WYROK TRYBUNAŁU (czwarta izba)
z dnia 12 września 2019 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Polityka przemysłowa – Zbliżanie ustawodawstw – Dyrektywa 98/34/WE – Procedura udzielania informacji w zakresie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego – Artykuł 1 pkt 11 – Pojęcie „przepisu technicznego”
W sprawie C‑299/17
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Landgericht Berlin (sąd krajowy w Berlinie, Niemcy) postanowieniem z dnia 8 maja 2017 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 23 maja 2017 r., w postępowaniu:
VG Media Gesellschaft zur Verwertung der Urheber- und Leistungsschutzrechte von Medienunternehmen mbH
przeciwko
Google LLC, następcy prawnemu Google Inc.,
TRYBUNAŁ (czwarta izba),
w składzie: M. Vilaras, prezes izby, K. Jürimäe, D. Šváby (sprawozdawca), S. Rodin i N. Piçarra, sędziowie,
rzecznik generalny: G. Hogan,
sekretarz: D. Dittert, kierownik wydziału,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 24 października 2018 r.,
rozważywszy uwagi przedstawione:
– w imieniu VG Media Gesellschaft zur Verwertung der Urheber- und Leistungsschutzrechte von Medienunternehmen mbH przez U. Karpensteina, M. Kottmanna, R. Heine i J. Hegemanna, Rechtsanwälte,
– w imieniu Google LLC, następcy prawnego Google Inc., przez A. Conrada, W. Spoerra i T. Schuberta, Rechtsanwälte,
– w imieniu rządu niemieckiego przez T. Henzego, M. Hellmanna i M. Kalla, działających w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu greckiego przez E.M. Mamounę i N. Dafniou, działające w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu hiszpańskiego przez L. Aguilerę Ruiza i V. Ester Casas, działających w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu portugalskiego przez L. Ineza Fernandesa i M. Figueireda, działających w charakterze pełnomocników,
– w imieniu Komisji Europejskiej przez K. Petersen, Y. Marinovą i J. Samnaddę, działające w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 13 grudnia 2018 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 1 pkt 2, 5 i 11 dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz.U. 1998, L 204, s. 37), zmienionej dyrektywą 98/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 lipca 1998 r. (Dz.U. 1998, L 217, s. 18) (zwanej dalej „dyrektywą 98/34”).
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy VG Media Gesellschaft zur Verwertung der Urheber- und Leistungsschutzrechte von Medienunternehmen mbH (zwaną dalej „VG Media”) a Google LLC w przedmiocie zarzucanego Google naruszenia praw pokrewnych prawu autorskiemu.
Ramy prawne
Dyrektywa 98/34
3 Artykuł 1 pkt 2–5 i 11 dyrektywy 98/34 stanowi:
„Do celów niniejszej dyrektywy stosuje się poniższe terminy:
[…]
2) »usługa«, każda usługa społeczeństwa informacyjnego, to znaczy każda usługa normalnie świadczona za wynagrodzeniem, na odległość, drogą elektroniczną i na indywidualne żądanie odbiorcy usług.
Do celów niniejszej definicji:
– »na odległość« oznacza usługę świadczoną bez równoczesnej obecności stron,
– »drogą elektroniczną« oznacza, iż usługa jest przesyłana pierwotnie i otrzymywana w miejscu przeznaczenia za pomocą sprzętu elektronicznego do przetwarzania (włącznie z kompresją cyfrową) oraz przechowywania danych, i która jest całkowicie przesyłana, kierowana i otrzymywana za pomocą kabla, odbiornika radiowego, środków optycznych lub innych środków elektromagnetycznych,
– »na indywidualne żądanie odbiorcy usług« oznacza, że usługa świadczona jest poprzez przesyłanie danych na indywidualne żądanie.
Orientacyjny wykaz usług nieobjętych niniejszą definicją został określony w załączniku V.
[…]
3) »specyfikacja techniczna« oznacza specyfikację zawartą w dokumencie, który opisuje wymagane cechy produktu, takie jak: poziom jakości, wydajności, bezpieczeństwa lub wymiary, włącznie z wymaganiami mającymi zastosowanie do produktu w zakresie nazwy, pod jaką jest sprzedawany, terminologii, symboli, badań i metod badania, opakowania, oznakowania i etykietowania oraz procedur oceny zgodności.
