Language of document : ECLI:EU:T:2022:276

WYROK SĄDU (dziesiąta izba w składzie powiększonym)

z dnia 4 maja 2022 r.(*)

Pomoc państwa – Transport lotniczy – Środek wsparcia przyjęty przez Rumunię – Pomoc na ratowanie spółki TAROM – Decyzja o niewnoszeniu zastrzeżeń – Skarga o stwierdzenie nieważności – Status zainteresowanego – Naruszenie praw proceduralnych – Dopuszczalność – Wytyczne dotyczące pomocy państwa na ratowanie i restrukturyzację przedsiębiorstw niefinansowych znajdujących się w trudnej sytuacji – Środek mający na celu uniknięcie trudności społecznych lub zaradzenie niedoskonałości rynku – Zasada udzielenia pomocy „pierwszy i ostatni raz” – Wpływ wcześniejszej pomocy przyznanej przed przystąpieniem Rumunii do Unii – Poważne trudności – Obowiązek uzasadnienia

W sprawie T‑718/20,

Wizz Air Hungary Légiközlekedési Zrt. (Wizz Air Hungary Zrt.), z siedzibą w Budapeszcie (Węgry), którą reprezentują adwokaci E. Vahida, S. Rating i I.‑G. Metaxas‑Maranghidis,

strona skarżąca,

przeciwko

Komisji Europejskiej, którą reprezentują L. Flynn, V. Bottka i I. Barcew, w charakterze pełnomocników,

strona pozwana,

SĄD (dziesiąta izba w składzie powiększonym),

w składzie: S. Papasavvas, prezes, A. Kornezov, E. Buttigieg, G. Hesse i D. Petrlík (sprawozdawca), sędziowie,

sekretarz: I. Pollalis, administrator,

uwzględniając pisemny etap postępowania,

po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 6 grudnia 2021 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1        W skardze wniesionej na podstawie art. 263 TFUE skarżąca, Wizz Air Hungary Légiközlekedési  Zrt. (Wizz Air Hungary Zrt.), przedstawiła żądanie stwierdzenia nieważności decyzji Komisji C(2020) 1160 z dnia 24 lutego 2020 r., dotyczącej pomocy państwa SA.56244 (2020/N) – Rumunia – Pomoc na ratowanie TAROM (Dz.U. 2020, C 310, s. 3), w której Komisja Europejska, po pierwsze, nie wniosła zastrzeżeń wobec środka pomocy przyznanego przez Rumunię spółce Compania Nationala de Transporturi Aeriene Romane „TAROM SA” (zwanej dalej „spółką TAROM”) w postaci pożyczki w wysokości 175 952 000 lejów rumuńskich (RON) (około 36 660 000 EUR), podlegającej zwrotowi z upływem okresu sześciu miesięcy, a po drugie, uznała tę pomoc za zgodną z rynkiem wewnętrznym (decyzja ta zwana będzie dalej „zaskarżoną decyzją”).

 Okoliczności poprzedzające powstanie sporu i zaskarżona decyzja

2        Spółka TAROM jest rumuńskim przedsiębiorstwem lotniczym posiadającym jedną bazę operacyjną znajdującą się w międzynarodowym porcie lotniczym OTP Henri‑Coandă w Bukareszcie (Rumunia). Przedsiębiorstwo to prowadzi działalność głównie w zakresie przewozu lotniczego pasażerów, towarów i poczty. Na początku 2020 r. spółka TAROM zatrudniała 1795 osób i posiadała flotę 25 statków powietrznych. Spółka TAROM obsługiwała połączenia zarówno krajowe, jak i międzynarodowe.

3        W dniu 19 lutego 2020 r. Rumunia zgłosiła Komisji plan pomocy na ratowanie spółki TAROM, mającej postać pożyczki przeznaczonej na zaspokojenie bieżących potrzeb finansowych tej spółki w wysokości 175 952 000 RON (około 36 660 000 EUR), podlegającej zwrotowi z upływem okresu sześciu miesięcy, z możliwością wcześniejszej częściowej spłaty (zwanej dalej „środkiem pomocy”).

4        Komisja stwierdziła, że sytuacja finansowa spółki TAROM uległa znacznemu pogorszeniu w ciągu pięciu poprzednich lat, i podkreśliła, że straty skumulowane w latach 2004–2019 wyniosły 3 362 130 000 RON (około 715 350 000 EUR), a tym samym przekroczyły połowę kwoty kapitału zakładowego spółki TAROM.

5        Jeśli chodzi o sytuację sieci transportowych w Rumunii, Komisja wskazała, że stan ogólny i poziom niezawodności rumuńskich sieci kolejowych i drogowych są niezadowalające oraz że zasadnicze znaczenie dla rozwoju regionalnego w tym kraju nadal ma transport lotniczy, a w szczególności połączenia krajowe obsługiwane przez spółkę TAROM.

6        Komisja wskazała, że zdaniem Rumunii opuszczenie rynku przez spółkę TAROM nie pozwoliłoby na zapewnienie lotów związanych z już dokonanymi rezerwacjami, przy czym konkurenci spółki TAROM nie byliby w stanie wznowić odnośnych połączeń w krótkim terminie, oraz że miałoby to niekorzystne skutki dla wielu przedsiębiorstw, w tym przede wszystkim dla krajowych portów lotniczych.

7        W ramach analizy środka pomocy Komisja uznała, że stanowi on pomoc państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE.

8        W drugiej kolejności Komisja zbadała, czy ów środek pomocy jest zgodny z rynkiem wewnętrznym na podstawie art. 107 ust. 3 lit. c) TFUE.

9        Po pierwsze, w motywach 52–57 zaskarżonej decyzji Komisja uznała, że spółka TAROM jest przedsiębiorstwem zagrożonym w rozumieniu wytycznych dotyczących pomocy państwa na ratowanie i restrukturyzację przedsiębiorstw niefinansowych znajdujących się w trudnej sytuacji (Dz.U. 2014, C 249, s. 1, zwanych dalej „wytycznymi”).

10      Po drugie, w motywach 58–65 zaskarżonej decyzji Komisja stwierdziła, że informacje dostarczone przez Rumunię wykazują, iż środek pomocy spełnia warunek przewidziany w pkt 43–52 wytycznych, zgodnie z którym pomoc państwa powinna przyczyniać się do osiągnięcia celu leżącego we wspólnym interesie.

11      Po trzecie, w motywach 66–77 zaskarżonej decyzji Komisja uznała, że środek pomocy był odpowiedni do osiągnięcia zamierzonego celu, a mianowicie uniknięcia upadłości spółki TAROM.

12      Po czwarte, w motywach 78–85 tej decyzji Komisja uznała, że środek pomocy jest proporcjonalny do zapotrzebowania spółki TAROM na środki pieniężne w okresie sześciu miesięcy.

