Sprawa C‑516/17
Spiegel Online GmbH
przeciwko
Volkerowi Beckowi
(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Bundesgerichtshof)
Wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 29 lipca 2019 r.
Odesłanie prejudycjalne – Prawo autorskie i prawa pokrewne – Dyrektywa 2001/29/WE – Społeczeństwo informacyjne – Harmonizacja niektórych aspektów prawa autorskiego i praw pokrewnych – Artykuł 5 ust. 3 – Wyjątki i ograniczenia – Zakres – Artykuł 5 ust. 3 lit. c) i d) – Sprawozdanie z aktualnych wydarzeń – Cytowanie – Zastosowanie hiperłączy – Zgodne z prawem podanie do publicznej wiadomości – Karta praw podstawowych Unii Europejskiej – Artykuł 11 – Wolność wypowiedzi i informacji
1. Zbliżenie ustawodawstw – Prawo autorskie i prawa pokrewne – Dyrektywa 2001/29 – Harmonizacja niektórych aspektów prawa autorskiego i praw pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym – Prawa do zwielokrotniania i do publicznego udostępniania utworów – Wyjątki i ograniczenia – Sprawozdanie z aktualnych wydarzeń i cytowanie – Zakres – Brak pełnej harmonizacji – Granice – Przestrzeganie prawa Unii
[dyrektywa 2001/29 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 5 ust. 3 lit. c), d)]
(zob. pkt 31, 36, 39, 42; pkt 1 sentencji)
2. Zbliżanie ustawodawstw – Prawo autorskie i prawa pokrewne – Dyrektywa 2001/29 – Harmonizacja niektórych aspektów prawa autorskiego i praw pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym – Prawa do zwielokrotniania i do publicznego udostępniania utworów – Wyjątki i ograniczenia – Zakres – Wolność wypowiedzi i informacji – Wyłączenie
[Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 11; dyrektywa 2001/29 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 2 lit. a), art. 3 ust. 1, art. 5 ust. 2, 3]
(zob. pkt 41, 49; pkt 2 sentencji)
3. Zbliżanie ustawodawstw – Prawo autorskie i prawa pokrewne – Dyrektywa 2001/29 – Harmonizacja niektórych aspektów prawa autorskiego i praw pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym – Prawa do zwielokrotniania i do publicznego udostępniania utworów – Wyjątki i ograniczenia – Sprawozdanie z aktualnych wydarzeń i cytowanie – Wyważenie dokonywane przez sąd krajowy – Zgodność z zagwarantowanymi w karcie prawami podstawowymi
[dyrektywa 2001/29 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 2 lit. a), art. 3 ust. 1, art. 5 ust. 3 lit. c), d)]
(zob. pkt 59; pkt 3 sentencji)
4. Zbliżenie ustawodawstw – Prawo autorskie i prawa pokrewne – Dyrektywa 2001/29 – Harmonizacja niektórych aspektów prawa autorskiego i praw pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym – Prawa do zwielokrotniania i do publicznego udostępniania utworów – Wyjątki i ograniczenia – Sprawozdanie z aktualnych wydarzeń – Przepis krajowy ograniczający stosowanie ustawiającego odstępstwo przepisu dotyczącego sprawozdań z aktualnych wydarzeń do przypadków, w których uprzednie ubieganie się o udzielenie zezwolenia na wykorzystanie utworu objętego ochroną nie jest w rozsądny sposób możliwe – Niedopuszczalność
[dyrektywa 2001/29 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 5 ust. 3 lit. c)]
(zob. pkt 71, 74; pkt 4 sentencji)
5. Zbliżanie ustawodawstw – Prawo autorskie i prawa pokrewne – Dyrektywa 2001/29 – Harmonizacja niektórych aspektów prawa autorskiego i praw pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym – Prawa do zwielokrotniania i do publicznego udostępniania utworów – Wyjątki i ograniczenia – Pojęcie cytowania – Odesłanie na pomocą hiperłącza do pliku dostępnego w sposób niezależny – Włączenie
[dyrektywa 2001/29 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 5 ust. 3 lit. d)]
(zob. pkt 81, 84; pkt 5 sentencji)
6. Zbliżanie ustawodawstw – Prawo autorskie i prawa pokrewne – Dyrektywa 2001/29 – Harmonizacja niektórych aspektów prawa autorskiego i praw pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym – Prawa do zwielokrotniania i do publicznego udostępniania utworów – Wyjątki i ograniczenia – Cytowanie – Utwór, który został zgodnie z prawem podany do publicznej wiadomości – Przesłanki
[dyrektywa 2001/29 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 5 ust. 3 lit. d)]
(zob. pkt 95; pkt 6 sentencji)
Streszczenie
W wyroku z dnia 29 lipca 2019 r., Spiegel Online (C‑516/17), Trybunał, orzekający w składzie wielkiej izby, dokonał wykładni wyłącznych praw autorów do zwielokrotniania i do publicznego udostępniania ich utworów, a także wyjątków i ograniczeń dotyczących tych praw, przewidzianych w dyrektywie 2001/29(1), w kontekście publikacji na internetowej stronie informacyjnej manuskryptu oraz artykułu opublikowanego w zbiorze tekstów, publicznie dostępnych do pobrania za pośrednictwem hiperłączy.
