OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
PEDRA CRUZA VILLALÓNA
przedstawiona w dniu 29 marca 2012 r.(1)
Sprawa C‑616/10
Solvay SA
przeciwko
Honeywell Fluorine Products Europe BV,
Honeywell Belgium NV,
Honeywell Europe NV
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
złożony przez Rechtbank ’s‑Gravenhage (Niderlandy)]
Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja, uznawanie oraz wykonywanie orzeczeń sądowych – Rozporządzenie (WE) nr 44/2001 – Powództwo o stwierdzenie naruszenia patentu europejskiego – Jurysdykcje szczególna i wyłączna – Artykuł 6 pkt 1 – Wielość pozwanych – Artykuł 22 pkt 4 – Zakwestionowanie ważności patentu – Artykuł 31 – Środki tymczasowe lub zabezpieczające
1. Rechtbank ’s‑Gravenhage (Niderlandy), który rozpatruje powództwa o stwierdzenie naruszenie patentu europejskiego wytoczone przeciwko spółkom mającym siedziby w różnych państwach członkowskich, łącznie z wnioskami o zarządzenie środka tymczasowego w postaci transgranicznego zakazu naruszania, zadaje Trybunałowi kilka pytań prejudycjalnych dotyczących stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych(2) do sporów dotyczących praw własności intelektualnej.
2. Bardzo szczegółowe pytania przedłożone przez sąd krajowy(3) dotyczą kilku zasadniczych kwestii(4) związanych ze stosowaniem tego rozporządzenia do transgranicznych sporów dotyczących patentów europejskich(5), i tym samym dają Trybunałowi możliwość doprecyzowania jego najważniejszych wyroków w przedmiocie art. 6 pkt 1(6), art. 22 pkt 4(7) i art. 31(8) rozporządzenia nr 44/2001.
I – Ramy prawne
3. Zgodnie z art. 3 rozporządzenia nr 44/2001 oraz w drodze wyjątku od zasady ustanowionej przez art. 2 tego rozporządzenia osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane przed sądy innego państwa członkowskiego tylko zgodnie z zasadami określonymi w art. 5–24 tego rozporządzenia.
4. Artykuł 6 rozporządzenia nr 44/2001 przewiduje, że osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, może być pozwana w innym państwie członkowskim:
„[…]
1) jeżeli pozywa się łącznie kilka osób – przed sąd miejsca, w którym ma miejsce zamieszkania jeden z pozwanych, o ile między sprawami istnieje tak ścisła więź, że pożądane jest ich łączne rozpoznanie i rozstrzygnięcie w celu uniknięcia wydania w oddzielnych postępowaniach sprzecznych ze sobą orzeczeń;
[…]”.
5. Artykuł 22 rozporządzenia nr 44/2001 stanowi:
„Niezależnie od miejsca zamieszkania jurysdykcję wyłączną mają:
[…]
4) w sprawach, których przedmiotem jest rejestracja lub ważność patentów, znaków towarowych, wzorów i modeli, jak również podobnych praw wymagających zgłoszenia lub zarejestrowania – sądy państwa członkowskiego, na którego terytorium wystąpiono ze zgłoszeniem lub o rejestrację albo nastąpiło zgłoszenie lub rejestracja, albo na podstawie aktu prawa wspólnotowego lub umowy międzynarodowej uznaje się, że zgłoszenie lub rejestracja nastąpiły.
Bez uszczerbku dla jurysdykcji Europejskiego Urzędu Patentowego zgodnie z Konwencją o przyznawaniu europejskich patentów, podpisaną w Monachium dnia 5 października 1973 r., sądy każdego państwa członkowskiego mają, bez względu na miejsca zamieszkania stron, jurysdykcję wyłączną we wszystkich postępowaniach dotyczących przyznania lub ważności europejskiego patentu przyznanego dla tego państwa;
[…]”.
6. Wreszcie art. 31 rozporządzenia nr 44/2001 stanowi:
„Wniosek o zastosowanie środków tymczasowych, włącznie ze środkami zabezpieczającymi, przewidzianych w prawie państwa członkowskiego, może zostać wniesiony do sądu tego państwa także wówczas, gdy na podstawie niniejszego rozporządzenia sprawa główna należy do jurysdykcji sądu innego państwa członkowskiego”.
II – Okoliczności powstania sporu przed sądem krajowym
7. Spółka Solvay SA z siedzibą w Belgii, będąca właścicielem patentu europejskiego EP 0 858 440 obowiązującego w wielu państwach członkowskich(9), w dniu 6 marca 2009 r. wytoczyła przed Rechtbank ’s‑Gravenhage w Niderlandach powództwo o stwierdzenie naruszenia(10) kilku krajowych części wspomnianego patentu, w szczególności przeciwko trzem spółkom z dwóch różnych państw członkowskich: Honeywell Fluorine Products Europe BV z siedzibą w Niderlandach oraz Honeywell Belgium NV i Honeywell Europe NV z siedzibą w Belgii(11), z powodu sprzedaży produktu wytwarzanego przez Honeywell International Inc. (HFC‑245), identycznego z tym, który chroniony jest przez wspomniany patent.