Termin »specyfikacja techniczna« obejmuje także metody produkcji oraz przetwórstwa stosowanego w stosunku do produktów rolniczych, zgodnie z art. 38 ust. 1 traktatu, produktów przeznaczonych do spożycia przez człowieka oraz zwierzęta, oraz produktów leczniczych określonych w art. 1 dyrektywy 65/65/EWG, jak również metody produkcji oraz przetwarzania odnoszące się do innych produktów, gdzie mają one wpływ na ich charakterystykę;
4) »inne wymagania« oznaczają wymagania inne niż specyfikacje techniczne, nałożone na produkt w celu ochrony, w szczególności konsumentów i środowiska, które wpływają na jego cykl życiowy po wprowadzeniu go na rynek, takie jak warunki użytkowania, powtórne przetwarzanie, ponowne zastosowanie lub składowanie, gdzie takie warunki mogą mieć istotny wpływ na skład lub rodzaj produktu lub jego obrót;
5) »zasada dotycząca usług«[,] wymóg o charakterze ogólnym odnoszący się do podejmowania i wykonywania działalności usługowych, w znaczeniu pkt 2, w szczególności przepisy dotyczące dostawcy usług, usług i odbiorców usług, z wyjątkiem zasad, które szczególnie odnoszą się do usług [, które nie odnoszą się konkretnie do usług] określonych w tym punkcie.
[…]
Do celów niniejszej definicji:
– zasada traktowana jest jako szczególnie przeznaczona dla usług społeczeństwa informacyjnego, biorąc pod uwagę jej uzasadnienie i część operacyjną, celem szczególnym i celem jej wszystkich lub pojedynczych przepisów jest regulacja tych usług w sposób precyzyjny i ujęty celowo, [zasada traktowana jest jako odnosząca się konkretnie do usług społeczeństwa informacyjnego, jeżeli w świetle jej uzasadnienia i dyspozycji konkretnym celem i przedmiotem całości lub części jej przepisów jest uregulowanie tych usług w sposób wyraźny i ukierunkowany na nie];
– zasada nie jest traktowana jako szczególnie przeznaczona dla usług [odnosząca się do usług] społeczeństwa informacyjnego, jeżeli odnosi się do tych usług w sposób dorozumiany lub marginalny;
[…]
11) »przepisy techniczne«, specyfikacje techniczne i inne wymagania bądź zasady dotyczące usług, włącznie z odpowiednimi przepisami administracyjnymi, których przestrzeganie jest obowiązkowe, de iure lub de facto, w przypadku wprowadzenia do obrotu, świadczenia usługi, ustanowienia operatora usług [podejmowania działalności w charakterze usługodawcy] lub stosowania w państwie członkowskim lub na przeważającej jego części, jak również przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne państw członkowskich, z wyjątkiem określonych w art. 10, zakazujących produkcji, przywozu, wprowadzania do obrotu i stosowania produktu lub zakazujące świadczenia bądź korzystania z usługi lub ustanawiania dostawcy usług [podejmowania działalności w charakterze usługodawcy].
Przepisy techniczne obejmują de facto [Przepisy techniczne de facto obejmują]:
– przepisy ustawowe, wykonawcze lub administracyjne państwa członkowskiego, które odnoszą się do specyfikacji technicznych bądź innych wymagań lub zasad dotyczących usług, bądź też do kodeksów zawodowych lub kodeksów postępowania [dobrych praktyk], które z kolei odnoszą się do specyfikacji technicznych bądź do innych wymogów lub zasad dotyczących usług, zgodność z którymi pociąga za sobą domniemanie zgodności z zobowiązaniami nałożonymi przez wspomniane przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne,
– dobrowolne porozumienia, w których władze publiczne są stroną umawiającą się, a które przewidują, w interesie ogólnym, zgodność ze specyfikacjami technicznymi lub innymi wymogami albo zasadami dotyczącymi usług, z wyjątkiem specyfikacji odnoszących się do przetargów przy zamówieniach publicznych,
– specyfikacje techniczne lub inne wymogi bądź zasady dotyczące usług, które powiązane są ze środkami fiskalnymi lub finansowymi mającymi wpływ na konsumpcję produktów lub usług przez wspomaganie przestrzegania takich specyfikacji technicznych lub innych wymogów bądź zasad dotyczących usług; specyfikacje techniczne lub inne wymogi bądź zasady dotyczące usług powiązane z systemami zabezpieczenia społecznego nie są objęte tym znaczeniem.
