Sprawa T‑286/09 RENV
Intel Corporation Inc.
przeciwko
Komisji Europejskiej
Wyrok Sądu (czwarta izba w składzie powiększonym) z dnia 26 stycznia 2022 r.
Konkurencja – Nadużycie pozycji dominującej – Rynek mikroprocesorów – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 102 TFUE i art. 54 porozumienia EOG – Rabaty lojalnościowe – Bezpodstawne ograniczenia – Kwalifikacja jako praktyki stanowiącej nadużycie – Analiza w świetle kryterium równie skutecznego konkurenta – Ogólna strategia – Jednolite i ciągłe naruszenie
1. Postępowanie sądowe – Wyrok Trybunału wiążący dla Sądu – Przesłanki – Przekazanie do ponownego rozpoznania w następstwie odwołania – Kwestie prawne rozstrzygnięte ostatecznie przez Trybunał w ramach odwołania – Powaga rzeczy osądzonej – Zakres
(statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 61 akapit drugi; regulamin postępowania przed Sądem, art. 215)
(zob. pkt 78–86)
2. Postępowanie sądowe – Podnoszenie nowych zarzutów w toku postępowania – Przesłanki – Zarzut oparty na okolicznościach podniesionych w toku postępowania – Nowa okoliczność prawna – Zastosowanie do postępowania po przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania w następstwie odwołania – Wyrok Trybunału przekazujący sprawę do ponownego rozpoznania – Wyłączenie
(regulamin postępowania przed Sądem, art. 84 § 2, art. 217)
(zob. pkt 105–111)
3. Pozycja dominująca – Nadużycie – Rabat za wyłączność lub lojalnościowy – Domniemanie skutków antykonkurencyjnych – Dowód przeciwny – Analiza, której przeprowadzenie spoczywa na Komisji, w zakresie zdolności takich rabatów do ograniczenia konkurencji i wywołania skutków w postaci wykluczenia – Kryteria oceny – Zastosowanie do analizy w świetle kryterium równie skutecznego konkurenta
(art. 102 TFUE; porozumienie EOG, art. 54)
(zob. pkt 116–122, 124–126, 133, 144–149, 492, 494, 499, 507–521)
4. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Kontrola sądowa – Kontrola zgodności z prawem – Pogłębiona kontrola wszystkich istotnych okoliczności – Przedmiot i zakres
(art. 102, 263 TFUE)
(zob. pkt 150)
5. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Ciężar udowodnienia naruszenia i czasu jego trwania spoczywający na Komisji – Zakres ciężaru dowodu – Stopień dokładności wymagany od dowodów przyjętych przez Komisję – Łańcuch poszlak – Kontrola sądowa – Zakres – Decyzja utrzymująca wątpliwości po stronie sądu – Poszanowanie zasady domniemania niewinności
(art. 101, 102 TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 48 ust. 1; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2)
(zob. pkt 160–166, 210–256, 307–310, 319, 320, 335, 346–350, 371–373, 387–390, 455–457)
6. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Ciężar udowodnienia naruszenia i czasu jego trwania spoczywający na Komisji – Zakres ciężaru dowodu – Decyzja opierająca się na dowodach wystarczających do wykazania istnienia naruszenia – Obowiązek przedstawienia dowodów przez przedsiębiorstwa kwestionujące wystąpienie naruszenia
(art. 102 TFUE; porozumienie EOG, art. 54)
(zob. pkt 164–166)
7. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Nadużycie pozycji dominującej – Środek dowodowy – Zdolność praktyki cenowej do ograniczenia konkurencji i wywołania skutków w postaci wykluczenia – Wewnętrzne prognozy klienta – Dopuszczalność – Przesłanki
(art. 102 TFUE; porozumienie EOG, art. 54; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2)
(zob. pkt 189–193)
8. Pozycja dominująca – Nadużycie – Rabat za wyłączność lub lojalnościowy – Zdolność do ograniczenia konkurencji i skutek w postaci wykluczenia – Analiza w świetle kryterium równie skutecznego konkurenta – Kryteria oceny
(art. 102 TFUE; porozumienie EOG, art. 54)
(zob. pkt 263–271, 276, 282–287, 410, 411, 433–440)
9. Pozycja dominująca – Nadużycie – Wypłaty z tytułu wyłączności – Zdolność do ograniczenia konkurencji i wywołania skutków w postaci wykluczenia – Analiza w świetle kryterium równie skutecznego konkurenta – Kryteria oceny
(art. 102 TFUE; porozumienie EOG, art. 54)
(zob. pkt 470–482)
10. Skarga o stwierdzenie nieważności – Wyrok stwierdzający nieważność – Skutki – Stwierdzenie częściowej nieważności decyzji Komisji stwierdzającej jednolite i ciągłe naruszenie reguł konkurencji – Wpływ na ocenę nałożonej całkowitej grzywny
(art. 102, 263 TFUE; porozumienie EOG, art. 54; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)
(zob. pkt 522–531)
Streszczenie
Sąd stwierdził częściową nieważność decyzji Komisji nakładającej na Intela grzywnę w wysokości 1,06 mld EUR
Przeprowadzona przez Komisję analiza jest niekompletna i nie pozwala wykazać w sposób wystarczający pod względem prawnym, że sporne rabaty były w stanie lub mogły wywołać antykonkurencyjne skutki
Decyzją z dnia 13 maja 2009 r.(1) Komisja Europejska nałożyła na Intela, producenta mikroprocesorów, grzywnę w wysokości 1,06 mld EUR z tytułu nadużycia pozycji dominującej na światowym rynku procesorów(2) x86(3) w okresie od października 2002 r. do grudnia 2007 r. poprzez wdrożenie strategii mającej na celu wykluczenie z rynku jego konkurentów.
