WYROK SĄDU (piąta izba)
z dnia 11 czerwca 2019 r.(*)
Badania i rozwój technologiczny – Program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji (2014–2020) – Zaproszenia do składania wniosków i powiązane działania przewidziane w programie pracy ERBN na rok 2016 – Decyzja ERCEA w przedmiocie nieuwzględnienia wniosku o dotację ze względu na niekwalifikowalność – Skarga administracyjna do Komisji – Dorozumiana decyzja odmowna – Częściowa niedopuszczalność – Wyraźna decyzja odmowna – Prawo do skutecznej ochrony sądowej
W sprawie T‑478/16
Regine Frank, zamieszkała w Bonn (Niemcy), reprezentowana przez adwokata S. Conrada,
strona skarżąca,
przeciwko
Komisji Europejskiej, reprezentowanej przez R. Lyala, L. Mantla i B. Conte, działających w charakterze pełnomocników,
strona pozwana,
mającej za przedmiot oparte na art. 263 TFUE żądanie zmierzające do stwierdzenia, z jednej strony, nieważności decyzji Komisji z dnia 17 czerwca 2016 r. i, z drugiej strony, decyzji Komisji z dnia 16 września 2016 r. oddalających odpowiednio w sposób dorozumiany i wyraźny skargę administracyjną wniesioną przez skarżącą na podstawie art. 22 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 58/2003 z dnia 19 grudnia 2002 r. ustanawiającego statut agencji wykonawczych, którym zostaną powierzone niektóre zadania w zakresie zarządzania programami wspólnotowymi (Dz.U. 2003, L 11, s. 1),
SĄD (piąta izba),
w składzie: D. Gratsias, prezes, I. Labucka (sprawozdawca) i I. Ulloa Rubio, sędziowie,
sekretarz: N. Schall, administratorka,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 31 stycznia 2019 r.,
wydaje następujący
Wyrok
I. Ramy prawne
1 Program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji Horyzont 2020 (zwany dalej „programem Horyzont 2020”) został ustanowiony, w oparciu o art. 173 i 182 TFUE, rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1290/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. ustanawiającym zasady uczestnictwa i upowszechniania dla programu „Horyzont 2020” – programu ramowego w zakresie badań naukowych i innowacji (2014–2020) oraz uchylającym rozporządzenie (WE) nr 1906/2006 (Dz.U. 2013, L 347, s. 81) oraz rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1291/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. ustanawiającym „Horyzont 2020” – program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji (2014–2020) oraz uchylającym decyzję nr 1982/2006/WE (Dz.U. 2013, L 347, s. 104).
2 W oparciu o art. 6 rozporządzenia Rady (WE) nr 58/2003 z dnia 19 grudnia 2002 r. ustanawiającego statut agencji wykonawczych, którym zostaną powierzone niektóre zadania w zakresie zarządzania programami wspólnotowymi (Dz.U. 2003, L 11, s. 1) Komisja Europejska powierzyła niektóre z zadań z zakresu zarządzania programem ramowym Horyzont 2020 Agencji Wykonawczej Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERCEA).
3 Do tych powierzonych ERCEA przez Komisję zadań należały zadania związane z finansowaniem projektów objętych przewidzianym w decyzji Rady 2013/743/UE z dnia 3 grudnia 2013 r. ustanawiającej program szczegółowy wdrażający program „Horyzont 2020” – program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji (2014–2020) i uchylającej decyzje 2006/971/WE, 2006/972/WE, 2006/973/WE, 2006/974/WE i 2006/975/WE (Dz.U. 2013, L 347, s. 965) priorytetem „Doskonała baza naukowa”.
4 W odniesieniu do 2016 r. kryteria wyboru i procedury oceny wniosków o dotację zostały określone w programie prac opracowanym przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych (ERBN).
5 Procedura składania wniosków o dotację oraz ich oceny została określona w decyzji Komisji C(2014) 2454 z dnia 15 kwietnia 2014 r. w sprawie stosowanych przez ERBN zasad składania, oceny i wyboru wniosków oraz udzielania zamówień mających zastosowanie do specjalnego programu dotyczącego wykonania programu ramowego „Horyzont 2020”, zmienionej decyzją Komisji C(2015) 4975 z dnia 23 lipca 2015 r. (zwanych dalej „stosowanymi przez ERBN zasadami składania i oceny wniosków”).
6 Procedura składania i oceny wniosków o dotację została szczegółowo opisana w pkt od 2.1 do 2.5 tych zasad.
7 Zgodnie z ich pkt 2.2 wnioski o dotację są składane przez głównego badacza w imieniu instytucji przyjmującej. Instytucja przyjmująca działa zarówno jako podmiot ubiegający się formalnie o dotację, jak i strona mającej zostać zawartą z ERCEA umowy o udzielenie tej dotacji.
8 Aby dany wniosek mógł zostać uznany za dopuszczalny, przy jego składaniu należy dołączyć, nie później niż przed upływem terminu do składania wniosków o dotację, w szczególności sporządzone przez instytucję przyjmującą pismo zatwierdzające. Niepełne wnioski należy uznać za niekwalifikujące się do objęcia dotacją.
9 Aby dokonać oceny złożonego wniosku o dotację, powinien on również spełniać wszystkie kryteria kwalifikowalności i dopuszczalności określone w programie pracy ERBN na rok 2016.
10 Dotyczy to również, zgodnie z programem prac ERBN na rok 2016, zaklasyfikowania wniosku złożonego w 2014 r. lub w 2015 r. do kategorii C, które stoi na przeszkodzie złożeniu nowego wniosku o dotację dla programu prac ERBN na rok 2016 (zwanego dalej „klauzulą zaporową”).
