OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
MACIEJA SZPUNARA
przedstawiona w dniu 5 maja 2022 r.(1)
Sprawa C‑57/21
RegioJet a.s.
przy udziale
České dráhy a.s.,
Česká republika, Ministerstvo dopravy
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Nejvyšší soud (sąd najwyższy, Republika Czeska)]
Odesłanie prejudycjalne – Praktyki antykonkurencyjne – Nadużycie pozycji dominującej – Powództwa o odszkodowanie w prawie krajowym w odniesieniu do naruszeń przepisów prawa konkurencji państw członkowskich i Unii Europejskiej – Wniosek o ujawnienie dowodów na potrzeby postępowania o odszkodowanie – Postępowanie toczące się przed Komisją Europejską – Zawieszenie postępowania krajowego w przedmiocie tego odszkodowania
I. Wprowadzenie
1. Ze względu na istnienie asymetrii informacyjnej w procedurach egzekwowania prawa konkurencji na drodze prywatnoprawnej prawodawca Unii w dyrektywie 2014/104/UE(2) zharmonizował uregulowania dotyczące ujawniania dowodów żądanych na potrzeby postępowania o odszkodowanie.
2. W art. 5 tej dyrektywy przewidziano uregulowania, które łącznie tworzą w tej dziedzinie system ogólny. W uzupełnieniu tego przepisu w art. 6 rzeczonej dyrektywy ustanowiono szczególne uregulowania dotyczące ujawniania dowodów znajdujących się w aktach organów odpowiedzialnych za egzekwowanie reguł konkurencji na drodze publicznoprawnej.
3. O ile wykładnia uregulowań ustanowionych w art. 5 dyrektywy 2014/104 była już przedmiotem wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym(3), o tyle do Trybunału po raz pierwszy zwrócono się o dokonanie wykładni zasad zapisanych w art. 6 tej dyrektywy.
4. Pytania prejudycjalne sądu odsyłającego sytuują się bowiem w szerszym kontekście postępowania dotyczącego powództwa o naprawienie szkody, jaką spółka RegioJet, jak podnosi, poniosła w wyniku sprzecznych z regułami konkurencji działań spółki České dráhy a.s. na rynku przewozów kolejowych. W tym kontekście należy wskazać, że chociaż pierwsze pytanie prejudycjalne dotyczy wykładni art. 5 ust. 1 dyrektywy 2014/104, odnosi się ono w istocie do problematyki związku pomiędzy egzekwowaniem prawa konkurencji na drodze prywatnoprawnej a egzekwowaniem tego prawa na drodze publicznoprawnej. Cztery kolejne pytania zadane przez sąd odsyłający dotyczą konkretnie art. 6 tej dyrektywy.
II. Ramy prawne
A. Prawo Unii
5. Artykuł 5 ust. 1 i 8 dyrektywy 2014/104 stanowi:
„1. Państwa członkowskie zapewniają, by w postępowaniu o odszkodowanie w Unii na wniosek powoda przedstawiającego uzasadnienie zawierające racjonalnie dostępne fakty i dowody, które są wystarczające do uprawdopodobnienia jego roszczenia odszkodowawczego, sądy krajowe miały możliwość nakazać pozwanemu lub osobie trzeciej ujawnienie istotnych dowodów, które znajdują się w ich dyspozycji – zgodnie z warunkami określonymi w niniejszym rozdziale. Państwa członkowskie zapewniają, aby sądy krajowe miały możliwość, na wniosek pozwanego, nakazać powodowi lub osobie trzeciej ujawnienie istotnych dowodów.
[…]
8. Bez uszczerbku dla ust. 4 i 7 oraz art. 6 niniejszy artykuł nie stanowi przeszkody dla utrzymania w mocy lub wprowadzenia przez państwa członkowskie przepisów prowadzących do szerszego ujawniania dowodów”.
6. Artykuł 6 tej dyrektywy w ust. 5 lit. a) i ust. 9 stanowi:
„5. Sądy krajowe mogą nakazać ujawnienie wymienionych poniżej kategorii dowodów wyłącznie po zakończeniu postępowania przez organ ochrony konkurencji w drodze wydania decyzji lub w inny sposób:
a) informacj[i] przygotowan[ych] przez osobę fizyczną lub prawną specjalnie na potrzeby postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji;
[…]
9. Ujawnieni[e] dowodów, które znajdują się w aktach organu ochrony konkurencji i które nie należą do żadnej z wymienionych w niniejszym artykule kategorii, można nakazać w każdym czasie [momencie] postępowania o odszkodowanie [i bez uszczerbku dla niniejszego artykułu]”.
B. Prawo czeskie
1. Zákon č. 143/2001
7. Zákon č. 143/2001 Sb. o ochraně hospodářské soutěže (ustawa o ochronie konkurencji) z dnia 4 kwietnia 2001 r., w brzmieniu mającym zastosowanie do okoliczności faktycznych sporu w postępowaniu głównym (zwana dalej „ustawą nr 143/2001”), przewiduje w § 1 ust. 1, że akt ów „organizuje ochronę konkurencji na rynku towarów i usług […] przed wszelkiego rodzaju praktykami utrudniającymi, ograniczającymi, zakłócającymi konkurencję lub zagrażającymi konkurencji”.
8. Paragraf 21ca ust. 2 ustawy nr 143/2001 stanowi zasadniczo, że dokumenty i informacje przygotowane i złożone na potrzeby postępowania administracyjnego toczącego się przed krajowym organem ochrony konkurencji mogą być ujawnione organom władzy publicznej dopiero po zakończeniu dochodzenia lub po ostatecznej decyzji krajowego organu ochrony konkurencji o zakończeniu postępowania administracyjnego.
2. Zákon č. 262/2017
9. Zákon č. 262/2017 Sb., o náhradě škody v oblasti hospodářské soutěže (ustawa nr 262/2017 o odszkodowaniu z tytułu naruszenia konkurencji) z dnia 20 lipca 2017 r. dokonuje transpozycji dyrektywy 2014/104 do czeskiego porządku prawnego.
10. Paragraf 2 ust. 2 lit. c) tej ustawy stanowi, że informacjami poufnymi chronionymi obowiązkiem zachowania poufności są w szczególności dokumenty uzupełniające i informacje przedstawione specjalnie na potrzeby postępowania administracyjnego przed krajowym organem ochrony konkurencji.
11. Paragraf 15 ust. 4 rzeczonej ustawy stanowi, że ujawnienia poufnych informacji, o których mowa w § 2 ust. 2 lit. c) tej ustawy, można zażądać najwcześniej wtedy, kiedy decyzja organu ochrony konkurencji dotycząca zakończenia postępowania administracyjnego stanie się ostateczna.
12. Paragraf 16 ust. 1 lit. c) owej ustawy stanowi zasadniczo, że w przypadku wniosku o udzielenie dostępu do dokumentów zawierających informacje poufne, znajdujących się w aktach krajowego organu ochrony konkurencji, prezes izby bada, czy ich ujawnienie nie zagroziłoby skutecznemu stosowaniu przepisów w dziedzinie konkurencji. Zgodnie z § 16 ust. 3 tej ustawy dokumenty zawierające informacje poufne mogą zostać ujawnione dopiero po zakończeniu dochodzenia lub po wydaniu ostatecznej decyzji krajowego organu ochrony konkurencji o zakończeniu postępowania administracyjnego.
III. Okoliczności faktyczne i postępowanie główne
13. W dniu 25 stycznia 2012 r. Úřad pro ochranu hospodářské soutěže (czeski urząd ochrony konkurencji) wszczął z urzędu postępowanie administracyjne dotyczące możliwego nadużycia pozycji dominującej przez spółkę České dráhy.
14. W dniu 25 listopada 2015 r.(4) spółka RegioJet wniosła powództwo o odszkodowanie do Městský soud v Praze (sądu miejskiego w Pradze, Republika Czeska), żądając naprawienia szkody poniesionej z powodu zarzucanych spółce České dráhy działań sprzecznych z regułami konkurencji.
15. W dniu 10 listopada 2016 r. Komisja Europejska postanowiła wszcząć postępowanie na podstawie art. 2 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 773/2004(5) w sprawie nr AT.40156 – Czech Rail.
16. W dniu 14 listopada 2016 r. czeski urząd ochrony konkurencji zawiesił postępowanie administracyjne, uznawszy, że – biorąc pod uwagę jego przedmiot – postępowanie Komisji dotyczyło tych samych działań co działania poddane jego ocenie w ramach postępowania administracyjnego.
17. W dniu 11 października 2017 r. spółka RegioJet wystąpiła do sądu krajowego z wnioskiem o ujawnienie dokumentów na podstawie art. 10 i nast. oraz art. 18 ustawy nr 262/2017 z dnia 20 lipca 2017 r. na potrzeby postępowania o odszkodowanie. Wniosek ten dotyczył w szczególności ujawnienia dokumentów, które jej zdaniem znajdowały się w dyspozycji spółki České dráhy, między innymi szczegółowych wykazów i sprawozdań dotyczących publicznego transportu kolejowego i dokumentów rachunkowych dotyczących komercyjnego obszaru działalności tej spółki.
18. Opierając się na art. 21ca ust. 2 ustawy nr 143/2001, czeski urząd ochrony konkurencji wskazał, że żądanych dokumentów, którymi dysponował w ramach postępowania administracyjnego, nie można przedstawić do czasu ostatecznego zakończenia odnośnego postępowania administracyjnego co do istoty. Ponadto wskazał on, że pozostałe żądane dokumenty mieszczą się w kategorii dokumentów, które stanowią kompletny zbiór, i odmówił ich ujawnienia, uzasadniając to tym, że ich ujawnienie mogłoby doprowadzić do obniżenia poziomu skuteczności polityki ścigania naruszeń prawa konkurencji.
19. W odpowiedzi na pytanie przedstawione przez sąd rozpatrujący sprawę o ujawnienie dowodów Komisja w piśmie z dnia 26 lutego 2018 r. podkreśliła, że orzekając o ujawnieniu środków dowodowych, sąd powinien, w interesie ochrony uprawnionych interesów wszystkich uczestników postępowania i osób trzecich, stosować w szczególności zasadę proporcjonalności i przyjmować środki mające na celu ochronę takich informacji. Instytucja ta zaleciła zawieszenie postępowania co do istoty w przedmiocie powództwa o odszkodowanie.
