał oceny zakresu pojęcia „żądań” podniesionych w pierwszej instancji oraz pojęcia „przedmiotu postępowania” przed Sądem w rozumieniu tych przepisów.
55 Jednakże zważając na ścisły związek między zarzutami niedopuszczalności a podniesionymi przez wnoszącą odwołanie zarzutami co do istoty sprawy, należy w pierwszej kolejności rozpatrzyć te ostatnie.
56 W tych okolicznościach i wobec faktu, że replika skupia się wyłącznie na kwestii dopuszczalności odwołania, właściwe będzie, jeśli zajdzie taka potrzeba, pochylić się nad analizą zarzutu niedopuszczalności repliki po rozpatrzeniu sprawy co do istoty.
Co do istoty sprawy
57 W uzasadnieniu wnosząca odwołanie formułuje dwa zarzuty, z których pierwszy dotyczy zastosowania zakazu orzekania ultra petita, zaś drugi– naruszenia prawa do skutecznego środka prawnego, przewidzianego w art. 47 karty.
58 Zarzuty te należy rozpatrzyć łącznie.
Argumentacja stron
59 W zarzucie pierwszym wnosząca odwołanie podnosi, że Sąd naruszył prawo, uznając – w celu ograniczenia zakresu stwierdzonej przez siebie nieważności – że jest związany zakazem orzekania ultra petita, a jednocześnie uwzględniając z urzędu istotne wady naruszające porządek publiczny, którymi sporna decyzja jest obciążona w całości.
60 Wnosząca odwołanie przyznaje, że sąd Unii, do którego wpłynie skarga o stwierdzenie nieważności, nie może orzekać ultra petita, co oznacza, iż może on orzekać wyłącznie w przedmiocie tego, o co precyzyjnie zwrócą się do niego strony.
61 Możliwe są jednak takie scenariusze, w których sąd Unii w celu realizacji spoczywającej na nim na mocy traktatu FUE misji stróża prawa zostanie zobligowany do uwzględnienia zarzutu z urzędu, a skutkiem tego do orzekania w przedmiocie niebędącym ściśle treścią żądań stron. Dzieje się tak, gdy wada, którą jest dotknięty zaskarżony akt, ma wystarczająco poważny charakter, aby uzasadnić zastosowanie sankcji przez sąd Unii, mimo że wada nie została podniesiona przez stronę skarżącą.
62 Sądowi Unii rozpoznającemu skargę o stwierdzenie nieważności nie można zatem zarzucać wyjścia poza ramy sporu, przekroczenia uprawnień, orzekania ultra petita czy naruszenia własnego regulaminu, jeżeli uwzględnia on z urzędu zarzut, który dotyczy właśnie zgodności z prawem aktu, o którego stwierdzenie nieważności wnosi skarga.
63 Uwzględniając z urzędu zarzut oparty na normie porządku publicznego, Sąd nie kieruje się potrzebą uzupełnienia braków skargi lub argumentacji stron, ale zapewnia poszanowanie normy, o której ze względu na jej rangę strony nie mogą decydować.
64 W sytuacji gdy sąd Unii uwzględnia z urzędu zarzut oparty na normie porządku publicznego dotyczący wady uzasadnienia, mamy do czynienia z wyjątkiem od zakazu orzekania ultra petita. Wniosek taki, w szczególności, można wywieść a contrario z pkt 12 wyroku z dnia 28 czerwca 1972 r., Jamet/Komisja (C‑37/71, EU:C:1972:57), w którym Trybunał uznał, że gdyby stwierdził całkowitą nieważność aktu rozpatrywanego w sprawie zakończonej tym wyrokiem, orzekłby ultra petita, podczas gdy zarzut podniesiony przeciwko temu aktowi nie dotyczył porządku publicznego.