11 Zgodnie z art. 20 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1290/2013 wnioskodawcy są informowani, przed upływem pięciu miesięcy liczonych od dnia upływu terminu do składania kompletnych wniosków o dotację, o wyniku naukowej oceny złożonych przez nich wniosków.
12 W zastosowaniu art. 16 rozporządzenia nr 1290/2013 ocena danego wniosku może zostać poddana przeglądowi.
13 Na podstawie art. 17 rozporządzenia nr 1290/2013 każdy z wnioskodawców może złożyć skargę dotyczącą swego udziału w programie „Horyzont 2020”.
14 W art. 22 ust. 1–5 rozporządzenia nr 58/2003 przewidziano, że Komisja sprawuje kontrolę legalności wydawanych przez agencje wykonawcze decyzji odmownych:
„1. Każdy akt agencji wykonawczej wyrządzający szkodę osobie trzeciej może zostać zgłoszony Komisji przez każdą osobę zainteresowaną bezpośrednio lub osobiście albo przez państwo członkowskie w celu sprawdzenia jego legalności.
Postępowanie administracyjne zostaje skierowane do Komisji w ciągu jednego miesiąca od dnia, w którym zainteresowana strona lub zainteresowane państwo członkowskie dowiedziało się o kwestionowanym dokumencie.
Po wysłuchaniu argumentacji przedstawionej przez stronę zainteresowaną lub przez zainteresowane państwo członkowskie oraz argumentacji agencji wykonawczej, Komisja podejmuje decyzję w sprawie postępowania administracyjnego w terminie dwóch miesięcy od dnia wszczęcia postępowania. Bez uszczerbku dla obowiązku Komisji w zakresie udzielenia odpowiedzi na piśmie z podaniem uzasadnienia decyzji, nieudzielenie przez Komisję odpowiedzi w tym terminie jest uznane za wyraźne odstąpienie od postępowania.
[…]
5. Decyzja wyraźna lub dorozumiana o cofnięcie przez Komisję odrzucenia odwołania administracyjnego [wyraźna lub dorozumiana decyzja Komisji o nieuwzględnieniu skargi administracyjnej może zostać zakwestionowana w drodze skargi, która], może zostać wniesione[a] przed Trybunał Sprawiedliwości, zgodnie z art. [263 TFUE]”.
II. Okoliczności powstania sporu
15 W dniu 1 sierpnia 2015 r. Komisja opublikowała w Dzienniku urzędowym Unii Europejskiej ogłoszenie zatytułowane „Zaproszenia do składania wniosków i powiązane działania przewidziane w programie pracy ERBN na rok 2016 w ramach programu ramowego – „Horyzont 2020” w zakresie badań naukowych i innowacji (2014–2020) (Dz.U. 2015, C 253, s. 12).
16 W dniu 17 listopada 2015 r. skarżąca, Regine Franck, złożyła w systemie elektronicznej wymiany oddanym do dyspozycji uczestników programu ramowego „Horyzont 2020” wniosek o dotację ERCEA w odniesieniu do projektu dotyczącego przewodzenia światła przez kwazikryształy i struktury niepowtarzające się (zwany dalej „wnioskiem o dotację”).
17 Wniosek ten został złożony przez skarżącą w imieniu uniwersytetu technicznego w Kaiserslautern (zwanego dalej „uniwersytetem”).
18 Tego samego dnia wniosek ten został cofnięty przez uniwersytet na tej podstawie, że skarżąca nie była uprawniona do złożenia takiego wniosku w odniesieniu do 2016 r. i że uniwersytet nie miał możliwości prowadzenia projektu zaproponowanego przez skarżącą.
19 W tym samym dniu skarżąca ponownie złożyła wniosek o dotację, który ponownie został wycofany przez uniwersytet, po czym został złożony przez skarżącą po raz trzeci.
20 W dniu 30 listopada 2015 r. uniwersytet skierował do ERCEA pismo, w którym wskazał, że nie jest on dostępny jako instytucja przyjmująca w odniesieniu do projektu popieranego przez skarżącą. Uniwersytet wyjaśnił również, że skarżąca wykorzystała bez swojej zgody w odniesieniu do zaproszenia do składania wniosków z 2016 r. pismo zatwierdzające sporządzone przez uniwersytet w związku z zaproszeniem do składania wniosków z 2015 r.
21 Pismem z dnia 18 marca 2016 r. ERCEA poinformowała skarżącą, po pierwsze, o nieuwzględnieniu jej wniosku o dotację ze względu na jego niekwalifikowalność, i, po drugie, o możliwościach zaskarżenia jej decyzji (zwanej dalej „decyzją odmowną ERCEA”).
22 Pismem z dnia 16 kwietnia 2016 r. skarżąca skierowała wniosek o przeprowadzenie przeglądu tej oceny w rozumieniu art. 16 rozporządzenia nr 1290/2013, zakwalifikowany przez ERCEA jako wniosek o sprawdzenie, czy dany projekt kwalifikuje się do objęcia programem Horyzont 2020 w rozumieniu art. 17 tego samego rozporządzenia.
23 Pismem z dnia 17 kwietnia 2016 r. skarżąca, w zastosowaniu art. 22 rozporządzenia nr 58/2003, zakwestionowała przed Komisją legalność podjętej przez ERCEA decyzji (w drodze skargi zwanej dalej „administracyjną”).