20. Postanowieniem z dnia 14 marca 2018 r. sąd pierwszej instancji nakazał spółce České dráhy ujawnienie dowodów poprzez dołączenie do akt sprawy zbioru dokumentów, które zawierały, po pierwsze, informacje przygotowane przez spółkę specjalnie na potrzeby postępowania przed czeskim urzędem ochrony konkurencji, i po drugie, informacje, które są obowiązkowo tworzone i przechowywane niezależnie od tego postępowania, takie jak szczegółowe wykazy dotyczące połączeń kolejowych, kwartalne sprawozdania dotyczące publicznego transportu kolejowego oraz wykaz połączeń obsługiwanych przez České dráhy. Sąd ten oddalił natomiast żądania spółki RegioJet mające na celu, po pierwsze, ujawnienie dokumentów rachunkowych dotyczących komercyjnego obszaru działalności spółki České dráhy, w tym kodów skomunikowania pociągów z podaniem połączenia i rodzaju pociągu, a po drugie, ujawnienia protokołów z posiedzeń zarządu spółki České dráhy w okresie od września do października 2011 r.
21. W dniu 19 grudnia 2018 r. sąd pierwszej instancji postanowił zawiesić postępowanie co do istoty w przedmiocie powództwa o odszkodowanie do czasu zakończenia postępowania w sprawie praktyk antykonkurencyjnych wszczętego przez Komisję w dniu 10 listopada 2016 r. przeciwko spółce České dráhy Zgodnie bowiem z § 27 ust. 1 ustawy nr 262/2017 z dnia 20 lipca 2017 r. w ramach postępowania o odszkodowanie sąd jest związany orzeczeniem innego sądu, czeskiego urzędu ochrony konkurencji i Komisji dotyczącym istnienia ograniczenia konkurencji i tożsamości sprawcy. Ponadto także krajowe przepisy proceduralne przewidują obowiązek zawieszenia przez sąd postępowania cywilnego o odszkodowanie, jeśli w innym postępowaniu rozstrzygnięto w przedmiocie kwestii, od której zależy orzeczenie sądu, a sąd nie jest uprawniony do wydania rozstrzygnięcia w ramach tego postępowania.
22. Postanowieniem z dnia 29 listopada 2019 r. Vrchní soud v Praze (sąd apelacyjny w Pradze, Republika Czeska), działając jako sąd odwoławczy, utrzymał w mocy postanowienie z dnia 14 marca 2018 r. i w celu zapewnienia ochrony ujawnionych dowodów przyjął środki polegające na tym, że dowody te zostaną złożone do depozytu sądowego i będą ujawniane wyłącznie uczestnikom postępowania, ich pełnomocnikom i biegłym na podstawie pisemnego wniosku z uzasadnieniem, po uprzednim wyrażeniu zgody przez sąd rozpoznający sprawę w zależności od podziału pracy.
23. Spółka České dráhy wniosła skargę kasacyjną na to postanowienie do Nejvyšší soud (sądu najwyższego, Republika Czeska), będącego sądem odsyłającym.
IV. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym i postępowanie przed Trybunałem
24. W tych okolicznościach Nejvyšší soud (sąd najwyższy) postanowieniem z dnia 16 grudnia 2020 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 1 lutego 2021 r., postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy zgodny z wykładnią art. 5 ust. 1 [dyrektywy 2014/104] jest sposób postępowania polegający na tym, że sąd rozstrzyga o nakazaniu ujawnienia dowodów, mimo iż jednocześnie Komisja prowadzi postępowanie w celu wydania decyzji na mocy rozdziału III [rozporządzenia (WE) nr 1/2003][(6)], w wyniku czego sąd na tej podstawie zawiesza postępowanie o naprawienie szkody wywołanej wskutek naruszenia przepisów prawa konkurencji?
2) Czy wykładnia art. 6 ust. 5 lit. a) i art. 6 ust. 9 dyrektywy 2014/104 sprzeciwia się takiej regulacji krajowej, która ogranicza ujawnienie wszystkich informacji, które zostały przedłożone w ramach postępowania na żądanie [czeskiego urzędu ochrony konkurencji], a to również wtedy, gdy chodzi o informacje, które uczestnik postępowania ma obowiązek przygotować i przechowywać (lub je przygotowuje i przechowuje) na podstawie innych przepisów prawa, niezależnie od postępowania o naruszenie prawa konkurencji?
3) Czy za zakończenie postępowania w inny sposób w rozumieniu art. 6 ust. 5 dyrektywy 2014/104 można uważać również sytuację, w której krajowy organ ochrony konkurencji zawiesił postępowanie, gdy tylko Komisja wszczęła postępowanie celem wydania decyzji na mocy rozdziału III rozporządzenia nr 1/2003?
4) Czy przy uwzględnieniu funkcji i celów [dyrektywy 2014/104] pozostaje w zgodzie z art. 5 ust. 1 w związku z art. 6 ust. 5 [tej dyrektywy] taki sposób postępowania sądu krajowego, że przez analogię stosuje on regulację krajową transponującą art. 6 ust. 7 dyrektywy do takich kategorii informacji jak informacje, o których mowa w art. 6 ust. 5 dyrektywy, a więc zdecyduje o ujawnieniu dowodów, z zastrzeżeniem, że kwestią tego, czy środki dowodowe obejmują informacje, które osoba fizyczna lub prawna przygotowała specjalnie na potrzeby postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji (w rozumieniu art. 6 ust. 5 dyrektywy), sąd będzie się zajmować dopiero po ujawnieniu mu tych dowodów?
5) W przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej na poprzednie pytanie – czy art. 5 ust. 4 [dyrektywy 2014/104] należy interpretować w ten sposób, że zastosowane przez sąd skuteczne środki ochrony informacji poufnych mogą prowadzić do wyłączenia dostępu powoda lub innych uczestników postępowania i ich pełnomocników do ujawnionych dowodów, zanim sąd ostatecznie rozstrzygnie, czy ujawnione dowody lub niektóre z nich mieszczą się w kategorii dowodów zgodnie z art. 6 ust. 5 lit. a) dyrektywy?”.
25. Uwagi na piśmie przedstawiły strony w postępowaniu głównym, rządy grecki i włoski oraz Komisja. České dráhy i Komisja były reprezentowane na rozprawie, która odbyła się w dniu 3 lutego 2022 r.
V. Analiza
26. Aby móc udzielić użytecznej odpowiedzi na pytania prejudycjalne (sekcja C), należy w pierwszej kolejności zbadać, czy są one dopuszczalne z uwagi na zakres stosowania ratione temporis przepisów, o których wykładnię zwrócił się sąd odsyłający (sekcja A), a w drugiej kolejności sformułować kilka uwag na temat systemu ujawniania dowodów znajdujących się w aktach organu ochrony konkurencji (sekcja B).
A. W przedmiocie stosowania ratione temporis dyrektywy 2014/104
27. Mimo że w treści dyrektywy 2014/104 nie ma rozróżnienia między przepisami materialnymi a przepisami proceduralnymi(7), Trybunał wskazał już, że dyrektywa ta zawiera przepis szczególny, a mianowicie art. 22, który wyraźnie określa warunki stosowania w czasie przepisów proceduralnych i materialnych(8).
28. Te dwie kategorie przepisów różnią się pod względem warunków ich stosowania w czasie. Aby móc wypowiedzieć się w przedmiocie możliwości zastosowania dyrektywy 2014/104 w postępowaniu głównym, należy zatem ustalić, czy jej art. 5 i 6 są przepisami proceduralnymi, czy materialnymi.
29. Krótko rzecz ujmując – przepisy materialne określają istnienie i zakres odpowiedzialności osób uczestniczących w naruszeniu prawa konkurencji, podczas gdy przepisy proceduralne określają przebieg postępowania. Dla proceduralnego charakteru tych ostatnich nie ma znaczenia fakt, że ich zastosowanie w postępowaniu o odszkodowanie może mieć wpływ na ustalenie tej odpowiedzialności w wyniku danego postępowania(9). W myśl tej koncepcji, jak już wskazałem w mojej opinii w sprawie PACCAR(10), nawet jeśli art. 5 i 6 dyrektywy 2014/104 wydają się przyznawać prawa jednostkom, to jednak prawa te mogą być wykonywane wyłącznie w postępowaniu przed sądem krajowym i są to w istocie przepisy proceduralne umożliwiające temu sądowi ustalenie okoliczności faktycznych, na które powołują się strony postępowania. Przesłanki stosowania przepisów krajowych transponujących art. 5 i 6 tej dyrektywy określono zatem w jej art. 22 ust. 2.
30. Zgodnie z art. 22 ust. 2 dyrektywy 2014/104 państwa członkowskie zapewniają, aby środki krajowe przyjęte w celu stosowania się do przepisów proceduralnych rzeczonej dyrektywy nie miały zastosowania do powództw o odszkodowanie, które zostały wytoczone przed sądem krajowym przed dniem 26 grudnia 2014 r. Z przepisu tego wynika jednak a contrario, że państwa członkowskie dysponują uprawnieniami dyskrecjonalnymi w zakresie decydowania w ramach transpozycji tej dyrektywy, czy przepisy krajowe mające na celu transpozycję przepisów proceduralnych rzeczonej dyrektywy mają zastosowanie do powództw o odszkodowanie wytoczonych po dniu 26 grudnia 2014 r., ale przed datą transpozycji tej dyrektywy, czy też do powództw wytoczonych najpóźniej przed upływem terminu jej transpozycji, czyli dniem 27 grudnia 2016 r.(11)
31. W tym względzie pragnę zauważyć, po pierwsze, że skarga kasacyjna na orzeczenia sądów pierwszej i drugiej instancji dotyczące wniosku o ujawnienie dowodów złożonego przez spółkę RegioJet w dniu 11 października 2017 r. na podstawie przepisów krajowych transponujących dyrektywę 2014/104 do czeskiego porządku prawnego.