Obejmuje to przepisy techniczne nałożone przez organy wyznaczone przez państwa członkowskie oraz znajdujące się w wykazie sporządzonym przez Komisję [Europejską] przed dniem 5 sierpnia 1999 r. w ramach komitetu określonego w art. 5.
Taka sama procedura stosowana jest przy wprowadzaniu zmian do tego wykazu”.
4 Artykuł 8 ust. 1 akapit pierwszy tej dyrektywy stanowi:
„Z zastrzeżeniem art. 10 państwa członkowskie niezwłocznie przekazują Komisji wszelkie projekty przepisów technicznych, z wyjątkiem tych, które w pełni stanowią transpozycję normy międzynarodowej lub europejskiej, w którym to przypadku wystarczająca jest informacja dotycząca odpowiedniej normy. Przekazują Komisji także podstawę prawną konieczną do [uzasadnienie konieczności] przyjęcia uregulowań technicznych, jeżeli nie został[o] on[o] wyraźnie ujęte w projekcie”.
5 Dyrektywa 98/34 została uchylona dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/1535 z dnia 9 września 2015 r. ustanawiającą procedurę udzielania informacji w dziedzinie przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz.U. 2015, L 241, s. 1), która weszła w życie w dniu 7 października 2015 r., czyli po zaistnieniu zdarzeń będących przedmiotem postępowania głównego.
Prawo niemieckie
6 W drodze achtes Gesetz zur Änderung des Urheberrechtsgesetzes (ósmej ustawy o zmianie ustawy o prawie autorskim) z dnia 7 maja 2013 r. (BGBl. 2013 I, s. 1161) sekcja 7, zatytułowana „Ochrona wydawcy prasowego”, dotycząca praw pokrewnych prawom autorskim wydawców prasowych, została dodana ze skutkiem od dnia 1 sierpnia 2013 r. do drugiej części Gesetz über Urheberrecht und verwandte Schutzrechte (ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zwanej dalej „UrhG”). Wskazana sekcja 7 zawiera trzy powołane poniżej paragrafy.
7 Paragraf 87f UrhG, zatytułowany „Wydawcy prasowi”, stanowi:
„1. Wydawca prasy (wydawca prasowy) posiada wyłączne prawo do publicznego udostępniania tej prasy albo jej fragmentów w celach komercyjnych, chyba że chodzi o pojedyncze słowa lub bardzo niewielkie fragmenty tekstu. Jeżeli publikacja prasowa została wydana przez przedsiębiorstwo, to właściciel tego przedsiębiorstwa uważany jest za wydawcę.
2. Publikacja prasowa jest edytorskim i technicznym opracowaniem materiałów prasowych w ramach zbioru publikowanego periodycznie w dowolnych środkach przekazu pod jednym tytułem, którą, po przeprowadzeniu oceny ogółu okoliczności, można uznać za w znacznej mierze typową dla wydawnictwa i która w przeważającej mierze nie służy celom autoreklamy. Materiałem prasowym są w szczególności artykuły i ilustracje, które służą do rozpowszechniania informacji, kształtowania opinii lub dostarczania rozrywki”.
8 Paragraf 87g ustawy UrhG, zatytułowany „Zasady przeniesienia prawa, czas jego trwania i ograniczenia”, stanowi:
„1. Prawo wydawcy prasowego określonego w § 87f ust. 1 zdanie pierwsze jest zbywalne. Paragrafy 31 i 33 stosuje się odpowiednio.
2. Prawo wygasa po upływie roku od wydania publikacji prasowej.
3. Prawa wydawcy prasowego nie można dochodzić ze szkodą dla twórcy lub podmiotu praw pokrewnych prawu autorskiemu, którego utwór lub przedmiot ochrony chroniony na podstawie niniejszej ustawy zawarte są w publikacji prasowej.
4. Dopuszczalne jest publiczne udostępnianie publikacji prasowych lub ich fragmentów, o ile nie jest ono dokonywane przez komercyjnych operatorów wyszukiwarek lub komercyjnych usługodawców dokonujących analogicznej edycji treści. W pozostałych przypadkach stosuje się odpowiednio przepisy rozdziału 6 części 1”.