24 Pismem z dnia 24 maja 2016 r. ERCEA poinformowała skarżącą o tym, że ponowne przeprowadzenie analizy kwalifikowalności jej wniosku doprowadziło do wyciągnięcia wniosku identycznego, jak za pierwszym razem.
25 Pismem z dnia 3 czerwca 2016 r. Komisja zwróciła się do skarżącej z pytaniem, czy podtrzymuje tę skargę administracyjną.
26 W dniu 17 czerwca 2016 r., w braku ustosunkowania się przez Komisję do skargi administracyjnej w przewidzianym w art. 22 ust. 1 akapit trzeci rozporządzenia nr 58/2003 dwumiesięcznym terminie, skarga ta została przez Komisję w dorozumiany sposób oddalona (w drodze zaniechania zwanego dalej „dorozumianą decyzją odmowną”).
27 Pismem z dnia 25 czerwca 2016 r. skarżąca poinformowała Komisję, że pragnie podtrzymać tę skargę administracyjną.
28 Pismem z dnia 10 sierpnia 2016 r. skarżąca zadała pytanie o to, na jakim etapie rozpatrywania znajduje się jej skarga administracyjna.
29 Pismem z tego samego dnia Komisja odpowiedziała, że decyzja w przedmiocie tej skargi zostanie wydana we wrześniu.
30 Pismem z dnia 30 września 2016 r. Komisja podała do wiadomości swą decyzję z dnia 16 września 2016 r. oddalającą skargę administracyjną na podstawie art. 22 rozporządzenia nr 58/2003 ze względu na to, że wniosek o dotację, ze względu na brak ważnego pisma zatwierdzającego, był niedopuszczalny (zwaną dalej „wyraźną decyzją odmowną”).
31 Pismem z dnia 9 października 2016 r. skarżąca skierowała do Komisji kolejną skargę.
32 Pismem z dnia 28 października 2016 r. Komisja poinformowała skarżącą, że prowadzone na podstawie art. 22 rozporządzenia nr 58/2003 postępowanie zostało zakończone i że począwszy od tego momentu wyraźna decyzja odmowna może zostać zakwestionowana w drodze wniesionej do Sądu skargi o stwierdzenie nieważności.
III. Przebieg postępowania i żądania stron
33 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 26 sierpnia 2016 r. skarżąca wniosła o przyznanie jej pomocy prawnej na podstawie przepisów art. 147 regulaminu postępowania przed Sądem.
34 Skarżąca wniosła skargę w niniejszej sprawie pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 26 października 2016 r.
35 Postanowieniem z dnia 16 lutego 2017 r. skarżącej przyznano pomoc prawną.
36 Pismem z dnia 3 maja 2017 r. sekretariat Sądu, zgodnie z art. 106 regulaminu postępowania, zwrócił się do stron z pytaniem, czy chciałyby zostać wysłuchane.
37 Pismem z dnia 6 czerwca 2017 r. skarżąca zwróciła się o wysłuchanie jej na rozprawie.
38 Komisja nie odpowiedziała na pytanie w wyznaczonym terminie.
39 Strony zostały wezwane na rozprawę, która odbyła się w dniu 26 stycznia 2018 r.
40 Podczas rozprawy skarżąca złożyła wniosek o wyłączenie sędziów piątej izby Sądu i sekretarza Sądu (zwany dalej „wnioskiem o wyłączenie”).
41 Ze sprawozdania na rozprawę wynika, co następuje:
„Przedstawiciel skarżącej złożył wniosek o wyłączenie [sędziów] piątej izby, podkreślając, że nie zgadza się on z uzasadnieniem tego wniosku. Strona pozwana nie przedstawiła uwag w przedmiocie tego wniosku. Po wydaniu przez prezesa odpowiedniego zezwolenia, w obecności i pod kontrolą przedstawiciela strony skarżącej, p. Frank wniosła pismo przedstawiające uzasadnienie wniosku o wyłączenie”.
42 Postanowieniem z dnia 26 lutego 2018 r. wiceprezes Sądu oddalił ten wniosek o wyłączenie.
43 Pismem z dnia 5 marca 2018 r. przedstawiciel skarżącej poinformował sekretariat Sądu, że nie będzie już dłużej jej reprezentował ze względu na to, iż ta ostatnia, bez jego zgody i wiedzy, po pierwsze, przekazała do sekretariatu Sądu i niektórych jego członków, również pocztą elektroniczną, różnego rodzaju dokumenty i wiadomości, i, po drugie, przedstawiła na rozprawie wniosek o wyłączenie, z którym się on nie zgadzał. Podkreślił on również, że nie może już reprezentować skarżącej w sposób niezależny w rozumieniu art. 19 akapit trzeci statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, i zauważył, że sama skarżąca wskazała w skierowanym do Sądu piśmie, że nie ma już do niego zaufania w tym zakresie.
44 W wydanym w dniu 14 marca 2018 r. postanowieniu Sąd wyznaczył skarżącej do dnia 16 maja 2018 r. termin na podanie sekretariatowi Sądu imienia i nazwiska jej nowego przedstawiciela.
45 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 23 maja 2018 r. skarżąca wniosła o przyznanie jej pomocy prawnej na podstawie przepisów art. 147 regulaminu postępowania.
46 Wniosek ten został złożony w kontekście skierowania odwołania przeciwko postanowieniu z dnia 26 lutego 2018 r., w którym wiceprezes Sądu oddalił jej wniosek o wyłączenie.