32. Po drugie, jak wynika z uwag przedstawionych przez zainteresowanych, powództwo o odszkodowanie, którego dotyczył wniosek o ujawnienie dowodów, wniesiono w dniu 25 listopada 2015 r., czyli przed datą transpozycji dyrektywy 2014/104. Jednakże z ustawy nr 262/2017 z dnia 20 lipca 2017 r. wynika, że ustawodawca czeski postanowił, iż przepisy krajowe transponujące przepisy proceduralne tej dyrektywy mają zastosowanie w sposób bezpośredni i bezwarunkowy również do powództw wniesionych przed datą transpozycji(12).
33. Należy zatem uznać, że art. 5 i 6 dyrektywy 2014/104 mają znaczenie dla postępowania głównego.
34. Stwierdzenia tego nie podważa okoliczność, że rozpatrywane powództwo o odszkodowanie, jak się wydaje, dotyczy działań, które miały miejsce przed przyjęciem dyrektywy 2014/104. Artykuł 22 ust. 1 tej dyrektywy sprzeciwia się bowiem jedynie retroaktywnemu stosowaniu przepisów krajowych dokonujących transpozycji jej przepisów materialnych. Artykuły 5 i 6 wspomnianej dyrektywy mają jednakże charakter proceduralny.
35. Stwierdzenia tego nie podważa również okoliczność, że dowody, których ujawnienia zażądano w tej sprawie, znajdują się w aktach czeskiego urzędu ochrony konkurencji, który wszczął postępowanie w dniu 25 stycznia 2012 r. Przy określaniu zakresu stosowania ratione temporis przepisów proceduralnych w art. 22 ust. 2 dyrektywy 2014/104 odniesiono się bowiem nie do daty wszczęcia postępowania przez urząd ochrony konkurencji, którego interes jest chroniony na podstawie art. 6 tej dyrektywy, lecz do daty wniesienia do sądu krajowego powództwa o odszkodowanie. Przepis określa zatem uprawnienia tego sądu do ujawniania dowodów znajdujących się w aktach organu ochrony konkurencji, przyjmując za punkt odniesienia postępowanie przed sądem krajowym.
36. Nic nie pozwala zatem uznać, że wykładnia art. 5 i 6 dyrektywy 2014/104 nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub przedmiotem sporu w postępowaniu głównym. Stąd wniosek, że pytania prejudycjalne dotyczące wykładni tych przepisów są dopuszczalne.
B. W przedmiocie ujawnienia dowodów znajdujących się w aktach organu ochrony konkurencji
37. Jak przypomniałem we wprowadzeniu do tej opinii, art. 5 dyrektywy 2014/104 ustanawia uregulowania o charakterze ogólnym w dziedzinie ujawniania dowodów, natomiast art. 6 tej dyrektywy uzupełnia ten ogólny system regulacjami, które dotyczą konkretnie ujawniania dowodów znajdujących się w aktach organu ochrony konkurencji.
38. W tym ostatnim przepisie dokonano rozróżnienia między poszczególnymi kategoriami dowodów, w szczególności:
– jeśli chodzi, po pierwsze, o informacje przygotowane przez osobę fizyczną lub prawną specjalnie na potrzeby postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji, informacje sporządzone przez organ ochrony konkurencji i przesłane stronom w trakcie postępowania oraz wycofane propozycje ugodowe, art. 6 ust. 5 dyrektywy 2014/104 przewiduje, że sądy krajowe mogą nakazać ich ujawnienie wyłącznie po zakończeniu postępowania przez organ ochrony konkurencji w drodze wydania decyzji lub w inny sposób (ta lista dowodów będzie zwana dalej „listą szarą”);
– po drugie, jeśli chodzi o oświadczenia w ramach programu łagodzenia kar oraz propozycje ugodowe w postępowaniach o odszkodowanie, art. 6 ust. 6 tej dyrektywy stanowi, że państwa członkowskie zapewniają, aby sądy krajowe nie mogły w żadnym momencie nakazać ich ujawnienia (ta lista dowodów będzie zwana dalej „listą czarną”); oraz
– po trzecie, w odniesieniu do dowodów, które znajdują się w aktach organu ochrony konkurencji i które nie należą do żadnej z wymienionych w art. 6 kategorii, art. 6 ust. 9 stanowi, że ich ujawnienie można nakazać w każdym czasie postępowania o odszkodowanie (ta lista dowodów będzie zwana dalej „listą białą”).
39. Ponadto, co się tyczy ujawnienia dowodów należących do tych kategorii, dyrektywa 2014/104 przewiduje mechanizm wyważania wchodzących w grę interesów – mianowicie interesów ofiar naruszeń, interesów sprawców naruszeń, interesów osób trzecich i interesów publicznych w zakresie egzekwowania reguł konkurencji – pod ścisłą kontrolą sądów krajowych, zwłaszcza w odniesieniu do znaczenia żądanych dowodów oraz konieczności i proporcjonalności środków dotyczących ich ujawnienia(13). W tym celu art. 5 tej dyrektywy ustanawia kryteria sprawowania tej kontroli, uzupełnione kryteriami określonymi w jej art. 6.
40. Pytania prejudycjalne zadane przez sąd odsyłający należy rozpatrzyć właśnie w świetle powyższych uwag.
C. W przedmiocie pytań prejudycjalnych
1. W przedmiocie pierwszego pytania prejudycjalnego
41. Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 5 ust. 1 dyrektywy 2014/104 stoi na przeszkodzie nakazaniu przez sąd krajowy ujawnienia dowodów na potrzeby postępowania o odszkodowanie, które dotyczy naruszenia prawa konkurencji, mimo że przed Komisją toczy się dotyczące tego naruszenia postępowanie zmierzające do przyjęcia decyzji na podstawie rozdziału III rozporządzenia nr 1/2003, skutkujące zawieszeniem rzeczonego postępowania krajowego.
42. Aby odpowiedzieć na to pytanie, konieczne jest w pierwszej kolejności wyjaśnienie stanowiska prezentowanego w prawie Unii w odniesieniu do zawieszenia przez sąd krajowy toczącego się przed nim postępowania ze względu na wszczęcie przez Komisję postępowania o odszkodowanie. W drugiej kolejności należy zbadać, czy ze względu na takie zawieszenie prawo Unii stoi na przeszkodzie temu, by sąd krajowy nakazał ujawnienie dowodów na potrzeby postępowania o odszkodowanie(14).
a) W przedmiocie zawieszenia postępowania o odszkodowanie
43. Zgodnie z art. 11 ust. 6 rozporządzenia nr 1/2003 krajowe organy ochrony konkurencji państw członkowskich zostają pozbawione kompetencji w zakresie stosowania art. 101 i 102 TFUE w przypadkach, w których w odniesieniu do tych samych naruszeń postępowanie wszczęła Komisja. Natomiast zgodnie z art. 16 ust. 1 tego rozporządzenia wszczęcie postępowania przez Komisję nie pozbawia automatycznie sądu krajowego, do którego wniesiono powództwo o odszkodowanie, kompetencji do stosowania art. 101 i 102 TFUE ani do orzekania w przedmiocie naruszeń badanych przez tę instytucję. Ponadto sąd ten nie jest zobowiązany do zawieszenia postępowania.
44. Artykuł 16 ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003 stanowi bowiem, że „[j]eżeli krajowe sądy orzekają w sprawie porozumień, decyzji lub praktyk na mocy art. [101 lub 102 TFUE], które są już przedmiotem decyzji Komisji, nie mogą wydawać decyzji sprzecznych z decyzją wydaną przez Komisję. [W braku takiej decyzji] [s]ądy [krajowe] muszą również unikać wydawania decyzji pozostających w sprzeczności z decyzją rozważaną przez Komisję w trakcie postępowania, które Komisja wszczęła. W tym celu sąd krajowy może rozważyć, czy konieczne jest zawieszenie toczącego się postępowania”.
45. Dyrektywa 2014/104 również nie zobowiązuje sądów krajowych do zawieszenia toczących się przed nimi postępowań. Z analizy treści art. 6 ust. 5 i 9 tej dyrektywy wynika, że przepis ten przemawia za wykładnią, zgodnie z którą postępowanie o odszkodowanie może być kontynuowane także wówczas, gdy postępowanie przed organem ochrony konkurencji jest w toku. O ile dowody z listy szarej nie mogą bowiem zostać ujawnione przed zakończeniem postępowania przez organ ochrony konkurencji (art. 6 ust. 5 wspomnianej dyrektywy), o tyle ujawnienie dowodów z listy białej można nakazać „w każdym czasie postępowania o odszkodowanie” (art. 6 ust. 9 tej dyrektywy).
46. Z perspektywy prawa Unii zawieszenie postępowania o odszkodowanie ze względu na wszczęcie postępowania przez Komisję nie jest zatem obligatoryjne. Co prawda z punktu widzenia tego prawa sąd krajowy – niezależnie od tego, czy zawiesza on postępowanie – powinien w szczególności czuwać nad tym, aby nie wydać orzeczenia pozostającego w sprzeczności z decyzją rozważaną przez Komisję, jednakże, a fortiori, z zastrzeżeniem ograniczeń wynikających z prawa Unii, takich jak ograniczenia związane z koniecznością zapewnienia skuteczności (effet utile) tego prawa, przewidzianej w art. 16 ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003, lub z zasadami skuteczności i równoważności, skutki takiego zawieszenia podlegają prawu krajowemu.
