SPRAWA T‑479/14
Kendrion NV
przeciwko
Unii Europejskiej, reprezentowanej przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
Odpowiedzialność pozaumowna – Precyzyjność skargi – Dopuszczalność – Artykuł 47 karty praw podstawowych – Rozsądny termin na wydanie orzeczenia – Szkoda majątkowa – Odsetki od kwoty niezapłaconej grzywny – Koszty gwarancji bankowej – Szkoda niemajątkowa – Związek przyczynowy
Streszczenie – wyrok Sądu (trzecia izba w składzie powiększonym) z dnia 1 lutego 2017 r.
1. Postępowanie sądowe – Pismo wszczynające postępowanie – Wymogi formalne – Określenie przedmiotu sporu – Zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów – Skarga o naprawienie szkód, których wyrządzenie zarzuca się instytucji Unii
[statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 21 akapit pierwszy, art. 53 akapit pierwszy; regulamin postępowania przed Sądem, art. 44 § 1 lit. c)]
2. Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Bezprawność – Szkoda – Związek przyczynowy – Przesłanki kumulatywne – Niespełnienie jednej z przesłanek – Oddalenie skargi o odszkodowanie w całości
(art. 340 akapit drugi TFUE)
3. Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Wystarczająco istotne naruszenie normy prawnej przyznającej uprawnienia jednostkom – Norma prawna przyznająca uprawnienia jednostkom – Pojęcie – Naruszenie przez sąd Unii rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia – Zaliczenie – Kryteria oceny
(art. 340 akapit drugi TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47 akapit drugi)
4. Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Bezprawność – Szkoda – Związek przyczynowy – Ciężar dowodu
(art. 340 akapit drugi TFUE)
5. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie i nakładająca grzywnę – Status aktu jako podstawy do wszczęcia egzekucji – Zakwestionowanie skargi wniesionej do sądu Unii – Brak podważenia statusu aktu jako podstawy do wszczęcia egzekucji
(art. 101 TFUE, 263 TFUE, 278 TFUE, art. 299 akapit pierwszy TFUE)
6. Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Związek przyczynowy – Zerwanie ze względu na zawinione zachowanie skarżącego lub innych osób
(art. 340 akapit drugi TFUE)
7. Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Związek przyczynowy – Pojęcie – Koszty gwarancji bankowej wynikającej z decyzji przedsiębiorstwa, by nie płacić grzywny nałożonej przez Komisję – Naruszenie przez sąd Unii rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia w przypadku skargi wniesionej przez wspomniane przedsiębiorstwo – Istnienie związku przyczynowego – Przesłanki
(art. 340 akapit drugi TFUE)
8. Skarga o odszkodowanie i zadośćuczynienie – Właściwość sądu Unii – Granice – Zakaz orzekania ultra petita – Obowiązek poszanowania ram sporu określonych przez strony – Możliwość orzeczenia przez sąd Unii z urzędu o naprawieniu szkody poniesionej w okresie innym niż wskazany w skardze – Wyłączenie
(art. 268 TFUE; statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 21; regulamin postępowania przed Sądem, art. 44 ust. 1)
9. Skarga o odszkodowanie i zadośćuczynienie – Przedmiot – Naprawienie szkody podnoszonej jako poniesionej przez kierownictwo i pracowników skarżącego przedsiębiorstwa – Brak upoważnienia wspomnianego przedsiębiorstwa do występowania przed sądem w imieniu wspomnianego kierownictwa i pracowników – Niedopuszczalność
(art. 268 TFUE)
10. Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Rzeczywista i pewna szkoda – Ciężar dowodu
(art. 340 akapit drugi TFUE)
11. Odpowiedzialność pozaumowna – Szkoda – Szkoda podlegająca naprawieniu – Szkoda niemajątkowa spowodowana utrzymywaniem skarżącego w przedłużającym się stanie niepewności w wyniku niedochowania rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia – Zaliczenie
(art. 340 akapit drugi TFUE)
12. Postępowanie sądowe – Czas trwania postępowania przed Sądem – Rozsądny termin – Spór co do istnienia naruszenia reguł konkurencji – Niedotrzymanie rozsądnego terminu – Konsekwencje
(Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47 akapit drugi)
13. Odpowiedzialność pozaumowna – Szkoda – Naprawienie – Uwzględnienie deprecjacji pieniądza – Odsetki za zwłokę – Sposoby obliczania
[art. 340 ust. 2 TFUE; rozporządzenie Komisji nr 1268/2012, art. 83 ust. 2, art. 111 ust. 4 lit. a)]
1. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 26)
2. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 35, 36)
3. Postępowanie przed Sądem prowadzone w sprawie z zakresu konkurencji narusza art. 47 akapit drugi Karty praw podstawowych Unii Europejskiej w zakresie, w jakim czas trwania tego postępowania przekroczył o 20 miesięcy rozsądny termin na wydanie orzeczenia, co stanowi wystarczająco istotne naruszenie normy prawa Unii mającej na celu przyznanie praw jednostkom.