8. W ramach tego postępowania w dniu 9 grudnia 2009 r. Solvay SA złożyła przeciwko pozwanym w postępowaniu przed sądem krajowym wniosek dotyczący kwestii incydentalnej, domagając się zastosowania środka tymczasowego dotyczącego transgranicznego zakazu naruszania na cały czas trwania sporu w postępowaniu głównym(12).
9. Ponieważ w ramach postępowania incydentalnego pozwane w postępowaniu przed sądem krajowym podniosły nieważność krajowych części omawianego patentu, nie wytaczając jednak – ani nawet nie zapowiadając zamiaru wytoczenia powództwa – o stwierdzenie nieważności, oraz zakwestionowały właściwość sądu niderlandzkiego, przed którym zawisły zarówno postępowanie główne, jak i postępowanie incydentalne, Rechtbank ’s‑Gravenhage postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z pytaniem prejudycjalnym dotyczącym wykładni art. 6 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001 i z kilkoma pytaniami prejudycjalnymi dotyczącymi art. 22 pkt 4 oraz art. 31 rozporządzenia nr 44/2001.
III – Pytania prejudycjalne
10. Pytania przedłożone przez Rechtbank ’s‑Gravenhage mają następujące brzmienie:
„1) Odnośnie art. 6 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001:
Czy w przypadku, w którym z osobna każdej z dwóch bądź większej liczby spółek z różnych państw członkowskich w postępowaniu przed sądem jednego z tychże państw członkowskich zostaje zarzucone naruszenie tej samej krajowej części patentu europejskiego, obowiązującego w drugim państwie członkowskim, poprzez podjęcie zakazanych działań w odniesieniu do tego samego produktu, istnieje możliwość wydania »sprzecznych ze sobą orzeczeń« w oddzielnych postępowaniach w rozumieniu art. 6 pkt 1 [tego] rozporządzenia?
2) Odnośnie art. 22 pkt 4 rozporządzenia nr 44/2001:
a) Czy art. 22 pkt 4 [tego] rozporządzenia stosuje się w postępowaniu o zastosowania środka tymczasowego dotyczącym zagranicznego patentu (takiego jak »tymczasowy« transgraniczny zakaz naruszania), gdy druga strona postępowania podnosi zarzut, iż powoływany zagraniczny patent jest jakoby nieważny, przy czym należy wziąć pod uwagę, że sąd nie wydaje w tym przypadku żadnego ostatecznego rozstrzygnięcia w przedmiocie ważności powoływanego patentu, lecz dokonuje oszacowania, jakie rozstrzygnięcie wydałby sąd właściwy na podstawie art. 22 pkt 4 [tego] rozporządzenia, a wniosek o zastosowanie środka tymczasowego w postaci zakazu naruszenia zostaje oddalony, gdy zdaniem sądu można rozsądnie przypuszczać, iż istnieje niezaniedbywalna możliwość, że właściwy sąd stwierdzi nieważność powoływanego patentu?
b) Czy dla zastosowania art. 22 pkt 4 rozporządzenia [nr 44/2001] w postępowaniu, o jakim mowa w powyższym pytaniu, względem zarzutu nieważności patentu obowiązują wymogi formalne tego rodzaju, że art. 22 pkt 4 rozporządzenia nr 44/2001 stosuje się tylko wtedy, gdy do sądu właściwego na podstawie art. 22 pkt 4 [tego] rozporządzenia wpłynęło już powództwo o stwierdzenie nieważności patentu, względnie wpłynie ono w terminie podlegającym wyznaczeniu przez sąd, że w każdym razie właściciel patentu został już wezwany do udziału w postępowaniu, względnie zostaje wezwany, czy też wystarczy samo podniesienie zarzutu nieważności, i jeśli tak, to czy względem treści owego podniesionego zarzutu obowiązują wymogi tego rodzaju, że musi on być dostatecznie uzasadniony lub że podniesienie tego zarzutu nie może być postrzegane jako nadużycie prawa procesowego?