47. W tym względzie sąd odsyłający wskazuje, że w niniejszej sprawie postępowanie o odszkodowanie zostało zawieszone ze względu na obowiązek wynikający z krajowych przepisów proceduralnych. Do Trybunału nie zwrócono się jednak z pytaniem, czy taki „obowiązek” jest do pogodzenia z uprawnieniami, jakie wywodzą z prawa Unii osoby, które poniosły szkodę spowodowaną naruszeniem prawa konkurencji. Ponadto do Trybunału nie należy orzekanie w kwestii tego, czy sąd krajowy na podstawie krajowego uregulowania proceduralnego, z zastrzeżeniem ograniczeń wynikających z prawa Unii, może przyjmować środki po zawieszeniu postępowania. W niniejszej sprawie analizie podlega jedynie pytanie, czy w przypadku takiego zawieszenia dyrektywa 2014/104 stoi na przeszkodzie nakazaniu przez sąd krajowy ujawnienia dowodów na podstawie przepisów krajowych transponujących art. 5 i 6 tej dyrektywy.
b) W przedmiocie nakazu ujawnienia dowodów
48. Jak zauważyłem w innym kontekście(15), nie wydaje się, aby dyrektywa 2014/104 określała, jaki związek pod względem technicznym powinien istnieć na płaszczyźnie proceduralnej pomiędzy wnioskiem o ujawnienie dowodów a powództwem o odszkodowanie (wniosek o ujawnienie dowodów jako środek w postępowaniu co do istoty, wniosek rozpatrywany w ramach postępowania incydentalnego lub nawet wniosek rozpatrywany w ramach odrębnego postępowania). W tym innym kontekście przyjąłem, że wniosek o ujawnienie dowodów złożony przed wniesieniem powództwa o odszkodowanie może również wchodzić w zakres stosowania art. 5 i 6 tej dyrektywy(16). A fortiori należy z tego wywnioskować, w pierwszej kolejności, że zawieszenie postępowania o odszkodowanie nie powoduje, iż środki dotyczące ujawnienia dowodów, przyjęte na potrzeby tego postępowania, zostają wyłączone poza zakres stosowania wspomnianej dyrektywy. W każdym razie mało przekonujące wydaje się argumentacja, która opierałaby się na założeniu, że dyrektywa ta, po wznowieniu postępowania, ponownie znajduje zastosowanie. W drugiej kolejności, przynajmniej z punktu widzenia tej dyrektywy, zawieszenie postępowania o odszkodowanie nie uniemożliwia automatycznie nakazania przez sąd krajowy ujawnienia dowodów na potrzeby tego postępowania.
49. Podobnie jest w przypadku zawieszenia takiego postępowania ze względu na wszczęcie postępowania przez Komisję, które to zawieszenie nie jest obowiązkowe na podstawie prawa Unii(17). Jak wynika bowiem z rozważań przedstawionych w pkt 45 niniejszej opinii, z zastrzeżeniem szczególnych warunków dotyczących dowodów z list czarnej i szarej, dyrektywa 2014/104 nie stoi na przeszkodzie, przynajmniej co do zasady, nakazaniu przez sąd krajowy ujawnienia dowodów znajdujących się w aktach organu ochrony konkurencji przed zakończeniem postępowania przez ten organ.
50. Jednakże sąd krajowy musi przy tym przestrzegać wszystkich wymogów wynikających z dyrektywy 2014/104, a w szczególności powinien ograniczyć ujawnienie dowodów do tego, co jest istotne, proporcjonalne i konieczne. Jak zaznaczyłem w pkt 39 niniejszej opinii, wymogi te stanowią centralny element mechanizmu służącego wyważeniu przez sady krajowe przy egzekwowaniu reguł konkurencji ścierających się interesów, a w szczególności interesu publicznego.
51. W tym kontekście w art. 6 ust. 4 lit. b) dyrektywy 2014/104 uściślono, że gdy sądy krajowe oceniają proporcjonalność nakazu ujawnienia informacji, biorą dodatkowo pod uwagę, czy „strona wnioskująca o ujawnienie czyni to w związku z powództwem o odszkodowanie wniesionym przed sąd krajowy”. Wnioskuję z tego, że w ramach owej oceny proporcjonalności, przeprowadzanej w sposób szczególnie staranny, gdy chodzi o dowody znajdujące się w aktach organu ochrony konkurencji(18), sąd krajowy powinien również wziąć pod uwagę okoliczność, iż postępowanie o odszkodowanie uległo zawieszeniu.
52. Stwierdzenia, według którego dyrektywa 2014/104 co do zasady nie stoi na przeszkodzie nakazaniu przez sąd krajowy ujawnienia dowodów na potrzeby postępowania o odszkodowanie, które zostało zawieszone z powodu wszczęcia postępowania przez Komisję, nie podważa obowiązek, zgodnie z którym „[j]eżeli krajowe sądy orzekają w sprawie porozumień, decyzji lub praktyk na mocy art. [101 lub 102 TFUE] […], nie mogą wydawać decyzji pozostających w sprzeczności z decyzją rozważaną przez Komisję w trakcie postępowania, które Komisja wszczęła”(19).
53. Zgodnie z wykładnią przedstawioną przez Komisję zakres art. 16 ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003 jest ograniczony do stosowania art. 101 lub 102 TFUE lub, innymi słowy, do stwierdzenia przez sąd krajowy naruszenia prawa konkurencji. Nakaz ujawnienia dowodów, który stanowi jedynie rozstrzygnięcie proceduralne, nie jest objęty zakresem art. 16 ust. 1 tego rozporządzenia.
54. Chociaż nie chcę podważać wykładni przedstawionej przez Komisję ani wniosku, do którego doszła, skłaniam się ku interpretacji nieco bardziej zniuansowanej. W istocie bowiem zarówno zasada lojalnej współpracy ustanowiona w art. 4 ust. 3 TUE z jednej strony, jak i z drugiej strony cel polegający na skutecznym i jednolitym stosowaniu prawa konkurencji Unii oraz ogólna zasada pewności prawa, znajdujące odzwierciedlenie również w art. 16 ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003(20), wymagają moim zdaniem, aby sąd krajowy przy wydawaniu wszelkich rozstrzygnięć lub przyjmowaniu środków w trakcie postępowania o odszkodowanie uwzględnił postępowanie toczące się przed Komisją, zwłaszcza jeśli dane rozstrzygnięcie lub środek wiąże się, nawet w niewielkim zakresie, ze stwierdzeniem naruszenia prawa konkurencji.
55. W tym względzie pragnę zauważyć, że aby sąd krajowy nakazał ujawnienie dowodów zgodnie z wnioskiem osoby twierdzącej, że została poszkodowana w wyniku naruszenia, wiarygodność żądania odszkodowawczego, którego dotyczy wiosek o ujawnienie, musi być poparta dowodami(21).
56. Nakazanie przez sąd krajowy ujawnienia dowodów na potrzeby postępowania o odszkodowanie, które zostało zawieszone z powodu wszczęcia postępowania przez Komisję, nie podważa co do zasady interesu w uniknięciu kolizji orzeczeń, który wynika z woli zapewnienia spójnego stosowania reguł konkurencji i ogólnej zasady pewności prawa(22).
57. Z wyroków Gasorba i in.(23) oraz Groupe Canal +/Komisja(24) wynika bowiem, że jeżeli Komisja, po pierwsze, „zamierza przyjąć decyzję nakazującą zaprzestania naruszenia”, a po drugie, przyjmuje decyzję na podstawie art. 9 ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003, która nadaje zobowiązaniom wiążący charakter wobec zainteresowanych przedsiębiorstw, sądy krajowe nie mogą przyjąć w odniesieniu do rozpatrywanych zachowań rozstrzygnięć „negatywnych”, w których stwierdzono by brak naruszenia art. 101 i 102 TFUE. W przypadku uznania, że wiarygodność żądania odszkodowawczego, w związku z którym wniesiono o ujawnienie dowodów, została wykazana, faktu nakazania ujawnienia dowodów nie można utożsamiać z rozstrzygnięciem „negatywnym” w świetle faktu, że Komisja kontynuuje postępowanie i stara się ustalić, czy doszło do naruszenia art. 101 i 102 TFUE.
58. Ponadto z wyroku Masterfoods i HB(25)wynika, że jeżeli „w celu uniknięcia wydania rozstrzygnięcia pozostającego w sprzeczności z decyzją Komisji” sąd krajowy zawiesza postępowanie ze względu na to, że rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu zależy od ważności decyzji Komisji dotyczącej art. 101 lub 102 TFUE, która jest przedmiotem skargi o stwierdzenie nieważności wniesionej przez adresata tej decyzji, „[do tego sądu krajowego] należy zbadanie konieczności zarządzenia środków tymczasowych w celu zapewnienia ochrony interesów stron do czasu wydania ostatecznego orzeczenia w sprawie”. A fortiori w braku decyzji Komisji interes w uniknięciu konfliktu orzeczeń nie może powstrzymać sądu krajowego, który zawiesza postępowanie ze względu na wszczęcie postępowania przez tę instytucję, od uznania, że wiarygodność żądania odszkodowawczego została poparta dowodami, i nakazania ujawnienia dowodów.
59. W związku z tym jeżeli sąd krajowy postanowi nakazać ujawnienie dowodów na potrzeby postępowania o odszkodowanie, które zostało zawieszone z powodu wszczęcia postępowania przez Komisję, nie wydaje on co do zasady rozstrzygnięcia, które może pozostawać w sprzeczności z decyzją rozważaną przez Komisję w tym postępowaniu w rozumieniu art. 16 ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003.
60. W świetle rozważań przedstawionych w poprzednich punktach art. 5 ust. 1 dyrektywy 2014/104 należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie nakazaniu przez sąd krajowy ujawnienia dowodów na potrzeby postępowania o odszkodowanie związanego z naruszeniem prawa konkurencji, mimo że przed Komisją toczy się dotyczące tego naruszenia postępowanie zmierzające do przyjęcia decyzji na podstawie rozdziału III rozporządzenia nr 1/2003, skutkujące zawieszeniem rzeczonego postępowania krajowego.
2. W przedmiocie trzeciego pytania prejudycjalnego
61. Poprzez pytanie trzecie, które należy zbadać przed pytaniem drugim, sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy zawieszenie przez krajowy organ ochrony konkurencji toczącego się przed nim postępowania ze względu na to, że Komisja wszczęła postępowanie na podstawie rozdziału III rozporządzenia nr 1/2003, może zostać uznane za zakończenie tego postępowania „w drodze wydania decyzji lub w inny sposób” w rozumieniu art. 6 ust. 5 dyrektywy 2014/104.
62. Dla przypomnienia: zgodnie z art. 6 ust. 5 dyrektywy 2014/104 sądy krajowe mogą nakazać ujawnienie dowodów przynależących do listy szarej wyłącznie po zakończeniu postępowania przez organ ochrony konkurencji w drodze wydania decyzji lub w inny sposób. W motywie 25 tej dyrektywy uściślono, że zakończenie postępowania może wynikać, przykładowo, z wydania decyzji na mocy art. 5 rozporządzenia nr 1/2003(26), „z wyjątkiem decyzji w sprawie środków tymczasowych”.
