Υπόθεση T‑433/17
Franklin Dehousse
κατά
Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου (τρίτο πενταμελές τμήμα)
της 20ής Σεπτεμβρίου 2019
«Πρόσβαση στα έγγραφα – Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Έγγραφα που κατέχει το θεσμικό όργανο στο πλαίσιο της άσκησης των διοικητικών λειτουργιών του – Αίτηση πρόσβασης στα έγγραφα υποβληθείσα από πρώην δικαστή του Γενικού Δικαστηρίου – Μερική άρνηση πρόσβασης – Εξωσυμβατική ευθύνη της Ένωσης»
1. Θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Δικαίωμα πρόσβασης του κοινού στα έγγραφα – Απόφαση του Δικαστηρίου σχετικά με την πρόσβαση στα διοικητικά έγγραφά του – Στόχοι – Αρχή της κατά το δυνατόν ευρύτερης πρόσβασης στα έγγραφα – Στενή ερμηνεία των εξαιρέσεων από την αρχή της πρόσβασης
(Άρθρο 15 § 3 ΣΛΕΕ· απόφαση του Δικαστηρίου της 11ης Οκτωβρίου 2016 σχετικά με την πρόσβαση του κοινού στα διοικητικά έγγραφά του)
(βλ. σκέψεις 29-34)
2. Θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Δικαίωμα πρόσβασης του κοινού στα έγγραφα – Απόφαση του Δικαστηρίου σχετικά με την πρόσβαση στα διοικητικά έγγραφά του – Άρνηση πρόσβασης σε έγγραφο με την αιτιολογία ότι αυτό δεν υφίσταται ή δεν βρίσκεται στην κατοχή του οικείου θεσμικού οργάνου – Περίσταση μη δυνάμενη να έχει ως συνέπεια τη μη εφαρμογή της αρχής της διαφάνειας και του δικαιώματος πρόσβασης στα έγγραφα – Υποχρέωση του θεσμικού οργάνου να δικαιολογήσει την άρνηση πρόσβασης – Υποχρέωση του θεσμικού οργάνου να καταρτίσει το οικείο έγγραφο – Δεν υφίσταται
(Άρθρο 15 § 3 ΣΛΕΕ· απόφαση του Δικαστηρίου της 11ης Οκτωβρίου 2016 σχετικά με την πρόσβαση του κοινού στα διοικητικά έγγραφά του)
(βλ. σκέψεις 35, 36)
3. Θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Δικαίωμα πρόσβασης του κοινού στα έγγραφα – Απόφαση του Δικαστηρίου σχετικά με την πρόσβαση στα διοικητικά έγγραφά του – Τεκμήριο περί μη ύπαρξης αντλούμενο από τον συναφή ισχυρισμό του οικείου θεσμικού οργάνου – Μαχητό τεκμήριο δυνάμενο να ανατραπεί βάσει λυσιτελών και συγκλινουσών ενδείξεων – Υποχρέωση του θεσμικού οργάνου να καταρτίζει και να διατηρεί έγγραφα σχετικά με τις δραστηριότητές του
(Άρθρο 15 ΣΛΕΕ· Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 42· απόφαση του Δικαστηρίου της 11ης Οκτωβρίου 2016 σχετικά με την πρόσβαση του κοινού στα διοικητικά έγγραφά του)
(βλ. σκέψεις 36-38)
4. Θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Δικαίωμα πρόσβασης του κοινού στα έγγραφα – Απόφαση του Δικαστηρίου σχετικά με την πρόσβαση στα διοικητικά έγγραφά του – Άρνηση πρόσβασης σε έγγραφο με την αιτιολογία ότι αυτό δεν υφίσταται ή δεν βρίσκεται στην κατοχή του οικείου θεσμικού οργάνου – Υποχρέωση του θεσμικού οργάνου να καταρτίζει και να διατηρεί έγγραφα σχετικά με τις δραστηριότητές του – Περιεχόμενο – Υποχρέωση διατήρησης των εγγράφων που αφορούν έκτακτες και σημαντικές συναντήσεις θεσμικής φύσεως – Απόδειξη του υποστατού μιας συνάντησης – Ανατροπή του τεκμηρίου περί ανυπαρξίας των ζητηθέντων εγγράφων
(Άρθρο 15 ΣΛΕΕ· Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 41· απόφαση του Δικαστηρίου της 11ης Οκτωβρίου 2016 σχετικά με την πρόσβαση του κοινού στα διοικητικά έγγραφά του)
(βλ. σκέψεις 40-48)
5. Θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Δικαίωμα πρόσβασης του κοινού στα έγγραφα – Απόφαση του Δικαστηρίου σχετικά με την πρόσβαση στα διοικητικά έγγραφά του – Άρνηση πρόσβασης σε έγγραφο με την αιτιολογία ότι αυτό δεν υφίσταται ή δεν βρίσκεται στην κατοχή του οικείου θεσμικού οργάνου – Υποχρέωση του θεσμικού οργάνου να καταρτίζει και να διατηρεί έγγραφα σχετικά με τις δραστηριότητές του – Υποχρέωση διατήρησης των εγγράφων που αφορούν έκτακτες και σημαντικές συναντήσεις θεσμικής φύσεως – Υποχρέωση του θεσμικού οργάνου να παράσχει πειστικές εξηγήσεις που να δικαιολογούν την ανυπαρξία ή τη μη κατοχή των εγγράφων – Απουσία αιτιολόγησης – Προσβολή του δικαιώματος πρόσβασης στα έγγραφα – Υποχρέωση του θεσμικού οργάνου να καταρτίσει το οικείο έγγραφο – Δεν υφίσταται
(Άρθρο 15 ΣΛΕΕ· Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρα 41 και 42· απόφαση του Δικαστηρίου της 11ης Οκτωβρίου 2016 σχετικά με την πρόσβαση του κοινού στα διοικητικά έγγραφά του)
(βλ. σκέψεις 49-55)
6. Θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Δικαίωμα πρόσβασης του κοινού στα έγγραφα – Απόφαση του Δικαστηρίου σχετικά με την πρόσβαση στα διοικητικά έγγραφά του – Υποχρέωση του Δικαστηρίου να καταρτίζει και να φυλάσσει σε μητρώο τα έγγραφα που αφορούν τις διοικητικές δραστηριότητές του – Δεν υφίσταται
(Απόφαση του Δικαστηρίου της 11ης Οκτωβρίου 2016 σχετικά με την πρόσβαση του κοινού στα διοικητικά έγγραφά του)
(βλ. σκέψεις 64, 66)
7. Θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Δικαίωμα πρόσβασης του κοινού στα έγγραφα – Απόφαση του Δικαστηρίου σχετικά με την πρόσβαση στα διοικητικά έγγραφά του – Πεδίο εφαρμογής – Έγγραφα που συνδέονται με την άσκηση διοικητικών λειτουργιών – Εκτίμηση σε συνάρτηση με τη φύση των ζητηθέντων εγγράφων – Έγγραφα εργασίας σχετικά με την έκδοση του νέου κώδικα συμπεριφοράς των μελών και πρώην μελών του Δικαστηρίου – Εμπίπτουν – Όρια – Επηρεασμός της διαδικασίας λήψης αποφάσεων
(Άρθρο 13 § 1 ΣΕΕ· άρθρο 15 ΣΛΕΕ· Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 47, εδ. 2· Οργανισμός του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρα 2 και 4· απόφαση του Δικαστηρίου της 11ης Οκτωβρίου 2016 σχετικά με την πρόσβαση του κοινού στα διοικητικά έγγραφά του, άρθρο 3 § 3, εδ. 2)
(βλ. σκέψεις 81-92, 96, 97)
8. Θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Δικαίωμα πρόσβασης του κοινού στα έγγραφα – Απόφαση του Δικαστηρίου σχετικά με την πρόσβαση στα διοικητικά έγγραφά του – Εξαιρέσεις από το δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα – Προστασία της διαδικασίας λήψης αποφάσεων – Περιεχόμενο – Έγγραφα εργασίας σχετικά με την έκδοση του νέου κώδικα συμπεριφοράς των μελών και πρώην μελών του Δικαστηρίου – Γνώμη που προορίζεται για εσωτερική χρήση του θεσμικού οργάνου στο πλαίσιο προκαταρκτικών διαβουλεύσεων – Εμπίπτει – Άρνηση πρόσβασης – Προϋποθέσεις – Υποχρέωση αιτιολόγησης – Περιεχόμενο – Αυστηρή ερμηνεία και εφαρμογή – Υποχρέωση του θεσμικού οργάνου να προβεί σε συγκεκριμένη και εξατομικευμένη εξέταση των ζητηθέντων εγγράφων – Δεν υφίσταται
(Απόφαση του Δικαστηρίου της 11ης Οκτωβρίου 2016 σχετικά με την πρόσβαση του κοινού στα διοικητικά έγγραφά του, άρθρο 3 § 3, εδ. 2)
(βλ. σκέψεις 98-101, 110)
9. Θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Δικαίωμα πρόσβασης του κοινού στα έγγραφα – Απόφαση του Δικαστηρίου σχετικά με την πρόσβαση στα διοικητικά έγγραφά του – Εξαιρέσεις από το δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα – Προστασία της διαδικασίας λήψης αποφάσεων – Έγγραφα εργασίας σχετικά με την έκδοση του νέου κώδικα συμπεριφοράς των μελών και πρώην μελών του Δικαστηρίου – Ανάγκη διασφάλισης της ανεξαρτησίας και της ελεύθερης έκφρασης των μελών του θεσμικού οργάνου – Ανάγκη προστασίας των συμφερόντων των πολιτών – Γενικό τεκμήριο εφαρμογής της εξαίρεσης από το δικαίωμα πρόσβασης ως προς το σύνολο των εγγράφων του διοικητικού φακέλου – Επιτρέπεται – Όρια – Υπέρτερο δημόσιο συμφέρον που δικαιολογεί τη γνωστοποίηση εγγράφων – Βάρος απόδειξης
(Απόφαση του Δικαστηρίου της 11ης Οκτωβρίου 2016 σχετικά με την πρόσβαση του κοινού στα διοικητικά έγγραφά του, άρθρο 3 § 3, εδ. 2)
(βλ. σκέψεις 102-112)
10. Θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Δικαίωμα πρόσβασης του κοινού στα έγγραφα – Απόφαση του Δικαστηρίου σχετικά με την πρόσβαση στα διοικητικά έγγραφά του – Εξαιρέσεις από το δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα – Προστασία της ιδιωτικής ζωής και της ακεραιότητας του ατόμου – Περιεχόμενο – Υποχρέωση εκτίμησης σύμφωνα με τη νομοθεσία της Ένωσης περί προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα – Πλήρης εφαρμογή των διατάξεων του κανονισμού 45/2001 σε κάθε αίτηση πρόσβασης σε έγγραφα που περιέχουν δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα – Υποχρέωση του αιτούντος να αποδείξει την αναγκαιότητα της διαβίβασης των επίμαχων δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα – Αίτηση πρόσβασης δικαιολογούμενη από την ανάγκη ελέγχου των δημοσίων δαπανών – Δεν εμπίπτει
(Κανονισμός 45/2001 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 8· απόφαση του Δικαστηρίου της 11ης Οκτωβρίου 2016 σχετικά με την πρόσβαση του κοινού στα διοικητικά έγγραφά του, άρθρο 3 § 1, στοιχείο βʹ)
(βλ. σκέψεις 116-118, 124, 128)
11. Εξωσυμβατική ευθύνη – Προϋποθέσεις – Έλλειψη νομιμότητας – Κατάφωρη παράβαση του δικαίου της Ένωσης – Απαιτείται πρόδηλη και σοβαρή υπέρβαση από τα θεσμικά όργανα των ορίων της διακριτικής ευχέρειάς τους – Αρνητική απάντηση του Γραμματέα του Δικαστηρίου σε αίτημα παροχής πληροφοριών υποβληθέν από μέλος του θεσμικού οργάνου – Διοικητική πράξη εκδοθείσα στο πλαίσιο του γενικού καθήκοντος αρωγής και μέριμνας, η οποία δεν αποτελεί δυσμενή απόφαση – Προηγουμένη διαβούλευση με τη συμβουλευτική επιτροπή για την εφαρμογή του κώδικα συμπεριφοράς των μελών και πρώην μελών του Δικαστηρίου – Μη ακρόαση του ενδιαφερομένου – Προσβολή του δικαιώματος ακροάσεως – Αποκλείεται – Μη κοινοποίηση στον ενδιαφερόμενο της γνώμης της συμβουλευτικής επιτροπής – Παραβίαση της αρχής της χρηστής διοικήσεως – Αποκλείεται
(Άρθρο 340, εδ. 2, ΣΛΕΕ· Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 41 §§ 2, στοιχείο αʹ, και 4)
(βλ. σκέψεις 164, 165, 174-192)
Σύνοψη
Με την απόφαση της 20ής Σεπτεμβρίου 2019, Dehousse κατά Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (T‑433/17), το Γενικό Δικαστήριο αποφάνθηκε για πρώτη φορά επί του καθεστώτος πρόσβασης στα έγγραφα που κατέχει το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στο εξής: Δικαστήριο) στο πλαίσιο των διοικητικών λειτουργιών του, βάσει των κανόνων που το ίδιο θέσπισε δυνάμει του άρθρου 15, παράγραφος 3, ΣΛΕΕ, με την απόφαση της 11ης Οκτωβρίου 2016 (1).