13      Po piąte, w motywach 86–89 zaskarżonej decyzji Komisja stwierdziła, że spełniony został warunek, aby pomoc została udzielona „pierwszy i ostatni raz”, którego przestrzegania wymaga się w pkt 70–74 wytycznych.

14      W konsekwencji Komisja postanowiła nie wnosić zastrzeżeń wobec środka pomocy ze względu na to, że jest on zgodny z rynkiem wewnętrznym w myśl art. 107 ust. 3 lit. c) TFUE.

 Żądania stron

15      Skarżąca wnosi do Sądu o:

–        stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji;

–        obciążenie Komisji kosztami postępowania.

16      Komisja wnosi do Sądu o:

–        oddalenie skargi jako bezzasadnej;

–        obciążenie skarżącej kosztami postępowania.

 Co do prawa

 W przedmiocie dopuszczalności

17      Skarżąca podnosi, że ma czynną legitymację procesową oraz interes prawny jako zainteresowana strona w rozumieniu art. 108 ust. 2 TFUE oraz art. 1 lit. h) rozporządzenia Rady (UE) 2015/1589 z dnia 13 lipca 2015 r. ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. 108 [TFUE] (Dz.U. 2015, L 248, s. 9).

18      Komisja nie kwestionuje dopuszczalności skargi.

19      W tym względzie należy przypomnieć, że w sytuacji gdy, tak jak w niniejszej sprawie, Komisja wydaje decyzję o niewnoszeniu zastrzeżeń na podstawie art. 4 ust. 3 rozporządzenia 2015/1589, stwierdza ona nie tylko, że dane środki są zgodne z rynkiem wewnętrznym, ale także w sposób dorozumiany odmawia wszczęcia formalnego postępowania wyjaśniającego, przewidzianego w art. 108 ust. 2 TFUE oraz w art. 6 ust. 1 wspomnianego rozporządzenia (zob. analogicznie wyrok z dnia 27 października 2011 r., Austria/Scheucher‑Fleisch i in., C‑47/10 P, EU:C:2011:698, pkt 42 i przytoczone tam orzecznictwo). Jeżeli po badaniu wstępnym Komisja dojdzie do wniosku, że zgłoszony środek budzi wątpliwości co do jego zgodności z rynkiem wewnętrznym, zobowiązana jest na podstawie art. 4 ust. 4 rozporządzenia nr 2015/1589 wydać decyzję o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego przewidzianego w art. 108 ust. 2 TFUE oraz art. 6 ust. 1 rzeczonego rozporządzenia. Zgodnie z tym ostatnim przepisem w decyzji takiej wzywa się zainteresowane państwo członkowskie oraz inne strony zainteresowane do złożenia uwag w określonym terminie, który zazwyczaj nie jest dłuższy niż miesiąc (zob. analogicznie wyrok z dnia 24 maja 2011 r., Komisja/Kronoply i Kronotex, C‑83/09 P, EU:C:2011:341, pkt 46).

20      W przypadku gdy formalne postępowanie wyjaśniające nie zostanie wszczęte, zainteresowane strony, które mogłyby przedstawić uwagi na tym drugim etapie, nie mają takiej możliwości. Aby temu zaradzić, przyznano im prawo do zakwestionowania przed sądem Unii decyzji o niewszczynaniu formalnego postępowania wyjaśniającego wydanej przez Komisję. Tak więc skarga o stwierdzenie nieważności decyzji wydanej na podstawie art. 108 ust. 3 TFUE wniesiona przez zainteresowaną stronę w rozumieniu art. 108 ust. 2 TFUE jest dopuszczalna, jeżeli autor tej skargi zmierza do ochrony praw procesowych, które wywodzi z tego ostatniego postanowienia [wyroki: z dnia 18 listopada 2010 r., NDSHT/Komisja, C‑322/09 P, EU:C:2010:701, pkt 56; z dnia 9 czerwca 2021 r., Ryanair/Komisja (Condor – Covid‑19), T‑665/20, EU:T:2021:344, pkt 26].

21      Do takich zainteresowanych stron zaliczają się, w świetle art. 1 lit. h) rozporządzenia 2015/1589, w szczególności przedsiębiorstwa konkurencyjne wobec beneficjenta środka pomocy [zob. podobnie wyroki: z dnia 3 września 2020 r., Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten in Nederland i in./Komisja, C‑817/18 P, EU:C:2020:637, pkt 50; z dnia 9 czerwca 2021 r., Ryanair/Komisja (Condor – Covid‑19), T‑665/20, EU:T:2021:344, pkt 28].

22      W niniejszej sprawie należy zaznaczyć, że między skarżącą a spółką TAROM, będącą beneficjentem pomocy, istnieje stosunek konkurencji. Skarżąca podniosła bowiem, co nie zostało zakwestionowane, że w 2019 r. była największym przedsiębiorstwem lotniczym w Rumunii pod względem udziału w rynku wyrażonego jako procent oferowanych miejsc w samolotach. Jej udział wynosił 40,8% oferowanych miejsc w samolotach – podczas gdy udział spółki TAROM wynosił tylko 15,3% – przy czym przewoziła ona około 9,3 miliona pasażerów rocznie z Rumunii, do Rumuni oraz na trasach krajowych w tym państwie. Skarżąca podkreśliła również, że jej rozkład lotów na lato 2020 r., sporządzony przed wybuchem pandemii COVID‑19, obejmował 163 tras z 11 rumuńskich portów lotniczych.

23      Skarżąca jest zatem zainteresowaną stroną, mającą interes w zapewnieniu ochrony swych praw proceduralnych, które wywodzi z art. 108 ust. 2 TFUE.

24      Należy zatem uznać dopuszczalność skargi w zakresie, w jakim skarżąca powołuje się w niej na naruszenie swych praw proceduralnych.

25      Należy bowiem zaznaczyć, że na poparcie skargi skarżąca podnosi cztery zarzuty, dotyczące, po pierwsze, oczywistego błędu w ocenie przyczyniania się środka pomocy do osiągnięcia celu leżącego we wspólnym interesie, po drugie, naruszenia prawa i oczywistego błędu w ocenie w odniesieniu do warunku, aby pomoc została udzielona „pierwszy i ostatni raz”, po trzecie, istnienia poważnych trudności, które powinny były skłonić Komisję do wszczęcia formalnego postępowania wyjaśniającego, i po czwarte, naruszenia obowiązku uzasadnienia w rozumieniu art. 296 TFUE.

26      Na wstępie należy stwierdzić, że w zarzucie trzecim skarżąca wyraźnie zmierza do zapewnienia poszanowania swych praw proceduralnych. W tym względzie należy zresztą zauważyć, że w celu zapewnienia poszanowania swych praw proceduralnych skarżąca może podnieść zarzuty zmierzające do wykazania, że ocena informacji i danych, którymi Komisja dysponowała lub którymi mogła dysponować podczas wstępnego etapu badania zgłoszonego środka, powinna była wzbudzić wątpliwości co do zgodności tego środka z rynkiem wewnętrznym [zob. podobnie wyroki: z dnia 22 grudnia 2008 r., Régie Networks, C‑333/07, EU:C:2008:764, pkt 81; z dnia 9 lipca 2009 r., 3F/Komisja, C‑319/07 P, EU:C:2009:435, pkt 35; z dnia 9 czerwca 2021 r., Ryanair/Komisja (Condor – Covid‑19), T‑665/20, EU:T:2021:344, pkt 31].