63. Zgodnie z art. 5 akapit pierwszy rozporządzenia nr 1/2003 krajowy organ ochrony konkurencji może nakazać zaprzestanie naruszenia, zarządzić środki tymczasowe, zaakceptować zobowiązania i nałożyć grzywny, okresowe kary pieniężne lub inne kary przewidziane w jego prawie krajowym. Zgodnie z art. 5 akapit drugi tego rozporządzenia, w sytuacji gdy na podstawie informacji, które posiadają, krajowe organy ochrony konkurencji dojdą do wniosku, iż przesłanki ustanowienia zakazu nie zostały spełnione, mogą one również zdecydować, że nie ma podstaw do działania z ich strony(27). Tak więc, z zastrzeżeniem środków tymczasowych i w odróżnieniu od nich, art. 5 akapity pierwszy i drugi tego rozporządzenia dotyczy decyzji wydanych w przypadku, gdy krajowy organ ochrony konkurencji uzna, że w świetle informacji zebranych w toku tego postępowania możliwe – lub nawet konieczne – jest wydanie orzeczenia w sprawie i zakończenie postępowania.
64. Niemniej jednak wydaje się, że jeśli chodzi o wydanie postanowienia o zakończeniu postępowania, sąd odsyłający kładzie nacisk na alternatywę przewidzianą w art. 6 ust. 5 dyrektywy 2014/104, a mianowicie na zakończenie postępowania „w inny sposób”.
65. W tym względzie należy zauważyć, że pierwotny projekt dyrektywy(28) przewidywał w jednym z przepisów, iż ujawnienie dowodów znajdujących się na liście szarej może być nakazane „dopiero po zakończeniu postępowania przez organ ds. konkurencji lub podjęciu przez niego decyzji, o której mowa w art. 5 rozporządzenia nr 1/2003 lub w rozdziale III rozporządzenia nr 1/2003”(29).
66. Sformułowanie tego przepisu było w trakcie prac przygotowawczych przedmiotem dyskusji. W szczególności z projektu rezolucji legislacyjnej Parlamentu Europejskiego(30) wynika, że instytucja ta starała się zmienić to sformułowanie, aby odzwierciedlało ono w sposób bardziej ogólny koncepcję, zgodnie z którą ujawnienie dowodów przynależących do listy szarej może zostać nakazane dopiero po zakończeniu postępowania przez organ ochrony konkurencji „za pomocą dowolnego środka”.
67. Ostatecznie treść tego przepisu zawartą w pierwotnym projekcie przeniesiono do motywu 25 dyrektywy 2014/104, z wyjaśnieniem, że chodzi tu o przykład („po zakończeniu postępowania przez organ ochrony konkurencji, np. przez wydanie decyzji na mocy art. 5 lub rozdziału III [rozporządzenia nr 1/2003]”)(31).
68. Co ważniejsze, wydaje się, że koncepcja wyrażona w projekcie rezolucji legislacyjnej Parlamentu stanowiła inspirację dla sformułowania art. 6 ust. 5 dyrektywy 2014/104 („po zakończeniu postępowania […] w drodze wydania decyzji lub w inny sposób”), przy czym nie doszło w rzeczywistości do zmiany znaczenia pierwotnej propozycji Komisji („po zakończeniu postępowania przez organ ds. konkurencji lub podjęciu przez niego decyzji […]”). Chodziło jedynie o wyjaśnienie, że decyzje wydane na podstawie art. 5 rozporządzenia nr 1/2003 również „kończą” – w rozumieniu art. 6 ust. 5 tej dyrektywy – postępowanie krajowego organu ochrony konkurencji.
69. Tak więc zważywszy, że dyrektywa 2014/104 odnosi się do zakończenia postępowania „w drodze wydania decyzji lub w inny sposób”, chodzi o środki, które co do ich istoty i celu podejmuje się, gdy krajowy organ ochrony konkurencji postanowi, iż w świetle informacji zebranych w toku postępowania jest możliwe, a nawet konieczne wydanie rozstrzygnięcia i zamknięcie („zakończenie”) postępowania. W związku z tym zawieszenia postępowania przez krajowy organ ochrony konkurencji nie można utożsamiać z zakończeniem postępowania przez ten organ „w inny sposób”.
70. To samo dotyczy zawieszenia postępowania przez krajowy organ ochrony konkurencji z powodu wszczęcia postępowania przez Komisję.
71. Należy bowiem zaznaczyć, jak czyni to rząd grecki, że zgodnie z art. 11 ust. 6 rozporządzenia nr 1/2003(32) wszczęcie postępowania przez Komisję nie pozbawia w sposób trwały i ostateczny krajowych organów ochrony konkurencji ich kompetencji w zakresie stosowania krajowych przepisów w dziedzinie konkurencji. Kompetencje te zostają przywrócone w momencie zakończenia postępowania przez Komisję(33). Ponadto zgodnie z art. 16 ust. 2 tego rozporządzenia organy ochrony konkurencji państw członkowskich zachowują swoje uprawnienia do działania zarówno w ramach prawa Unii, jak i krajowego prawa konkurencji, nawet jeśli Komisja podjęła już decyzję, pod warunkiem że nie wydają decyzji sprzecznych z decyzją wydaną przez Komisję(34).
72. Za wykładnią zaproponowaną w pkt 69 niniejszej opinii przemawia wykładnia celowościowa art. 6 ust. 5 dyrektywy 2014/104.
73. Ratio legis czasowej ochrony dowodów przynależących do listy szarej wskazano w motywie 25 zdanie pierwsze dyrektywy 2014/104: „Wyjątek powinien mieć zastosowanie w przypadku każdego ujawnienia, które, jeśli zostałoby przyznane, stanowił[o]by nadmierną ingerencję w dochodzenie prowadzone przez organ ochrony konkurencji w sprawie naruszenia unijnego lub krajowego prawa konkurencji”.
74. W tym względzie, po pierwsze, postępowanie Komisji będące powodem zawieszenia postępowania czeskiego urzędu ochrony konkurencji nadal się toczy. W związku z tym ujawnienie dowodów znajdujących się w aktach czeskiego urzędu ochrony konkurencji mogłoby, zgodnie z logiką art. 6 ust. 5 dyrektywy 2014/104, naruszyć również interes postępowania tej instytucji. Postępowanie wszczęte przez ten organ dotyczy przecież tych samych naruszeń co naruszenia badane przez Komisję. Po drugie, z uwagi na fakt, że hipotetycznie kompetencja tego organu może ulec przywróceniu, interes prowadzonego przezeń postępowania stanowi zawsze ważną podstawę objęcia czasową ochroną dowodów znajdujących się w aktach tego organu.
75. W konsekwencji art. 6 ust. 5 dyrektywy 2014/104 należy interpretować w ten sposób, że zawieszenia przez krajowy organ ochrony konkurencji toczącego się przed nim postępowania ze względu na to, że Komisja wszczęła postępowanie na podstawie rozdziału III rozporządzenia nr 1/2003, nie można uznać za zakończenie postępowania przez krajowy organ ochrony konkurencji „w drodze wydania decyzji lub w inny sposób” w rozumieniu tego przepisu.
3. W przedmiocie drugiego pytania prejudycjalnego
76. Poprzez pytanie drugie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 5 ust. 8, art. 6 ust. 5 lit. a) i art. 6 ust. 9 dyrektywy 2014/104 stoją na przeszkodzie regulacji krajowej, która na podstawie art. 6 ust. 5 tej dyrektywy ogranicza w czasie ujawnianie wszelkich informacji „przedłożonych” na potrzeby postępowania wszczętego przez organ ochrony konkurencji, a nie tylko informacji „przygotowanych” specjalnie na potrzeby owego postępowania.
77. O ile bowiem drugie pytanie prejudycjalne w jego pierwotnym brzmieniu dotyczy, jak się wydaje, jedynie wykładni art. 6 ust. 5 i 9 dyrektywy 2014/104, o tyle zgodnie z wyrażeniami użytymi we wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym sąd ten zmierza do ustalenia, czy dyrektywa ta stoi na przeszkodzie przyjęciu regulacji krajowej rozszerzającej zakres informacji, których ujawnienie jest wykluczone w czasie trwania postępowania przed organem ochrony konkurencji. Zakres swobody, jakim dysponują państwa członkowskie w odniesieniu do transpozycji art. 5 i 6 tej dyrektywy, jest określony w art. 5 ust. 8 rzeczonej dyrektywy. Konieczne zatem wydaje mi się przeformułowanie drugiego pytania prejudycjalnego i rozszerzenie jego zakresu na ów ostatni przepis.
78. Ponadto dla jasności wywodu należy wskazać, że pytanie drugie w swojej treści niewątpliwie odnosi się do „informacji, które uczestnik postępowania ma obowiązek przygotować i przechowywać (lub je przygotowuje i przechowuje) na podstawie innych przepisów prawa, niezależnie od postępowania o naruszenie prawa konkurencji”. Jednakże z jego treści („a to również wtedy, gdy chodzi o”), interpretowanej w świetle niniejszego wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym(35), wynika przy tym, że odniesienie to stanowi jedynie przykład dowodów, których to pytanie prejudycjalne dotyczy.
79. Przed przystąpieniem do analizy tak przeformułowanego pytania drugiego należy zbadać jego dopuszczalność, ponieważ jest ona kwestionowana przez spółkę České dráhy.
a) W przedmiocie dopuszczalności drugiego pytania prejudycjalnego
80. Spółka České dráhy podnosi, że pytanie to jest przedwczesne i hipotetyczne, ponieważ do chwili obecnej czeskie sądy krajowe nie orzekły, czy dokumenty będące przedmiotem wniosku o ujawnienie dokumentów zostały przygotowane specjalnie na potrzeby postępowania przed czeskim organem ochrony konkurencji lub na potrzeby postępowania prowadzonego przez Komisję.
81. W tym względzie należy przypomnieć, że pytania dotyczące prawa Unii korzystają z domniemania posiadania znaczenia dla sprawy. Odmowa wydania przez Trybunał orzeczenia w przedmiocie pytania prejudycjalnego przedstawionego przez sąd krajowy jest możliwa tylko wtedy, gdy jest oczywiste, że wykładnia przepisu prawa Unii, o którą się zwrócono, nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub z przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, gdy problem jest natury hipotetycznej bądź gdy Trybunał nie dysponuje informacjami w zakresie stanu faktycznego lub prawnego niezbędnymi do udzielenia użytecznej odpowiedzi na pytania, które zostały mu przedłożone.