Ο προσφεύγων, πρώην μέλος του Γενικού Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είχε ασκήσει ενώπιον του Γενικού Δικαστηρίου προσφυγή ακυρώσεως κατά των αποφάσεων με τις οποίες το Δικαστήριο δέχθηκε μόνον εν μέρει πλείονες αιτήσεις πρόσβασης σε διάφορα έγγραφα και δεδομένα, μεταξύ των οποίων η αλληλογραφία μεταξύ του Προέδρου του Δικαστηρίου ή του προϊσταμένου του γραφείου του και των γερμανικών δημοσίων αρχών κατά τα έτη 2011-2015, καθώς και τα έγγραφα εργασίας που οδήγησαν στην έκδοση του νέου κώδικα συμπεριφοράς των μελών και των πρώην μελών του Δικαστηρίου.
Εν προκειμένω, το Γενικό Δικαστήριο δέχθηκε εν μέρει την προσφυγή ακυρώσεως. Συγκεκριμένα, έκρινε, καταρχάς, ότι η απόρριψη της αίτησης πρόσβασης στην αλληλογραφία με τις γερμανικές δημόσιες αρχές, δικαιολογούμενη από το γεγονός ότι δεν κατέστη δυνατόν να βρεθούν τα επίμαχα έγγραφα, συνιστούσε προσβολή του δικαιώματος πρόσβασης στα έγγραφα. Συναφώς, υπενθύμισε, καταρχάς, ότι, μολονότι το Δικαστήριο είχε θεσπίσει τους δικούς του κανόνες σχετικά με την πρόσβαση του κοινού στα έγγραφα που σχετίζονται με την άσκηση των διοικητικών λειτουργιών του, οι αρχές που απορρέουν από τον κανονισμό 1049/2001 (2), ιδίως η αρχή της αυστηρής ερμηνείας και εφαρμογής των εξαιρέσεων από το δικαίωμα πρόσβασης, εφαρμόζονταν και σε αυτό. Στο πλαίσιο αυτό, το γεγονός ότι ένα έγγραφο στο οποίο ζητείται πρόσβαση δεν υπάρχει ή δεν βρίσκεται στην κατοχή του θεσμικού οργάνου δεν συνεπάγεται τη μη εφαρμογή της αρχής της διαφάνειας, δεδομένου ότι το όργανο αυτό οφείλει να δικαιολογήσει την άρνησή του να επιτρέψει την πρόσβαση στο έγγραφο αυτό. Εξάλλου, μολονότι τεκμαίρεται η ανυπαρξία ή η μη κατοχή εγγράφου όταν ένα θεσμικό όργανο τη βεβαιώνει, το τεκμήριο αυτό μπορεί εντούτοις να ανατραπεί με κάθε μέσο, βάσει λυσιτελών και συγκλινουσών ενδείξεων. Κατά συνέπεια, εφόσον ένα θεσμικό όργανο δεν μπορεί πλέον να επικαλεστεί ένα τέτοιο τεκμήριο, σε αυτό εναπόκειται να αποδείξει την ανυπαρξία ή τη μη κατοχή των ζητηθέντων εγγράφων, παρέχοντας πειστικές εξηγήσεις που να καθιστούν δυνατόν να προσδιοριστούν οι λόγοι της ως άνω ανυπαρξίας ή μη κατοχής.