Zdaniem Komisji owo nadużycie obejmowało dwa rodzaje zachowań handlowych stosowanych przez Intela wobec jego partnerów handlowych, mianowicie bezpodstawne ograniczenia oraz rabaty warunkowe. Co się tyczy w szczególności tych ostatnich, Intel przyznawał rabaty czterem strategicznym producentom sprzętu informatycznego [Dell, Lenovo, Hewlett-Packard (HP) i NEC], pod warunkiem że będą oni kupować u niego całość lub prawie całość potrzebnych im procesorów x86. Podobnie, Intel dokonywał wypłat na rzecz europejskiego dystrybutora urządzeń elektronicznych (Media-Saturn-Holding), pod warunkiem że ten ostatni będzie sprzedawał wyłącznie komputery wyposażone w procesory x86 produkcji Intela. Owe rabaty i wypłaty (zwane dalej „spornymi rabatami”) zapewniały lojalność czterech producentów sprzętu informatycznego oraz Media-Saturn i tym samym istotnie zmniejszały zdolność konkurentów Intela do konkurowania w oparciu o zalety produkowanych przez nich procesorów x86. Antykonkurencyjne zachowanie Intela przyczyniło się zatem do ograniczenia wyboru przysługującego konsumentom oraz do zmniejszenia motywacji do innowacji.
Wyrokiem z dnia 12 czerwca 2014 r.(4) Sąd oddalił w całości skargę wniesioną przez Intela na tę decyzję. Wyrokiem z dnia 6 września 2017 r., wydanym na skutek odwołania Intela, Trybunał uchylił ten wyrok i przekazał sprawę Sądowi do ponownego rozpoznania(5).
Na poparcie żądania uchylenia wyroku początkowego Intel podniósł w szczególności, że Sąd naruszył prawo, ponieważ nie zbadał spornych rabatów w świetle wszystkich okoliczności sprawy. W tym względzie Trybunał stwierdził, że Sąd, podobnie jak Komisja, oparł się na założeniu, iż rabaty lojalnościowe przyznawane przez przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą z samej swojej natury mają zdolność do ograniczenia konkurencji, wobec czego nie było konieczne dokonanie analizy wszystkich okoliczności sprawy, a w szczególności przeprowadzenie testu AEC (znanego w języku angielskim jako „as efficient competitor test”)(6). Komisja przeprowadziła jednak w swej decyzji dogłębne badanie owych okoliczności, które skłoniło ją do wniosku, iż równie skuteczny konkurent musiałby stosować ceny, które byłyby nierealne, w związku z czym praktyka polegająca na stosowaniu spornych rabatów mogła skutkować wykluczeniem takiego konkurenta. Trybunał stwierdził na tej podstawie, że test AEC miał realne znaczenie przy dokonywaniu przez Komisję oceny zdolności rozpatrywanych praktyk do wywołania skutku w postaci wykluczenia konkurentów, wobec czego Sąd był zobowiązany zbadać wszystkie argumenty Intela sformułowane w przedmiocie tego testu i jego zastosowania przez Komisję. Zważywszy, że Sąd nie dokonał takiego badania, Trybunał uchylił wyrok początkowy i przekazał sprawę Sądowi do ponownego rozpoznania celem zbadania w świetle argumentów przedstawionych przez Intela zdolności spornych rabatów do ograniczenia konkurencji.
W wyroku z dnia 26 stycznia 2022 r. Sąd, orzekając w następstwie przekazania mu sprawy do ponownego rozpoznania, stwierdził częściową nieważność zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim Komisja uznała w niej sporne rabaty za nadużycie w rozumieniu art. 102 TFUE i nałożyła na Intela grzywnę w odniesieniu do wszystkich jego zachowań uznanych za stanowiące nadużycie.