47 Postanowieniem z dnia 29 czerwca 2018 r., Frank/Komisja (T‑478/16, niepublikowanym, EU:T:2018:417), prezes piątej izby Sądu postanowił, w zastosowaniu art. 54 akapit drugi statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, skierować sprawę do Trybunału.
48 Postanowieniem z dnia 22 listopada 2018 r. Trybunał oddalił wniosek o przyznanie pomocy prawnej.
49 W dniu 6 grudnia 2018 r. Sąd postanowił ponownie przeprowadzić rozprawę w niniejszej sprawie, ustalając jej termin na dzień 31 stycznia 2019 r.
50 Ponieważ skarżąca nie przekazała Sądowi imienia i nazwiska swojego nowego przedstawiciela, wezwanie na rozprawę w dniu 31 stycznia 2019 r. zostało doręczone Sebastianowi Conradowi.
51 W dniu 20 grudnia 2018 r. S. Conrad poinformował sekretariat Sądu, że nie będzie reprezentował skarżącej na tej rozprawie.
52 Podczas rozprawy w dniu 31 stycznia 2019 r. prezes piątej izby Sądu stwierdził, że strony zostały należycie wezwane, zgodnie z art. 108 § 1 regulaminu postępowania.
53 Ze względu na to, że nie była ona reprezentowana podczas tej rozprawy przez adwokata, skarżąca osobiście zwróciła się o zastosowanie art. 148 § 5 regulaminu postępowania.
54 Komisja wskazała Sądowi, że odsyła ona do swych pism.
55 Po odbyciu rozprawy w dniu 31 stycznia 2019 r. został zakończony ustny etap postępowania w sprawie i została ona przekazana do rozpoznania przez Sąd.
56 Skarżąca wnosi do Sądu o:
– stwierdzenie nieważności dorozumianej i wyraźnej decyzji odmownej;
– obciążenie Komisji kosztami postępowania.
57 Komisja wnosi do Sądu o:
– oddalenie skargi jako bezzasadnej;
– obciążenie skarżącej kosztami postępowania.
IV. Co do prawa
58 Podczas rozprawy wskutek stwierdzenia przez Sąd braku reprezentowania skarżącej, która została należycie wezwana – w rozumieniu art. 108 § 1 regulaminu postępowania, ta ostatnia osobiście wniosła o zastosowanie art. 148 § 5 tego regulaminu.
A. W przedmiocie stosowania art. 148 § 5 regulaminu postępowania
59 Zgodnie z art. 147 §§ 1–3 regulaminu postępowania:
„1. Wniosek o przyznanie pomocy prawnej może zostać złożony przed wniesieniem skargi lub kiedy sprawa jest zawisła.
2. Wniosek o przyznanie pomocy prawnej składa się na formularzu opublikowanym w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej oraz dostępnym na stronie internetowej Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Bez uszczerbku dla przepisów art. 74 formularz ten podpisuje wnioskodawca, a jeżeli jest on reprezentowany przez adwokata lub radcę prawnego – adwokat lub radca prawny. Wniosek o przyznanie pomocy prawnej, który nie został wniesiony na formularzu, pozostawia się bez rozpoznania.
3. Do wniosku o przyznanie pomocy prawnej załącza się wszelkie informacje i dokumenty pozwalające ocenić sytuację materialną wnioskodawcy, na przykład zaświadczenie właściwych organów krajowych potwierdzające tę sytuację”.
60 Zgodnie z brzmieniem art. 148 § 4 regulaminu postępowania „w postanowieniu o przyznaniu pomocy prawnej można wyznaczyć tego adwokata lub tego radcę prawnego, który będzie reprezentował zainteresowanego przed Sądem”.
61 Wreszcie art. 148 § 5 regulaminu postępowania stanowi, że „[j]eżeli zainteresowany nie wskaże adwokata lub radcy prawnego we wniosku o przyznanie pomocy prawnej lub po wydaniu postanowienia o przyznaniu pomocy prawnej, albo jeżeli Sąd uzna, że jego wybór jest nie do przyjęcia, sekretarz wysyła postanowienie o przyznaniu pomocy prawnej i kopię wniosku o jej przyznanie do właściwego organu zainteresowanego państwa wymienionego w regulaminie dodatkowym do regulaminu postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości”.
62 W niniejszej sprawie należy zauważyć, że, na wniosek skarżącej z dnia 26 sierpnia 2016 r., postanowieniem prezesa piątej izby Sądu z dnia 16 lutego 2017 r. przyznano jej pomoc prawną.
63 Na mocy tego postanowienia zaproponowany przez skarżącą adwokat został wyznaczony przez Sąd do reprezentowania jej w trakcie całego postępowania. Sąd postanowił zatem przyznać skarżącej pomoc prawną, zatwierdzając jej wybór przedstawiciela.
64 Niemniej jednak pismem z dnia 5 marca 2018 r. wyznaczony przez Sąd adwokat poinformował, że nie będzie już jej reprezentował. Następnie Sąd poinformował skarżącą, że powinna ona umocować innego adwokata do reprezentowania jej na rozprawie w dniu 31 stycznia 2019 r. Na dzień rozprawy skarżąca nie ustosunkowała się do tej sugestii Sądu. W takim to właśnie kontekście podczas rozprawy w dniu 31 stycznia 2019 r. skarżąca osobiście zwróciła się o zastosowanie art. 148 § 5 regulaminu postępowania.
65 W kontekście wniosku o przyznanie pomocy prawnej art. 148 § 5 regulaminu postępowania ustanawia warunki, po spełnieniu których adwokat może, na wniosek sekretarza Sądu, zostać wyznaczony, do reprezentowania strony przed Sądem.