82. Tymczasem odpowiedź, jakiej udzieli Trybunał na owo pytanie, pozwala na zidentyfikowanie tych dowodów, które przynależą do listy białej i w razie potrzeby mogą zostać ujawnione bez względu na fakt, że czeski urząd ochrony konkurencji nie zakończył postępowania. Wobec powyższego drugie pytanie prejudycjalne jest dopuszczalne.
b) Co do istoty
83. Sąd odsyłający zauważa, że zgodnie z art. 6 ust. 5 lit. a) dyrektywy 2014/104 lista szara nie obejmuje wszystkich informacji przedłożonych do celów tego postępowania, jak sugeruje brzmienie czeskich przepisów transponujących tę dyrektywę, lecz jedynie informacje przygotowane specjalnie na potrzeby postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji.
84. Z brzmienia art. 6 ust. 5 lit. a) dyrektywy 2014/104 w związku z jej motywem 25(36) wynika bowiem, że czasowa ochrona przyznana na podstawie tego pierwszego przepisu dotyczy nie tyle wszystkich informacji, które zostały przedłożone, w sposób spontaniczny lub na żądanie organu ochrony konkurencji, konkretnie na potrzeby takiego postępowania, lecz wyłącznie informacji, które na potrzeby postępowania wszczętego przez ów organ zostały specjalnie przygotowane.
85. Taki wynik wykładni językowej znajduje potwierdzenie w rozważaniach wynikających z wykładni systemowej.
86. W pierwszej kolejności należy wskazać, że art. 6 ust. 9 dyrektywy 2014/104, który dotyczy dowodów przynależących do listy białej, stanowi, że ujawnienie dowodów, które znajdują się w aktach organu ochrony konkurencji i które nie przynależą do listy szarej ani listy czarnej, można nakazać w każdym czasie postępowania o odszkodowanie. Następnie w motywie 28 tej dyrektywy, precyzującym treść normatywną tego przepisu, na oznaczenie dowodów innych niż objęte art. 6 ust. 5 i 6 owej dyrektywy posłużono się wyrażeniem „dowody, które istnieją niezależnie od postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji (»wcześniej istniejące informacje«)”. W grę wchodzą zatem wszelkie dowody, których ujawnienie nie jest automatycznie zakazane przez tę dyrektywę z powodu ich przynależności do listy szarej lub czarnej ze względu na interes związany z egzekwowaniem prawa konkurencji na drodze publicznoprawnej. Wreszcie w art. 2 pkt 17 tej dyrektywy zdefiniowano pojęcie „wcześniej istniejącej informacji” jako „dowód istniejący niezależnie od postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji, bez względu na to, czy taka informacja znajduje się w aktach organu ochrony konkurencji”. Z tej definicji, a przede wszystkim z jej ostatniej części wynika, że dowody znajdujące się w takich aktach również mogą znaleźć się na liście białej(37). W szczególności informacje, które uczestnik postępowania ma obowiązek przygotować i przechowywać (lub je przygotowuje i przechowuje) na podstawie innych przepisów prawa, niezależnie od postępowania o naruszenie prawa konkurencji, to par excellence informacje wcześniej istniejące, których ujawnienie sądy krajowe mogą, co do zasady, nakazać w każdej chwili.
87. W drugiej kolejności trzeba zauważyć, że art. 6 ust. 8 tej dyrektywy odzwierciedla koncepcję, zgodnie z którą, po pierwsze, ochronę dowodów przynależnych do list szarej i czarnej należy ograniczyć do przypadków, w których ochrona ta jest rzeczywiście konieczna, a tym samym właściwa z punktu widzenia celów dyrektywy 2014/104, a po drugie, należy umożliwić rozsądnie szeroki dostęp do dowodów, w związku z czym przepis ów przewiduje, że jeśli do listy czarnej przynależą tylko niektóre części wymaganych dowodów („jeżeli ust. 6 podlegają tylko fragmenty dowodu”), pozostałe części podlegają ujawnieniu, zależnie od kategorii, do której należą, zgodnie z odpowiednimi ustępami art. 8 tej dyrektywy(38).
88. Artykuł 5 ust. 8 dyrektywy 2014/104 upoważnia państwa członkowskie do przyjęcia przepisów, które prowadziłyby do ujawniania dowodów w szerszym zakresie, bez uszczerbku dla art. 5 ust. 4 i 7 oraz art. 6 tej dyrektywy.
89. Wynika z tego, że podczas gdy art. 5 dyrektywy 2014/104 dokonuje co do zasady harmonizacji minimalnej, jej art. 6 ma na celu harmonizację pełną. W konsekwencji, po pierwsze, państwa członkowskie nie są uprawnione przy transpozycji tej dyrektywy do różnicowania warunków, wedle których dowody są klasyfikowane jako dowody przynależące do listy szarej, czarnej lub białej („bez uszczerbku dla […] art. 6”)(39). Po drugie, jak wskazał również sąd odsyłający, upoważnienie państw członkowskich do rozszerzenia zakresu informacji znajdujących się na liście szarej prowadziłoby, moim zdaniem, do bardziej ograniczonego ujawniania dowodów, co byłoby sprzeczne z założeniami art. 5 ust. 8 wspomnianej dyrektywy.
90. W związku z tym wykładni art. 5 ust. 8, art. 6 ust. 5 lit. a) i art. 6 ust. 9 dyrektywy 2014/104 należy dokonywać w ten sposób, że przepisy te stoją na przeszkodzie regulacji krajowej, która na podstawie art. 6 ust. 5 tej dyrektywy ogranicza w czasie nie tylko ujawnianie informacji „przygotowanych” specjalnie na potrzeby postępowania wszczętego przez organ ochrony konkurencji, ale również informacji „przedłożonych” na potrzeby owego postępowania.
91. Dla pełności wywodu należy przypomnieć, że stosując prawo wewnętrzne, które posługuje się pojęciami identycznymi jak te użyte w dyrektywie lub pojęciami od nich się różniącymi, sądy krajowe zobowiązane są tak dalece, jak jest to możliwe, dokonywać wykładni prawa wewnętrznego w świetle brzmienia i celu rozpatrywanej dyrektywy, by osiągnąć przewidziany w niej rezultat(40).
4. W przedmiocie czwartego pytania prejudycjalnego
a) Przeformułowanie pytania prejudycjalnego
92. Poprzez czwarte pytanie prejudycjalne, które proponuję przeformułować ze względów przedstawionych w poprzednich punktach, sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 5 ust. 1 dyrektywy 2014/104 w związku z art. 6 ust. 5 lit. a) tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że przepisy te nie sprzeciwiają się temu, aby sąd krajowy orzekł w przedmiocie ujawnienia dowodów i zarządził ich zabezpieczenie, odkładając rozstrzygnięcie kwestii, czy dowody te obejmują „informacje, które osoba fizyczna lub prawna przygotowała specjalnie na potrzeby postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji” w rozumieniu tego ostatniego przepisu, do momentu uzyskania przez ów sąd dostępu do rzeczonych dowodów.
93. Chociaż sformułowanie pytania czwartego prejudycjalnego odnosi się do zastosowania w drodze analogii przepisu krajowego transponującego art. 6 ust. 7 dyrektywy 2014/104 do dowodów, które mogą znajdować się na liście szarej, sąd odsyłający wskazuje jednak, że poprzez to pytanie zmierza w istocie do ustalenia, czy sąd może nakazać ujawnienie dowodów, o którym mowa w art. 5 ust. 1 tej dyrektywy, w celu dokonania oceny, czy dowody te zawierają „informacje przygotowane przez osobę fizyczną lub prawną specjalnie na potrzeby postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji” w rozumieniu art. 6 ust. 5 lit. a) rzeczonej dyrektywy.
94. Problem prawny podniesiony w tym pytaniu ma zresztą swoje źródło w postanowieniu z dnia 29 listopada 2019 r. Należy w tym względzie zauważyć, że środki przyjęte przez ten sąd nie odpowiadają w pełni mechanizmowi przewidzianemu w art. 6 ust. 7 dyrektywy 2014/104(41). Przepis ten przewiduje bowiem mechanizm uprzedniej weryfikacji treści dowodów, które mogą przynależeć do listy czarnej. Na mocy tego przepisu powód może wystąpić z uzasadnionym wnioskiem, by sąd krajowy uzyskał dostęp do takich dowodów wyłącznie w celu stwierdzenia, czy ich treść wymaga uznania ich za przynależące do listy czarnej. Jednakże w niniejszej sprawie pozwany nie złożył takiego wniosku. Ponadto ujawnienie dowodów nakazano w tym samym czasie co środki umożliwiające sprawdzenie, czy dowody te zawierają informacje znajdujące się na liście szarej.
95. W tych okolicznościach dla udzielenia użytecznej odpowiedzi na czwarte pytanie prejudycjalne nie ma znaczenia, czy w odniesieniu do dowodów, które mogą przynależeć do listy szarej, zastosowanie w drodze analogii art. 6 ust. 7 dyrektywy 2014/104 jest pod rządami tej dyrektywy dozwolone, czy nie. Wykładni tej dyrektywy należy natomiast dokonać po to, aby umożliwić sądowi odsyłającemu ustalenie, czy jest z nią zgodne podejście przyjęte przez sąd drugiej instancji. Pytanie to trzeba zatem przeformułować w sposób wskazany w pkt 92 niniejszej opinii.
