Edizzjoni Provviżorja
KONKLUŻJONIJIET TAL‑AVUKATA ĠENERALI
ĆAPETA
ippreżentati fit‑8 ta’ Ġunju 2023(1)
Kawża C‑218/22
BU
vs
Comune di Copertino
(Talba għal deċiżjoni preliminari mressqa mit-Tribunale di Lecce (Qorti Distrettwali ta’ Lecce, l-Italja))
(Rinviju għal deċiżjoni preliminari – Politika soċjali – Organizzazzjoni tal-ħin tax-xogħol – Direttiva 2003/88/KE – Artikolu 7 – Dritt għal benefiċċji bħala kumpens għal-leave annwali bil-ħlas mhux użat qabel it-tmiem tar-relazzjoni ta’ impjieg – Riskju ta’ “monetizzazzjoni” – Regolamentazzjoni nazzjonali li tirrifjuta l-benefiċċji bħala kumpens sabiex jiġu kkontrollati l-ispejjeż pubbliċi – Oneru tal-prova tal-inkapaċità li jittieħed leave matul l-impjieg)
I. Introduzzjoni
1. Il-ħaddiema għandhom dritt għall-monetizzazzjoni tal-leave annwali bil-ħlas mhux użat tagħhom? Fi kliem ieħor, jistgħu jiddeċiedu li ma jużawx id-dritt tagħhom għall-mistrieħ mix-xogħol u minflok jużaw l-ekwivalenti monetarju fi tmiem ir-relazzjoni ta’ impjieg tagħhom? Id-dritt tal-Unjoni Ewropea jipprekludi lill-Istati Membri milli jintroduċu miżuri intiżi biex jipprevjenu lill-ħaddiema milli jkollhom għażla ta’ dan it-tip?
2. Dawn huma d-domandi li joriġinaw mill-kawża pendenti quddiem it-Tribunale di Lecce (il-Qorti Distrettwali ta’ Lecce, l-Italja), il-qorti tar-rinviju, f’din il-kawża. Din il-qorti tipprova, essenzjalment, tistabbilixxi sa fejn id-Direttiva dwar il-Ħin tax-Xogħol (2) tipprevjeni l-“monetizzazzjoni” tal-leave annwali bil-ħlas, jiġifieri l-konverżjoni f’somma ta’ flus tad-dritt(ijiet) mhux użat(i) għal-leave annwali bil-ħlas.
3. Din id-domanda tqum mit-tilwima bejn BU, li kien impjegat bħala uffiċjal minn Frar 1992 sa Ottubru 2016, u min kien jimpjegah, il-Comune di Copertino (il-Komun ta’ Copertino, l-Italja) (3). BU jitlob ir-rikonoxximent tad-dritt għal benefiċċji bħala kumpens għal-leave annwali bil-ħlas li huwa ma kienx ħa matul l-impjieg tiegħu.
II. Il-fatti li wasslu għall-kawża prinċipali, id-domandi preliminari u l-proċedura quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja
4. BU, ir-rikorrent fil-kawża prinċipali, okkupa l-pożizzjoni ta’ “Istruttore Direttivo Tecnico” (“Maniġer Tekniku għax-Xogħlijiet Pubbliċi”) bħala impjegat taċ-ċivil minn Frar 1992 sa Ottubru 2016, fil-Muniċipalità ta’ Copertino.
5. Permezz ta’ ittra tal‑24 ta’ Marzu 2016 indirizzata lill-Muniċipalità ta’ Copertino, BU rriżenja volontarjament sabiex jirtira kmieni (4), u għalhekk is-servizz tiegħu effettivament intemm fl‑1 ta’ Ottubru 2016.
6. Fil-kuntest tal-kawża prinċipali, BU jsostni li, matul il-perijodu 2013–2016, il-leave annwali bil-ħlas mhux użat tiegħu kien jammonta għal 79 ġurnata. Huwa għalhekk jitlob kumpens finanzjarju għal dawn il-ġranet, billi jqis li ma kienx f’pożizzjoni li jibbenefika minn dan il-leave annwali meta kien fis-servizz (5).
7. Il-Muniċipalità ta’ Copertino twieġeb li BU kien jaf bl-obbligu tiegħu li jieħu l-ġranet tal-leave li kien fadallu u li ma setgħux jiġu monetizzati (6). Għalhekk, huwa jinvoka r-regola prevista fl-Artikolu 5(8) tad-Digriet Leġiżlattiv Taljan 95 (7), li tipprovdi li l-impjegati tas-settur pubbliku għandhom jieħdu l-leave annwali tagħhom konformement mar-regoli tal-amministrazzjoni li fihom huma impjegati u li fl-ebda każ ma għandhom dritt għal kumpens finanzjarju għal-leave annwali mhux użat. Din id-dispożizzjoni tapplika wkoll jekk ir-relazzjoni ta’ impjieg tiġi tterminata għal raġunijiet relatati ma’ bidla fil-post tax-xogħol, riżenja, terminazzjoni jew irtirar.
8. Il-qorti tar-rinviju tispjega li l-liġi inkwistjoni kienet tifforma parti mill-pakkett adottat wara l-kriżi finanzjarja dinjija tal‑2008, bl-għan ta’ kontroll aħjar tal-baġit u tal-iffrankar finanzjarju fis-settur pubbliku. Tali għan huwa kkonfermat ukoll mit-titolu tad-dispożizzjoni rilevanti, jiġifieri l-Artikolu 5 tad-Digriet Leġiżlattiv Nru 95, intitolat “Tnaqqis tal-ispejjeż tal-amministrazzjonijiet ta’ servizzi pubbliċi”.