27      Należy zatem stwierdzić, że zarzut trzeci jest dopuszczalny.

28      W odniesieniu do zarzutów pierwszego i drugiego należy uściślić, że skarżąca ma prawo, w celu wykazania naruszenia swoich praw proceduralnych ze względu na wątpliwości, jakie środek pomocy powinien był wzbudzić co do jego zgodności z rynkiem wewnętrznym, podnieść argumenty zmierzające do wykazania, że stwierdzenie zgodności tego środka z rynkiem wewnętrznym, do którego to wniosku doszła Komisja, było błędne, co a fortiori może świadczyć o tym, że Komisja powinna była przy swej ocenie zgodności tego środka z rynkiem wewnętrznym powziąć wątpliwości. W związku z tym Sąd jest uprawniony do zbadania argumentów odnoszących się do istoty sprawy, przedstawionych przez skarżącą w ramach zarzutów pierwszego i drugiego, aby sprawdzić, czy argumenty te mogły potwierdzać podniesiony przez nią wyraźnie zarzut dotyczący istnienia poważnych trudności uzasadniających wszczęcie postępowania, o którym mowa w art. 108 ust. 2 TFUE [zob. podobnie wyroki: z dnia 13 czerwca 2013 r., Ryanair/Komisja, C‑287/12 P, niepublikowany, EU:C:2013:395, pkt 57–60; z dnia 6 maja 2019 r., Scor/Komisja, T‑135/17, niepublikowany, EU:T:2019:287, pkt 77; z dnia 9 czerwca 2021 r., Ryanair/Komisja (Condor – Covid‑19), T‑665/20, EU:T:2021:344, pkt 32].

29      W odniesieniu do zarzutu czwartego, dotyczącego naruszenia obowiązku uzasadnienia, należy podkreślić, że naruszenie obowiązku uzasadnienia jest naruszeniem istotnych wymogów proceduralnych i stanowi bezwzględną przeszkodę procesową, którą sąd Unii powinien uwzględnić z urzędu, i nie odnosi się do materialnej zgodności z prawem zaskarżonej decyzji [wyrok z dnia 19 maja 2021 r., Ryanair/Komisja (TAP – COVID‑19), T‑465/20, EU:T:2021:284, pkt 29; zob. także podobnie wyrok z dnia 2 kwietnia 1998 r., Komisja/Sytraval i Brink’s France, C‑367/95 P, EU:C:1998:154, pkt 67].

 Co do istoty

30      W świetle analizy przedstawionej w pkt 25–29 powyżej należy najpierw zbadać zarzut trzeci.

 W przedmiocie zarzutu trzeciego, dotyczącego istnienia poważnych trudności, które powinny były skłonić Komisję do wszczęcia formalnego postępowania wyjaśniającego

31      Skarżąca utrzymuje, że Komisja przeprowadziła niewystarczającą i niekompletną analizę, po pierwsze, kwestii spełnienia warunku dotyczącego przyczynienia się ratowania spółki TAROM do realizacji celu leżącego we wspólnym interesie, a po drugie, kwestii spełnienia warunku, zgodnie z którym pomoc na ratowanie i restrukturyzację przedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji powinna zostać udzielona „pierwszy i ostatni raz”. W tym względzie odsyła ona do treści dwóch pierwszych zarzutów skargi i wywodzi z nich wniosek, że braki te świadczą o istnieniu poważnych trudności, które powinny były skłonić Komisję do wszczęcia formalnego postępowania wyjaśniającego.

32      Skarżąca podnosi również, że wynik postępowania wyjaśniającego w przedmiocie środka pomocy mógłby być inny, gdyby Komisja przestrzegała jej praw proceduralnych, umożliwiając jej przedstawienie uwag w przedmiocie tego środka i przekazanie tej instytucji informacji dotyczących okoliczności faktycznych lub innych kwestii.

–       Rozważania wstępne

33      Na wstępie należy zaznaczyć, że w świetle argumentacji skarżącej w ramach badania niniejszej skargi Sąd powinien ustalić, czy spełnione są obie przewidziane w wytycznych przesłanki, które warunkują uznanie pomocy na ratowanie zagrożonych przedsiębiorstw za zgodną z rynkiem wewnętrznym, a mianowicie przesłanka dotycząca przyczyniania się środka pomocy do realizacji celu leżącego we wspólnym interesie oraz przesłanka dotycząca udzielenia pomocy na ratowanie i restrukturyzację zagrożonych przedsiębiorstw „pierwszy i ostatni raz”.

34      Jeśli chodzi o pierwszą z tych przesłanek, Sąd uważa, że świetle wyroku z dnia 22 września 2020 r., Austria/Komisja (C‑594/18 P, EU:C:2020:742) należy zaznaczyć, iż z pkt 43 wytycznych wynika, iż aby dany środek pomocowy mógł zostać uznany za zgodny z rynkiem wewnętrznym na podstawie wytycznych, musi on przyczyniać się do osiągnięcia celu leżącego we wspólnym interesie. Zgodnie z tym samym punktem wymóg ten należy rozumieć jako warunek, w myśl którego środek taki powinien zmierzać do „zapobie[żenia] trudnościom społecznym lub zaradz[enia] niedoskonałości rynku”. Znajduje to potwierdzenie w pkt 44 tych wytycznych, zgodnie z którym państwa członkowskie muszą wykazać, że upadek beneficjenta mógłby wiązać się z poważnymi trudnościami społecznymi lub znaczącą niedoskonałością rynku. Treść tego wymogu wiąże się zatem z warunkiem przewidzianym w art. 107 ust. 3 lit. c) TFUE, zgodnie z którym środek pomocy musi być przeznaczony na ułatwianie rozwoju niektórych działań gospodarczych lub niektórych regionów gospodarczych, na co zresztą strony powołały się na rozprawie.

35      Wynika z tego, że sama istota wymogu przewidzianego w pkt 43 i 44 wytycznych nie jest sprzeczna z art. 107 ust. 3 lit. c) TFUE, czego zresztą żadna ze stron nie twierdzi, i że nakładając ten wymóg, wytyczne nie ograniczyły w sposób nieuzasadniony zakresu tego postanowienia w odniesieniu do badania zgodności środka pomocy państwa w rozumieniu wyroku z dnia 22 września 2020 r., Austria/Komisja (C‑594/18 P, EU:C:2020:742, pkt 24). Ponadto z pkt 66 i 67 tego wyroku wynika, że okoliczność, iż planowana pomoc pozwala zaradzić niedoskonałości rynku, może stanowić istotny element oceny zgodności tej pomocy z rynkiem wewnętrznym na podstawie art. 107 ust. 3 lit. c) TFUE.