c) Jeżeli na pytanie [pierwsze] zostanie udzielona odpowiedź twierdząca, czy po podniesieniu zarzutu nieważności w postępowaniu, o jakim mowa w pytaniu pierwszym, sąd pozostaje właściwy dla powództwa o stwierdzenie naruszenia patentu z takim skutkiem, że (jeśli powód tego sobie życzy) postępowanie w przedmiocie powództwa o stwierdzenie naruszenia patentu musi zostać zawieszone do czasu, gdy sąd właściwy na podstawie art. 22 pkt 4 rozporządzenia [nr 44/2001] rozstrzygnie w przedmiocie ważności powoływanej krajowej części powoływanego patentu, czy też z takim skutkiem, że powództwo musi zostać oddalone, ponieważ nie jest możliwe orzeczenie w przedmiocie zarzutu mającego znaczenie dla rozstrzygnięcia w sprawie, czy też po podniesieniu zarzutu nieważności sąd traci również swoją jurysdykcję w odniesieniu do powództwa o stwierdzenie naruszenia patentu?
d) Jeżeli na pytanie [pierwsze] zostanie udzielona odpowiedź twierdząca, czy sąd krajowy może z art. 31 rozporządzenia [nr 44/2001] wyprowadzić swoją jurysdykcję dla rozstrzygnięcia w przedmiocie wniosku o zastosowanie środka tymczasowego dotyczącego zagranicznego patentu (takiego jak tymczasowy transgraniczny zakaz naruszania), przeciwko któremu podnoszone jest, że powoływany patent jest nieważny, czy też (jeżeli miałoby zostać orzeczone, że zastosowanie art. 22 pkt 4 [tego] rozporządzenia nie powoduje utraty przez Rechtbank jurysdykcji dla rozstrzygnięcia w przedmiocie powództwa o stwierdzenie naruszenia patentu) swoją jurysdykcję dla rozstrzygnięcia w przedmiocie zarzutu nieważności powoływanego zagranicznego patentu?
e) Jeżeli na pytanie czwarte zostanie udzielona odpowiedź twierdząca, jakie fakty i okoliczności są niezbędne dla stwierdzenia wskazanego w pkt 40 [ww.] wyroku w sprawie Van Uden rzeczywistego powiązania pomiędzy przedmiotem wnioskowanego środka i terytorialną jurysdykcją państwa członkowskiego, do którego należy sąd, przed którym zawisło postępowanie?”.
11. Strony skarżąca i pozwane w postępowaniu przed sądem krajowym, Republika Federalna Niemiec, Republika Grecka, Królestwo Hiszpanii i Komisja przedstawiły uwagi pisemne. Przedstawiciele Solvay SA, Honeywell Fluorine Products Europe BV oraz pełnomocnicy Królestwa Hiszpanii i Komisji zostali wysłuchani podczas rozprawy w dniu 30 listopada 2011 r.
IV – Ocena
12. Tytułem wstępu należy przypomnieć, że ponieważ rozporządzenie nr 44/2001 zastępuje obecnie w stosunkach między państwami członkowskimi(13) Konwencję z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych(14), to dokonana przez Trybunał wykładnia postanowień tej konwencji stosuje się odpowiednio również do tego rozporządzenia, jeśli jego postanowienia i postanowienia konwencji brukselskiej można zakwalifikować jako równorzędne(15). Ponadto z motywu 19 rozporządzenia nr 44/2001 wynika, że należy zapewnić ciągłość wykładni pomiędzy konwencją brukselską a wymienionym rozporządzeniem.
A – W przedmiocie powództwa głównego i wykładni art. 6 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001
13. W pytaniu pierwszym sąd krajowy zwraca się w istocie do Trybunału o udzielenie odpowiedzi, czy może stwierdzić swoją jurysdykcję na podstawie art. 6 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001. Precyzyjniej rzecz ujmując, sąd krajowy pragnie uzyskać wyjaśnienie, czy w związku z tym, że zawisły przed nim powództwa wytoczone przeciwko przedsiębiorstwu z siedzibą w Niderlandach oraz dwóm przedsiębiorstwom z siedzibą w Belgii, istnieje ryzyko wydania sprzecznych ze sobą orzeczeń uzasadniające jego jurysdykcję na podstawie tego przepisu.
14. Artykuł 6 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001 przewiduje bowiem po stronie powoda możliwość pozwania łącznie kilku osób przed sąd miejsca, w którym ma miejsce zamieszkania jeden z pozwanych, o ile między sprawami istnieje tak ścisła więź, że pożądane jest ich łączne rozpoznanie i rozstrzygnięcie w celu uniknięcia wydania w oddzielnych postępowaniach sprzecznych ze sobą orzeczeń(16).
15. Wymóg istnienia takiej ścisłej więzi pomiędzy powództwami został ustanowiony przez Trybunał w ramach wykładni art. 6 pkt 1 konwencji brukselskiej(17), przed potwierdzeniem go przez brzmienie art. 6 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001(18), w celu uniknięcia sytuacji, w której przewidziane przez ten przepis odstępstwo od zasady właściwości sądu państwa, w którym ma miejsce zamieszkania pozwany, mogłoby podważać istnienie samej zasady.