66 Z art. 148 § 5 regulaminu postępowania wynika, że w przypadku gdy zainteresowany w swoim wniosku o przyznanie pomocy prawnej lub po uwzględnieniu tego wniosku sam nie wskaże adwokata albo jeżeli Sąd uzna, że jego wybór jest nie do przyjęcia, sekretarz Sądu wysyła do właściwego organu krajowego wymienione w tym przepisie regulaminu dokumenty.
67 Z powyższego wynika, że w przypadku gdy zainteresowany sam zaproponował adwokata, po pierwsze, zastosowanie art. 148 § 5 regulaminu, do tego, aby zastąpić tego adwokata innym, wymaga złożenia nowego wniosku o przyznanie pomocy prawnej zgodnie z formalnymi warunkami przewidzianymi w art. 147 § 2 regulaminu postępowania, wraz z dokumentami wymaganymi na podstawie art. 147 § 3 tego regulaminu postępowania w celu zbadania, czy przesłanki materialne pozostają nadal spełnione. Po drugie, takiego zastąpienia na podstawie art. 148 § 5 regulaminu postępowania można dokonać tylko wówczas, gdy jest ono konieczne ze względu na okoliczności obiektywne i niezależne od zachowania lub woli zainteresowanego, takich jak zgon, przejście na emeryturę lub uchybienie przez adwokata obowiązkom zawodowym lub zasadom etyki zawodowej.
68 Pomoc prawna stanowi bowiem, po pierwsze, korzyść oferowaną nieodpłatnie zainteresowanemu w celu zapewnienia skutecznego wykonywania przezeń prawa do ochrony sądowej. Zainteresowany musi zatem skorzystać z niej w sposób uwzględniający rolę, jaką unijny wymiar sprawiedliwości przyznaje funkcji adwokata. Jest on współpracownikiem wymiaru sprawiedliwości, zobowiązanym do zapewniania, przy zachowaniu całkowitej niezależności i w nadrzędnym interesie wymiaru sprawiedliwości, pomocy prawnej, której klient potrzebuje [postanowienie z dnia 17 maja 2017 r., Olivetel/EUIPO – Polyrack Electronic Aufbausysteme (POLY RACK), T‑28/17, niepublikowane, EU:T:2017:404, pkt 11]. Okoliczność, że adwokat zrezygnował z reprezentacji strony sporu, powołując się na zachowanie tej strony mogące spowodować drastyczne ograniczenie jego określonego powyżej zadania przedstawiciela, nie może zatem zostać uznane za ważny powód mogący uzasadniać zastosowanie art. 148 § 5 regulaminu postępowania.
69 Jak wskazano w pkt 62 i 63 powyżej, w złożonym w dniu 26 sierpnia 2016 r. wniosku o przyznanie pomocy prawnej skarżąca zaproponowała S. Conrada jako reprezentującego ją adwokata, który to wybór został zatwierdzony postanowieniem z dnia 16 lutego 2017 r.
70 Należy zatem stwierdzić, że art. 148 § 5 regulaminu postępowania może znaleźć w niniejszej sprawie zastosowanie jedynie w przypadku skierowania, na podstawie art. 147 §§ 2 i 3 regulaminu postępowania, kolejnego wniosku o przyznanie pomocy prawnej.
71 Skarżąca nie złożyła jednak w sekretariacie Sądu takiego wniosku. Z drugiej strony, w każdym razie okoliczności opisane przez S. Conrada (zob. pkt 43 powyżej) nie mogą, biorąc pod uwagę ocenę przedstawioną w pkt 68 powyżej, zostać uznane za mogące uzasadniać zastosowanie art. 148 § 5 regulaminu postępowania. W tym kontekście okoliczność, że skarżąca powołała się na utratę zaufania wobec S. Conrada, nie wystarcza sama w sobie do zastosowania art. 148 § 5 regulaminu, ponieważ nic nie stało na przeszkodzie powierzeniu zadania reprezentowania jej innemu adwokatowi.
72 Ponieważ strony przedstawiły na pisemnym etapie postępowania ważne pisma procesowe, a ustny etap postępowania został zamknięty, Sąd uważa, że, po zapoznaniu się z aktami sprawy ma wystarczającą wiedzę, aby wydać w niej rozstrzygnięcie.
B. W przedmiocie żądań stwierdzenia nieważności
73 Skarżąca domaga się w swej skardze stwierdzenia nieważności decyzji odmownych: dorozumianej i wyraźnej.
1. W przedmiocie żądania stwierdzenia nieważności dorozumianej decyzji odmownej
74 Należy przypomnieć, że zgodnie z art. 22 ust. 1 i 5 rozporządzenia nr 58/2003 Komisja podejmuje decyzję w sprawie skargi administracyjnej w terminie dwóch miesięcy od daty jej wniesienia. Bez uszczerbku dla ciążącego na Komisji obowiązku w zakresie udzielenia odpowiedzi na piśmie z podaniem uzasadnienia jej decyzji, nieudzielenie przez Komisję odpowiedzi w tym terminie jest uznane za dorozumiane oddalenie skargi.
75 W niniejszej sprawie Komisja nie wydała rozstrzygnięcia w przedmiocie wniesionej do niej przez skarżącą w dniu 17 kwietnia 2016 r. skargi administracyjnej w terminie dwóch miesięcy.