–       W przedmiocie reguł dotyczących ciężaru dowodu mających zastosowanie przy badaniu wymogów przewidzianych w pkt 43 i 44 wytycznych

36      Skarżąca utrzymuje, że Komisja naruszyła wymogi ustanowione w pkt 8 i 43 wytycznych. Zasadniczo uważa ona w szczególności, że państwo rumuńskie było zobowiązane wykazać rzeczywiste negatywne konsekwencje, do których wyeliminowania zmierza środek pomocy. Tak więc, tytułem przykładu, państwo to powinno było wykazać, że inni przewoźnicy lotniczy nie zdołaliby przejąć niektórych połączeń obsługiwanych aktualnie przez spółkę TAROM. Tymczasem Komisja niesłusznie uznała, że państwo rumuńskie wykazało jedynie, iż twierdzenie, że środek pomocy spełnia wymogi przewidziane w pkt 43 i 44 wytycznych, jest wiarygodne.

37      W ocenie Komisji argumentację skarżącej należy oddalić.

38      W tym względzie należy przede wszystkim zaznaczyć, że z brzmienia pkt 43 wytycznych wynika, iż zainteresowane państwo członkowskie musi wykazać, iż pomoc „ma” zapobiec trudnościom społecznym lub zaradzić niedoskonałości rynku.

39      Punkt ten należy zaś interpretować w związku z pkt 44 lit. b) wytycznych, w którym uściślono, że państwa członkowskie muszą wykazać, iż zaprzestanie działalności przez beneficjenta mogłoby wiązać się z poważnymi trudnościami społecznymi lub znaczącą niedoskonałością rynku, w szczególności poprzez wskazanie, że istnieje „ryzyko” przerwania świadczenia ważnej usługi, którą trudno jest zastąpić i w przypadku której konkurentom trudno byłoby zacząć ją świadczyć.

40      Wynika z tego, że dane państwo członkowskie nie jest zobowiązane do wykazania, że w braku środka pomocy pewne negatywne konsekwencje siłą rzeczy wystąpiłyby w wyniku upadku beneficjenta pomocy, lecz jedynie do wykazania, że konsekwencje takie mogą wystąpić.

41      Co więcej, elementy przedstawione w tym zakresie przez państwo członkowskie mogą ze swej natury odnosić się jedynie do zdarzeń przyszłych, których wystąpienie nie jest pewne w momencie zgłoszenia pomocy Komisji. Elementy te powinny zatem umożliwić Komisji przeprowadzenie prospektywnej analizy negatywnych konsekwencji braku przyjęcia środka pomocy.

42      Wreszcie z orzecznictwa wynika, że zgodność z prawem decyzji o niewnoszeniu zastrzeżeń wydanej na podstawie art. 4 ust. 3 rozporządzenia nr 2015/1589, takiej jak zaskarżona decyzja, jest uzależniona od tego, czy ocena informacji i danych posiadanych przez Komisję podczas wstępnego etapu badania zgłoszonego środka obiektywnie powinna była wzbudzić wątpliwości co do zgodności tego środka z rynkiem wewnętrznym, ponieważ takie wątpliwości powinny by były prowadzić do wszczęcia formalnego postępowania wyjaśniającego, w którym mogą uczestniczyć strony zainteresowane, o których mowa w art. 1 lit. h) tego rozporządzenia (wyroki: z dnia 3 września 2020 r., Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten in Nederland i in./Komisja, C‑817/18 P, EU:C:2020:637, pkt 80; z dnia 2 września 2021 r., Komisja/Tempus Energy i Tempus Energy Technology, C‑57/19 P, EU:C:2021:663, pkt 38).

43      Dowód na istnienie wątpliwości co do zgodności danej pomocy z rynkiem wewnętrznym, którego należy poszukiwać zarówno w okolicznościach wydania decyzji o niewnoszeniu zastrzeżeń, jak i w jej treści, powinien zostać przedstawiony przez wnoszącego o stwierdzenie nieważności tej decyzji na podstawie zbioru zgodnych poszlak (wyroki: z dnia 3 września 2020 r., Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten in Nederland i in./Komisja, C‑817/18 P, EU:C:2020:637, pkt 82; z dnia 2 września 2021 r., Komisja/Tempus Energy i Tempus Energy Technology, C‑57/19 P, EU:C:2021:663, pkt 40).

44      W tych okolicznościach w celu dokonania oceny zgodności z prawem zaskarżonej decyzji nie ma potrzeby badania, czy Komisja wykazała, że w braku środka pomocy trudności społeczne lub niedoskonałość rynku musiałyby wystąpić oraz że środek ten z całą pewnością pozwoliłby na ich uniknięcie lub zaradzenie im. Należy natomiast zbadać, czy skarżąca wykazała istnienie poważnych trudności w świetle informacji i danych, którymi dysponowała lub mogła dysponować Komisja i które powinny były skłonić ją do powzięcia wątpliwości co do istnienia ryzyka pojawienia się takich trudności społecznych lub niedoskonałości rynku w przypadku braku środka pomocy lub co do tego, że środek pomocy ma na celu uniknięcie ich wystąpienia lub zaradzenia im.

45      W związku z powyższym argumentację skarżącej należy oddalić.

–       W przedmiocie wskazówek co do istnienia poważnych trudności dotyczących wymogów przewidzianych w pkt 43 i 44 wytycznych

46      W pierwszej części zarzutu trzeciego, w ramach której skarżąca odsyła również do zarzutu pierwszego, utrzymuje ona, że Komisja popełniła błędy przy badaniu wymogów przewidzianych w pkt 43 i 44 wytycznych. Po pierwsze, podnosi ona, że Komisja powinna była powziąć wątpliwości co do znaczenia spółki TAROM na rynku krajowym. Po drugie, uważa ona, że Komisja nie oceniła możliwości zastąpienia spółki TAROM na wspomnianych połączeniach krajowych. Po trzecie, podnosi ona, że przy badaniu zgodności środka pomocy z rynkiem wewnętrznym Komisja nie dokonała oceny niewielkiego udziału spółki TAROM w połączeniach międzynarodowych.

47      Komisja stoi na stanowisku, że argumentację skarżącej należy oddalić.

48      W tym względzie należy podkreślić, że w motywach 58–65 zaskarżonej decyzji Komisja zbadała, czy środek pomocy spełnia wymogi przewidziane w pkt 43 i 44 wytycznych, uznając, że zgodnie z tymi wytycznymi należy wykazać, iż środek ten miał na celu zapobieżenie trudnościom społecznym lub zaradzenie niedoskonałości rynku.