16. Trybunał sprecyzował również, że aby orzeczenia mogły zostać uznane za sprzeczne, nie wystarczy samo istnienie rozbieżności w rozstrzygnięciu sporu. Rozbieżności te muszą również występować w odniesieniu do tego samego stanu faktycznego i prawnego(19).
17. Ponadto do właściwości sądu krajowego należy dokonanie oceny, w świetle wszystkich elementów akt sprawy, istnienia ścisłej więzi między poszczególnymi sprawami przed nim zawisłymi, a tym samym ryzyka wydania orzeczeń niemożliwych do pogodzenia, gdyby sprawy te były rozpatrywane oddzielnie(20).
18. W ww. wyroku w sprawie Roche Nederland i in. Trybunał orzekł jednak, że równoległe powództwa o naruszenie wytoczone w kilku różnych krajach członkowskich, które zgodnie z art. 64 ust. 3 konwencji monachijskiej rozpatruje się zgodnie z ustawodawstwem krajowym obowiązującym w tym zakresie w każdym z państw(21), nie odnoszą się do tego samego stanu prawnego(22), a zatem ewentualnie rozbieżne orzeczenia nie mogą zostać uznane za sprzeczne(23).
19. Innymi słowy, wydaje się, że w zasadzie przesłanki stosowania art. 6 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001 nie mogą zostać spełnione, w przypadku gdy powództwa o naruszenie dotyczą patentu europejskiego.
20. Wyżej wymieniony wyrok Trybunału w sprawie Roche Nederland i in. był z tego punktu widzenia mocno krytykowany(24), ponieważ znacząco ogranicza on zakres stosowania art. 6 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001(25) w dziedzinie własności przemysłowej(26). Powszechnie uznaje się(27), że osłabia on ochronę właścicieli patentów europejskich(28) i jest jednocześnie niezgodny z art. 69 konwencji monachijskiej(29).
21. Czy w związku z tym należy uznać, że problem podniesiony w niniejszej sprawie jest koniec końców równoznaczny z koniecznością podjęcia decyzji o utrzymaniu albo o zmianie linii orzecznictwa przyjętej w ww. wyroku w sprawie Roche Nederland i in.?
22. Uważam, że tak nie jest. Wydaje mi się, tak jak podnoszą Republika Federalna Niemiec oraz Królestwo Hiszpanii i Komisja, że możliwe jest podejście mniej jednoznaczne, ograniczające starannie zakres ww. wyroku w sprawie Roche Nederland i in.
23. Stan prawny rozpatrywany w postępowaniu w sprawie przed sądem krajowym różni się bowiem od stanu prawnego rozpatrywanego w sprawie zakończonej ww. wyrokiem Roche Nederland i in. ze względu na to, że pozwanym w postępowaniu przed sądem krajowym mającym siedzibę w Niderlandach i w Belgii zarzucono, każdorazowo z osobna, sprzedaż tych samych produktów naruszających patent w tych samych państwach członkowskich, czyli naruszenie tych samych „krajowych części europejskiego patentu” obowiązujących w tych państwach członkowskich.
24. Aby ocenić znaczenie tych argumentów dla rozstrzygnięcia sprawy, warto zbadać sytuację, w której miałoby się okazać, że art. 6 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001 nie ma zastosowania. Na podstawie art. 2 wspomnianego rozporządzenia(30) odsyłający sąd niderlandzki byłby właściwy w odniesieniu do powództwa przeciwko pozwanej w postępowaniu przed sądem krajowym, mającej siedzibę w Niderlandach, zaś sąd belgijski miałby rozpatrzyć wniesione przez skarżącą w postępowaniu przed sądem krajowym powództwo o naruszenie przeciwko dwóm pozwanym przed sądem krajowym mającym siedzibę w Belgii.
25. Zgodnie z zasadą lex loci protectionis oba sądy miałyby zbadać, każdy ze swojej strony, zarzucane naruszenia w świetle różnych krajowych porządków prawnych regulujących poszczególne „krajowe części patentu europejskiego”, co do których zostało podniesione naruszenie(31). Sądy te zostałyby poproszone przykładowo o dokonanie w świetle tego samego prawa fińskiego oceny naruszenia przez trzy pozwane w postępowaniu przed sądem krajowym części fińskiej patentu europejskiego poprzez sprzedaż identycznego produktu naruszającego patent na terytorium Finlandii.
26. Prawdą jest, że w tych warunkach sądy krajowe zostałyby poproszone o wydanie orzeczenia w odniesieniu do tego samego stanu prawnego – naruszenie tej samej krajowej części patentu określającego w taki sam sposób zakres ochrony tego patentu(32) – ale mogłyby one wydać diametralnie różne orzeczenia.