76 Zatem nieudzielenie przez Komisję dnia 17 czerwca 2016 r. odpowiedzi oznacza dorozumianą decyzję oddalającą skargę administracyjną, która może stanowić, na mocy art. 22 ust. 5 rozporządzenia nr 58/2003, przedmiot wniesionej do Sądu skargi o stwierdzenie nieważności.
77 Jednakże w dniu 16 września 2016 r., czyli przed wniesieniem skargi w niniejszej sprawie, Komisja wydała oddalającą skargę administracyjną wyraźną decyzję odmowną, która została podana do wiadomości skarżącej w dniu 30 września 2016 r.
78 Wydając bowiem wyraźną decyzję odmowną Komisja cofnęła swą wcześniejszą decyzję dorozumianą (zob. analogicznie wyrok z dnia 10 grudnia 2010 r., Ryanair/Komisja, od T‑494/08 do T‑500/08 i T‑509/08, EU:T:2010:511, pkt 45).
79 Po wycofaniu danego aktu znika on zaś całkowicie z porządku prawnego Unii (zob. postanowienie z dnia 12 stycznia 2011 r., Terezakis/Komisja, T‑411/09, EU:T:2011:4, pkt 16 i przytoczone tam orzecznictwo).
80 W związku z tym w zakresie, w jakim skarga zmierza do stwierdzenia nieważności dorozumianej decyzji odmownej, należy ją odrzucić jako niedopuszczalną.
2. W przedmiocie żądania stwierdzenia nieważności wyraźnej decyzji odmownej
81 Na poparcie swej skargi skarżąca podnosi w istocie dwa zarzuty, dotyczące, po pierwsze, naruszenia jej prawa do skutecznej ochrony sądowej, i, po drugie, naruszeń prawa.
a) W przedmiocie zarzutu pierwszego, dotyczącego naruszenia prawa do skutecznej ochrony sądowej
82 W ramach zarzutu pierwszego skarżąca twierdzi w istocie, że opóźnione rozpatrzenie przez Komisję jej skargi administracyjnej narusza przysługujące jej prawo do skutecznej ochrony sądowej.
83 Zarzuca ona Komisji, że ta nie wydała decyzji w sprawie jej skargi administracyjnej w przewidzianym w art. 22 ust. 1 akapit trzeci rozporządzenia nr 58/2003 terminie. Przestrzeganie tego terminu jest bardzo istotne, ponieważ spóźnione wydanie aktu mogłoby wprowadzić odbiorców w błąd, w szczególności co do terminu, w jakim można by było je zakwestionować w drodze wniesienia skargi.
84 Zdaniem skarżącej to samo odnosi się do sytuacji, w której Komisja chciałaby w sposób wyraźny ustosunkować się do skargi administracyjnej już po tym, jak termin do wniesienia skargi na dorozumianą odmowę uwzględnienia rozpoczął swój bieg.
85 W tym względzie, po pierwsze, należy przypomnieć, że zgodnie z art. 22 ust. 1 i 5 rozporządzenia nr 58/2003 Komisja podejmuje decyzję w sprawie skargi administracyjnej w terminie dwóch miesięcy od daty jej wniesienia. Bez uszczerbku dla obowiązku Komisji w zakresie udzielenia odpowiedzi na piśmie z podaniem uzasadnienia decyzji, nieudzielenie przez Komisję odpowiedzi w tym terminie jest uznane za wyraźne odstąpienie od postępowania. Wyraźna lub dorozumiana decyzja Komisji o nieuwzględnieniu skargi administracyjnej może zostać zakwestionowana w drodze wniesienia skargi do Trybunału Sprawiedliwości, zgodnie z art. 263 TFUE.
86 Po drugie, nie można wskazać zasady prawnej, która powodowałaby utratę przez organ administracji jego właściwości do udzielenia odpowiedzi na wniosek strony nawet po przekroczeniu wyznaczonego w tym celu terminu. Ten mechanizm dorozumianej decyzji odmownej został ustanowiony w celu uniknięcia ryzyka, iż organ administracji postanowi w ogóle nie ustosunkowywać się do wniosku i uniknie wszelkiej kontroli sądowej, nie zaś w celu uczynienia niezgodnymi z prawem wszystkich decyzji wydanych z opóźnieniem. Wręcz przeciwnie, organ administracji jest zobowiązany co do zasady do udzielenia, choćby z opóźnieniem, uzasadnionej odpowiedzi na każdy wniosek złożony przez podmiot podlegający władztwu administracyjnemu. Tego rodzaju rozwiązanie jest zgodne z celem mechanizmu dorozumianej decyzji odmownej, który polega na tym, by pozwolić podmiotom podlegającym władztwu administracyjnemu na zaskarżenie bezczynności organu administracji w celu uzyskania od tego organu uzasadnionej odpowiedzi (zob. analogicznie wyrok z dnia 19 stycznia 2010 r., Co-Frutta/Komisja, T‑355/04 i T‑446/04, EU:T:2010:15, pkt 59).
87 Po trzecie, wymóg związany z zapewnieniem skutecznej ochrony sądowej jest zasadą ogólną prawa Unii wynikającą ze wspólnych tradycji konstytucyjnych państw członkowskich, chronioną na mocy art. 6 i 13 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r. To prawo do skutecznego środka zaskarżenia zostało ponadto potwierdzone w art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.
88 Tymczasem w niniejszym przypadku Komisja nie mogła, wydając wyraźną decyzję odmowną, naruszyć przysługującego skarżącej prawa do skutecznej ochrony sądowej, i to nawet wówczas, gdyby wydanie decyzji nastąpiło po upływie wyznaczonego Komisji w art. 22 ust. 1 akapit trzeci rozporządzenia nr 58/2003 dwumiesięcznego terminu na wydanie rozstrzygnięcia w przedmiocie skargi administracyjnej.