49      W motywach 59 i 60 zaskarżonej decyzji Komisja uznała, że wykazano, iż spółka TAROM odgrywała decydującą rolę w zapewnieniu skomunikowania regionów w Rumunii, ponieważ przedsiębiorstwo to jako jedyne zapewniało szereg krajowych połączeń lotniczych. Ponadto wstrzymanie działalności przez spółkę TAROM wywarłoby niekorzystne skutki dla 460 000 pasażerów, którzy już zarezerwowali loty, w tym dla 63 000 pasażerów na trasach obsługiwanych wyłącznie przez tę spółkę. W odniesieniu do tych ostatnich tras w motywach 61 i 62 tej decyzji Komisja uznała, że wydaje się mało prawdopodobne, by konkurencyjni przewoźnicy lotniczy w pełni zapewniliby ich obsługę, co oznacza, że pogorszyłby się poziom skomunikowania rumuńskich regionów, zważywszy na zły stan infrastruktury drogowej i kolejowej, która nie oferuje rzeczywistych alternatyw dla pasażerów podróżujących na tych trasach. W motywie 63 zaskarżonej decyzji Komisja podkreśliła, że zaprzestanie działalności przez spółkę TAROM mogłoby negatywnie wpłynąć na sytuację gospodarczą rumuńskich regionów, a w szczególności na sytuację regionalnych portów lotniczych, jako że prowadziłoby ono do zmniejszenia skali działalności gospodarczej, co z kolei mogłoby skutkować zmniejszeniem popytu na usługi przewozowe. W motywie 64 tej decyzji Komisja stwierdziła na podstawie dostarczonych informacji, że istnieje konkretne ryzyko przerwania świadczenia usług w zakresie pasażerskiego przewozu lotniczego w Rumunii, a w motywie 65 rzeczonej decyzji stwierdziła zasadniczo, że dzięki uniknięciu nieuchronnego i będącego źródłem potencjalnych zakłóceń procesu likwidacji środek pomocy eliminuje poważne trudności społeczne i znaczną niedoskonałość rynku.

50      W tym względzie, po pierwsze, należy zaznaczyć, że analizy Komisji nie może podważyć argument skarżącej, zgodnie z którym Komisja nie dokonała oceny rozmiaru rynku ani znaczenia spółki TAROM dla obsługi połączeń krajowych i międzynarodowych.

51      Należy bowiem zaznaczyć, że pkt 43 i pkt 44 lit. b) wytycznych nie zobowiązują Komisji do uwzględnienia rozmiaru rynku właściwego przy badaniu, czy dana usługa jest „ważna”. Zatem nawet jeśli rynek właściwy jest stosunkowo ograniczony, nie stoi to na przeszkodzie temu, by usługa świadczona na tym rynku mogła być ważna w rozumieniu wytycznych.

52      W tym wypadku analiza Komisji przeprowadzona w niniejszej sprawie opiera się zasadniczo na stwierdzeniu, zgodnie z którym zaprzestanie działalności przez spółkę TAROM miałoby niekorzystny wpływ na poziom skomunikowania regionów rumuńskich obsługiwanych wyłącznie przez tę spółkę, a także na sytuację gospodarczą tych regionów, i że w tym przypadku istnieje konkretne ryzyko przerwania świadczenia niektórych usług w zakresie pasażerskiego przewozu lotniczego w Rumunii.

53      W tym względzie należy podkreślić, że w kontekście braku rzeczywistych alternatyw wynikającego ze złego stanu rumuńskiej infrastruktury drogowej i kolejowej, której to okoliczności skarżąca nie kwestionuje, Komisja mogła zasadnie uznać, że skomunikowanie regionów za pomocą krajowych połączeń lotniczych oraz skomunikowanie Rumunii z innymi państwami stanowią ważną usługę, której przerwanie mogłoby spowodować poważne trudności społeczne lub niedoskonałość rynku w rozumieniu pkt 44 lit. b) wytycznych.

54      Ponadto w zakresie, w jakim skarżąca utrzymuje, że ze względu na niski udział spółki TAROM w rynku krajowego transportu lotniczego kwota pomocy przypadająca na pasażera wydaje się nieproporcjonalna, kwestionuje ona zasadniczo proporcjonalność środka pomocy.

55      W tym względzie skarżąca nie wykazała, że ustanowienie zobowiązań z zakresu usług publicznych, którymi – jak sugeruje – została obciążona spółka TAROM, mogłoby zostać dokonane w terminie wystarczająco krótkim, aby uniknąć opuszczenia przez tę spółkę rynku, które bezspornie wydawało się nieuchronne. Podobnie nie wykazała ona, że takie zobowiązania z zakresu usług publicznych mogłyby zapobiec zaprzestaniu działalności przez spółkę TAROM i konsekwencjom, jakie okoliczność ta miałaby dla skomunikowania i działalności gospodarczej poszczególnych rumuńskich regionów.

56      Po drugie, co się tyczy argumentów skarżącej związanych z zastąpieniem spółki TAROM na trasach krajowych, należy przypomnieć, że sąd Unii powinien oceniać zgodność z prawem decyzji o niewnoszeniu zastrzeżeń wydanej po zakończeniu wstępnego postępowania wyjaśniającego nie tylko na podstawie informacji, którymi Komisja dysponowała w momencie jej wydania, lecz również na podstawie informacji, którymi mogła dysponować (wyroki: z dnia 29 kwietnia 2021 r., Achemos Grupė i Achema/Komisja, C‑847/19 P, niepublikowany, EU:C:2021:343, pkt 41; z dnia 2 września 2021 r., Komisja/Tempus Energy i Tempus Energy Technology, C‑57/19 P, EU:C:2021:663, pkt 42).

57      W tym względzie, chociaż Trybunał orzekł, że przy badaniu istnienia pomocy państwa i jej zgodności z prawem może okazać się konieczne, by Komisja w razie potrzeby wyszła poza samo tylko badanie okoliczności faktycznych i prawnych podanych do jej wiadomości, to jednak z orzecznictwa tego nie można wywnioskować, że do instytucji tej należy poszukiwanie, z własnej inicjatywy i w braku jakichkolwiek przesłanek w tym zakresie, wszelkich informacji, które mogą mieć związek z rozpatrywaną przez nią sprawą, nawet jeśli takie informacje są powszechnie dostępne (zob. wyrok z dnia 2 września 2021 r., Komisja/Tempus Energy i Tempus Energy Technology, C‑57/19 P, EU:C:2021:663, pkt 45 i przytoczone tam orzecznictwo).