9. Il-qorti tar-rinviju tippreċiża, barra minn hekk, li l-Corte costituzionale (il-Qorti Kostituzzjonali, l-Italja), fis-sentenza tagħha Nru 95/2016 (8), ċaħdet bħala infondati t-talbiet intiżi biex tiġi kkontestata l-kostituzzjonalità tal-Artikolu 5(8) tad-Digriet Leġiżlattiv Nru 95. Il-Corte costituzionale (il-Qorti Kostituzzjonali) tat l-interpretazzjoni tagħha stess tad-dispożizzjoni inkwistjoni u qieset li, fid-dawl ta’ din l-interpretazzjoni, hija la tikser il-Kostituzzjoni Taljana u lanqas id-dritt tal-Unjoni applikabbli. Din il-qorti qieset li l-prevenzjoni tal-monetizzazzjoni mingħajr kontroll tal-leave kellha għanijiet oħra minbarra dak li trażżan l-infiq pubbliku. Dawk l-għanijiet jinkludu l-affermazzjoni mill-ġdid tal-importanza tat-teħid effettiv tal-leave annwali u l-promozzjoni ta’ ppjanar razzjonali tal-leave annwali bil-ħlas. F’din il-perspettiva, ir-regola inkwistjoni ġiet interpretata fis-sens li tipprojbixxi l-kumpens finanzjarju fil-każijiet fejn kien possibbli li jiġi ppjanat l-użu tal-leave fi żmien xieraq, li jkopri sitwazzjonijiet differenti, inkluża r-riżenja.
10. Skont il-Corte costituzionale (il-Qorti Kostituzzjonali), din l-interpretazzjoni hija wkoll konformi mas-sentenzi tal-Corte suprema di cassazione (il-Qorti Suprema tal-Kassazzjoni, l-Italja) u tal-Consiglio di Stato (Kunsill tal-Istat, l-Italja), li jirrikonoxxu d-dritt li l-ħaddiema jirċievu benefiċċji bħala kumpens għal-leave mhux użat għal raġunijiet li ma humiex imputabbli lilhom.
11. Peress li l-ġurisprudenza invokata mill-Corte costituzionale (il-Qorti Kostituzzjonali, l-Italja) hija rilevanti sabiex jinftiehem il-kuntest tat-talba għal deċiżjoni preliminari, ser nispjegaha fil-qosor hawnhekk.
12. Il-Corte suprema di cassazione (il-Qorti Suprema tal-Kassazzjoni, l-Italja) l-ewwel qieset li l-monetizzazzjoni kienet suġġetta għall-kundizzjoni li l-ħaddiem jipprova li huwa ma setax jibbenefika mid-dritt tiegħu għal-leave annwali bil-ħlas minħabba “bżonnijiet eċċezzjonali u ġġustifikati tas-servizz jew ta’ forza maġġuri” (9). Sussegwentement, hija ddeċidiet li l-ħaddiem għandu dritt għal benefiċċji bħala kumpens, sakemm min jimpjega ma jkunx jista’ jipprova li huwa kien ta lill-ħaddiem il-possibbiltà li jeżerċita effettivament id-dritt tiegħu jew tagħha għal-leave qabel it-terminazzjoni tar-relazzjoni ta’ impjieg u li kien informa lill-ħaddiem b’mod adegwat b’tali konsegwenza, bi preavviż espliċitu tat-telf eventwali (10). B’mod iktar preċiż, fil-każ ta’ riżenja wara leave tal-maternità, din il-qorti rrikonoxxiet id-dritt għal benefiċċji, peress li, għalkemm ir-relazzjoni ġiet effettivament konkluża abbażi ta’ deċiżjoni volontarja tal-ħaddiem, dan il-ħaddiem bl-ebda mod ma seta’ jibbenefika minn leave annwali bil-ħlas matul il-perijodu ta’ sospensjoni obbligatorja tal-kuntratt ta’ impjieg (11).
13. Is-sentenzi tal-Consiglio di Stato (il-Kunsill tal-Istat, l-Italja) dwar l-Artikolu 5(8) tad-Digriet Leġiżlattiv Nru 95 insistew li raġunijiet mediċi, bħal dawk li jirriżultaw minn inkapaċità għax-xogħol, ma jbiddlux id-dritt għal benefiċċji għal leave annwali bil-ħlas mhux meħud (12).
14. Il-qorti tar-rinviju tispjega li l-interpretazzjoni mogħtija lid-dispożizzjoni rilevanti tad-Digriet Leġiżlattiv Nru 95 tippermetti l-monetizzazzjoni fir-rigward tal-leave annwali biss jekk dak il-leave ma jkunx effettivament ittieħed għal raġunijiet indipendenti mir-rieda tal-ħaddiem (bħall-mard). Madankollu, hija ssostni li ħaddiem jista’ jiġi mċaħħad minn benefiċċji bħala kumpens f’sitwazzjoni fejn it-tmiem tax-xogħol kien prevedibbli, inkluż fil-każ fejn ħaddiem jirriżenja.