89 Wyraźna decyzja odmowna informuje bowiem skarżącą o możliwości zażądania stwierdzenia nieważności wspomnianej decyzji w ramach opartej na art. 263 TFUE skargi o stwierdzenie nieważności, wniesionej w wymaganym terminie, skoro skarga została wniesiona w dniu 26 października 2016 r., czyli mniej niż dwa miesiące od podania do wiadomości w dniu 30 września 2016 r. wyraźnej decyzji odmownej.
90 Niniejszy zarzut należy zatem oddalić.
b) W przedmiocie zarzutu drugiego, dotyczącego naruszeń prawa
91 Drugi zarzut tej skargi składa się z dwóch części.
1) W przedmiocie części pierwszej, dotyczącej niezgodnego z prawem zastosowania klauzuli zaporowej
92 W ramach pierwszej części zarzutu skarżąca twierdzi w istocie, że należy stwierdzić nieważność wyraźnej decyzji odmownej w zakresie, w jakim Komisja nie usunęła niezgodności z prawem, jakiej dopuściła się w decyzji odmownej ERCEA, opierając swe rozstrzygnięcie o odrzuceniu wniosku o dotację w szczególności na fakcie, że wcześniejszy wniosek, złożony w odpowiedzi na zaproszenie do składania wniosków w 2015 r., został zaklasyfikowany do kategorii C, i to pomimo że ta klasyfikacja została zaskarżona w zawisłej obecnie przed Sądem skardze.
93 W tym względzie należy przypomnieć, że choć wydana przez ERCEA decyzja odmowna została oparta na kilku podstawach, a mianowicie, w pierwszej kolejności, na tym, że do wniosku nie dołączono ważnego pisma zatwierdzającego instytucji przyjmującej, i, pomocniczo, na klauzuli zaporowej, to wyraźna decyzja odmowna została oparta wyłącznie na pierwszej z tych dwóch podstaw.
94 W związku z tym, zakładając, że druga z podstaw, na których ERCEA oparła decyzję odmowną, była błędna, nie zmienia to faktu, iż nie stanowi ona podstawy, na której oparto zaskarżoną decyzję, a zatem pierwszą część zarzutu drugiego należy oddalić jako nieistotną dla sprawy.
2) W przedmiocie części drugiej, opartej na błędnej ocenie kwalifikowalności wniosku o dotację
95 W ramach drugiej części zarzutu skarżąca podnosi, że do złożenia wniosku o dotację nie były konieczne ani instytucja przyjmująca, ani pismo zatwierdzające.
96 Po pierwsze, podnosi ona, że przedstawione przez nią pismo zatwierdzające było ważne, zważywszy na to, iż w piśmie z uniwersytetu z dnia 30 stycznia 2015 r., dołączonego do wniosku o dotację, nie było niczego, co by pozwalało uznać, że pismo to dotyczyło jedynie zaproszenia do składania wniosków z 2015 r.
97 W niniejszym przypadku zaś z pisma zatwierdzającego uniwersytetu z dnia 30 stycznia 2015 r., a konkretnie z jego tytułu, wyraźnie wynika, że uczelnia ta zadeklarowała się wyłącznie jako instytucja przyjmująca w odniesieniu do zaproszenia do składania wniosków z 2015 r.
98 W każdym razie, jak słusznie podnosi Komisja, uniwersytet ten wycofał dwukrotnie wniosek o dotację i złożył oświadczenie, zgodnie z którym nie jest on dostępny jako instytucja przyjmująca w odniesieniu do projektu popieranego przez skarżącą (zob. pkt 18–20 powyżej).
99 W związku z tym ten argument skarżącej należy oddalić.
100 Po drugie, skarżąca twierdzi, że uniwersytet nie był uprawniony do jednostronnego cofnięcia swej zgody już po upływie terminu na złożenie wniosków o dotację. Twierdzi ona, że w stosowanych przez ERBN zasadach składania i oceny wniosków nie przewidziano takiej możliwości.
101 Takie rozumowanie opiera się zaś na błędnym założeniu, zgodnie z którym uniwersytet poparł ten wniosek o dotację.
102 Skarżąca złożyła bowiem swój wniosek o dotację bez załączonego ważnego pisma zatwierdzającego, sporządzonego przez uniwersytet, zaś uczelnia ta poinformowała również ERCEA w piśmie z dnia 30 listopada 2015 r., że nie jest dostępna jako instytucja przyjmująca w odniesieniu do projektu przedstawionego przez skarżącą.
103 W związku z tym, w braku ważnego zatwierdzenia i, a fortiori, uwzględniając dwukrotne wycofanie przez uniwersytet wniosku o dotację, skarżąca nie może skutecznie podnosić, że uniwersytet nie mógł cofnąć swojej zgody już po upływie terminu na złożenie wniosku o udzielenie subwencji.
104 Po trzecie, skarżąca domaga się prawa do złożenia wniosku o dotację przysługującego jej jako jednostce.
105 W tym względzie z zawartego w stosowanych przez ERBN zasadach składania i oceny wniosków przypisu 15 niewątpliwie wynika, że „[w] drodze wyjątku główny badacz może sam pełnić rolę podmiotu prawnego będącego kandydatem, jeśli jest on niezależny”.
106 Niemniej jednak w niniejszym przypadku z jednej strony należy stwierdzić, że w chwili złożenia wniosku o dotację skarżąca wykorzystała kod identyfikacyjny uniwersytetu.