9 Paragraf 87h UrhG, zatytułowany „Prawo udziału twórcy”, stanowi:
„Twórcy przysługuje prawo do sprawiedliwego udziału w wynagrodzeniu”.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
10 VG Media jest organizacją zbiorowego zarządzania posiadającą zezwolenie na prowadzenie tej działalności w Niemczech, broniącą praw autorskich i praw pokrewnych kanałów telewizyjnych i prywatnych stacji radiowych oraz praw do cyfrowej oferty wydawniczej. W tym kontekście VG Media zawiera z podmiotami praw autorskich „umowę administracyjną dla telewizji, radia i wydawców”, w której podmioty te przekazują jej na zasadzie wyłączności prawa i roszczenia, aktualne oraz te, które nabędą w czasie trwania umowy, w odniesieniu do wydanych przez nie publikacji prasowych.
11 Google jest operatorem kilku wyszukiwarek internetowych, w tym wyszukiwarki o tej samej nazwie, jak również zautomatyzowanej strony informacyjnej („Wiadomości Google – Google News”). W wyszukiwarce „Google” po wpisaniu wyszukiwanego terminu i uruchomieniu wyszukiwania pojawia się krótki tekst lub wycinek tekstu („Snippet”) z miniaturowym obrazkiem, mający umożliwić użytkownikowi ocenę, czy wskazana strona internetowa jest istotna pod kątem potrzebnych mu informacji. Jeśli chodzi o stronę informacyjną „Wiadomości Google – Google News”, to wyświetla ona w formie magazynu wiadomości pochodzące z ograniczonego kręgu źródeł informacji. Znajdujące się na tej stronie informacje gromadzone są przez komputery za pomocą algorytmu ze znacznej liczby źródeł informacji. Na tej stronie „Snippet” pojawia się w postaci krótkiego streszczenia artykułu z danej strony internetowej, częstokroć zawierającego zdania wprowadzające tego artykułu.
12 Ponadto Google publikuje odpłatnie za pośrednictwem swoich usług on-line ogłoszenia reklamowe podmiotów trzecich na swoich własnych stronach internetowych oraz na stronach internetowych podmiotów trzecich.
13 VG Media wniosła do sądu odsyłającego pozew o odszkodowanie przeciwko Google, w którym kwestionuje w istocie wykorzystywanie przez Google, począwszy od dnia 1 sierpnia 2013 r., wycinków tekstów, obrazów i animacji pochodzących z oferty jej członków, bez zapłaty wynagrodzenia w zamian za wyświetlanie wyników wyszukiwania i streszczeń wiadomości.
14 Sąd odsyłający zmierza do ustalenia, czy §§ 87f i 87g UrhG mają zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym. Sąd ten zastawia się bowiem, czy przywołane przepisy, wynikające ze zmiany UrhG, która weszła w życie z dniem 1 sierpnia 2013 r., należało notyfikować Komisji na etapie projektu, zgodnie z przepisami art. 8 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 98/34. W tym względzie sąd odsyłający przypomina orzecznictwo Trybunału, zgodnie z którym przepisy przyjęte z naruszeniem obowiązku notyfikacji określonego w tym przepisie nie mogą być stosowane, a zatem nie można się na nie powoływać wobec jednostek.
15 W tych okolicznościach Landgericht Berlin (sąd krajowy w Berlinie, Niemcy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy uregulowanie krajowe, zabraniające wyłącznie komercyjnym operatorom wyszukiwarek i komercyjnym oferentom usług, przetwarzającym treści, a nie innym – także komercyjnym użytkownikom – publicznego udostępniania publikacji prasowych albo ich fragmentów (z wyłączeniem pojedynczych słów lub bardzo niewielkich fragmentów tekstu), stosownie do art. 1 pkt 2 i 5 [dyrektywy 98/34] stanowi zasadę, która nie odnosi się konkretnie do usług określonych w [pkt 2],
a jeśli ten przypadek nie zachodzi,
2) to czy uregulowanie krajowe zabraniające wyłącznie komercyjnym operatorom wyszukiwarek i komercyjnym oferentom usług, przetwarzającym treści, ale już nie innym – także komercyjnym – użytkownikom publicznego udostępniania prasy albo jej fragmentów (z wyłączeniem pojedynczych słów lub bardzo niewielkich fragmentów tekstu) stanowi przepis techniczny w rozumieniu art. 1 pkt 11 [dyrektywy 98/34], to znaczy wiążący przepis dotyczący wykonywania działalności usługowej?”.