15. Il-qorti tar-rinviju tqis li, anki meta tiġi interpretata b’dan il-mod, dejjem jeżisti kunflitt potenzjali bejn l-Artikolu 5(8) tad-Digriet Leġiżlattiv Nru 95 u d-Direttiva dwar il-Ħin tax-Xogħol, kif interpretata mill-Qorti tal-Ġustizzja. Għal dan l-għan, hija tirreferi f’dan ir-rigward għal job-medium (13).
16. Peress li kellu dubji dwar il-kompatibbiltà tad-dritt Taljan mad-Direttiva dwar il-Ħin tax-Xogħol, it-Tribunale di Lecce (il-Qorti Distrettwali ta’ Lecce) ddeċieda li jissospendi l-proċeduri u li jagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domandi preliminari li ġejjin:
“1 L-Artikolu 7 tad-[Direttiva dwar il-Ħin tax-Xogħol] u l-Artikolu 31(2) tal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea għandhom jiġu interpretati fis-sens li jipprekludu leġiżlazzjoni nazzjonali, bħal dik diskussa fil-kawża prinċipali […], li, għal rekwiżiti ta’ kontroll tal-infiq pubbliku kif ukoll organizzattivi tal-persuna pubblika li timpjega, tipprevedi l-projbizzjoni tal-pagament ta’ kumpens finanzjarju għal leave fil-każ ta’ riżenja volontarja tal-uffiċjal pubbliku?
[2] fil-każ ta’ risposta affermattiva, l-Artikolu 7 tad-[Direttiva dwar il-Ħin tax-Xogħol], u l-Artikolu 31(2) tal-[Karta] għandhom jiġu interpretati fis-sens li jirrikjedu li l-uffiċjal pubbliku jipproduċi l-prova tal-impossibbiltà li jibbenefika mil-leave matul ir-relazzjoni ta’ xogħol?”
17. Ġew ippreżentati osservazzjonijiet bil-miktub quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja minn BU, mill-Muniċipalità ta’ Copertino, mill-Gvern Taljan kif ukoll mill-Kummissjoni Ewropea. Ma saret ebda seduta.
III. L-analiżi
18. It-talba għal deċiżjoni preliminari tirriżulta mid-dritt Taljan u mill-ġurisprudenza rilevanti li interpretatu, inkluża dik tal-Corte costituzionale (il-Qorti Kostituzzjonali). Il-qorti tar-rinviju ma tidhirx li taqbel mal-konstatazzjoni tal-Corte costituzionale (il-Qorti Kostituzzjonali) li d-dritt Taljan inkwistjoni huwa konformi mad-Direttiva dwar il-Ħin tax-Xogħol.
19. L-ebda waħda mill-proċeduri kontenzjużi preċedenti fl-Italja dwar il-liġi inkwistjoni ma tat lok għal rinviji għal deċiżjoni preliminari. Huwa għalhekk għall-ewwel darba li l-Qorti tal-Ġustizzja hija mistiedna tiċċara jekk l-Istati Membri jistgħux jagħżlu li jipprevjenu l-monetizzazzjoni tad-dritt għal-leave annwali bil-ħlas bil-mod kif għamlet l-Italja fis-settur pubbliku.
20. Hija meħtieġa kjarifika preliminari qabel ma nkompli l-analiżi tiegħi. Skont it-tqassim tal-kompetenzi bejn il-Qorti tal-Ġustizzja u l-qrati nazzjonali fil-kuntest ta’ proċeduri għal deċiżjoni preliminari, il-Qorti tal-Ġustizzja ma tistax tinterpreta d-dritt nazzjonali; hija għandha tieħu inkunsiderazzjoni l-kuntest fattwali u leġiżlattiv kif deskritt fid-digriet tar-rinviju (14).
21. Għalhekk, fid-dawl ta’ dak li ġie espost fid-digriet tar-rinviju għal deċiżjoni preliminari, ser nitlaq mill-fehim li ġej tal-liġi Taljana. Bl-għan li tiġi evitata l-monetizzazzjoni tad-dritt għal-leave annwali bil-ħlas fis-settur pubbliku, iżda wkoll bl-għan li tħeġġeġ lill-ħaddiema jieħdu effettivament tali leave, il-liġi Taljana kienet tipprojbixxi l-konverżjoni f’somma ta’ flus tad-drittijiet mhux użati għal-leave annwali bil-ħlas. Kif interpretata fil-ġurisprudenza, inkluż mill-Corte Costituzionale (il-Qorti Kostituzzjonali), din il-liġi ma tidhirx li tipprojbixxi l-monetizzazzjoni fiċ-ċirkustanzi kollha, iżda biss meta l-ħaddiema kellhom il-possibbiltà li jippjanaw l-użu tal-leave annwali bil-ħlas tagħhom.
22. Permezz taż-żewġ domandi tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi, essenzjalment, jekk l-Artikolu 7 tad-Direttiva dwar il-Ħin tax-Xogħol jipprojbixxix tali dritt nazzjonali u, jekk dan ma jkunx il-każ, jekk huwiex il-ħaddiem jew min jimpjega li għandu jipprova li l-ħaddiem kellu possibbiltà reali li jieħu leave annwali bil-ħlas. Ser nittratta dawn id-domandi waħda wara l-oħra.