96. Biorąc pod uwagę owe przeformułowanie pytania prejudycjalnego nie można zgodzić się z argumentacją spółki České dráhy, zgodnie z którą czwarte pytanie prejudycjalne jest hipotetyczne, ponieważ sądy pierwszej i drugiej instancji nawet w drodze analogii nie zastosowały przepisu krajowego transponującego art. 6 ust. 7 dyrektywy 2014/104.
b) Ocena
97. Pragnę przede wszystkim zauważyć, że pierwotny projekt dyrektywy 2014/104 nie przewidywał mechanizmu uprzedniej weryfikacji, takiego jak ustanowiony w art. 6 ust. 7 tej dyrektywy. Mechanizm ten, jak się wydaje, wynika z poprawki rozpatrywanej w ramach projektu rezolucji legislacyjnej Parlamentu. Wydaje się jednak, że w odróżnieniu od rozwiązania przyjętego we wspomnianej dyrektywie poprawka ta zmierzała do tego, aby zapewnić sądom krajowym dostęp do dowodów znajdujących się w aktach organu ochrony konkurencji i możliwość ich analizy. Dotyczyło to nie tylko dowodów mogących wchodzić w zakres listy czarnej, lecz również dowodów, które mogą przynależeć do listy szarej(42).
98. Należy zatem rozważyć, czy brak w dyrektywie 2014/104 takiej możliwości w odniesieniu do dowodów, które mogą należeć do zakresu listy szarej, automatycznie oznacza, że podejście przyjęte przez sąd drugiej instancji nie jest zgodne z prawem Unii. W związku z tym należy wziąć pod uwagę rodzaj harmonizacji, na której opiera się art. 6 tej dyrektywy, jak również uprawnienia przyznane przez tę dyrektywę sądom krajowym w zakresie dostępu do dowodów znajdujących się w aktach organu ochrony konkurencji.
1) Rodzaj harmonizacji
99. Artykuł 6 dyrektywy 2014/104 dokonuje harmonizacji pełnej(43). Co się tyczy dowodów, które mogą znajdować się na liście szarej, prawodawca Unii nie przewidział mechanizmu uprzedniej weryfikacji, takiego jak ustanowiony w art. 6 ust. 7 tej dyrektywy. Pragnę jednak przypomnieć, że w niniejszej sprawie nie wchodzi w grę stosowanie tego przepisu w drodze analogii ani poprzez rozszerzenie go na takie dowody.
100. Aby ustalić, czy pełna harmonizacja stoi na przeszkodzie podejściu przyjętemu przez sąd drugiej instancji, nie wystarczy zatem odwołać się do brzmienia art. 6 dyrektywy 2014/014. Moim zdaniem aby określić ramy pełnej harmonizacji, jaką prawodawca Unii zamierzał przeprowadzić za pomocą tego przepisu, należy wziąć pod uwagę również kontekst tego przepisu oraz powody, dla których prawodawca Unii dokonał pełnej harmonizacji dziedzin objętych rzeczonym przepisem.
101. Zgodnie z motywem 21 dyrektywy 2014/104 „skuteczność i spójność stosowania art. 101 i 102 TFUE przez Komisję i krajowe organy ochrony konkurencji wymagają wspólnego podejścia w całej Unii do kwestii ujawniania dowodów znajdujących się w aktach organu ochrony konkurencji”, a „[u]jawnianie dowodów nie powinno nadmiernie umniejszać skuteczności egzekwowania prawa konkurencji przez organ ochrony konkurencji”. Wynika z tego, że pełna harmonizacja została przeprowadzona przez prawodawcę Unii przede wszystkim z myślą o interesie egzekwowania prawa konkurencji na drodze publicznoprawnej.
102. Zgodnie zaś z art. 6 ust. 4 lit. c) dyrektywy 2014/104 „konieczność zapewnienia skuteczności egzekwowania prawa konkurencji na drodze publicznoprawnej” stanowi również jeden z elementów, które sądy krajowe powinny wziąć pod uwagę przy ocenie proporcjonalności nakazu ujawnienia dowodów znajdujących się w aktach organu ochrony konkurencji. W związku z tym dbałość o to, aby ujawnienie dowodów znajdujących się w takich aktach nie zagrażało skuteczności postępowań prowadzonych przez organy ochrony konkurencji, należy – jako zadanie dzielone – do zakresu odpowiedzialności prawodawców oraz sądów krajowych właściwych w dziedzinie postępowań o odszkodowanie.
103. W tym duchu należy stwierdzić, że o ile sąd krajowy powinien również uwzględnić tę konieczność przy orzekaniu w przedmiocie ujawnienia dowodów znajdujących się w aktach organu ochrony konkurencji, o tyle nie można wykluczyć, że pomimo harmonizacji pewne aspekty związane z kwestiami objętymi tym przepisem mogą zostać uregulowane przez państwo członkowskie w sposób bardziej precyzyjny lub złożony. Moim zdaniem podejście przyjęte przez sąd drugiej instancji w niniejszej sprawie wiąże się z jednym z tych aspektów.
104. Prawodawca Unii, dokonując pełnej harmonizacji dziedzin objętych art. 6 dyrektywy 2014/104, nie pominął przy tym ani interesu osób, które uważają, że są poszkodowane w wyniku naruszeń, ani kwestii skuteczności egzekwowania prawa konkurencji na drodze prywatnoprawnej. Przepis ten sprzyja bowiem rozsądnie szerokiemu ujawnianiu dowodów znajdujących się w aktach organu ochrony konkurencji, które nie przynależą do list szarej i czarnej(44). Podejście przyjęte przez sąd drugiej instancji w niniejszej sprawie – sprzyjające ujawnieniu dowodów przynależących do listy białej – wpisuje się zatem w to rozumowanie.
105. Dla jasności należy zauważyć, że art. 6 ust. 7 dyrektywy 2014/104 zobowiązuje państwa członkowskie do przyznania prawa procesowego „powodowi”, który w przypadku przeciwstawienia mu odstępstwa na podstawie art. 6 ust. 6 tej dyrektywy może wystąpić o to, aby sąd krajowy uzyskał dostęp do dowodów w celu stwierdzenia, czy ich treść nie dyskwalifikuje ich z listy czarnej(45). Jednakże podejście przyjęte przez sąd drugiej instancji w niniejszej sprawie nie opiera się na istnieniu prawa, na które jednostki mogą systematycznie powoływać się w ramach postępowań o odszkodowanie. W niniejszej sprawie chodziło o szczególną interwencję tego sądu w świetle okoliczności postępowania głównego, prawdopodobnie w trosce o zapewnienie dostępu do dowodów przynależących do listy białej. Podzielam zatem stanowisko Komisji, zgodnie z którym pod rządami tej dyrektywy w indywidualnych przypadkach możliwe jest zastosowanie zgodnie z prawem krajowym podejścia takiego, jak przyjęte przez sąd drugiej instancji w niniejszej sprawie.
106. Stwierdzenia tego nie mogą podważyć pozostałe argumenty spółki České dráhy i Komisji, dotyczące zasadniczo roli sądów krajowych w dziedzinie ujawniania dowodów znajdujących się w aktach organu ochrony konkurencji.
2) Konieczność zapewnienia skuteczności egzekwowania prawa konkurencji na drodze publicznoprawnej
107. Oczywiście prawdą jest, że podejście przyjęte w niniejszej sprawie przez sąd drugiej instancji może być zbyt uciążliwe zarówno dla sądu krajowego, jak i dla podmiotu, od którego żąda się ujawnienia dowodów, a zatem, zależnie od okoliczności, dla strony pozwanej lub dla organu ochrony konkurencji.
108. Jednakże, po pierwsze, zakres dowodów znajdujących się w aktach organu ochrony konkurencji, których ujawnienia można żądać od strony postępowania, ogranicza ocena proporcjonalności. W odniesieniu bowiem do takich dowodów badanie to należy przeprowadzić w sposób uważny, jak wskazuje motyw 23 dyrektywy 2014/104. Jak również wskazano w tym motywie, „[w]nioski o ujawnienie dowodów nie powinny zatem zostać uznane za proporcjonalne, jeżeli dotyczą one ogólnego ujawnienia dokumentów znajdujących się w aktach organu ochrony konkurencji dotyczących danej sprawy lub ogólnego ujawnienia dokumentów przedłożonych przez stronę w kontekście danej sprawy”.
109. Po drugie, jak wskazałem w pkt 102 niniejszej opinii, przy ocenie proporcjonalności sądy krajowe biorą pod uwagę „konieczność zapewnienia skuteczności egzekwowania prawa konkurencji na drodze publicznoprawnej”. W świetle tych założeń w doktrynie panuje pogląd, że sądy krajowe powinny czuwać nad tym, aby ujawnienie dokumentów nie było dla organów ochrony konkurencji nadmiernie uciążliwe(46).
3) Możliwość zweryfikowania twierdzenia, zgodnie z którym wnioskowane dowody przynależą do listy szarej
110. Spółka České dráhy podnosi, że bez mechanizmu uprzedniej weryfikacji, takiego jak przewidziany w art. 6 ust. 7 dyrektywy 2014/104, sąd krajowy nie może zbadać prawdziwości twierdzeń strony postępowania o odszkodowanie, iż objęte wnioskiem dowody przynależą do listy czarnej. Natomiast, zdaniem spółki České dráhy, inaczej jest w przypadku dowodów, które mogą znajdować się na liście szarej.
111. Jednakże w odniesieniu do autora twierdzeń, zgodnie z którymi żądane dowody przynależą do listy czarnej, struktura art. 6 ust. 7 dyrektywy 2014/104 sugeruje, że główną rolę w tym kontekście powierzono organom ochrony konkurencji. Przepis ten przewiduje bowiem w pierwszej kolejności, że sądy krajowe mogą wystąpić o pomoc do właściwego organu ochrony konkurencji. Dopiero w drugiej kolejności wspomniany przepis odnosi się również do faktu, że składający przedmiotowe dowody także mogą zostać wysłuchani. Z art. 6 ust. 7 tej dyrektywy wynika jednak, że nawet jeśli chodzi o listę czarną, ostatnie słowo należy do sądu krajowego(47).
112. W tym względzie Komisja wskazuje, że ze względu na to, iż zakaz ujawniania dowodów przynależących do listy czarnej ma charakter stały, szkoda spowodowana ewentualną błędną odmową nakazania ujawnienia takich dowodów jest znacznie poważniejsza niż szkoda spowodowana odmową nakazania ujawnienia dowodów przynależących do listy szarej. Tymczasem „błędna odmowa”, na którą powołuje się Komisja, a mianowicie odmowa sądu krajowego, może nastąpić również w trakcie badania dokonywanego przez ten sąd w kontekście mechanizmu uprzedniej weryfikacji przewidzianego w art. 6 ust. 7 dyrektywy 2014/104. Co ważniejsze, głównym celem tego mechanizmu nie jest korygowanie błędów sądów krajowych, lecz ograniczenie ryzyka nieuzasadnionej odmowy lub nieuzasadnionego sprzeciwu. Wykładnię tę potwierdza motyw 27 tej dyrektywy, w którym wskazano, że mechanizm ów dotyczy dostępu sądów krajowych do „dokumentów, w przypadku których przywoływane jest to odstępstwo”.