65 Zdaniem wnoszącej odwołanie Sąd naruszył również prawo poprzez pomylenie celów leżących u podstaw zakazu orzekania ultra petita z poszanowaniem przepisów i zasad porządku publicznego, które skłoniły go do podniesienia z urzędu zarzutu dotyczącego wad uzasadniania obciążających sporną decyzję.
66 W ramach postępowań zorganizowanych na zasadach kontradyktoryjności jest kwestią fundamentalną, że strona wszczynająca postępowanie w sprawie określa przedmiot sporu i zwięźle przedstawia zarzuty oraz że przedstawienie przedmiotu sporu i zarzutów winno być na tyle jasne i precyzyjne, aby pozwolić stronie pozwanej na przygotowanie obrony, a Trybunałowi na dokonanie kontroli. Z pkt 122 i 123 wyroku z dnia 19 grudnia 2013 r., Komisja/Polska (C‑281/11, EU:C:2013:855) wynika, że warunki te mają na celu uniknięcie sytuacji, w której Trybunał orzekałby ultra petita lub z pominięciem któregoś z zarzutów lub w jakiś inny sposób nie wydałby orzeczenia w sprawie. Z tych samych powodów Sąd błędnie orzekł w pkt 91 zaskarżonego wyroku, że art. 44 § 1 i art. 48 § 2 regulaminu postępowania przed Sądem z dnia 2 maja 1991 r. nakładają na niego ograniczenia, podczas gdy przepisy te odnoszą się do strony skarżącej, a nie do samego Sądu.
67 Przeciwnie, uwzględnienie z urzędu przez sąd Unii zarzutu opartego na normie porządku publicznego zobowiązuje ów sąd do wykroczenia poza ramy zarzutów powołanych przez strony na poparcie ich żądań, co nie oznacza, że z tego względu przestaje on być związany ograniczeniami wynikającymi z konieczności poszanowania zakazu orzekania ultra petita.
68 Wnosząca odwołanie jest zdania, że jest nielogiczne, iż Sąd powołał się na żądania przedstawione przez nią w pierwszej instancji, aby uzasadnić swoją decyzję o stwierdzeniu wyłącznie częściowej nieważności spornej decyzji w wyrazie poszanowania dla zakazu orzekania ultra petita.
69 Po pierwsze, Sąd wydał rozstrzygnięcie w przedmiocie skargi wyłącznie na podstawie zarzutu opartego na normie porządku publicznego, który uwzględnił z urzędu. Wnosząca odwołanie uważa, że jest trudne do zrozumienia to, iż następnie Sąd zdecydował uwzględnić żądania sformułowane w skardze w pierwszej instancji, mimo że w wyroku nie odniósł się w żaden sposób do zarzutów podniesionych w uzasadnieniu tych żądań.
70 Po drugie, rozumowanie Sądu dotyczące wad uzasadnienia obciążających sporną decyzję opierało się – jak wynika z pkt 42 i 43 zaskarżonego wyroku – po części na konieczności uwzględnienia wcześniejszych postępowań krajowych w przedmiocie odszkodowania. Jednakże wyroki Sądu wydane w następstwie skarg o stwierdzenie nieważności wspomnianej decyzji złożonych przez wnoszącą odwołanie i innych ukaranych przewoźników doprowadziły do uogólnionego skutku w postaci nielogicznego rozróżnienia między sytuacją wnoszącej odwołanie, która skorzystała wyłącznie ze stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji w części, a sytuacją pozostałych przewoźników, którzy skorzystali ze stwierdzenia całkowitej nieważności tej decyzji, pomimo faktu, że wnosząca odwołanie i pozostali przewoźnicy znajdowali się zgodnie z zasadniczym rozumowaniem Sądu w dokładnie tej samej sytuacji. Rozróżnienie to miało charakter arbitralny, skoro spośród tych pozostałych przewoźników nie wszyscy w skargach o stwierdzenie nieważności spornej decyzji powołali się na zarzut dotyczący wad uzasadniania.