W przedmiocie wniosku o otwarcie ustnego etapu postępowania na nowo
16 W następstwie ogłoszenia opinii rzecznika generalnego VG Media, pismami złożonymi w sekretariacie Trybunału w dniach 16 stycznia i 18 lutego 2019 r., wniosła o otwarcie na nowo ustnego etapu postępowania.
17 Na poparcie swego wniosku VG Media podnosi zasadniczo, że, po pierwsze, rzecznik generalny przedstawił w szczególności w pkt 34 i 38 swojej opinii błędną ocenę rozpatrywanych przepisów krajowych i oparł się na okolicznościach faktycznych, które należałoby dogłębnie przedyskutować. Po drugie, VG Media uważa, że uzgodnienia polityczne między Parlamentem Europejskim, Radą Unii Europejskiej i Komisją poprzedzające przyjęcie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/790 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych w ramach jednolitego rynku cyfrowego oraz zmieniającej dyrektywy 96/9/WE i 2001/29/WE (Dz.U. 2019, L 130, s. 92) powinny zostać uwzględnione przez Trybunał do celów udzielenia odpowiedzi na pytania prejudycjalne.
18 Stosownie do art. 83 regulaminu postępowania Trybunał może, w każdej chwili, po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznika generalnego, postanowić o otwarciu ustnego etapu postępowania na nowo, w szczególności jeśli uzna, że okoliczności zawisłej przed nim sprawy nie są wystarczająco wyjaśnione, lub jeśli po zamknięciu ustnego etapu postępowania strona przedstawiła nowy fakt mogący mieć decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia Trybunału, lub też jeśli sprawa ma zostać rozstrzygnięta na podstawie argumentu, który nie był przedmiotem dyskusji między stronami lub podmiotami określonymi w art. 23 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
19 W tym względzie należy zauważyć, że w swojej opinii rzecznik generalny oparł się na okolicznościach faktycznych i prawnych, jakie zostały przedstawione Trybunałowi przez sąd odsyłający. Zaś w ramach postępowania, o którym mowa w art. 267 TFUE, opartego na wyraźnym rozdziale zadań sądów krajowych i Trybunału, ocena stanu faktycznego sporu w postępowaniu głównym oraz wykładnia i zastosowanie prawa krajowego należą wyłącznie do sądu krajowego (wyrok z dnia 26 kwietnia 2017 r., Farkas, C‑564/15, EU:C:2017:302, pkt 37 i przytoczone tam orzecznictwo).
20 Ponadto z akt przedłożonych Trybunałowi wynika, że okoliczności faktyczne sporu w postępowaniu głównym miały miejsce przed wejściem w życie dyrektywy 2019/790, która nie ma więc zastosowania ratione temporis do sporu w postępowaniu głównym.
21 W związku z tym Trybunał uznaje, że dysponuje wszelkimi danymi koniecznymi do wydania orzeczenia w przedmiocie wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym oraz że żadna z okoliczności powołanych przez VG Media na poparcie jej wniosku nie uzasadnia otwarcia ustnego etapu postępowania na nowo, stosownie do art. 83 regulaminu postępowania.
22 W tych okolicznościach Trybunał, po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznika generalnego, uznaje, że nie należy zarządzać otwarcia ustnego etapu postępowania na nowo.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
23 Na wstępie należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w ramach ustanowionej w art. 267 TFUE procedury współpracy między sądami krajowymi a Trybunałem do tego ostatniego należy udzielenie sądowi krajowemu użytecznej odpowiedzi, która umożliwi mu rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu. Mając to na uwadze, Trybunał powinien w razie potrzeby przeformułować przedłożone mu pytania. Ponadto Trybunał może wziąć pod rozwagę normy prawa Unii, których sąd krajowy nie powołał w swoim pytaniu (wyrok z dnia 1 lutego 2017 r., Município de Palmela, C‑144/16, EU:C:2017:76, pkt 20 i przytoczone tam orzecznictwo).