Ocena Sądu
Sąd sprecyzował na wstępie zakres sporu po przekazaniu mu sprawy do ponownego rozpoznania. W tym względzie Sąd zauważył, że uchylenie wyroku początkowego było uzasadnione tylko jednym błędem, mianowicie błędem dotyczącym nieuwzględnienia w wyroku początkowym argumentów podniesionych przez Intela w celu podważenia przedstawionej przez Komisję analizy AEC. W tych okolicznościach Sąd uznał, że w ramach prowadzonego przez siebie badania może powtórzyć jako własne wszystkie ustalenia, które nie są obarczone stwierdzonym przez Trybunał błędem. Z jednej strony chodzi tu o zawarte w wyroku początkowym ustalenia dotyczące bezpodstawnych ograniczeń oraz ich bezprawnego w świetle art. 102 TFUE charakteru. Sąd uznał bowiem, że Trybunał nie zakwestionował, nawet co do zasady, dokonanego w zaskarżonej decyzji rozróżnienia między praktykami stanowiącymi takie ograniczenia a innymi zachowaniami Intela, do których wyłącznie odnosi się przedmiotowa analiza AEC. Z drugiej strony Sąd powtórzył jako własne rozważania zawarte w wyroku początkowym, zgodnie z którymi Komisja wykazała w zaskarżonej decyzji istnienie spornych rabatów.
Wyjaśniwszy powyższe, w pierwszej kolejności Sąd rozpoczął badanie żądania stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji od przedstawienia określonej przez Trybunał metody oceny zdolności systemu rabatowego do ograniczenia konkurencji. W tym celu przypomniał on, że chociaż system rabatów za wyłączność wprowadzony przez przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą na rynku może zostać uznany za ograniczenie konkurencji, ponieważ z uwagi na jego charakter domniemywa się, że wywołuje skutki ograniczające konkurencję, to jednak chodzi w tym względzie o zwykłe domniemanie, które nie zwalnia Komisji w każdym razie z obowiązku zbadania antykonkurencyjnych skutków. Tak więc w przypadku gdy przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą twierdzi w toku postępowania administracyjnego, prezentując dowody na poparcie tego twierdzenia, że jego zachowanie nie miało zdolności do ograniczenia konkurencji, a w szczególności do wywołania zarzucanych mu skutków w postaci wykluczenia, Komisja powinna zbadać zdolność wykluczającą systemu rabatowego. W ramach takiej analizy Komisja powinna nie tylko zbadać z jednej strony wagę pozycji dominującej przedsiębiorstwa na rynku właściwym i z drugiej strony stopień pokrycia rynku kwestionowaną praktyką, jak również warunki i zasady przyznawania rozpatrywanych rabatów, okres ważności tych rabatów oraz ich wysokość, lecz także dokonać oceny istnienia ewentualnej strategii mającej na celu wykluczenie z rynku przynajmniej równie skutecznych konkurentów. Ponadto jeśli Komisja przeprowadziła test AEC, jest on jednym z elementów, które powinna ona uwzględnić przy ocenie zdolności systemu rabatowego do ograniczenia konkurencji.
W drugiej kolejności Sąd sprawdził przede wszystkim, czy dokonana przez Komisję ocena zdolności spornych rabatów do ograniczenia konkurencji opiera się na określonej w ten sposób metodzie. W tym względzie wskazał on od razu, że Komisja naruszyła prawo w zaskarżonej decyzji, gdy uznała, że test AEC – który pomimo wszystko przeprowadziła – nie był konieczny, by umożliwić jej wykazanie, iż sporne rabaty Intela miały charakter nadużycia. Sąd uznał jednak, że nie może ograniczyć się do tego stwierdzenia. Zważywszy, że wyrok wydany w postępowaniu odwoławczym wskazuje, iż test AEC miał realne znaczenie przy dokonywaniu przez Komisję oceny zdolności rozpatrywanej praktyki rabatowej do wywołania skutku w postaci wykluczenia, Sąd był zobowiązany do zbadania argumentów Intela sformułowanych w odniesieniu do rzeczonego testu.
W trzeciej kolejności zważywszy, że analiza zdolności spornych rabatów do ograniczenia konkurencji wpisuje się w ramy wykazania istnienia naruszenia prawa konkurencji, w niniejszym przypadku nadużycia pozycji dominującej, Sąd przypomniał zasady dotyczące rozkładu ciężaru dowodu i wymaganego standardu dowodowego. Otóż zasada domniemania niewinności, która ma zastosowanie również w tej dziedzinie, wymaga od Komisji wykazania istnienia takiego naruszenia, w razie potrzeby za pomocą łańcucha precyzyjnych i zgodnych poszlak, tak aby nie pozostawić w tym względzie żadnych wątpliwości. W sytuacji gdy Komisja twierdzi, że ustalone okoliczności faktyczne można wyjaśnić jedynie antykonkurencyjnym zachowaniem, istnienie danego naruszenia należy uznać za niewystarczająco udowodnione, jeżeli zainteresowane przedsiębiorstwa są w stanie przedstawić inne przekonywające wyjaśnienie tych faktów. Jeśli natomiast Komisja opiera się na dowodach, które co do zasady są wystarczające do wykazania istnienia naruszenia, wówczas to zainteresowane przedsiębiorstwa powinny wykazać, że ich wartość dowodowa jest niewystarczająca.