71 Wnosząca odwołanie dodaje, że wady uzasadnienia obciążające sporną decyzję i wskazane w zaskarżonym wyroku powodują istotne trudności na gruncie krajowych postępowań odszkodowawczych. Przez sam fakt ograniczenia zakresu nieważności spornej decyzji w sentencji zaskarżonego wyroku decyzja ta jest wciąż częściowo wiążąca wobec wnoszącej odwołanie. Z powodu licznych wad obciążających wspomnianą decyzję, które zdaniem Sądu były wystarczająco poważne, aby stanowić naruszenie przepisów lub zasad porządku publicznego, sądy krajowe mogłyby napotkać poważne trudności w jasnym rozróżnieniu zakresu, w jakim wnosząca odwołanie i inne strony ponoszą odpowiedzialność za szkody powstałe w wyniku zachowania opisanego w tej decyzji. Sytuacja taka może być szkodliwa dla wnoszącej odwołanie, jak również potencjalnie dla innych stron dochodzących odszkodowania.
72 Wnosząca odwołanie twierdzi ponadto, że podejście Sądu jest niepokojące w zakresie, w jakim dotyczy organizacji administracji wymiaru sprawiedliwości, ekonomii procesowej postępowań przed Sądem Unii i zasady proporcjonalności. Jeżeli podejście takie znalazłoby potwierdzenie, skłaniałoby ono strony do regularnego formułowania żądań w sposób szeroki – bez jakiegokolwiek innego uzasadniania – w celu zwiększenia szans na uzyskanie szerokiego zakresu stwierdzenia nieważności w przypadkach, w których sąd Unii miałby podstawy do uwzględnienia z urzędu zarzutu opartego na normie porządku publicznego. Wymagałoby to od sądu Unii przejęcia wyłącznej odpowiedzialności za określenie dokładnego zakresu stwierdzenia nieważności. Uwzględniając z urzędu zarzut oparty na normie porządku publicznego, sąd Unii co do zasady nie bada zarzutów podnoszonych przez stronę skarżącą. Stałoby się odtąd całkowicie możliwe, że nawet skargi wniesione w złej wierze lub w sposób oczywisty nierzetelne mogłyby korzystać – zgodnie z podejściem przyjętym przez Sąd w niniejszej sprawie – ze stwierdzenia całkowitej nieważności z tego tylko względu, że wniosła o to w pierwszej instancji strona skarżąca.
73 Wnosząca odwołanie podnosi, że jeżeli w sprawie, której przedmiotem są przepisy i zasady porządku publicznego, sąd Unii może wyjść poza zarzuty podniesione przez strony, powinien on, co za tym idzie, móc również wyjść poza ich żądania. Powinno tak się stać z całą pewnością, aby jego rozstrzygnięcie usuwało tego rodzaju naruszenia przepisów i zasad porządku publicznego. Przeciwna wykładnia byłaby z definicji sprzeczna z porządkiem publicznym.
74 W opinii wnoszącej odwołanie Sąd błędnie orzekł w pkt 90 zaskarżonego wyroku, że do stron należy wnioskowanie w toku postępowania o zmianę powoływanych przez nie zarzutów i żądań po uwzględnieniu przez Sąd z urzędu zarzutu opartego na normie porządku publicznego. Takie rozwiązanie doprowadziłoby ponownie do przekazania wyłącznie w ręce jednej ze stron postępowania kwestii dotyczących ochrony porządku publicznego. Uwzględnianie przez Sąd z urzędu zarzutu opartego na normie porządku publicznego nie może być uzależnione od indywidualnych interesów stron postępowania. Ponadto we wspomnianym pkt 90 Sąd wskazał również, że w każdym wypadku odmówiłby wnoszącej odwołanie prawa do takiej zmiany, nawet gdyby złożyła w tym zakresie formalny wniosek. W tej sytuacji byłoby niemożliwe, by kwestie dotyczące porządku publicznego ustalone przez Sąd znalazły swe odzwierciedlenie w zakresie nieważności stwierdzonej w sentencji zaskarżonego wyroku.