24 W niniejszym przypadku poprzez oba pytania, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 1 pkt 11 dyrektywy 98/34 należy interpretować w ten sposób, że przepis krajowy taki jak ten rozpatrywany w postępowaniu głównym, który zakazuje jedynie komercyjnym operatorom wyszukiwarek oraz usługodawcom dokonującym analogicznej edycji treści publicznego udostępniania publikacji prasowych, w całości lub w części (z wyjątkiem pojedynczych słów lub bardzo krótkich fragmentów tekstu), stanowi „przepis techniczny” w rozumieniu tego przepisu, którego projekt należało notyfikować uprzednio Komisji na mocy art. 8 ust. 1 akapit pierwszy tej dyrektywy.
25 Należy przypomnieć, że pojęcie „przepisu technicznego” obejmuje cztery kategorie środków, a mianowicie, po pierwsze, „specyfikację techniczną” w rozumieniu art. 1 pkt 3 dyrektywy 98/34, po drugie, „inne wymagania” zdefiniowane w art. 1 pkt 4 tej dyrektywy, po trzecie, „zasady dotyczące usług”, o których mowa w art. 1 pkt 5 wskazanej dyrektywy, oraz, po czwarte, „przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne państw członkowskich zakazujące produkcji, przywozu, wprowadzania do obrotu i stosowania produktu lub zakazujące świadczenia bądź korzystania z usługi lub ustanawiania dostawcy usług [podejmowania działalności w charakterze usługodawcy]” w rozumieniu art. 1 pkt 11 tejże dyrektywy (wyrok z dnia 26 września 2018 r., Van Gennip i in., C‑137/17, EU:C:2018:771, pkt 37 i przytoczone tam orzecznictwo).
26 Należy uściślić w tym względzie, że aby przepis krajowy zaliczał się do pierwszej kategorii przepisów technicznych, o której mowa w art. 1 pkt 3 dyrektywy 98/34, to znaczy był objęty pojęciem „specyfikacji technicznej”, środek ten musi odnosić się do produktu lub jego opakowania jako takich i określać w ten sposób jakąś z wymaganych cech produktu (wyrok z dnia 19 lipca 2012 r., Fortuna i in., C‑213/11, C‑214/11 i C‑217/11, EU:C:2012:495, pkt 28 i przytoczone tam orzecznictwo). Ponadto pojęcie „innego wymagania” w rozumieniu art. 1 pkt 4 tej dyrektywy dotyczy cyklu życia produktu po jego wprowadzeniu do obrotu (wyrok z dnia 4 lutego 2016 r., Ince, C‑336/14, EU:C:2016:72, pkt 72).
27 W niniejszym przypadku rozpatrywany w postępowaniu głównym przepis krajowy nie należy do pierwszej ani drugiej kategorii środków wymienionych w pkt 25 niniejszego wyroku. Przepis ten odnosi się bowiem nie do produktów jako takich, lecz – jak zauważył rzecznik generalny w pkt 22 opinii – do nałożonego na komercyjnych operatorów wyszukiwarek internetowych i komercyjnych usługodawców dokonujących analogicznej edycji treści zakazu publicznego udostępniania publikacji prasowych.
28 Co się tyczy kwestii, czy rozpatrywany w postępowaniu głównym przepis krajowy stanowi „zasadę dotyczącą usług” w rozumieniu art. 1 pkt 5 dyrektywy 98/34, należy przede wszystkim przypomnieć, że zgodnie z art. 1 pkt 2 tej dyrektywy „usługa” oznacza „każdą usługę społeczeństwa informacyjnego, to znaczy każdą usługę normalnie świadczoną za wynagrodzeniem, na odległość, drogą elektroniczną i na indywidualne żądanie odbiorcy usług”.
29 W tym względzie z postanowienia odsyłającego i z brzmienia pytania pierwszego wynika, że sąd odsyłający uważa, iż rozpatrywany w postępowaniu głównym przepis krajowy stanowi „zasadę dotyczącą usług”, jednak nie wyjaśnia dlaczego. Ogranicza się do wskazania, że operatorzy wyszukiwarek świadczą na odległość, drogą elektroniczną i na indywidualne żądanie odbiorcy, który uruchamia wyszukiwanie po wpisaniu wyszukiwanego terminu, usługę społeczeństwa informacyjnego w rozumieniu art. 1 pkt 2 tej dyrektywy.