27. Innymi słowy, art. 6 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001 nie znalazłby zastosowania do szeregu powództw o naruszenie przeciwko różnym spółkom mającym siedzibę w poszczególnych państwach członkowskich, ze względu na to, że dotyczą one czynów dokonywanych w różnych państwach członkowskich i naruszających różne krajowe części patentu europejskiego regulowane przez różne systemy prawne(33). Przepis ten mógłby natomiast znaleźć zastosowanie – o ile zostanie spełniona przesłanka dotycząca tożsamości stanu faktycznego – do szeregu powództw o naruszenie dotyczących różnych spółek mających siedziby w różnych państwach członkowskich, o ile dotyczą one osobno czynów dokonywanych w tym samym państwie członkowskim i naruszających tę samą krajową część patentu europejskiego regulowaną przez to samo prawo(34).
28. Należy jednakże przypomnieć, że przepisy o jurysdykcji szczególnej rozporządzenia nr 44/2001 powinny być interpretowane przez sądy krajowe(35) z poszanowaniem zasady pewności prawa, która stanowi jeden z celów wspomnianego rozporządzenia, co oznacza, że art. 6 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001 będzie interpretowany „w taki sposób, aby normalnie poinformowany pozwany mógł racjonalnie przewidzieć, przed który sąd, poza sądem państwa jego miejsca zamieszkania, może zostać pozwany”(36).
29. W tych okolicznościach proponuję Trybunałowi, aby na pierwsze pytanie prejudycjalne przedłożone przez sąd krajowy udzielił odpowiedzi, orzekając, że wykładni art. 6 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001 należy dokonywać w ten sposób, iż znajduje on zastosowanie w ramach sporu o naruszenie patentu europejskiego wytoczonego przeciwko kilku spółkom mającym siedziby w różnych państwach członkowskich, w przypadku gdy powództwa te dotyczą osobno czynów dokonanych w tym samym państwie członkowskim i naruszających tę samą krajową część patentu europejskiego regulowaną przez to samo prawo.
B – W przedmiocie postępowania incydentalnego
30. W drugiej serii pytań sąd krajowy zastanawia się w istocie, czy okoliczność, iż ważność patentu została zakwestionowana w ramach postępowania incydentalnego dotyczącego transgranicznego zakazu naruszania, równoległego z powództwem głównym dotyczącym stwierdzenia naruszenia, wystarczy – i, w wypadku odpowiedzi twierdzącej, na jakich warunkach formalnych lub proceduralnych – do otwarcia zakresu zastosowania art. 22 pkt 4 rozporządzenia nr 44/2001 w taki sposób, aby, po pierwsze, sąd krajowy, przed którym zawisło postępowanie musiał uznać się za niewłaściwy dla rozpoznania powództwa głównego na podstawie art. 25 rozporządzenia nr 44/2001, i po drugie, co za tym idzie, był zmuszony do zbadania swojej właściwości dla wydania rozstrzygnięcia w postępowaniu incydentalnym na podstawie art. 31 rozporządzenia nr 44/2001.
1. W przedmiocie wykładni art. 22 pkt 4 rozporządzenia nr 44/2001
31. Pierwszą serię pytań dotyczących zakresu postanowień art. 22 pkt 4 rozporządzenia nr 44/2001 należy zbadać w świetle uzasadnienia oraz sentencji wyroku w sprawie GAT(37).
32. W tym wyroku Trybunał orzekł, że ze względu na cel i miejsce tego przepisu w systematyce wspomnianej konwencji(38) art. 16 pkt 4 konwencji brukselskiej należy rozumieć w ten sposób, iż ustanowiona w nim zasada jurysdykcji wyłącznej dotyczy wszystkich sporów, których przedmiotem jest rejestracja lub ważność patentu, niezależnie od tego, czy kwestia ta została podniesiona w pozwie czy w drodze zarzutu oraz niezależnie od etapu postępowania, na jakim została podniesiona.
33. Bez zajmowania się ponownie powodem ustanowienia tych przepisów można podkreślić, że takie rozwiązanie uzasadniają trzy grupy argumentów pozostających w związku z podstawą i celem systemu ustanowionego przez konwencję brukselską(39): przede wszystkim wiążący charakter jurysdykcji wyłącznej ustanowionej w art. 16 pkt 4 konwencji brukselskiej(40); następnie konieczność zapewnienia przewidywalności zasad dotyczących jurysdykcji, a więc pewności prawa poprzez unikanie mnożenia podstaw jurysdykcji(41), i wreszcie konieczność uniknięcia zwiększania ryzyka wydawania sprzecznych rozstrzygnięć, co jest właśnie celem konwencji brukselskiej(42).