75 W ramach zarzutu drugiego wnosząca odwołanie twierdzi, że oprócz tego, iż powinien był zostać zastosowany zakaz orzekania ultra petita, nadrzędna zasada skutecznej ochrony sądowej, przewidziana w art. 47 karty, wymagała stwierdzenie nieważności spornej decyzji w całości.
76 Wnosząca odwołanie zwraca w tym względzie uwagę, że w pkt 59 wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 27 września 2011 r., A. Menarini Diagnostics S.r.l./Włochy (CE:ECHR:2011:0927JUD004350908) uprawnienie do zmiany pod każdym względem, faktycznym i prawnym, decyzji wydanej przez organ niższego rzędu zostało wymienione jako jedna z cech organu sądowego sprawującego pełną jurysdykcję. Organ taki powinien w szczególności posiadać kompetencje do zbadania wszystkich zagadnień faktycznych i prawnych, które mają znaczenie dla rozstrzygnięcia zawisłego przed nim sporu.
77 Ponadto w pkt 136 wyroku z dnia 8 grudnia 2011 r., KME Germany i in./Komisja (C‑389/10 P, EU:C:2011:816) Trybunał orzekł, że art. 47 karty w wymaga de facto pełnej i całkowitej kontroli pod względem prawnym i faktycznym. Z pkt 67 wyroku Trybunału z dnia 8 grudnia 2011 r., Chalkor/Komisja (wyrok C‑386/10 P, EU:C:2011:815) wynika, że tego rodzaju kontrola oznacza uprawnienie do stwierdzenia nieważności zaskarżonego aktu.
78 Zdaniem wnoszącej odwołanie podejście Sądu jest tym bardziej zaskakujące, że sam Sąd stwierdził, w szczególności w pkt 76 i 79–81 zaskarżonego wyroku, liczne konkretne naruszenia jej prawa do obrony. Sporną decyzję obarczają również inne naruszenia praw wnoszącej odwołanie, niewymienione szczegółowo zaskarżonym wyroku.
79 Komisja podnosi, że nawet jeśli Trybunał uzna odwołanie za dopuszczalne, oba zarzuty odwołania są każdym wypadku bezzasadne.
Ocena Trybunału
80 W obydwu zarzutach odwołania wnosząca je zarzuca co do zasady Sądowi, że uznał, iż ze względu na zakaz orzekania ultra petita nie mógł stwierdzić nieważności spornej decyzji ponad żądania sformułowane przez wnoszącą odwołanie w skardze wszczynającej postępowanie w sprawie, mimo że stwierdzenie nieważności było konieczne w celu usunięcia naruszenia prawa stwierdzonego przez Sąd w ramach badania zarzutu opartego na normie porządku publicznego, który uwzględnił z urzędu.
81 Należy na wstępie przypomnieć, że jak wielokrotnie orzekał Trybunał, ponieważ sąd badający zgodność z prawem nie może orzekać ultra petita, orzeczona przez niego nieważność nie może wykraczać poza żądania strony skarżącej (zob. wyroki: z dnia 19 stycznia 2006 r., Comunità montana della Valnerina/Komisja, C‑240/03 P, EU:C:2006:44, pkt 43 i przytoczone tam orzecznictwo; a także z dnia 14 września 1999 r., Komisja/AssiDomän Kraft Products i in., C‑310/97 P, EU:C:1999:407, pkt 52).
82 Ponadto Trybunał orzekł, że o ile powaga rzeczy osądzonej, która chroni wyrok sądu Unii stwierdzający nieważność, obejmuje zarówno sentencję, jak również uzasadnienie stanowiące niezbędną podstawę tego wyroku, o tyle nie może ona pociągać za sobą nieważności aktu, który nie został poddany ocenie sądu Unii, a który jest niezgodny z prawem z tego samego powodu (wyrok z dnia 14 września 1999 r., Komisja/AssiDomän Kraft Products i in., C‑310/97 P, EU:C:1999:407, pkt 54).