Εν προκειμένω, το Γενικό Δικαστήριο διαπίστωσε ότι δεν αμφισβητούνταν ότι στις 28 Νοεμβρίου 2014 έλαβε πράγματι χώρα συνάντηση μεταξύ του πρώην Προέδρου του Δικαστηρίου και υπουργών της Γερμανικής Κυβέρνησης. Εξάλλου, υπενθύμισε ότι τόσο το δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα όσο και η αρχή της χρηστής διοικήσεως, η οποία κατοχυρώνεται στο άρθρο 41 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επιβάλλουν στα θεσμικά όργανα να πράττουν τα αναγκαία για να διευκολύνουν την άσκησή τους, προβαίνοντας, κατά τρόπο πρόσφορο και επιμελή, στην κατάρτιση και διατήρηση των εγγράφων που αφορούν τις δραστηριότητές τους. Εξ αυτού συνήγαγε ότι το Δικαστήριο, παραλείποντας να παράσχει πειστική εξήγηση που να καθιστά δυνατόν να γίνει κατανοητό γιατί δεν υπήρχαν ή δεν κατέστη δυνατόν να εντοπιστούν έγγραφα σχετικά με έκτακτες και σημαντικές συναντήσεις θεσμικής φύσεως που συνδέονται με την ειδική αποστολή εκπροσώπησης που εκτελεί ο Πρόεδρός του, παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει και προσέβαλε το δικαίωμα του προσφεύγοντος περί πρόσβασης στα έγγραφα.
Αντιθέτως, το Γενικό Δικαστήριο απέρριψε το αίτημα ακυρώσεως της απόρριψης της αίτησης πρόσβασης στα προπαρασκευαστικά έγγραφα εργασίας του κώδικα συμπεριφοράς. Συναφώς, επισήμανε καταρχάς ότι το Δικαστήριο δεν μπορούσε να συναγάγει ότι τα έγγραφα αυτά εξαιρούνταν, κατά νόμον, από το πεδίο εφαρμογής του δικαιώματος πρόσβασης στα έγγραφα. Εντούτοις, έκρινε ότι τα έγγραφα αυτά, καθόσον αφορούσαν τις γνώμες των μελών για χρήση εντός του θεσμικού οργάνου στο πλαίσιο προκαταρκτικών διαβουλεύσεων, καλύπτονταν από γενικό τεκμήριο εμπιστευτικότητας, βάσει της εξαίρεσης που προβλέπει το άρθρο 3, παράγραφος 3, δεύτερο εδάφιο, της απόφασης της 11ης Οκτωβρίου 2016, για την προστασία της διαδικασίας λήψης των αποφάσεών του, τεκμήριο το οποίο δικαιολογείται από την ανάγκη διασφάλισης της ανεξαρτησίας και της ελεύθερης έκφρασης των μελών του θεσμικού οργάνου, προς το συμφέρον μάλιστα των πολιτών. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, ελλείψει στοιχείων ικανών να ανατρέψουν το τεκμήριο αυτό, το Δικαστήριο ορθώς συνήγαγε ότι η δημοσιοποίηση τέτοιων εγγράφων, στο σύνολό τους, θα έθιγε σοβαρά τη διαδικασία λήψης των αποφάσεών του.
Ο προσφεύγων ζήτησε, αφετέρου, την ικανοποίηση της ηθικής βλάβης που προκάλεσε η εκ μέρους του Δικαστηρίου απόρριψη αίτησης παροχής πληροφοριών την οποία είχε υποβάλει ενώ ήταν ακόμη μέλος του Γενικού Δικαστηρίου. Ωστόσο, το Γενικό Δικαστήριο απέρριψε το αίτημα αυτό, καθόσον ο προσφεύγων δεν απέδειξε, ιδίως, ότι το θεσμικό όργανο παρέβη κατάφωρα υπέρτερο κανόνα δικαίου που αποσκοπεί στην απονομή δικαιωμάτων στους ιδιώτες.