A. L-ewwel domanda
23. Permezz tal-ewwel domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi, essenzjalment, jekk l-Artikolu 7 tad-Direttiva dwar il-Ħin tax-Xogħol jipprekludix leġiżlazzjoni nazzjonali li ma tippermettix il-monetizzazzjoni tal-leave annwali bil-ħlas mhux użat fi tmiem ir-relazzjoni ta’ impjieg.
24. Ser nindirizza din id-domanda bil-mod li ġej. L-ewwel, ser nevalwa f’liema kundizzjonijiet id-Direttiva dwar il-Ħin tax-Xogħol tipprovdi għad-dritt għall-monetizzazzjoni tal-leave annwali mhux użat. Wara, ser nuri li dik id-direttiva tiffavorixxi l-użu effettiv tal-leave annwali bil-ħlas, li huwa konsistenti mal-benefiċċji li jagħti lis-saħħa tal-ħaddiema. Fl-aħħar, ser neżamina jekk leġiżlazzjoni nazzjonali bħal dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali tistax tiġi adottata sabiex tħeġġeġ lill-ħaddiema jieħdu effettivament il-leave annwali bil-ħlas.
1. Meta hemm dritt għall-benefiċċji bħala kumpens?
25. Il-qorti tar-rinviju tirreferi għas-sentenza job-medium sabiex tispjega d-dubji tagħha dwar il-kompatibbiltà tal-leġiżlazzjoni Taljana mad-Direttiva dwar il-Ħin tax-Xogħol. Hija tikkwota l-punt li ġej ta’ din is-sentenza: “Minn ġurisprudenza stabbilita jirriżulta wkoll li l-Artikolu 7(2) tad‑Direttiva dwar il-Ħin tax-Xogħol ma jistabbilixxi ebda kundizzjoni għall-għoti tad-dritt għal kumpens finanzjarju ħlief dik relatata mal-fatt, minn naħa, li r-relazzjoni ta’ xogħol tkun intemmet u, min-naħa l-oħra, li l-ħaddiem ma jkunx ħa l-leave annwali kollu li għalih huwa kien intitolat fid-data meta din ir-relazzjoni ntemmet.” (15)
26. Minn din il-konstatazzjoni jirriżulta li l-Istati Membri ma jistgħux jintroduċu kundizzjonijiet supplimentari sabiex ikun hemm intitolament għall-benefiċċji bħala kumpens.
27. Fir-rigward tal-ewwel kundizzjoni, li torbot il-benefiċċji bħala kumpens mat-terminazzjoni tar-relazzjoni ta’ impjieg, il-ġurisprudenza tikkonferma li, jekk il-leave annwali bil-ħlas jingħata abbażi ta’ perijodu ta’ referenza (li huwa ġeneralment ta’ 12-il xahar), il-monetizzazzjoni ma tistax isseħħ matul jew fi tmiem dan il-perijodu ta’ referenza (16). Il-Qorti tal-Ġustizzja spjegat li, jekk il-leave ma jintużax sa tmiem dan il-perijodu għal raġunijiet li ma jistgħux jiġu attribwiti lill-ħaddiem, għandu jkun hemm perijodu ta’ rrimandar (17). Jekk il-ħaddiem ikun għadu impjegat, huwa ma jistax jitlob il-benefiċċji bħala kumpens.
28. Għaldaqstant, il-benefiċċji bħala kumpens ma humiex dritt awtonomu mogħti lill-ħaddiema mid-Direttiva dwar il-Ħin tax-Xogħol; ħaddiem ma jistax jagħżel li jieħu benefiċċji bħala kumpens minflok leave annwali bil-ħlas. Huwa biss fil-każ fejn ir-relazzjoni ta’ impjieg tiġi tterminata li l-Artikolu 7(2) tad-Direttiva dwar il-Ħin tax-Xogħol jippermetti li l-leave annwali bil-ħlas jiġi ssostitwit bil-benefiċċji bħala kumpens (18).
29. Barra minn hekk, il-benefiċċji bħala kumpens huma biss eċċezzjoni (19) u, kif espress fit-tieni kundizzjoni fis-sentenza job-medium (20), jiddependu fuq l-eżistenza tal-intitolament tal-leave annwali fil-mument meta jintalbu l-benefiċċji bħala kumpens: jeżistu biss jekk il-ħaddiem ma jkunx ħa l-leave annwali kollu li kien intitolat għalih fid-data li fiha r-relazzjoni ta’ impjieg tkun intemmet.
30. Għalhekk, id-dritt għall-benefiċċji bħala kumpens jeżisti biss jekk l-intitolament għal-leave annwali bil-ħlas ikun għadu jeżisti.
31. Dak l-intitolament għal-leave annwali bil-ħlas jirriżulta direttament mid-Direttiva dwar il-Ħin tax-Xogħol, abbażi tal-eżistenza stess tar-relazzjoni ta’ impjieg, u l-Istati Membri ma jistgħux iżidu kundizzjonijiet addizzjonali sabiex ikun hemm dan id-dritt (21). Madankollu, l-Istati Membri jistgħu jimponu kundizzjonijiet għall-eżerċizzju tad-dritt għal-leave annwali (22). F’dan ir-rigward, huma jistgħu jqisu li d-dritt miksub jiskadi jekk ma jintużax f’ċertu terminu. Għalhekk, l-Istati Membri jistgħu jistabbilixxu limiti għat-tul tal-perijodu ta’ rrimandar tal-leave annwali mhux użat (23).