107 Z drugiej strony, choć skarżąca rzeczywiście zażądała dodatkowego kodu identyfikacyjnego, uczyniła to dopiero po upływie terminu do złożenia wniosku o dotację, a zatem – nie mógł on zostać użyty w tym celu.
108 Tak więc ten wniosek o dotację został złożony w imieniu uniwersytetu, a nie w imieniu skarżącej, efektem czego przed złożeniem tego wniosku musiała uzyskać od tego uniwersytetu zgodę.
109 W związku z tym ten argument skarżącej należy oddalić.
110 Po czwarte, skarżąca twierdzi, że zgodnie z pkt 2.3 stosowanych przez ERBN zasad składania i oceny wniosków ERCEA była zobowiązana do zwrócenia się do niej o wyjaśnienia w przedmiocie złożonego przez nią wniosku o dotację, oraz o umożliwienie jej znalezienia innej instytucji przyjmującej, gdy, w świetle pisma uniwersytetu z dnia 30 listopada 2015 r., okazało się, że sporządzone przez tę uczelnię pismo zatwierdzające nie odnosiło się do zaproszenia do składania wniosków z 2016 r. To automatyczne odrzucenie wniosku o dotację nie jest zdaniem skarżącej zgodne z zawartymi w programie pracy ERBN na 2016 r. przepisami proceduralnymi.
111 W tym względzie niewątpliwie z art. 96 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) nr 966/2012 z dnia 25 października 2012 r. w sprawie zasad finansowych mających zastosowanie do budżetu ogólnego Unii oraz uchylającego rozporządzenie Rady (WE, Euratom) nr 1605/2002 (D.U. 2012, L 298, s. 1), do którego odsyła pkt 2.3 stosowanych przez ERBN zasad składania i oceny wniosków, wynika, że „jeżeli z powodu oczywistego błędu pisarskiego popełnionego przez wnioskodawcę lub oferenta wnioskodawca lub oferent nie przedstawił dowodów lub nie złożył oświadczeń, komitet oceniający lub – w stosownych przypadkach – właściwy urzędnik zatwierdzający zwraca się do wnioskodawcy lub oferenta o dostarczenie brakujących informacji lub wyjaśnienie dokumentów potwierdzających, z wyjątkiem należycie uzasadnionych przypadków”, a „[t]ego rodzaju informacje lub wyjaśnienia nie mogą zasadniczo zmieniać wniosku ani warunków oferty”.
112 Z drugiej strony, w art. 56a powołanego w istocie przez skarżącą w replice i stosowanego przez ERBN wzoru umowy o dotację przewidziana została sytuacja, w której w okresie finansowania dochodzi do zmiany instytucji przyjmującej.
113 Jednakże w niniejszym przypadku skarżąca nie może zarzucać ERCEA tego, że ta nie pozwoliła jej na zmianę instytucji przyjmującej począwszy od dnia 30 listopada 2015 r.
114 Tożsamość instytucji przyjmującej okazuje się bowiem stanowić istotny element wniosku o dotację i nie może, jako taka, zostać zastąpiona inną instytucją ani też nie można wskazać dodatkowej instytucji przyjmującej, gdyż zmienia to znacznie samą istotę tego wniosku. Wynika z tego, że kwestia ta nie wchodzi w zakres pojęcia „oczywistego błędu pisarskiego”, a zatem nie jest objęta zakresem zastosowania pkt 2.3 stosowanych przez ERBN zasad składania i oceny wniosków.
115 Ponadto przypadek, o którym mowa w art. 56a stosowanego przez ERBN wzoru umowy o udzielenie dotacji, nie dotyczy zmiany instytucji przyjmującej w trakcie procedury oceny wniosków o dotację, lecz zmiany w okresie objętym dofinansowaniem.
116 Tak więc skarżąca nie może zarzucać ERCEA, że ta nie pozwoliła na poszukiwania przez skarżącą nowej instytucji przyjmującej, wobec czego nie można uwzględnić drugiej części zarzutu drugiego.
117 Z powyższych rozważań wynika, że należy odrzucić skargę jako niedopuszczalną w zakresie, w jakim zmierza do stwierdzenia nieważności dorozumianej decyzji odmownej wynikającej z braku ustosunkowania się przez Komisję do wniesionej przez skarżącą skargi administracyjnej, oraz oddalić ją jako bezzasadną w zakresie, w jakim ma ona na celu stwierdzenie nieważności decyzji Komisji z dnia 16 września 2016 r.
V. W przedmiocie kosztów
118 Zgodnie z brzmieniem art. 149 § 5 regulaminu postępowania, jeżeli korzystający z pomocy prawnej przegra sprawę, Sąd może, jeżeli wymagają tego względy słuszności, orzekając w przedmiocie kosztów w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie, zadecydować, że jedna strona lub większa liczba stron poniosą koszty własne lub że koszty te, w całości lub w części, zostaną pokryte przez kasę Sądu w ramach pomocy prawnej.
119 W niniejszym przypadku, ponieważ skarżąca skorzystała z pomocy prawnej i przegrała sprawę, zgodnie z zasadą słuszności każda ze stron niniejszego postępowania pokrywa własne koszty.
Z powyższych względów
SĄD (piąta izba)
orzeka, co następuje:
1) Skarga zostaje oddalona
2) Każda ze stron pokrywa własne koszty.
Gratsias | Labucka | Ulloa Rubio |
Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 11 czerwca 2019 r.
E. Coulon