34. Republika Federalna Niemiec, Republika Grecka, Królestwo Hiszpanii oraz Komisja, wykorzystując w tym względzie niektóre okoliczności przedstawione przez sąd krajowy, stoją zgodnie na stanowisku, że zasadniczo sądy rozpatrujące – tak jak w sprawie przed sądem krajowym – wniosek dotyczący kwestii incydentalnej nie orzekają co do istoty ani co do istnienia naruszenia (przedmiot powództwa głównego), ani odnośnie ważności patentu (zarzut obronny podniesiony w ramach postępowania incydentalnego), lecz zwykle raczej ograniczają się do zbadania spełnienia warunków zastosowania wnioskowanego środka tymczasowego. Ponieważ ewentualne badanie ważności patentu odbywa się prima facie i nie prowadzi do wydania żadnego prawomocnego orzeczenia, nie istnieje więc żadne ryzyko sprzecznych rozstrzygnięć.
35. Ten punkt widzenia należy jednak omówić szczególnie w świetle pkt 30 ww. wyroku w sprawie GAT, w którym Trybunał bardzo wyraźnie zajął stanowisko w kwestii wpływu skutków wydanych orzeczeń na zastosowanie art. 16 pkt 4 konwencji brukselskiej. Zostało podniesione, że ponieważ skutki orzeczeń, w których rozstrzygnięto – jako wpadkową – kwestię ważności patentu, ograniczają się w prawie niemieckim do stron postępowania (skutek inter partes), nie istnieje ryzyko sprzeczności rozstrzygnięć. Trybunał oddalił ten argument w sposób bardzo ogólny, a jednocześnie bardzo zdecydowany.
36. Podkreślając, że skutki takiego orzeczenia regulowane są prawem krajowym oraz że w licznych umawiających się państwach orzeczenie o unieważnieniu patentu jest skuteczne erga omnes, Trybunał uznał, iż „aby uniknąć ryzyka sprzecznych orzeczeń, jurysdykcję w zakresie orzekania w trybie incydentalnym o ważności zagranicznego patentu, sprawowaną przez sądy inne niż sądy państwa, w którym patentu udzielono, należałoby zatem ograniczyć do tych przypadków, w których właściwe prawo krajowe ogranicza skuteczność orzeczeń, które mają być wydane, do stron postępowania”. Trybunał orzekł, że nie jest to możliwe, gdyż „takie ograniczenie prowadziłoby […] do zakłóceń, podważając równość i jednolitość praw i obowiązków zawartych w konwencji w stosunku do wszystkich umawiających się państw i zainteresowanych osób”(43).
37. Czy należy zatem uznać, że ww. wyrok w sprawie GAT nakazuje sądowi krajowemu, by w okolicznościach sprawy w postępowaniu przed sądem krajowym uznał się on za niewłaściwy? Moim zdaniem należy udzielić odpowiedzi bardziej zniuansowanej, która uwzględnia rzeczywistość postępowania.
38. Należy bowiem podkreślić, że wystąpić mogą jedynie trzy możliwości, w zależności od tego, czy ważność patentu została zakwestionowana w ramach zarówno powództwa głównego, jak i postępowania incydentalnego [przypadek a)], lub tylko w ramach powództwa głównego [przypadek b)], lub tylko w ramach postępowania incydentalnego [przypadek c)].
39. W przypadkach a) i b) znajdzie zastosowanie orzecznictwo w sprawie GAT, a więc zgodnie z art. 25 rozporządzenia nr 44/2001 sąd krajowy, przed którym zawisło postępowanie, powinien uznać się za niewłaściwy dla rozpoznania powództwa głównego i zbadać ewentualne zastosowanie wnioskowanego środka tymczasowego na podstawie art. 31 rozporządzenia nr 44/2001.
40. W przypadku c) mogą wystąpić dwie sytuacje. Możliwe jest, że pozwany nie miał możliwości podniesienia kwestii ważności patentu w ramach powództwa głównego, na przykład ze względu na to, że dany środek tymczasowy został przyjęty, zanim zostało wszczęte postępowanie główne(44) [sytuacja c1)]. Możliwe jest również, że pozwany miał tę możliwość, ale nie uznał za wskazane, by z niej skorzystać [sytuacja c2), która wydaje się odpowiadać sytuacji rozpatrywanej w postępowaniu w sprawie przed sądem krajowym, co podlega ustaleniu przez sąd odsyłający].
41. W sytuacji c1) sąd, przed którym zawisło postępowanie, musi mieć możliwość zbadania wniosku o zastosowanie środka tymczasowego lub zabezpieczającego oraz przyznać go w odpowiednim przypadku, jednak z całkowitym poszanowaniem wyroku w sprawie GAT. Oznacza to, że taki środek tymczasowy może zostać zarządzony tylko pod warunkiem, że przed sądem, przed którym zawisło postępowanie, w rozsądnym terminie zostanie również wytoczone pozostające w związku z wnioskowanym środkiem powództwo główne o stwierdzenie naruszenia w ramach wniosku o wydanie zakazu naruszenia, w ramach którego będzie zapewnione poszanowanie wyroku w sprawie GAT, a zatem pod bezwzględnym warunkiem, że ów środek nie wywoła żadnego ostatecznego skutku.