32. Fis-sentenza Max-Planck Gesellschaft, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li “l-Artikolu 7(1) tad-[Direttiva dwar il-Ħin tax-Xogħol] ma jipprekludix, bħala prinċipju, leġiżlazzjoni nazzjonali li tipprevedi modalitajiet ta’ eżerċizzju tad-dritt għal-leave annwali mħallas espressament mogħti minn din id-direttiva, li tinkludi wkoll it-telf tal-imsemmi dritt fl-aħħar ta’ perijodu ta’ referenza jew ta’ perijodu ta’ rrimandar, sakemm, madankollu, il-ħaddiem li tilef id-dritt tiegħu għal-leave annwali mħallas kellu effettivament il-possibbiltà li jeżerċita d-dritt mogħti lilu mill-imsemmija direttiva” (24).
33. Il-konklużjoni li tirriżulta mill-kunsiderazzjonijiet preċedenti hija li, meta r-relazzjoni ta’ impjieg tintemm, id-Direttiva dwar il-Ħin tax-Xogħol mhux dejjem tipprekludi t-telf tal-leave annwali bil-ħlas mhux użat.
34. Jekk id-dritt għal-leave annwali mhux użat ikun skada fil-mument tat-terminazzjoni tar-relazzjoni ta’ impjieg, ma jeżistix dritt sekondarju għall-benefiċċji bħala kumpens.
35. Fis-sentenza job-medium, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li waqfien volontarju mix-xogħol ma jistax jikkostitwixxi fih innifsu raġuni għar-rifjut tal-benefiċċji bħala kumpens. Madankollu, din il-kawża kienet tikkonċerna s-sitwazzjoni li fiha kien jeżisti l-intitolament għal-leave annwali (25). Kieku d-dritt għal-leave annwali kien skada jew waqaf jeżisti għal xi raġuni, il-ħaddiem ma setax jitlob benefiċċji bħala kumpens fi tmiem ir-relazzjoni ta’ impjieg.
36. Il-possibbiltà li jiġi ttollerat tali telf ta’ benefiċċji bħala kumpens tiddependi mill-verifika li l-ħaddiem effettivament kellu l-opportunità li jeżerċita d-dritt tiegħu għal-leave annwali bil-ħlas. Din hija r-raġuni għalfejn tali telf ma jistax ikun awtomatiku (26).
37. Kif spjegat il-Qorti tal-Ġustizzja, meta l-ħaddiem ikun naqas milli jieħu l-leave annwali bil-ħlas tiegħu jew tagħha b’mod deliberat u b’għarfien sħiħ tal-konsegwenzi li jirriżultaw minn dan, wara li jkun ngħata l-opportunità li jeżerċita effettivament id-dritt tiegħu jew tagħha għalih, iżda mingħajr ma l-persuna li timpjega tkun meħtieġa li ġġiegħel lill-ħaddiem effettivament jeżerċita dak id-dritt, l-Artikolu 7(1) u (2) tad-Direttiva dwar il-Ħin tax-Xogħol kif ukoll l-Artikolu 31(2) tal-Karta ma jipprekludux it-telf ta’ dan id-dritt jew, fil-każ tat-terminazzjoni tar-relazzjoni ta’ impjieg, l-assenza korrispondenti ta’ benefiċċji bħala kumpens għal-leave annwali bil-ħlas mhux meħud (27).
38. Minbarra r-rekwiżit li l-ħaddiem kellu opportunità reali li juża l-leave annwali tiegħu, il-Qorti tal-Ġustizzja enfasizzat ukoll il-ħtieġa li min jimpjega jinforma lill-ħaddiem ikkonċernat bit-telf eventwali tal-intitolament tiegħu (28).
39. Għaldaqstant, id-dritt għall-benefiċċji bħala kumpens ma huwiex dritt awtonomu li jagħti lill-ħaddiem għażla bejn it-teħid tal-leave annwali jew jirċievi kumpens finanzjarju jekk ma jieħdux. Minflok, huwa dritt li jiddependi fuq l-eżistenza tal-intitolament għal-leave annwali bil-ħlas, li l-Istati Membri huma intitolati jillimitaw it-tul tiegħu.
40. In-natura sussidjarja tal-benefiċċji bħala kumpens tirriżulta loġikament mill-għan tal-leave annwali, li huwa li tiġi protetta s-saħħa tal-ħaddiema billi tinħoloq opportunità ta’ serħan mix-xogħol. Konsegwentement, skont l-Artikolu 7(1) tad-Direttiva dwar il-Ħin tax-Xogħol, il-leave annwali bil-ħlas għandu bħala prinċipju jittieħed effettivament (29). Fit-taqsima li ġejja, ser nuri fil-qosor li l-leave annwali huwa verament ta’ benefiċċju jekk jittieħed effettivament, qabel ma nitratta l-kwistjoni dwar jekk l-Istati Membri jistgħux jadottaw miżuri, bħal dawk f’dan il-każ, sabiex jinkoraġġixxu t-teħid effettiv tal-leave annwali.
2. Il-benefiċċji tal-leave annwali bil-ħlas
41. Il-preferenza għall-użu effettiv tal-leave annwali bil-ħlas meta mqabbel mal-monetizzazzjoni tiegħu, riflessa fil-kliem tal-Artikolu 7 tad-Direttiva dwar il-Ħin tax-Xogħol (30), hija ġġustifikata mill-għan tad-dritt għal-leave annwali bil-ħlas. Kif tispjega l-ġurisprudenza, l-għan ta’ dak id-dritt huwa li jippermetti lill-ħaddiem jistrieħ mit-twettiq tax-xogħol li huwa meħtieġ li jwettaq skont il-kuntratt ta’ impjieg tiegħu u li jkollu perijodu ta’ serħan u ta’ delizzji (31).