W czwartej kolejności Sąd zbadał argumenty dotyczące błędów, które Komisja miała popełnić w swojej analizie AEC, właśnie w świetle tych zasad. W tym względzie orzekł on, że Komisja nie wykazała w sposób wystarczający pod względem prawnym zdolności każdego ze spornych rabatów do wywołania skutku w postaci wykluczenia, biorąc pod uwagę argumenty podniesione przez Intela w odniesieniu do dokonanej przez Komisję oceny odpowiednich kryteriów analizy.
Po pierwsze bowiem, jeżeli chodzi o zastosowanie testu AEC wobec Della, Sąd uznał, że w okolicznościach rozpatrywanej sprawy Komisja mogła faktycznie oprzeć się w uzasadniony sposób przy ocenie „podważalnego udziału”(7) na danych znanych podmiotom gospodarczym innym niż przedsiębiorstwo dominujące. Po zbadaniu przedstawionych w tym zakresie przez Intela dowodów Sąd stwierdził jednak, że owe dowody mogą wzbudzić w sądzie wątpliwości co do wyniku tej oceny, w związku z czym orzekł, że dowody uwzględnione przez Komisję w celu stwierdzenia, iż przyznane Dellowi rabaty miały zdolność do wywołania skutku w postaci wykluczenia w całym rozpatrywanym okresie, są niewystarczające. Po drugie, Sąd uznał, że to samo odnosi się do analizy rabatu przyznanego HP w szczególności dlatego, że przyjętego skutku w postaci wykluczenia nie wykazano w odniesieniu do całego okresu naruszenia. Po trzecie, co się tyczy rabatów przyznanych pod różnymi warunkami spółkom należącym do grupy NEC, Sąd stwierdził w analizie Komisji dwa błędy, z których jeden dotyczy wartości rabatów warunkowych, a drugi odnosi się do niewystarczająco uzasadnionej ekstrapolacji wyników uzyskanych w odniesieniu do jednego kwartału na cały okres naruszenia. Po czwarte, Sąd stwierdził także brak wystarczających dowodów, co się tyczy zdolności przyznanych Lenovo rabatów do wywołania skutku w postaci wykluczenia, ze względu na popełnione przez Komisję błędy w liczbowej ocenie rozpatrywanych korzyści w naturze. Po piąte, Sąd doszedł do podobnego wniosku w odniesieniu do analizy AEC dotyczącej Media-Saturn, uznając w szczególności, że Komisja w ogóle nie podała powodów, które w kontekście analizy wypłat przyznanych temu dystrybutorowi skłoniły ją do ekstrapolacji wyników – uzyskanych w ramach analizy rabatów przyznanych na rzecz NEC – dotyczących jednego kwartału na cały okres naruszenia.
W piątej i ostatniej kolejności Sąd zbadał, czy zaskarżona decyzja uwzględnia należycie wszystkie kryteria pozwalające wykazać zdolność praktyk cenowych do wywołania skutku w postaci wykluczenia, zgodnie z orzecznictwem Trybunału. W tym względzie stwierdził on jednak, że Komisja nie zbadała należycie kryterium dotyczącego stopnia pokrycia rynku kwestionowaną praktyką ani nie przeprowadziła prawidłowej analizy okresu ważności rabatów.
W konsekwencji z całości powyższych rozważań wynika, że przeprowadzona przez Komisję analiza jest niekompletna i nie pozwala w żadnym razie wykazać w sposób wystarczający pod względem prawnym, iż sporne rabaty były w stanie lub mogły wywołać antykonkurencyjne skutki, wobec czego Sąd stwierdził nieważność decyzji w zakresie, w jakim Komisja uznaje w niej, że owe praktyki stanowią nadużycie w rozumieniu art. 102 TFUE.
Wreszcie, jeśli chodzi o wpływ stwierdzenia takiej częściowej nieważności zaskarżonej decyzji na wysokość nałożonej przez Komisję na Intela grzywny, Sąd uznał, że nie jest w stanie określić kwoty grzywny dotyczącej wyłącznie bezpodstawnych ograniczeń. W konsekwencji Sąd stwierdził nieważność całego artykułu zaskarżonej decyzji, w którym Komisja nakłada na Intela grzywnę w wysokości 1,06 mld EUR z tytułu stwierdzonego naruszenia.