42. W sytuacji c2) argument dotyczący, w ramach postępowania incydentalnego, nieważności rozpatrywanego patentu nie mógłby natomiast w zasadzie prowadzić do uznania się przez sąd, przed którym zawisło postępowanie, za niewłaściwy dla rozpoznania powództwa głównego na podstawie art. 25 rozporządzenia nr 44/2001. Przy takim założeniu można bowiem domniemywać, że argument dotyczący nieważności omawianego patentu jest obliczony na zwłokę, a po stronie pozwanego leży wykazanie, iż wniósł on powództwo o stwierdzenie nieważności tego patentu do właściwego sądu. Sąd, przed którym zawisło postępowanie, może zatem, z zastrzeżeniem posiadania jurysdykcji co do istoty sprawy, przyjąć w zgodności ze swoim prawem krajowym wnioskowany środek tymczasowy.
43. Proponuję zatem, by Trybunał orzekł, że wykładni art. 22 pkt 4 rozporządzenia nr 44/2001 należy dokonywać w ten sposób, iż ustanowiona w nim zasada jurysdykcji wyłącznej nie znajduje zastosowania, jeśli ważność patentu zostaje podniesiona jedynie w ramach postępowania incydentalnego, o ile orzeczenie, które może być wydane po zakończeniu tego postępowania, nie wywołuje żadnego ostatecznego skutku.
2. W przedmiocie wykładni art. 31 rozporządzenia nr 44/2001
44. Wnioski dotyczące tej kwestii są przedstawione jedynie posiłkowo, na wypadek gdyby Trybunał orzekł, że sąd krajowy nie jest właściwy do rozstrzygnięcia sprawy co do istoty na podstawie art. 22 pkt 4 rozporządzenia nr 44/2001 albo że nie jest właściwy do rozstrzygnięcia całego sporu co do istoty na podstawie art. 6 pkt 1 rzeczonego rozporządzenia.
45. Jak bowiem wynika z utrwalonego orzecznictwa(45), sąd mający jurysdykcję co do istoty sprawy na mocy jednej z podstaw jurysdykcyjnych przewidzianych w konwencji brukselskiej, a obecnie w rozporządzeniu nr 44/2001, ma również jurysdykcję do nakazywania środków tymczasowych lub zabezpieczających, przy czym jurysdykcja ta nie jest uzależniona od żadnych innych warunków(46).
46. Z orzecznictwa Trybunału wynika, że art. 31 rozporządzenia nr 44/2001, tak jak przed nim art. 24 konwencji brukselskiej, ustanawia kompetencję niezależną(47), uzupełniającą wobec kompetencji ustanowionych w art. 2–24 rozporządzenia nr 44/2001(48). Jednakże przepis ten, w zakresie, w jakim przewiduje on wyjątek od systemu jurysdykcji ustanowionego przez rozporządzenie nr 44/2001, powinien być interpretowany wąsko(49), ponieważ wykonywanie „tymczasowej jurysdykcji” podlega określonym warunkom określonym przez orzecznictwo Trybunału, związanym z charakterem chronionych praw oraz z celem i przedmiotem wnioskowanych środków(50).
47. W pierwszej kolejności środki tymczasowe muszą być objęte zakresem stosowania rozporządzenia nr 44/2001, ograniczonym do pojęcia spraw cywilnych i handlowych, ponieważ owa przynależność zależy, zważywszy na dużą różnorodność wspomnianych środków w poszczególnych państwach członkowskich, nie od ich własnego charakteru, ale od charakteru praw, które te środki mają chronić(51). Bez wątpienia jest tak w przypadku powództwa o naruszenie, do którego mają zastosowanie ogólne przepisy rozporządzenia nr 44/2001(52), oraz w przypadku wniosków dotyczących tymczasowego transgranicznego zakazu naruszania, takiego jak w postępowaniu w sprawie przed sądem krajowym(53).
48. Środki, które mogą być przyjęte na podstawie art. 31 rozporządzenia nr 44/2001, powinny ponadto posiadać charakter tymczasowy, to znaczy mieć na celu zachowanie stanu faktycznego lub prawnego po to, by zabezpieczyć prawa, o których uznanie zabiega się przed sądem mającym jurysdykcję co do istoty sprawy(54). Warunek ten zakłada zasadniczo, że skutki środka tymczasowego przyjętego na podstawie art. 31 rozporządzenia nr 44/2001 są ograniczone w czasie.
49. Trybunał w sposób ogólny podkreślił, że sąd, do którego wpłynął wniosek o zastosowanie takiego środka, powinien wykazać się „szczególną ostrożnością i dogłębną znajomością konkretnych okoliczności, w których środek ten ma wywoływać skutki”, co oznacza, że sąd ten powinien „ograniczyć skutki swojego zarządzenia w czasie” lub, szerzej „uzależnić zarządzenie wnioskowanego środka od spełnienia warunków gwarantujących [jego] tymczasowy lub zabezpieczający charakter”(55), zasadniczo do czasu wydania orzeczenia co do istoty sprawy.