42. Il-Qorti tal-Ġustizzja ripetutament qieset li l-effett li l-leave annwali bil-ħlas għandu fuq is-sigurtà u fuq is-saħħa tal-ħaddiem huwa ta’ benefiċċju sħiħ jekk jittieħed fis-sena prevista għal dan l-għan.
43. Barra minn hekk, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li l-importanza ta’ dan il-perijodu ta’ mistrieħ tibqa’ wkoll jekk jittieħed matul perijodu sussegwenti (32). Madankollu, fis-sentenza KHS, il-Qorti tal-Ġustizzja qieset li, lil hinn minn ċertu limitu temporali, “il-leave annwali ma jibqax ikollu effett pożittiv għall-ħaddiem bħala perijodu ta’ mistrieħ u jsir sempliċement perijodu ta’ serħan u ta’ delizzji” . (33) Din il-konstatazzjoni tiġġustifika l-possibbiltà għall-Istati Membri li jillimitaw it-tul tal-perijodu ta’ rrimandar tal-leave annwali mhux użat (34).
44. Riċerka empirika ssostni l-pożizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja f’dan ir-rigward.
45. Jidher li hemm qbil komuni fil-letteratura li l-mistrieħ li jmur lil hinn minn dak ta’ kuljum u ta’ kull ġimgħa huwa ta’ benefiċċju għas-saħħa u għall-benesseri tal-ħaddiema (35). Dawn il-benefiċċji jikkonċernaw kemm il-leave għal żmien qasir (36) kif ukoll il-leave fit-tul (37).
46. Dak li jista’ jkun inqas magħruf jew inqas issuspettat huwa li dawn il-benefiċċji huma għal żmien qasir (38). Uħud mill-effetti ta’ benefiċċju “jisparixxu fi żmien xahar minn meta jirritorna x-xogħol” (39).
47. Minn dawn l-istudji jista’ jiġi dedott li l-leave annwali bil-ħlas huwa l-iktar ta’ benefiċċju jekk jittieħed b’mod frekwenti, b’perijodi iqsar u oħrajn itwal ta’ waqfien mix-xogħol matul is-sena. Fi kwalunkwe każ, ir-riċerka tikkonferma li huwa importanti li jittieħed il-leave annwali bil-ħlas matul is-sena ta’ referenza.
48. Anki jekk wieħed jista’ jagħżel li jakkumula l-leave annwali bil-ħlas għal raġunijiet personali differenti (vjaġġ importanti, familja remota, eċċ.), huwa kontestabbli, mingħajr ma tiġi kkontestata din l-għażla personali, li dan ikun ta’ benefiċċju mill-perspettiva tar-restawr tal-forza tax-xogħol.
49. Barra minn hekk, għalkemm in-nuqqas ta’ użu sħiħ tal-leave annwali bil-ħlas jista’ jwassal għal żieda fid-dħul, madankollu dan kien marbut ma’ ħsara lill-kwalità tal-ħajja (deterjorament sinjifikattiv tas-sodisfazzjon biż-żmien għad-delizzji u għas-saħħa, flimkien ma’ żieda fl-assenzi mix-xogħol minħabba mard) (40).
50. L-eżerċizzju effettiv tad-dritt għal-leave annwali bil-ħlas jikkostitwixxi għalhekk mezz importanti għall-ħaddiema sabiex jirkupraw l-enerġija mentali u fiżika tagħhom u, b’mod iktar ġenerali, sabiex jikkontribwixxu għas-saħħa tagħhom fuq il-post tax-xogħol u barra minnu.
51. Dawn il-konstatazzjonijiet jikkorroboraw il-ġurisprudenza li tgħid li, lil hinn minn ċertu perijodu ta’ rrimandar, il-leave annwali ma jipproduċix iktar effett pożittiv għall-ħaddiem bħala perijodu ta’ mistrieħ u jikkostitwixxi biss perijodu ta’ serħan u ta’ delizzji (41). Hija tiġġustifika wkoll il-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja li tgħid li l-perijodu minimu ta’ leave annwali bil-ħlas ma jistax jiġi ssostitwit b’benefiċċji bħala kumpens, ħlief fil-każ ta’ terminazzjoni tar-relazzjoni ta’ impjieg. L-Artikolu 7(2) tad-Direttiva dwar il-Ħin tax-Xogħol huwa intiż ukoll biex jiżgura li l-ħaddiema jkunu jistgħu jibbenefikaw minn mistrieħ effettiv, bl-għan ta’ protezzjoni effettiva tas-sigurtà u tas-saħħa tagħhom (42).
3. L-Istati Membri jistgħu jillimitaw id-dritt għal benefiċċji bħala kumpens?
52. Għalhekk, l-Istati Membri huma awtorizzati jinkoraġġixxu l-użu effettiv tal-leave annwali bil-ħlas minflok il-monetizzazzjoni tiegħu billi jintroduċu termini għat-tul tad-dritt miksub għal-leave annwali (billi jiffissaw limitu għat-tul tal-perijodu ta’ rrimandar). L-Istati Membri jistgħu jippruvaw jilħqu l-istess għan b’diversi modi, inkluż billi jadottaw liġi bħal dik inkwistjoni f’dan il-każ?