83 Ponadto, jak wynika z utrwalonego orzecznictwa Trybunału, decyzja, która nie została zaskarżona przez adresata w terminie ustanowionym w art. 263 TFUE akapit szósty, staje się w stosunku do niego ostateczna (wyrok z dnia 14 września 1999 r., Komisja/AssiDomän Kraft Products i in., C‑310/97 P, EU:C:1999:407, pkt 57 i przytoczone tam orzecznictwo).
84 Orzecznictwo to jest w szczególności oparte na przekonaniu, że terminy na wniesienie skargi zmierzają do zapewnienia pewności prawa poprzez zapobieżenie podważaniu w nieskończoność aktów Unii wywierających skutki prawne, oraz na wymogach prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości i ekonomii procesowej (wyrok z dnia 14 września 1999 r., Komisja/AssiDomän Kraft Products i in., C‑310/97 P, EU:C:1999:407, pkt 61).
85 Z powyższych rozważań oraz z uwag rzecznika generalnego wyrażonych co do zasady w pkt 94 i 97 opinii wynika, że akt lub części aktu skierowane do konkretnego adresata, które nie zostały poddane kontroli sądu Unii, nie mogą stać się przedmiotem stwierdzenia przez ten sąd nieważności i stają się tym samym ostateczne względem tego adresata.
86 Należy również przypomnieć w tym miejscu, że zgodnie z art. 21 akapit pierwszy statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, art. 120 lit. c) i d) regulaminu postępowania przed Trybunałem oraz art. 44 § 1 lit. c) i d) regulaminu postępowania przed Sądem z dnia 2 maja 1991 r. wszczynająca postępowanie w sprawie skarga kierowana bezpośrednio do sądu Unii musi w szczególności określać przedmiot sporu oraz zawierać zwięzłe przedstawienie podnoszonych zarzutów i żądania strony skarżącej.
87 Wynika stąd, jak podkreślił również rzecznik generalny w pkt 84 uwag, że w systemie rozstrzygania przez sąd Unii sporów dotyczących zgodności z prawem to strony posiadają inicjatywę procesową oraz to one określają przedmiot sporu, w szczególności poprzez wskazanie w swych żądaniach aktu lub części aktu, które zamierzają poddać kontroli sądu.
88 Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału sąd Unii ma obowiązek uwzględnić z urzędu zarzut oparty na normie porządku publicznego (zob. podobnie w szczególności wyrok z dnia 2 grudnia 2009 r., Komisja/Irlandia, C‑89/08 P, EU:C:2009:742, pkt 34 i przytoczone tam orzecznictwo).
89 Niemniej jednak, wbrew temu, co sugeruje wnosząca odwołanie, służące sądowi badającemu zgodność aktów z prawem uprawnienie do uwzględnienia z urzędu zarzutu opartego na normie porządku publicznego nie oznacza bynajmniej uprawniania do zmiany z urzędu żądań formułowanych przez strony. Jak wynika bowiem w szczególności z przepisów przytoczonych w pkt 86 niniejszego wyroku, choć podniesione zarzuty stanowią niezbędną podstawę żądań skargi, to jednak różnią się w sposób konieczny od żądań, które definiują granice sporu zawisłego przed sądem Unii.
90 W konsekwencji, zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem Trybunału, o ile uwzględniając z urzędu zarzut oparty na normie porządku publicznego – który co do zasady nie został podniesiony przez strony – sąd Unii nie wykracza poza ramy zawisłego przed nim sporu i nie narusza w żaden sposób wymogów proceduralnych dotyczących przedstawienia w skardze przedmiotu sporu oraz zarzutów (wyrok z dnia 2 grudnia 2009 r., Komisja/Irlandia i in., C‑89/08 P, EU:C:2009:742, pkt 35), o tyle jest inaczej, gdy po zbadaniu co do istoty aktu poddanego kontroli sądu sąd ten stwierdza na postawie zarzutu, który uwzględnił z urzędu, nieważność tego aktu w zakresie wykraczającym ponad prawidłowo przedstawione żądania, z tego względu, że stwierdzenie nieważności tego aktu było konieczne dla usunięcia naruszenia prawa stwierdzonego z urzędu w ramach wspomnianego badania.