W okresie między zakończeniem pisemnego etapu postępowania w następstwie złożenia dupliki a otwarciem ustnego etapu postępowania dokonano bowiem streszczenia argumentów stron, przygotowania spraw do rozprawy, analizy okoliczności faktycznych oraz sytuacji prawnej sporów, a także przygotowano ustny etap postępowania. Długość tego okresu zależy zatem w szczególności od złożoności sporu i zachowania stron oraz od wystąpienia kwestii incydentalnych.
Co się tyczy złożoności sporu, skargi dotyczące stosowania prawa konkurencji przez Komisję charakteryzują się stopniem złożoności wyższym od innych rodzajów spraw, w szczególności ze względu długość zaskarżonej decyzji, objętość akt oraz konieczność dokonywania szczegółowej oceny licznych i złożonych okoliczności faktycznych, często znacznie oddalonych w czasie i w przestrzeni. Czas 15 miesięcy pomiędzy zakończeniem pisemnego etapu postępowania a otwarciem ustnego etapu postępowania stanowi zatem zasadniczo odpowiedni okres w sprawach dotyczących stosowania prawa konkurencji. Następnie skargi wniesione na tę samą decyzję przyjętą przez Komisję na podstawie prawa konkurencji Unii wymagają co do zasady równoległego rozpatrywania, również gdy sprawy nie zostały połączone. Równoległe rozpatrywanie jest w szczególności uzasadnione tym, że wspomniane skargi są ze sobą związane, a także koniecznością zapewnienia wewnętrznej spójności ich analizy i odpowiedzi, jakiej należy na nie udzielić. A zatem równoległe rozpatrywanie spraw powiązanych ze sobą może uzasadniać przedłużenie o okres jednego miesiąca dla każdej powiązanej sprawy okresu oddzielającego zakończenie pisemnego etapu postępowania i otwarcie ustnego etapu postępowania. Wreszcie stopień złożoności okoliczności faktycznych, prawnych i proceduralnych w sprawie nie uzasadnia przyjęcia dłuższego czasu trwania postępowania, zwłaszcza że pomiędzy zakończeniem pisemnego etapu postępowania a otwarciem ustnego etapu postępowania postępowanie nigdy nie zostało przerwane ani opóźnione wskutek przyjęcia przez Sąd jakiegokolwiek środka organizacji postępowania.
Jeśli chodzi o zachowanie stron oraz wystąpienie kwestii incydentalnych, takie zachowanie lub wystąpienie takich kwestii nie miało żadnego wpływu na czas, który upłynął od zakończenia pisemnego etapu postępowania do otwarcia ustnego etapu postępowania.
W związku z powyższym okres 46 miesięcy, który upłynął między zakończeniem pisemnego etapu postępowania a otwarciem ustnego etapu postępowania, wynika, jak się wydaje, z okresu nieuzasadnionej bezczynności, trwającego w tej sprawie 20 miesięcy.
(zob. pkt 48, 49, 51, 52, 54, 55, 59–61, 63)
4. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 64, 65)
5. Zgodnie z art. 299 akapit pierwszy TFUE decyzja Komisji dotycząca postępowania przewidzianego w art. 101 TFUE stanowi tytuł egzekucyjny, ponieważ nakłada na swoich adresatów zobowiązanie pieniężne. Ponadto wniesienie skargi o stwierdzenie nieważności tej decyzji na podstawie art. 263 TFUE nie podważa statusu tej decyzji jako podstawy do wszczęcia egzekucji, ponieważ zgodnie z art. 278 TFUE skargi wniesione do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej nie mają skutku zawieszającego.
(zob. pkt 71)
6. Ustanowiona w art. 340 TFUE przesłanka dotycząca związku przyczynowego wymaga, by zarzucane zachowanie stanowiło decydujący powód wystąpienia szkody. Innymi słowy, nawet w przypadku ewentualnego przyczynienia się instytucji do powstania szkody, w odniesieniu do której dochodzi się odszkodowania, wspomniane przyczynienie się może być zbyt oddalone ze względu na odpowiedzialność ciążącą na innych osobach, w odpowiednim przypadku na stronie skarżącej.
(zob. pkt 85)
7. Szkoda w postaci kosztów gwarancji bankowej poniesionych przez spółkę ukaraną na mocy decyzji Komisji, której nieważność została następnie stwierdzona przez sąd Unii, nie wynika bezpośrednio z niezgodności z prawem zaskarżonej decyzji ze względu na to, że szkoda wynikła z decyzji tej spółki o ustanowieniu gwarancji bankowej po to, aby nie wykonywać obowiązku zapłaty grzywny w terminie przewidzianym w spornej decyzji. Jednakże inaczej jest w przypadku, gdy postępowanie przed sądem Unii przekroczyło rozsądny termin na wydanie orzeczenia, ponieważ, po pierwsze, w momencie ustanowienia gwarancji bankowej naruszenie rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia było niemożliwe do przewidzenia, a strona skarżąca mogła zasadnie oczekiwać, że jej skarga zostanie rozpatrzona w rozsądnym terminie. Po drugie, przekroczenie rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia miało miejsce po podjęciu przez stronę skarżącą pierwotnej decyzji o ustanowieniu gwarancji bankowej.