58      W tym kontekście należy przede wszystkim zaznaczyć, że wbrew temu, co twierdzi skarżąca, możliwość zastąpienia spółki TAROM przez jej konkurentów na obsługiwanych wyłącznie przez nią połączeniach krajowych została oceniona przez Komisję w motywie 61 zaskarżonej decyzji. Z treści tego motywu, który odsyła w tym względzie do motywu 17 tej decyzji, wynika bowiem, że Komisja uznała, iż jest mało prawdopodobne, by obecne na rumuńskim rynku konkurencyjne przedsiębiorstwa lotnicze, którymi są głównie przedsiębiorstwa niskokosztowe, weszły na ów rynek w celu zapewnienia wszystkich tych połączeń, ponieważ interes handlowy rzeczonych przedsiębiorstw w tym zakresie przypuszczalnie jest niewielki. W tym względzie Komisja wskazała, że popyt na te połączenia, który wyraża liczba pasażerów przypadających na pojedynczy lot, jest niski i że nieopłacalne jest obsługiwanie takich połączeń przy użyciu statków powietrznych takich jak te będące zazwyczaj na wyposażeniu niskokosztowych przedsiębiorstw lotniczych, przystosowanych do przewozu liczby pasażerów większej niż ta, której przewiezienie umożliwiają maszyny eksploatowane przez spółkę TAROM. Instytucja ta zauważyła, że model gospodarczy niskokosztowych przedsiębiorstw lotniczych opiera się na zapewnieniu wysokiego obłożenia lotów i posiadaniu jednolitej floty w celu zminimalizowania kosztów.

59      Następnie o ile skarżąca utrzymuje, że przedsiębiorstwa lotnicze konkurujące ze spółką TAROM obsługiwały trzy z siedmiu połączeń krajowych opisanych w tej decyzji jako obsługiwane wyłącznie przez nią, o tyle nie kwestionuje ona, że jednak cztery pozostałe połączenia krajowe były obsługiwane wyłącznie przez spółkę TAROM.

60      Ponadto skarżąca nie przedstawiła wystarczających dowodów, które świadczyłyby o tym, że w dniu wydania zaskarżonej decyzji wspomniane konkurencyjne przedsiębiorstwa lotnicze obsługiwały te trzy połączenia krajowe.

61      I tak z jednej strony przedstawiony przez skarżącą wydruk z witryny internetowej przedsiębiorstwa lotniczego pozwala jedynie stwierdzić, że owo przedsiębiorstwo obsługiwało te trzy połączenia krajowe na dzień 3 listopada 2020 r., czyli po dniu, w którym wydano zaskarżoną decyzję. Nie można zatem kwestionować okoliczności, że Komisja nie mogła uwzględnić w tej decyzji informacji wynikających z tego dokumentu.

62      Z drugiej strony, jeśli chodzi o inny przedstawiony Sądowi przez skarżącą dokument, zgodnie z którym niektóre z tras krajowych i międzynarodowych, które w zaskarżonej decyzji zostały uznane za obsługiwane wyłącznie przez spółkę TAROM, były również obsługiwane przez konkurentów tej spółki, skarżąca wyjaśniła na rozprawie, że jest to tabela sporządzona przez nią samą, zawierająca informacje dotyczące połączeń lotniczych w danym okresie, pochodzące od spółki specjalizującej się w gromadzeniu i przetwarzaniu danych dotyczących różnych istniejących połączeń lotniczych.

63      Jednakże nawet jeśli informacje zawarte w tej tabeli są wiarygodne, to i tak potwierdzają one okoliczność, że w chwili wydania zaskarżonej decyzji spółka TAROM samodzielnie obsługiwała szereg wskazanych tras lotniczych, co zresztą skarżąca przyznała. Ponadto, jeśli chodzi o inne połączenia lotnicze, o których tu mowa, z informacji tych nie wynika, że inne przedsiębiorstwa lotnicze również obsługiwały je w pewnych okresach (przez cały rok lub sezonowo) i z określoną częstotliwością (w szczególności dzienną lub tygodniową), co stawiałoby je w pozycji konkurencyjnej względem spółki TAROM. Ani wspomniana tabela, ani pisma skarżącej nie pozwalają bowiem na zidentyfikowanie takich informacji.

64      W związku z tym okoliczność, że inne przedsiębiorstwa lotnicze w jakimkolwiek momencie w roku 2019 obsługiwały określone trasy krajowe lub międzynarodowe, nawet jeśli zostanie ona potwierdzona, nie pozwala wykazać, że owe przedsiębiorstwa byłyby w stanie bez trudności zapewnić usługę świadczoną przez spółkę TAROM, w przypadku gdyby spółka ta zaprzestała świadczenia tej usługi w odniesieniu do wszystkich tras, które obsługiwała wyłącznie ona.

65      Ponadto skoro skarżąca wskazała w skardze, że informacje zawarte w rzeczonej tabeli pochodzą ze źródeł należących do domeny publicznej, takich jak strony internetowe przedsiębiorstw lotniczych, to należy przypomnieć, iż – jak wynika z orzecznictwa przytoczonego w pkt 57 powyżej – Komisja nie jest zobowiązana do poszukiwania z własnej inicjatywy i w braku jakichkolwiek wskazówek w tym zakresie wszystkich informacji, które mogłyby mieć związek ze sprawą, którą rozpatruje, nawet jeśli takie informacje są publicznie dostępne.

66      Ponadto, jak skarżąca przyznała zresztą na rozprawie w odniesieniu do własnej sytuacji, nie przedstawiła ona żadnego dowodu, który pozwalałby wykazać, że w wypadku opuszczenia rynku przez spółkę TAROM konkurujące z tą spółką przedsiębiorstwa lotnicze byłyby gotowe do przejęcia wszystkich połączeń obsługiwanych wyłącznie przez nią.

67      Wreszcie nawet przy założeniu, że zastąpienie spółki TAROM byłoby możliwe w odniesieniu do niektórych wspomnianych połączeń krajowych czy międzynarodowych, skarżąca nie wykazała również, że w świetle prawdopodobieństwa i nieuchronności zaprzestania działalności przez spółkę TAROM możliwe byłoby jej zastąpienie w krótkim czasie – tak aby w miarę możliwości uniknąć wszelkich przerw w świadczeniu usług – i na warunkach zbliżonych do tych, na jakich połączenia te były dotąd obsługiwane.

68      Jest tak tym bardziej, że spółka TAROM bezspornie dysponuje siecią typu „hub‑and‑spoke”, a zatem jest w stanie zaoferować połączenie z portem lotniczym w Bukareszcie pasażerom przybywającym z regionalnych portów lotniczych, podczas gdy jej konkurenci na trasach krajowych innych niż te obsługiwane wyłącznie przez spółkę TAROM dysponują sieciami lotów bezpośrednich. Tymczasem skarżąca nie zakwestionowała tego, że – jak twierdzi Komisja – realizacja połączeń krajowych lub międzynarodowych z przesiadką w porcie lotniczym w Bukareszcie pozwala zapewnić skomunikowanie regionów w sposób szczególnie satysfakcjonujący.