30 Jeśli chodzi o usługi świadczone przez komercyjnych operatorów wyszukiwarek internetowych, faktycznie nie ulega wątpliwości, że stanowią one takie usługi. Natomiast niekoniecznie tak jest w przypadku usług świadczonych przez komercyjnych usługodawców dokonujących analogicznej edycji treści. Jak podnosi bowiem Komisja, analogiczna edycja treści publikacji prasowych może odbywać się w inny sposób niż za pośrednictwem Internetu lub łączności elektronicznej, np. na nośniku papierowym.
31 Idąc dalej, w celu ustalenia, czy dana zasada może zostać zakwalifikowana jako „zasada dotycząca usług”, powinna ona zgodnie z definicją zawartą w art. 1 pkt 5 dyrektywy 98/34 odnosić się „konkretnie” do usług społeczeństwa informacyjnego.
32 W tym względzie należy zauważyć, że zgodnie z art. 1 pkt 5 akapit piąty tiret pierwsze tej dyrektywy zasadę uznaje się za dotyczącą konkretnie usług społeczeństwa informacyjnego w świetle zarówno jej uzasadnienia, jak i treści jej dyspozycji. Ponadto na podstawie tego przepisu nie jest wymagane, aby „konkretnym celem i przedmiotem” danej zasady w całości było uregulowanie usług społeczeństwa informacyjnego, ponieważ wystarcza, aby zasada ta realizowała ten cel lub przedmiot w niektórych jej postanowieniach (wyrok z dnia 20 grudnia 2017 r., Falbert i in., C‑255/16, EU:C:2017:983, pkt 32).
33 Ponadto nawet gdyby z samego brzmienia przepisu krajowego nie wynikało, że ma on na celu, przynajmniej w części, uregulowanie konkretnie usług społeczeństwa informacyjnego, przedmiot ten może jednak jasno wynikać z uzasadnienia, odnoszącego się – stosownie do właściwych w tym względzie krajowych norm wykładni – w szczególności do prac przygotowawczych dotyczących tej zasady (zob. podobnie wyrok z dnia 20 grudnia 2017 r., Falbert i in., C‑255/16, EU:C:2017:983, pkt 33).
34 W niniejszym przypadku, po pierwsze, należy stwierdzić, że § 87g ust. 4 UrhG dotyczy w sposób wyraźny między innymi komercyjnych operatorów wyszukiwarek, co do których bezsporne jest, że świadczą usługi objęte zakresem art. 1 pkt 2 dyrektywy 98/34.
35 Po drugie, rozpatrywany w postępowaniu głównym przepis krajowy w widoczny sposób ma konkretnie na celu i za przedmiot uregulowanie usług społeczeństwa informacyjnego w sposób wyraźny i ukierunkowany na nie.
36 Choć bowiem sąd odsyłający nie dostarcza jasnych wskazówek co do konkretnego celu i przedmiotu uregulowania krajowego rozpatrywanego w postępowaniu głównym, to z uwag przedstawionych przez rząd niemiecki na rozprawie przed Trybunałem wynika, że początkowo zmiana UrhG dotyczyła konkretnie operatorów wyszukiwarek internetowych. Ponadto strony w postępowaniu głównym oraz Komisja wskazują w uwagach na piśmie, że celem tego uregulowania była ochrona uzasadnionych interesów wydawców prasy w przestrzeni cyfrowej. W związku z tym jest widoczne, że głównym przedmiotem i celem rozpatrywanego w postępowaniu głównym przepisu krajowego była ochrona tych wydawców przed naruszeniami prawa autorskiego przez wyszukiwarki internetowe. W tym kontekście wydaje się, że uznano, iż niezbędna jest jedynie ochrona przed regularnymi naruszeniami dotyczącymi utworów wydawców on-line, których dopuszczały się podmioty świadczące usługi społeczeństwa informacyjnego.