Spór w postępowaniu głównym zawisł pomiędzy spółką Spiegel Online, która prowadzi internetowy portal informacyjny o tej samej nazwie, a Volkerem Beckiem, który był członkiem Bundestagu (parlamentu federalnego, Niemcy) w przedmiocie publikacji przez Spiegel Online na jej stronie internetowej manuskryptu V. Becka i artykułu opublikowanego przez niego w zbiorze tekstów. Volker Beck podważył przed sądem krajowym udostępnienie pełnych tekstów tego manuskryptu i tego artykułu na stronie internetowej Spiegel Online, które to działanie uważa za naruszenie prawa autorskiego. Sąd ten uwzględnił żądania V. Becka. Spiegel Online, której apelacja została oddalona, wniosła skargę rewizyjną do sądu odsyłającego.
Odpowiadając na pytanie, czy przepisy dyrektywy 2001/29 pozwalające na odstępstwo od wyłącznych praw autora w odniesieniu do sprawozdań z aktualnych wydarzeń(2) i cytowania(3) pozostawiają państwom członkowskim pewien zakres swobody przy ich transpozycji do prawa krajowego, Trybunał stwierdził, że przepisy te nie stanowią środków pełnej harmonizacji. Jednakże państwa członkowskie powinny korzystać z zakresu swobody we wprowadzaniu w życie tych przepisów w granicach ustanowionych przez prawo Unii w celu utrzymania właściwej równowagi między z jednej strony interesem podmiotów praw autorskich, jaki mają one w ochronie ich prawa własności intelektualnej(4), zagwarantowanej w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”), a z drugiej strony prawami i interesami użytkowników utworów i przedmiotów objętych ochroną – w szczególności ich wolności wypowiedzi i informacji(5), też gwarantowanej w karcie, a także interesem ogólnym.
W odniesieniu do wolności wypowiedzi i informacji, Trybunał wyjaśnił, że nie może ona uzasadniać, poza wyjątkami i ograniczeniami przewidzianymi w dyrektywie 2001/29(6), odstępstwa od wyłącznych praw autorów do zwielokrotniania i publicznego udostępniania ich utworów, innego niż odstępstwo przewidziane we wspomnianej dyrektywie. W tym względzie Trybunał przypomniał, że wykaz wyjątków i ograniczeń przewidzianych w tej dyrektywie ma charakter wyczerpujący.
Ponadto według Trybunału w ramach wyważenia, jakiego sąd krajowy powinien w świetle wszystkich okoliczności konkretnej sprawy dokonać pomiędzy z jednej strony prawami wyłącznymi autorów do zwielokrotniania(7) i do publicznego udostępniania ich utworów(8), a z drugiej strony prawami użytkowników przedmiotów objętych ochroną, o których mowa w ustanawiających odstępstwa przepisach dyrektywy 2001/29 dotyczących sprawozdań z aktualnych wydarzeń i cytowania, powinien on oprzeć się na wykładni tych przepisów, która, uwzględniając ich brzmienie i zachowując ich skuteczność (effet utile), jest w pełni zgodna z zagwarantowanymi w karcie prawami podstawowymi.
Analizując w pierwszej kolejności ustanawiający odstępstwo przepis dyrektywy 2001/29, dotyczący sprawozdań z aktualnych wydarzeń, Trybunał stwierdził, że stoi on na przeszkodzie przepisowi krajowemu, który ogranicza stosowanie wyjątku lub ograniczenia przewidzianego w tym przepisie do przypadków, w których uprzednie ubieganie się o udzielenie zezwolenia na wykorzystanie utworu objętego ochroną do celów sporządzenia sprawozdania z aktualnych wydarzeń nie jest w rozsądny sposób możliwe. Zaistnienie aktualnego wydarzenia bowiem wymaga co do zasady, w szczególności w ramach społeczeństwa informacyjnego, aby informacja dotycząca tego wydarzenia mogła zostać przekazana szybko, co jest trudne do pogodzenia z wymogiem uzyskania uprzedniego zezwolenia autora, który to wymóg mógłby utrudniać, a nawet uniemożliwiać publiczne udostępnienie istotnych informacji we właściwym czasie.
Badając w drugiej kolejności ustanawiający odstępstwo przepis dyrektywy 2001/29, dotyczący cytowania, Trybunał orzekł, po pierwsze, że pojęcie „cytowania”, o którym mowa w tym przepisie, obejmuje odesłanie za pomocą hiperłącza do pliku dostępnego w sposób niezależny od głównego tekstu. W tym kontekście Trybunał przypomniał swoje orzecznictwo, zgodnie z którym hiperłącza przyczyniają się do prawidłowego funkcjonowania Internetu, które ma szczególne znaczenie dla zagwarantowanej w karcie wolności wypowiedzi i informacji, jak również do wymiany opinii i informacji w tej sieci, charakteryzującej się dostępnością ogromnej ilości informacji. Po drugie, Trybunał orzekł, że utwór został już zgodnie z prawem podany do publicznej wiadomości, jeżeli w tej konkretnej postaci został już wcześniej opublikowany za zezwoleniem podmiotu praw autorskich lub też na podstawie niedobrowolnej licencji lub zezwolenia ustawowego. Do sądu krajowego należy osąd, czy utwór został podany do publicznej wiadomości zgodnie z prawem, w świetle konkretnego przypadku, który sąd ten rozpatruje, i z uwzględnieniem wszelkich okoliczności danej sprawy.