69      Ponadto, jeśli chodzi o domniemaną nadwyżkę zdolności przewozowych istniejącą w Rumunii w dniu wydania zaskarżonej decyzji, skarżąca nie kwestionuje ani tego, że – jak wskazała Komisja – ponad połowa samolotów wówczas uziemionych należała do spółki TAROM, ani tego, że konkurujące ze spółką TAROM przedsiębiorstwa lotnicze, które wszystkie są przedsiębiorstwami niskokosztowymi, używają generalnie statków powietrznych zdolnych do przewiezienia większej liczby pasażerów niż statki powietrzne, które spółka ta wykorzystuje do realizacji połączeń obsługiwanych wyłącznie przez nią. Tymczasem skarżąca nie wyjaśniła, w jakim zakresie wykonywanie przy użyciu takich samolotów połączeń krajowych, z których korzysta jedynie ograniczona liczba pasażerów, byłoby dla niej opłacalne.

70      W każdym wypadku, w świetle orzecznictwa przytoczonego w pkt 57 powyżej, Komisja nie miała obowiązku poszukiwania – poza informacjami, które zostały jej przedstawione przez państwo członkowskie – z własnej inicjatywy i w braku jakichkolwiek wskazówek w tym zakresie informacji, które mogłyby wskazywać na to, że przedsiębiorstwa lotnicze konkurujące ze spółką TAROM, pomimo ich cech charakterystycznych wspomnianych w pkt 69 powyżej, byłyby skłonne do obsługiwania wspomnianych połączeń krajowych.

71      W szczególności z materiałów, którymi dysponuje Sąd, nie wynika, że liczba statków powietrznych, które pozostawały uziemione na dzień wydania zaskarżonej decyzji, jako wskazówka świadcząca o istnieniu w owym czasie nadwyżki zdolności przewozowych w Rumunii, była informacją, której Komisja powinna była poszukiwać z własnej inicjatywy.

72      Wreszcie, co się tyczy argumentu, zgodnie z którym upadłość przedsiębiorstwa lotniczego nie miałaby wpływu na poziom skomunikowania państwa członkowskiego, ma on charakter spekulacyjny i nie pozwala na wykazanie, że można było uniknąć skutków zaprzestania przez spółkę TAROM działalności na rzecz pasażerów połączeń krajowych i międzynarodowych obsługiwanych wyłącznie przez nią, zważywszy, że skarżąca nie wykazała, iż konkurujące ze spółką TAROM przedsiębiorstwa lotnicze mogłyby przejąć te połączenia w przypadku zaprzestania ich realizacji przez tę spółkę.

73      Po trzecie, w odniesieniu do argumentu, w ramach którego skarżąca zarzuca Komisji, że ta nie wzięła pod uwagę niewielkiego udziału spółki TAROM w rynku połączeń międzynarodowych, należy zaznaczyć, że ten niewielki udział w rynku – przy założeniu, że zostanie wykazany – nie może mieć wpływu na stwierdzenie, że sytuacja spółki TAROM i ryzyko zaprzestania przez nią działalności w krótkim okresie mogły mieć wpływ na ogólny poziom skomunikowania Rumunii, a w szczególności na poziom skomunikowania niektórych rumuńskich regionów, oraz mieć negatywne skutki dla pasażerów korzystających z jej usług transportu lotniczego, a także, w szerszym ujęciu, dla sytuacji gospodarczej owych regionów lub określonej infrastruktury, takiej jak regionalne porty lotnicze, jak wynika z motywu 63 zaskarżonej decyzji.

74      Ze względu na znaczenie spółki TAROM dla zapewnienia skomunikowania rumuńskich regionów oraz na konsekwencje, jakie zaprzestanie przez nią działalności miałoby dla tych regionów, Komisja mogła bez wątpliwości dojść na tej jedynej podstawie do wniosku, że środek pomocy spełnia wymogi przewidziane w pkt 43 i 44 wytycznych.

75      Z powyższego wynika, że skarżąca nie przedstawiła żadnych odnoszących się do badania wymogów przewidzianych w pkt 43 i 44 wytycznych wskazówek mogących świadczyć o istnieniu poważnych trudności, które powinny były wzbudzić wątpliwości Komisji co do zgodności środka pomocy z rynkiem wewnętrznym, w szczególności co do ryzyka, że w przypadku braku środka pomocy wystąpiłyby trudności społeczne lub niedoskonałość rynku, lub co do faktu, że środek pomocy ma na celu ich uniknięcie lub zaradzenie im.

76      W konsekwencji zarzut pierwszy i część pierwszą zarzutu trzeciego należy oddalić.

–       W przedmiocie wskazówek co do istnienia poważnych trudności dotyczących spełniania przez środek pomocy warunku, aby pomoc została udzielona „pierwszy i ostatni raz”

77      W drugiej części zarzutu trzeciego, w ramach której skarżąca odsyła do zarzutu drugiego, utrzymuje ona, że zezwalając na środek pomocy, Komisja naruszyła przewidziany w pkt 70 wytycznych warunek, aby pomoc została udzielona „pierwszy i ostatni raz”. Według skarżącej Komisja nie uwzględniła faktu, po pierwsze, że spółka TAROM skorzystała z szeregu podwyższeń kapitału, które były realizowane do 2019 r. tytułem wdrożenia pomocy na restrukturyzację, jaką spółka ta uzyskała przed przystąpieniem Rumunii do Unii (zwanej dalej „pomocą na restrukturyzację spółki TAROM”), a po drugie, że dotyczący jej plan restrukturyzacji był wdrażany do 2019 r., ponieważ sama rzeczona pomoc była wprowadzana w życie do tego właśnie roku. Ponadto okoliczność, że taka pomoc może zostać uznana za pomoc istniejącą, jest pozbawiona znaczenia dla zastosowania warunku, aby pomoc została udzielona „pierwszy i ostatni raz”.

78      Komisja stoi na stanowisku, że argumentację skarżącej należy oddalić.

79      W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z pkt 70 wytycznych aby ograniczyć pokusę nadużycia, zachęty do podejmowania nadmiernego ryzyka oraz potencjalne zakłócenia konkurencji, pomoc na rzecz przedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji należy przyznać tylko w odniesieniu do jednego działania restrukturyzacyjnego.

80      Punkt 71 rzeczonych wytycznych przewiduje w tym kontekście, że jeżeli planowana pomoc na ratowanie lub restrukturyzację jest zgłaszana do Komisji, państwo członkowskie musi określić, czy dane przedsiębiorstwo otrzymało już w przeszłości pomoc na ratowanie, pomoc na restrukturyzację lub tymczasowe wsparcie restrukturyzacyjne, w tym wszelką tego typu pomoc otrzymaną przed wejściem w życie niniejszych wytycznych lub wszelką pomoc niezgłoszoną. Jeżeli tak jest oraz jeżeli upłynęło mniej niż 10 lat od momentu przyznania pomocy na ratowanie, zakończenia okresu restrukturyzacji lub wstrzymania realizacji planu restrukturyzacji (w zależności od tego, co nastąpiło najpóźniej), Komisja nie zezwala na udzielanie dalszej pomocy zgodnie z tymi wytycznymi.