53. Għażla waħda għall-Qorti tal-Ġustizzja hija li tiddeċiedi li l-iffissar ta’ terminu għall-perijodi ta’ rrimandar, li fi tmiemu d-drittijiet għall-jiem mhux użati jiskadu, huwa l-uniku mod aċċettabbli għall-Istati Membri sabiex jinkoraġġixxu lill-ħaddiema jagħmlu użu effettiv tal-leave annwali bil-ħlas.
54. Madankollu, fil-qasam tal-kompetenzi kondiviżi, bħal dak li fiha ġiet adottata d-Direttiva dwar il-Ħin tax-Xogħol, il-leġiżlatur tal-Unjoni għażel li ma jirregolax il-karatteristiċi partikolari li permezz tagħhom il-ħaddiema jistgħu jiġu mħeġġa jieħdu effettivament leave annwali bil-ħlas. Hija kienet indikat biss preferenza ċara għall-użu tiegħu, fid-dawl tal-monetizzazzjoni tal-leave bħala dritt sekondarju. F’tali ċirkustanzi, l-Istati Membri jżommu l-fakultà li jagħżlu regoli xierqa sabiex jinċentivaw lill-ħaddiema jagħmlu użu mill-ħin ta’ mistrieħ annwali tagħhom. Dan ifisser li l-limiti għall-perijodi ta’ rrimandar ma jistgħux jitqiesu bħala l-unika possibbiltà li jiġi inkoraġġut l-użu effettiv tal-leave annwali bil-ħlas matul is-sena ta’ referenza li matulha huwa previst li jintuża dak il-leave. Madankollu, kwalunkwe għażla leġiżlattiva magħżula mill-Istati Membri għandha ssir skont id-Direttiva dwar il-Ħin tax-Xogħol, kif interpretata mill-Qorti tal-Ġustizzja.
55. Id-dritt nazzjonali, bħall-Artikolu 5(8) tad-Digriet Leġiżlattiv Nru 95, jissodisfa r-rekwiżiti tal-Artikolu 7 tad-Direttiva dwar il-Ħin tax-Xogħol?
56. Id-dritt Taljan, tal-inqas kif interpretat mill-Corte costituzionale (il-Qorti Kostituzzjonali) tagħha, jidher li għandu l-għan li jinkoraġġixxi l-użu effettiv tal-leave annwali. Huwa għalhekk li, minbarra l-preżervazzjoni tal-iffrankar pubbliku, hija introduċiet ir-regola li l-perijodi ta’ leave annwali bil-ħlas mhux użati ma jistgħux jiġu monetizzati.
57. Kif interpretata mill-Corte costituzionale (il-Qorti Kostituzzjonali), il-liġi Taljana tipprevjeni lill-ħaddiema milli jitolbu benefiċċji bħala kumpens għal-leave annwali mhux użat jekk huma kienu jafu bil-mument meta r-relazzjoni ta’ impjieg tagħhom kienet ser tkun itterminata u setgħu għalhekk jippjanaw li jużaw il-leave annwali qabel dan il-mument. Tali leġiżlazzjoni tinkoraġġixxi lill-ħaddiema jieħdu l-leave annwali matul is-sena ta’ referenza (43).
58. Fid-dawl tal-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja (44), il-leġiżlazzjoni Taljana tista’ tkun konformi mal-Artikolu 7 tad-Direttiva dwar il-Ħin tax-Xogħol jekk jiġu ssodisfatti l-kundizzjonijiet li ġejjin. L-ewwel, il-projbizzjoni li jintalab kumpens finanzjarju ma tistax tkopri d-dritt għal-leave annwali miksub għas-sena ta’ referenza li matulha sseħħ it-terminazzjoni tax-xogħol. It-tieni, il-ħaddiem għandu jkollu l-opportunità li jieħu l-leave annwali bil-ħlas matul is-snin ta’ referenza preċedenti, inkluż matul il-perijodu ta’ rrimandar minimu. It-tielet, min jimpjega kien ħeġġeġ lill-ħaddiem jieħu l-leave annwali. Ir-raba’, min jimpjega kien informa lill-ħaddiem li l-leave annwali bil-ħlas mhux użat ma setax jiġi akkumulat sabiex jiġi ssostitwit b’benefiċċji bħala kumpens fil-mument tat-terminazzjoni tar-relazzjoni ta’ impjieg.
59. Hija l-qorti nazzjonali li għandha tevalwa jekk id-dritt Taljan rilevanti jistax jiġi interpretat b’dan il-mod u jekk il-kundizzjonijiet elenkati humiex issodisfatti f’dan il-każ.