91 W niniejszej sprawie, jak przypomniano w pkt 20 i 21 niniejszego wyroku, w skardze wszczynającej postępowanie przed Sądem wnosząca odwołanie żądała wyłącznie stwierdzenia częściowej nieważności spornej decyzji.
92 W tych okolicznościach należy stwierdzić, mając na względzie rozważania przedstawione w pkt 81–90 niniejszego wyroku, że Sąd nie naruszył prawa, gdy orzekł w pkt 92 zaskarżonego wyroku, że mógł stwierdzić nieważność spornej decyzji wyłącznie w granicach wyznaczonych przez żądania skargi wszczynającej postępowanie w sprawie, skutkiem czego w pkt 93 tego wyroku stwierdził częściową nieważność tej decyzji, zgodnie ze wspomnianymi granicami.
93 Wniosku tego nie podważa żaden inny argument przedstawiony przez wnoszącą odwołanie w uzasadnieniu zarzutów odwołania.
94 W szczególności na oddalenie zasługuje w pierwszej kolejności argument przypomniany ogólnie w pkt 66 niniejszego wyroku, zgodnie z którym w pkt 91 zaskarżonego wyroku Sąd powołał błędną podstawę prawną w postaci art. 44 § 1 oraz art. 48 § 2 regulaminu postępowania przed Sądem z dnia 2 maja 1991 r. W powyższym względzie wystarczy odnotować, że Sąd oparł się na tych przepisach, wskazanych w pkt 90 i 91 zaskarżonego wyroku, dokonując oceny tego, czy – nawet przy założeniu, że wnosząca odwołanie wyraziła w sposób dorozumiany wolę zmiany żądań skargi wszczynającej postępowanie – tego rodzaju zmiana byłaby dopuszczona. Wbrew temu, co sugeruje wnosząca odwołanie, Sąd nie pominął faktu, że wspomniane przepisy nie dotyczą tego, w jakich okolicznościach Sąd mógłby ewentualnie podnosić zarzuty z urzędu, a nawet dokonywać w ten sam sposób zmian w treści żądań, tylko dotyczą wymogów proceduralnych wiążących stronę skarżącą odnośnie do wniesienia skargi do Sądu, precyzujących jej zawartość.
95 Ponieważ argument ten wynika z błędnej interpretacji zaskarżonego wyroku, należy go oddalić.
96 Po drugie, należy oddalić argument, powtórzony co do zasady w pkt 70 niniejszego wyroku, zgodnie z którym podejście przyjęte przez Sąd w zaskarżonym wyroku doprowadziło do powstania nielogicznego rozróżnienia między sytuacją wnoszącej odwołanie a sytuacją pozostałych ukaranych przewoźników, którzy uzyskali stwierdzenie nieważności spornej decyzji w całości w zakresie, w jakim ich dotyczyła, mimo że nie powołali oni w skargach wszczynających postępowanie zarzutu wady uzasadnienia, takiego jak zarzut uwzględniony przez Sąd z urzędu, który skłonił go do stwierdzenia nieważności spornej decyzji w tym zakresie.
97 Bezsporne jest bowiem, że w przeciwieństwie do wspomnianych pozostałych przewoźników wnosząca odwołanie w skardze wszczynającej postępowanie w sprawie wnosiła wyłącznie o stwierdzenie częściowej nieważności spornej decyzji w zakresie, w jakim jej dotyczyła.