37 Wprawdzie zakaz publicznego udostępniania publikacji prasowych, o którym mowa w § 87g ust. 4 UrhG, dotyczy nie tylko podmiotów świadczących usługi online, lecz także świadczących usługi poza Internetem, jednakże z motywów 7 i 8 dyrektywy 98/48 zmieniającej dyrektywę 98/34 wynika, że jej celem jest dostosowanie istniejących uregulowań krajowych do nowych usług społeczeństwa informacyjnego i unikanie „ograniczeń w swobodnym przepływie usług i w swobodzie przedsiębiorczości, prowadzących z kolei do ponownego rozdrobnienia rynku wewnętrznego”. Temu celowi sprzeciwiałoby się wykluczenie zakwalifikowania przepisu najprawdopodobniej zmierzającego do uregulowania usług on-line związanych z publikacjami prasowymi jako zasady odnoszącej się konkretnie do takich usług w rozumieniu art. 1 pkt 5 dyrektywy 98/34 z tego tylko powodu, że jego brzmienie nie odnosi się wyłącznie do usług on-line, lecz mowa jest w nim także o usługach świadczonych nie przez Internet (zob. podobnie wyrok z dnia 20 grudnia 2017 r., Falbert i in., C‑255/16, EU:C:2017:983, pkt 34, 35).
38 Ponadto okoliczność, że § 87g ust. 4 UrhG wpisuje się w ramy uregulowania krajowego dotyczącego prawa autorskiego lub praw pokrewnych, nie jest w stanie podważyć tej oceny. Przepisy techniczne w dziedzinie własności intelektualnej nie są bowiem wyraźnie wyłączone z zakresu stosowania art. 1 pkt 5 dyrektywy 98/34, w przeciwieństwie do przepisów będących przedmiotem regulacji europejskiej w dziedzinie usług telekomunikacyjnych lub usług finansowych. Ponadto z wyroku z dnia 8 listopada 2007 r., Schwibbert (C‑20/05, EU:C:2007:652) wynika, że przepisy krajowej ustawy dotyczącej własności intelektualnej mogą stanowić „przepis techniczny” podlegający notyfikacji na podstawie art. 8 ust. 1 wspomnianej dyrektywy.
39 W zakresie, w jakim norma taka jak ta rozpatrywana w postępowaniu głównym odnosi się konkretnie do usług społeczeństwa informacyjnego, projekt przepisu technicznego powinien podlegać uprzedniej notyfikacji Komisji na mocy art. 8 ust. 1 dyrektywy 98/34. Jeśli takiej notyfikacji nie dokonano, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, na brak możliwości stosowania krajowego przepisu technicznego, który nie został notyfikowany zgodnie z tym przepisem, można się powołać w sporze pomiędzy jednostkami (wyrok z dnia 27 października 2016 r., James Elliott Construction, C‑613/14, EU:C:2016:821, pkt 64 i przytoczone tam orzecznictwo).
40 W świetle powyższych rozważań odpowiedź na przedstawione pytania powinna być następująca: art. 1 pkt 11 dyrektywy 98/34 należy interpretować w ten sposób, że przepis krajowy taki jak ten rozpatrywany w postępowaniu głównym, który zakazuje jedynie komercyjnym operatorom wyszukiwarek oraz usługodawcom dokonującym analogicznej edycji treści publicznego udostępniania publikacji prasowych, w całości lub w części (z wyjątkiem pojedynczych słów lub bardzo krótkich fragmentów tekstu), stanowi w rozumieniu rozpatrywanego przepisu „przepis techniczny”, którego projekt należało notyfikować uprzednio Komisji na mocy art. 8 ust. 1 akapit pierwszy tej dyrektywy.
W przedmiocie kosztów
41 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (czwarta izba) orzeka, co następuje:
Artykuł 1 pkt 11 dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego, zmienionej dyrektywą 98/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 lipca 1998 r. należy interpretować w ten sposób, że przepis krajowy taki jak ten rozpatrywany w postępowaniu głównym, który zakazuje jedynie komercyjnym operatorom wyszukiwarek oraz usługodawcom dokonującym analogicznej edycji treści publicznego udostępniania publikacji prasowych, w całości lub w części (z wyjątkiem pojedynczych słów lub bardzo krótkich fragmentów tekstu), stanowi w rozumieniu rozpatrywanego przepisu „przepis techniczny”, którego projekt należało notyfikować uprzednio Komisji na mocy art. 8 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 98/34, zmienionej dyrektywą 98/48.
Podpisy