60. Għalhekk nipproponi li l-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi għall-ewwel domanda tal-qorti tar-rinviju fis-sens li l-Artikolu 7 tad-Direttiva dwar il-Ħin tax-Xogħol ma jipprekludix dritt nazzjonali li ma jippermettix il-monetizzazzjoni tal-leave annwali bil-ħlas mhux użat fi tmiem ir-relazzjoni ta’ impjieg, meta:
– il-projbizzjoni tal-obbligu ta’ benefiċċji bħala kumpens ma tkoprix id-dritt għal-leave annwali miksub għas-sena ta’ referenza li matulha sseħħ it-terminazzjoni tax-xogħol;
– il-ħaddiem kellu l-opportunità effettiva li jieħu l-leave annwali bil-ħlas matul is-snin ta’ referenza preċedenti, inkluż matul il-perijodu ta’ rrimandar minimu;
– min jimpjega ħeġġeġ lill-ħaddiem jieħu l-leave annwali bil-ħlas;
– min iħaddem informa lill-ħaddiem li l-leave annwali bil-ħlas mhux użat ma jistax jiġi akkumulat biex jiġi sostitwit minn benefiċċji bħala kumpens fil-mument tat-terminazzjoni tar-relazzjoni ta’ impjieg.
B. It-tieni domanda
61. Permezz tat-tieni domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju essenzjalment tistaqsi min għandu l-oneru tal-prova billi juri li l-kundizzjonijiet enumerati fil-punt preċedenti huma ssodisfatti – il-ħaddiem jew min jimpjega.
62. Il-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja li tinterpreta l-Artikolu 7 tad-Direttiva dwar il-Ħin tax-Xogħol tinkludi ċerti elementi li jipprovdu indikazzjonijiet sabiex tingħata risposta għal din id-domanda. Pereżempju, fis-sentenza Fraport, il-Qorti tal-Ġustizzja qieset li hija l-qorti nazzjonali li għandha tivverifika jekk min jimpjega ssodisfax, fi żmien xieraq, l-obbligi tiegħu li jinforma lill-ħaddiem bil-leave u li stiednu jieħu dan il-leave (45). Għaldaqstant, huwa min jimpjega li għandu jipprova li huwa rrispetta l-obbligi tiegħu stess.
63. Minn ġurisprudenza stabbilita jirriżulta wkoll li, fil-każ li l-persuna li timpjega ma tkunx f’pożizzjoni li turi li użat id-diliġenza kollha meħtieġa sabiex tippermetti lill-ħaddiem jieħu effettivament il-leave annwali bil-ħlas li huwa intitolat għalih, it-telf tad-dritt għal tali leave fil-każ tat-terminazzjoni tar-relazzjoni ta’ impjieg u l-assenza korrispondenti ta’ ħlas ta’ benefiċċji bħala kumpens għal-leave annwali bil-ħlas mhux meħud jikkostitwixxu ksur tal-Artikolu 7(2) tad-Direttiva dwar il-Ħin tax-Xogħol (46).
64. Fi kliem ieħor, l-oneru tal-prova ma jaqax fuq il-ħaddiem, iżda fuq min iħaddem.
65. Għalhekk nipproponi li b’risposta għat-tieni domanda magħmula, il-Qorti tal-Ġustizzja tiddeċiedi li l-Artikolu 7(2) tad-Direttiva dwar il-Ħin tax-Xogħol jeżiġi li min jimpjega juri li huwa ppermetta u ħeġġeġ lill-ħaddiem jieħu l-leave, informah li l-monetizzazzjoni ma tkunx possibbli fil-mument tat-terminazzjoni tar-relazzjoni ta’ impjieg u li l-ħaddiem xorta waħda għażel li ma jiħux il-leave annwali. Fil-każ fejn min iħaddem ma jagħmilx dan, għandu jitħallas kumpens lill-ħaddiem.
IV. Konklużjoni
66. Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, nipproponi li l-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi għad-domandi preliminari magħmula mit-Tribunale di Lecce (il-Qorti Distrettwali ta’ Lecce, l-Italja) kif ġej:
(1) L-Artikolu 7 tad-Direttiva 2003/88/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tal‑4 ta’ Novembru 2003 li tikkonċerna ċerti aspetti tal-organizzazzjoni tal-ħin tax-xogħol,
ma tipprekludix leġiżlazzjoni nazzjonali li ma tippermettix il-monetizzazzjoni tal-leave annwali bil-ħlas mhux użat fi tmiem ir-relazzjoni ta’ impjieg, meta:
– il-projbizzjoni tal-obbligu ta’ benefiċċji bħala kumpens ma tkoprix id-dritt għal-leave annwali miksub għas-sena ta’ referenza li matulha sseħħ it-terminazzjoni tax-xogħol;
– il-ħaddiem kellu l-opportunità effettiva li jieħu l-leave annwali bil-ħlas tiegħu matul is-snin ta’ referenza preċedenti, inkluż matul il-perijodu ta’ rrimandar minimu;
– min jimpjega ħeġġeġ lill-ħaddiem jieħu l-leave annwali bil-ħlas;
– min jimpjega informa lill-ħaddiem li l-leave annwali bil-ħlas mhux meħud ma jistax jiġi akkumulat sabiex jiġi ssostitwit b’benefiċċji bħala kumpens fil-mument tat-terminazzjoni tar-relazzjoni ta’ impjieg.
(2) L-Artikolu 7(2) tad-Direttiva 2003/88
jeżiġi li min iħaddem juri li huwa ppermetta u inkoraġġixxa lill-ħaddiem li jieħu l-leave, informah li l-monetizzazzjoni ma tkunx possibbli fil-mument tat-terminazzjoni tar-relazzjoni ta’ impjieg u li l-ħaddiem xorta waħda għażel li ma jiħux il-leave annwali.
Fil-każ fejn min iħaddem ma jagħmilx dan, għandu jitħallas kumpens lill-ħaddiem.