Wynika z tego, że istnieje wystarczająco bezpośredni związek przyczynowy między z jednej strony naruszeniem rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia a z drugiej strony szkodą, jaką strona skarżąca poniosła przed ogłoszeniem wyroku, polegającą na zapłacie kosztów gwarancji bankowej w okresie odpowiadającym przekroczeniu rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia. W tym względzie zapłata kosztów gwarancji bankowej po ogłoszeniu wspomnianego wyroku, która położyła kres naruszeniu rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia w rozpatrywanej sprawie, nie znajduje się w wystarczająco bezpośrednim związku przyczynowym z tym naruszeniem, ponieważ uiszczenie takich kosztów wynika z indywidualnej i samodzielnej decyzji strony skarżącej, podjętej po wystąpieniu owego naruszenia, o tym, aby nie płacić grzywny, nie wystąpić o zawieszenie wykonania zaskarżonej i by wnieść odwołanie od powyższego wyroku.
(zob. pkt 86–88, 98, 99)
8. Z przepisów regulujących procedurę przed sądami Unii, w szczególności z art. 21 statutu Trybunału Sprawiedliwości oraz z art. 44 § 1 regulaminu postępowania przed Sądem, wynika, że co do zasady strony określają spór i ustalają jego zakres oraz że sąd Unii nie może orzekać ultra petita. Tak więc sąd Unii nie może wykroczyć poza żądanie strony skarżącej i z urzędu zdecydować o naprawieniu szkody poniesionej w okresie chronologicznie różnym od tego, w trakcie którego, jak twierdzi strona skarżąca, poniosła ona szkodę.
(zob. pkt 103, 104)
9. Jako niedopuszczalne należy odrzucić żądanie naprawienia szkód niemajątkowych, podnoszonych jako poniesione przez kierownictwo i pracowników strony skarżącej, z uwagi na to, że z akt sprawy nie wynika, aby strona skarżąca została upoważniona przez wspomniane kierownictwo i pracowników do wniesienia skargi o odszkodowanie w ich imieniu.
(zob. pkt 118)
10. W ramach skargi odszkodowawczej, w zakresie, w jakim skarżący nie przedstawia żadnego dowodu pozwalającego wykazać istnienie i ustalić rozmiar krzywdy lub szkody niemajątkowej, powinien on co najmniej wykazać, że zarzucane instytucji zachowanie mogło, ze względu na swoją wagę, wyrządzić mu taką szkodę.
(zob. pkt 121)
11. Okoliczność, że skarżąca pozostawała w stanie niepewności, w szczególności co do uwzględnienia jej skargi, jest nierozerwalnie związana z każdym postępowaniem sądowym. Jednakże naruszenie rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia może wprawić skarżącą w stan niepewności, która wykracza poza zwykłą niepewność zwykle wywołaną przez postępowanie sądowe. Ów przedłużający się stan niepewności na pewno wywierał wpływ na planowanie podejmowanych decyzji oraz na zarządzanie tą spółką i w związku z tym powodował powstanie szkody niemajątkowej.
(zob. pkt 126, 128)
12. Z uwagi na konieczność zapewnienia poszanowania przewidzianych w prawie Unii reguł konkurencji sąd Unii nie może pozwolić stronie skarżącej – na tej tylko podstawie, że naruszono rozsądny termin na wydanie orzeczenia – na zakwestionowanie zasadności lub kwoty grzywny, jeżeli wszystkie jej zarzuty odnoszące się do ustaleń w przedmiocie kwoty grzywny i ukaranego za jej pomocą zachowania zostały oddalone.
Z powyższego wynika, że niedochowanie rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia w ramach rozpoznawania skargi sądowej na decyzję Komisji nakładającą grzywnę na przedsiębiorstwo w związku z naruszeniem przewidzianych w prawie Unii reguł konkurencji nie może prowadzić do całkowitego albo częściowego uchylenia grzywny nałożonej w tej decyzji.
(zob. pkt 131, 132)
13. Obowiązek zapłaty odsetek za zwłokę powstaje co do zasady wraz z wydaniem wyroku stwierdzającego obowiązek naprawienia szkody przez Unię. Przy ustalaniu stopy odsetek za zwłokę należy wziąć pod uwagę art. 83 ust. 2 lit. b) i art. 111 ust. 4 lit. a) rozporządzenia nr 1268/2012 w sprawie zasad stosowania rozporządzenia nr 966/2012 w sprawie zasad finansowych mających zastosowanie do budżetu ogólnego Unii. Na podstawie tych przepisów stopa procentowa w odniesieniu do należności niespłaconych w terminie płatności jest stopą stosowaną przez Europejski Bank Centralny do jego podstawowych operacji refinansowania, publikowaną w serii C Dziennika Urzędowego Wspólnot Europejskich, obowiązującą pierwszego dnia kalendarzowego miesiąca, w którym przypada termin płatności, powiększoną o 3,5 punktu procentowego.
(zob. pkt 137, 138)