113. Należy zatem uznać, że nawet dowody przynależące do listy czarnej są chronione nie przed sądem krajowym, lecz przed powodem i osobami trzecimi. Ostatnie słowo, jeśli chodzi o ich kwalifikację jako „dowodów z listy czarnej”, należy do sądu krajowego. A fortiori dowody, których ujawnienie jest co do zasady mniej szkodliwe dla interesu postępowania publicznoprawnego, czyli dowody przynależące do listy szarej, nie muszą być chronione przed dostępem tego sądu krajowego w sposób bardziej rygorystyczny.
114. W niniejszej sprawie czeski urząd ochrony konkurencji sprzeciwił się ujawnieniu przez spółkę České dráhy dowodów, którymi organ ten „dysponował” w ramach postępowania administracyjnego wszczętego w 2012 r., a także ujawnieniu „innych żądanych przez powódkę dokumentów” ze względu na to, że stanowią one „kompletny zbiór dokumentów i [ich] ujawnienie mogłoby doprowadzić do obniżenia poziomu skuteczności polityki ścigania naruszeń prawa konkurencji”(48).
115. Jednakże aby dowody mogły korzystać z czasowej ochrony wynikającej z ich przynależności do listy szarej, muszą one odpowiadać definicjom zapisanym w art. 6 ust. 3 dyrektywy 2014/104. Co się tyczy wniosku, który opisuje żądane dowody w sposób racjonalnie szczegółowy(49), odmowy lub sprzeciwu wobec ich ujawnienia nie można sformułować „całościowo” ani uzasadnić ogólnym stwierdzeniem, zgodnie z którym ich ujawnienie mogłoby obniżyć poziom skuteczności polityki ścigania naruszeń.
116. Jeśli chodzi bowiem o dowody, które nie wchodzą w zakres tych definicji, to znaczy dowody przynależące do listy białej, sąd krajowy sam powinien przeprowadzić ocenę, w ramach której uwzględni konieczność zachowania skuteczności egzekwowania prawa konkurencji na drodze publicznoprawnej(50). Podmiot, od którego żąda się ujawnienia dowodów, nie może przeprowadzić takiej oceny i zastąpić nią oceny sądu krajowego. Zgodnie z owym podejściem, biorąc pod uwagę konieczność zneutralizowania asymetrii informacji i zapewnienia skuteczności egzekwowania prawa konkurencji na drodze prywatnoprawnej, która to konieczność stanowi myśl przewodnią dyrektywy 2014/104, nie wydaje się, aby dyrektywa ta stała na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy posiadał na mocy krajowych przepisów proceduralnych instrument pozwalający mu przeciwdziałać nadmiernemu stosowaniu odstępstwa przewidzianego w art. 6 ust. 5 wspomnianej dyrektywy. Taki instrument proceduralny wzmacnia skuteczność (effet utile) art. 101 i 102 TFUE i przyczynia się do skuteczności egzekwowania prawa konkurencji na drodze prywatnoprawnej.
117. W tych okolicznościach art. 5 ust. 1 dyrektywy 2014/104 w związku z art. 6 ust. 5 lit. a) tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że przepisy te nie sprzeciwiają się temu, aby sąd krajowy orzekł w przedmiocie ujawnienia dowodów i zarządził ich zabezpieczenie, odkładając rozstrzygnięcie kwestii, czy dowody te obejmują „informacje, które osoba fizyczna lub prawna przygotowała specjalnie na potrzeby postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji” w rozumieniu drugiego z tych przepisów, do momentu uzyskania przez ów sąd dostępu do rzeczonych dowodów.
5. W przedmiocie piątego pytania prejudycjalnego
118. Poprzez pytanie piąte, zadane na wypadek udzielenia odpowiedzi twierdzącej na pytanie czwarte, sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy przed rozstrzygnięciem w kwestii przynależności dowodów, których ujawnienie nakazano, do zakresu art. 6 ust. 5 lit. a) dyrektywy 2014/104, sąd krajowy może odmówić wnioskodawcy i innym stronom dostępu do tych dowodów zgodnie z art. 5 ust. 4 tej dyrektywy.
119. Mimo że sąd odsyłający odnosi się do art. 5 ust. 4 dyrektywy 2014/104, wykładnia tego przepisu nie wydaje mi się konieczna do udzielenia mu użytecznej odpowiedzi. O ile bowiem art. 5 ust. 4 tej dyrektywy dotyczy środków podejmowanych w celu ochrony informacji poufnych w interesie strony postępowania lub osoby trzeciej, czyli ochrony „interesu prywatnego”, o tyle art. 6 ust. 5 tej dyrektywy dotyczy konieczności ochrony interesu egzekwowania prawa konkurencji na drodze publicznoprawnej, czyli „interesu publicznego”. Aby udzielić użytecznej odpowiedzi na piąte pytanie prejudycjalne, wystarczy w każdym wypadku dokonać wykładni tego drugiego przepisu.
120. Zgodnie bowiem z art. 6 ust. 5 lit. a) dyrektywy 2014/104 sądy krajowe mają nie tylko prawo – jak zakłada pytanie piąte („zastosowane przez sąd skuteczne środki ochrony informacji poufnych mogą [(51)] […]”) – lecz również obowiązek zapewnienia, aby druga strona postępowania w toku postępowania wszczętego przez organ ochrony konkurencji nie miała dostępu do „informacji przygotowanych przez osobę fizyczną lub prawną specjalnie na potrzeby [tego postępowania]”. W myśl tego założenia jeżeli sąd krajowy nakazuje ujawnienie dowodów, które mogą znajdować się na liście szarej, w celu zbadania, czy przynależą one do tej właśnie listy, sąd ów powinien zapewnić, w przypadku dowodów przynależących do listy białej, aby druga strona postępowania nie miała dostępu do tych dowodów, dopóki sąd nie ukończy tego badania, a w przypadku dowodów przynależących do listy szarej – dopóki właściwy organ ochrony konkurencji nie zakończy postępowania.
121. Artykuł 6 ust. 5 lit. a) dyrektywy 2014/104 należy zatem interpretować w ten sposób, że jeżeli sąd krajowy odkłada zbadanie kwestii, czy dowody, o których ujawnienie wystąpiono, obejmują „informacje, które osoba fizyczna lub prawna przygotowała specjalnie na potrzeby postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji”, sąd ów powinien zapewnić, w przypadku dowodów przynależących do listy białej, aby druga strona postępowania nie miała dostępu do tych dowodów, dopóki sąd nie ukończy tego badania, a w przypadku dowodów przynależących do listy szarej – dopóki właściwy organ ochrony konkurencji nie zakończy postępowania.
VI. Wnioski
122. Wobec powyższego proponuję, aby na pytania prejudycjalne przedstawione przez Nejvyšší soud (sąd najwyższy, Republika Czeska) Trybunał odpowiedział w następujący sposób:
1) Artykuł 5 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/104/UE z dnia 26 listopada 2014 r. w sprawie niektórych przepisów regulujących dochodzenie roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia prawa konkurencji państw członkowskich i Unii Europejskiej, objęte przepisami prawa krajowego, należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie nakazaniu przez sąd krajowy ujawnienia dowodów na potrzeby postępowania o odszkodowanie związanego z naruszeniem prawa konkurencji, mimo że przed Komisją Europejską toczy się dotyczące tego naruszenia postępowanie zmierzające do przyjęcia decyzji na podstawie rozdziału III rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. [101 i 102 TFUE], skutkujące zawieszeniem rzeczonego postępowania krajowego.
2) Wykładni art. 5 ust. 8, art. 6 ust. 5 lit. a) i art. 6 ust. 9 dyrektywy 2014/104 należy dokonywać w ten sposób, że przepisy te stoją na przeszkodzie regulacji krajowej, która na podstawie art. 6 ust. 5 tej dyrektywy ogranicza w czasie ujawnianie wszelkich informacji „przedłożonych” na potrzeby postępowania wszczętego przez organ ochrony konkurencji, a nie tylko informacji „przygotowanych” specjalnie na potrzeby owego postępowania.
3) Artykuł 6 ust. 5 dyrektywy 2014/104 należy interpretować w ten sposób, że zawieszenia przez krajowy organ ochrony konkurencji toczącego się przed nim postępowania ze względu na to, że Komisja wszczęła postępowanie na podstawie rozdziału III rozporządzenia nr 1/2003, nie można uznać za zakończenie postępowania przez krajowy organ ochrony konkurencji „w drodze wydania decyzji lub w inny sposób” w rozumieniu tego przepisu.
4) Artykuł 5 ust. 1 dyrektywy 2014/104 w związku z art. 6 ust. 5 lit. a) tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że przepisy te nie sprzeciwiają się temu, aby sąd krajowy orzekł w przedmiocie ujawnienia dowodów i zarządził ich zabezpieczenie, odkładając rozstrzygnięcie kwestii, czy dowody te obejmują „informacje, które osoba fizyczna lub prawna przygotowała specjalnie na potrzeby postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji” w rozumieniu drugiego z tych przepisów, do momentu uzyskania przez ów sąd dostępu do rzeczonych dowodów.
5) Artykuł 6 ust. 5 lit. a) dyrektywy 2014/104 należy interpretować zatem w ten sposób, że jeżeli sąd krajowy odkłada zbadanie kwestii, czy dowody, o których ujawnienie wystąpiono, obejmują „informacje, które osoba fizyczna lub prawna przygotowała specjalnie na potrzeby postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji”, sąd ów powinien zapewnić, w przypadku dowodów przynależących do listy białej, aby druga strona postępowania nie miała dostępu do tych dowodów, dopóki sąd nie ukończy tego badania, a w przypadku dowodów przynależących do listy szarej – dopóki właściwy organ ochrony konkurencji nie zakończy postępowania.