98 W konsekwencji, mając na uwadze treść pkt 85 niniejszego wyroku, z którego wynika, że części aktu skierowanego do konkretnego adresata niebędące przedmiotem kontroli sądu Unii nie mogą stać się przedmiotem stwierdzenia przez ten sąd nieważności i stają się tym samym ostateczne względem tego adresata, Sąd słusznie nie potraktował w ten sam sposób wnoszącej odwołanie i innych ukaranych przewoźników, którzy wnieśli skargi, o których mowa w pkt 30 niniejszego wyroku, ze względu na różnice istniejące między nimi w odniesieniu do zakresu roszczeń, jakie podnieśli w pierwszej instancji.
99 Ponadto, mając na względzie okoliczność, że podobnie jak inni ukarani przewoźnicy wnosząca odwołanie skorzystała z zarzutu podniesionego przez Sąd z urzędu w zakresie, w jakim poddała sporną decyzję jego kontroli, błędne są jej twierdzenia, że podejście przyjęte przez Sąd w zaskarżonym wyroku pozbawia skuteczności uprawnienie sądu Unii do podnoszenia zarzutów opartych na normie porządku publicznego w okolicznościach takich jak okoliczności niniejszego przypadku. Z lektury całości pkt 27–94 zaskarżonego wyroku wynika bowiem, że w kontekście niniejszego odwołania jest bezsporne, że stwierdzenie nieważności orzeczone przez Sąd w zaskarżonym wyrok opiera się wyłącznie na uwzględnieniu zarzutu podniesionego z urzędu, ponieważ zarzuty, na które powołuje się wnosząca odwołanie w skardze wszczynającej postępowanie, nie były w żaden sposób przedmiotem analizy Sądu.
100 Po trzecie, jeśli chodzi o argumentację przedstawioną w pkt 72 niniejszego wyroku, zgodnie z którą podejście Sądu było sprzeczne z zasadą prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości, wystarczy wskazać, że względy oparte na ekonomii procesowej nie mogły w każdym wypadku uzasadniać odstąpienia przez sąd Unii od stosowania zakazu orzekania ultra petita wyłącznie z tego względu, że rozstrzygnięcie Sądu opiera się na zarzucie, który podniósł on z urzędu.
101 Po czwarte, argumentacja przypomniana ogólnie w pkt 75–78 niniejszego wyroku, zgodnie z którą prawo skarżącej do skutecznego środka prawnego na podstawie art. 47 karty zostałoby naruszone, gdyby uzasadnienie przyjęte przez Sąd miało być potwierdzone, nie jest przekonywająca.
102 Prawdą jest, że z pkt 76–86 zaskarżonego wyroku wynika – i nie zostało to zakwestionowane w ramach niniejszego postępowania odwoławczego – że wada uzasadnienia stwierdzona przez Sąd w owym wyroku naruszyła prawo wnoszącej odwołanie do obrony, ponieważ nie pozwoliła jej – choć zdecydowała się ona na wniesienie przeciw spornej decyzji skargi do Sądu – zrozumieć charakteru i zakresu naruszenia lub naruszeń stwierdzonych w tej decyzji oraz uniemożliwiła Sądowi przeprowadzenie kontroli tej decyzji.
103 Jednakże zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem Trybunału brak przeprowadzenia kontroli z urzędu całości zaskarżonej decyzji nie narusza zasady skutecznej ochrony sądowej (zob. podobnie wyrok z dnia 8 grudnia 2011 r., Chalkor/Komisja, C‑386/10 P, EU:C:2011:815, pkt 66).
104 Z orzecznictwa Trybunału wynika, że kontrola zgodności z prawem przewidziana w art. 263 TFUE, dopełniona nieograniczonym prawem orzekania o wysokości grzywny przewidzianym w art. 31 rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. [101 i 102 TFUE] (Dz.U. 2003, L 1, s. 1) oznacza, że sąd Unii sprawuje kontrolę zarówno pod względem prawnym, jak i faktycznym, oraz że ma prawo do oceny dowodów, stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji i do zmiany kwoty grzywien (zob. podobnie wyrok z dnia 8 grudnia 2011 r., Chalkor/Komisja, C‑386/10 P, EU:C:2011:815, pkt 67).