50. Ponadto – i właśnie w celu zapewnienia tymczasowego lub zabezpieczającego charakteru środków przyjętych na podstawie art. 31 rozporządzenia nr 44/2001 – w ww. wyroku w sprawie Van Uden(56) Trybunał ustanowił dodatkowo wymóg istnienia rzeczywistego związku pomiędzy przedmiotem wnioskowanych środków tymczasowych a terytorialną jurysdykcją państwa członkowskiego, do którego należy sąd, przed którym zawisło postępowanie(57), co stanowi dokładnie przedmiot ostatniego pytania prejudycjalnego sądu krajowego.
51. Dotychczas Trybunał nie miało bezpośrednio okazji by sprecyzować, co oba te warunki oznaczają w odniesieniu do praw własności intelektualnej.
52. Ponieważ wniosek dotyczący kwestii incydentalnej w postępowaniu w sprawie przed sądem krajowym został złożony po tym, jak zostało wytoczone powództwo główne, tak że warunek dotyczący ograniczenia zakresu zastosowania przyjętego środka ratione temporis można uznać za potencjalnie spełniony, postaram się skupić głównie na zbadaniu warunku dotyczącego istnienia rzeczywistego związku.
53. Ten kwestionowany(58) warunek stanowi przedmiot różnych interpretacji(59). Dla jednych ów wymóg stanowi ograniczenie dla eksterytorialnych skutków przyjętych środków tymczasowych. Dla innych wymóg ten oznacza, że przyjęty środek wywołuje, przynajmniej częściowo, skutki w państwie członkowskim siedziby sądu, przed którym zawisło postępowanie. A zatem wymóg ten w ogóle nie działa jako ograniczenie zakresu zastosowania ratione loci przyjętego środka, ponieważ środek ów może wywoływać skutki w państwach członkowskich innych niż państwo siedziby sądu, przed którym zawisło postępowanie, czyli mieć zakres ekstraterytorialny(60). Chodzi tu raczej o wymóg minimalnego terytorialnego umiejscowienia wnioskowanego środka tymczasowego. Tym samym istnienie rzeczywistego powiązania należy badać głównie z uwzględnieniem zasad wykonalności w państwie członkowskim siedziby sądu, przed którym zawisło postępowanie(61).
54. Wydaje mi się bowiem, że można przyjąć, iż sąd państwa członkowskiego niemający w danym przypadku jurysdykcji do rozpoznania sporu co do istoty może uznać się za właściwy dla przyznania środka tymczasowego na podstawie art. 31 rozporządzenia nr 44/2001 wyłącznie wtedy, gdy środek ten wywołuje skutek na terytorium tego państwa członkowskiego i tam może zostać wykonany. Właśnie do tego sądu, predestynowanego, by to uczynić, należy ocena istnienia tego rzeczywistego powiązania.
55. W związku z powyższym proponuję, aby Trybunał orzekł, iż wykładni art. 31 rozporządzenia nr 44/2001 należy dokonywać w taki sposób, że sąd krajowy nie może przyznać środka tymczasowego niewywierającego żadnego skutku na jego terytorium, do ustalenia czego jest on zobowiązany.
V – Wnioski
56. W związku z tym proponuję, aby Trybunał odpowiedział na pytania prejudycjalne przedstawione przez Rechtbank ’s‑Gravenhage, orzekając, że:
1) Tytułem odpowiedzi głównej:
a) Wykładni art. 6 pkt 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych należy dokonywać w ten sposób, że ma on zastosowanie w ramach sporu o naruszenie patentu europejskiego wytoczonego przeciwko kilku spółkom mającym siedziby w różnych państwach członkowskich, w przypadku gdy powództwa te dotyczą osobno czynów dokonanych w tym samym państwie członkowskim i naruszających tę samą krajową część patentu europejskiego regulowaną przez to samo prawo.
b) Wykładni art. 22 pkt 4 rozporządzenia nr 44/2001 należy dokonywać w ten sposób, że ustanowiona w nim zasada jurysdykcji wyłącznej nie znajduje zastosowania, jeśli ważność patentu zostaje podniesiona jedynie w ramach postępowania incydentalnego, o ile orzeczenie, które może być wydane po zakończeniu tego postępowania, nie wywołuje żadnego ostatecznego skutku.
2) Posiłkowo:
Wykładni art. 31 rozporządzenia nr 44/2001 należy dokonywać w ten sposób, że sąd krajowy nie może przyznać środka tymczasowego niewywierającego żadnego skutku na jego terytorium, do ustalenia czego jest on zobowiązany.