105 Wynika stąd, jak wskazał rzecznik generalny w pkt 142 opinii, iż nie jest sprzeczne z zasadą skutecznej ochrony sądowej to, że kontrola zgodności z prawem sprawowana przez sąd Unii jest ograniczona żądaniami stron sformułowanymi w ich pismach procesowych, przy czym zasada ta w żaden sposób nie wymaga, aby sąd ten objął swą kontrolą te elementy decyzji, które nie są istotne dla zawisłego przed nim sporu.
106 Jeśli chodzi o konkretne okoliczności niniejszej sprawy, to chociaż jak wynika z pkt 102 niniejszego wyroku – wada uzasadnienia stwierdzona przez Sąd w zaskarżonym wyroku uniemożliwiła wnoszącej odwołanie ustalenie innych wad spornej decyzji, nie ulega jednak wątpliwości, że wnosząca odwołanie była w stanie zidentyfikować przywołaną wadę uzasadnienia, przez co mogła powołać się na nią w skardze do Sądu w celu żądania stwierdzenia nieważności tej decyzji w całości w zakresie, w jakim decyzja ta jej dotyczyła, podobnie jak uczynili niektórzy inni ukarani przewoźnicy, jak np. Air Canada w sprawie zakończonej wyrokiem z dnia 16 grudnia 2015 r., Air Canada/Komisja (T‑9/11, niepublikowanym, EU:T:2015:994).
107 Wreszcie należy również oddalić argument przywołany w pkt 71 niniejszego wyroku, zgodnie z którym na poziomie krajowym sporna decyzja, która była w całości wadliwa, stała się podstawą skarg odszkodowawczych, będących dla sądów krajowych źródłem trudności jeśli chodzi o zakres odpowiedzialności wnoszącej odwołanie i innych stron za szkody, które zdaniem sądów zostały spowodowane zachowaniem będącym przedmiotem tej decyzji.
108 Wystarczy stwierdzić w tym względzie, że – jak wskazał w pkt 129 opinii rzecznik generalny – ewentualne pociągnięcie skarżącej do odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone jej antykonkurencyjnym zachowaniem nie może samo w sobie skutkować zmianą uprawnień sądu Unii wykonywanych na podstawie art. 263 TFUE.
109 W świetle powyższych rozważań oba zarzuty odwołania są bezpodstawne i winny w związku z tym zostać oddalone.
110 W tych okolicznościach nie ma podstaw do rozpatrywania argumentów Komisji przedstawionych w pkt 37–39 niniejszego wyroku, dotyczących niedopuszczalności odwołania ze względu na jego niezgodność z art. 56 akapit drugi statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i art. 170 § 1 regulaminu postępowania przed Trybunałem. To samo dotyczy zastrzeżeń w zakresie dopuszczalności repliki.
111 Mając na względzie całość powyższych rozważań, rozpatrywane odwołanie należy oddalić w całości.
W przedmiocie kosztów
112 Zgodnie z art. 184 § 2 regulaminu postępowania przed Trybunałem jeżeli odwołanie jest bezzasadne, Trybunał rozstrzyga o kosztach. Zgodnie z art. 138 § 1 tego regulaminu, mającym zastosowanie do postępowania odwoławczego na podstawie art. 184 § 1 regulaminu, kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę.
113 Ponieważ Komisja wniosła o obciążenie wnoszącej odwołanie kosztami postępowania, a wnosząca odwołanie przegrała sprawę, należy obciążyć ją kosztami postępowania odwoławczego.
Z powyższych względów Trybunał (wielka izba) orzeka, co następuje:
1) Odwołanie zostaje oddalone.
2) British Airways plc zostaje obciążona kosztami postępowania.
Podpisy