81      W motywach 87–89 zaskarżonej decyzji Komisja stwierdziła, że przewidziany w pkt 70–75 wytycznych warunek, aby pomoc została udzielona „pierwszy i ostatni raz”, został spełniony. W tym celu zbadała ona wpływ szeregu podwyższeń kapitału spółki TAROM, które były realizowane do 2019 r. Uznała ona, że podwyższenia te służyły wprowadzeniu w życie pomocy na restrukturyzację spółki TAROM udzielonej przed przystąpieniem Rumunii do Unii. W tym względzie Komisja wskazała, że pomoc ta, polegająca na udzieleniu przez Rumunię pożyczki i gwarancji dotyczącej pożyczek zaciągniętych przez spółkę TAROM, była wdrażana do 2019 r., przy czym państwo to spłaciło owe pożyczki za spółkę TAROM, oraz że długi tej ostatniej wynikające z płatności dokonanych z tego tytułu zostały przekształcone w udział w podwyższonym kapitale zakładowym objętym przez to państwo.

82      W niniejszej sprawie skarżąca utrzymuje w istocie, że warunki wprowadzenia w życie pomocy na restrukturyzację spółki TAROM nie pozwalają uznać, że spełniony jest warunek, aby pomoc została udzielona „pierwszy i ostatni raz”. W zaskarżonej decyzji nie zachowano bowiem terminu krótszego niż dziesięć lat, który należało uwzględnić w odniesieniu do któregokolwiek ze zdarzeń, o których mowa w pkt 71 wytycznych.

83      W pierwszej kolejności, co się tyczy pierwszego zdarzenia przewidzianego w pkt 71 wytycznych, a mianowicie upływu okresu krótszego niż dziesięć lat od daty przyznania pomocy na restrukturyzację, z orzecznictwa wynika, że od momentu, w którym prawo do otrzymania wsparcia udzielonego przy użyciu zasobów państwowych zostało przyznane beneficjentowi na podstawie obowiązujących przepisów krajowych, pomoc należy uznać za przyznaną, a zatem faktyczne przekazanie przedmiotowych zasobów nie ma decydującego znaczenia (zob. podobnie wyroki: z dnia 21 marca 2013 r., Magdeburger Mühlenwerke, C‑129/12, EU:C:2013:200, pkt 40; z dnia 19 grudnia 2019 r., Arriva Italia i in, C‑385/18, EU:C:2019:1121, pkt 36; z dnia 20 maja 2021 r., Azienda Sanitaria Provinciale di Catania, C‑128/19, EU:C:2021:401, pkt 45).

84      Tymczasem, jak wynika z zaskarżonej decyzji i z udzielonej przez Komisję odpowiedzi na środek organizacji postępowania, pomoc na restrukturyzację spółki TAROM ma postać pożyczki i kilku gwarancji innych pożyczek, przyznanych spółce TAROM przez państwo rumuńskie w drodze pięciu decyzji i rozporządzeń rządu rumuńskiego wydanych w latach 1997–2003. Później, w roku 2004, pomoc na restrukturyzację spółki TAROM została zatwierdzona przez Consiliul Concurenţei (radę ds. konkurencji, Rumunia).

85      Wynika z tego, że do przyznania różnych składników pomocy na restrukturyzację spółki TAROM doszło w latach 1997–2003, przy czym, jak wynika z wyjaśnień przedstawionych przez Komisję na rozprawie, wszystkie udzielone w tym okresie gwarancje zostały uruchomione bezpośrednio po ich przyznaniu.

86      Ponadto charakter środka pomocy państwa polegającego na zagwarantowaniu spłaty pożyczek przyznanych beneficjentowi pomocy oznacza siłą rzeczy, że gdy dochodzi do uruchomienia gwarancji, płatności dokonane w tym kontekście mogą obejmować cały okres kredytowania. Nie ma to jednak wpływu na datę przyznania pomocy, wobec czego wszystkie argumenty odnoszące się do dokonanych w późniejszym czasie płatności związanych z gwarancjami są bezskuteczne.

87      Ponadto w motywie 88 zaskarżonej decyzji Komisja wyjaśniła zasadniczo, że płatności dokonane przez państwo rumuńskie na podstawie gwarancji będących przedmiotem pomocy na restrukturyzację spółki TAROM i związane z nimi przekształcenia długów spółki TAROM w obejmowane przez państwo do 2019 r. udziały w podwyższonym kapitale zakładowym stanowią jedynie zwykłe wprowadzenie w życie tej pomocy.

88      W tym względzie skarżąca nie kwestionuje twierdzenia Komisji, zgodnie z którym warunki uruchomienia gwarancji spłaty pożyczek oraz przekształcenie długów powstałych w wyniku dokonania przez państwo rumuńskie płatności na podstawie tych gwarancji w objęte przez to państwo udziały w podwyższonym kapitale zakładowym spółki TAROM były przewidziane w różnych decyzjach i rozporządzeniach, o których mowa w pkt 84 powyżej, a więc nawet przed przystąpieniem Rumunii do Unii.

89      Skarżąca poprzestaje bowiem na twierdzeniu, że Komisja powinna była upewnić się, iż gwarancje udzielone przez państwo rumuńskie zostały uruchomione na warunkach początkowo uzgodnionych na etapie ich udzielania. Skarżąca nie przedstawiła jednak żadnego dowodu ani poszlaki, które świadczyłyby o tym, że warunki te zostały zmienione w okresie wdrażania poszczególnych gwarancji, a tym samym naruszyła przypomniane w pkt 43 powyżej reguły dotyczące rozkładu ciężaru dowodu.

90      W tym względzie skarżąca podniosła na rozprawie, że Komisja powinna była upewnić się co do warunków, w jakich wdrożono pomoc na restrukturyzację spółki TAROM, poprzez zbadanie sprawozdań rocznych, które państwa członkowskie powinny sporządzać na podstawie art. 21 rozporządzenia Rady (WE) nr 659/1999 z dnia 22 marca 1999 r. ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania [art. 108 TFUE] (Dz.U. 1999, L 83, s. 1) i art. 26 rozporządzenia 2015/1589, aby wykluczyć wszelkie wątpliwości co do przestrzegania warunku, aby środek pomocy został przyznany „pierwszy i ostatni raz”.

91      Tymczasem, z naruszeniem przypomnianych w pkt 43 powyżej reguł dotyczących rozkładu ciężaru dowodu, skarżąca nie przedstawiła żadnego dowodu na to, że po pierwsze, Rumunia nie dopełniła obowiązku sporządzenia sprawozdania rocznego przewidzianego w art. 21 rozporządzenia nr 659/1999 i w art. 26 rozporządzenia 2015/1589 w okresie wdrażania pomocy na restrukturyzację spółki TAROM, a po drugie, z owych sprawozdań rocznych wynika, iż pomoc ta została wprowadzona w życie na warunkach innych niż te, które zostały zatwierdzone przez radę ds. konkurencji.

92      W konsekwencji nie można utrzymywać, że Komisja powinna była powziąć wątpliwości co do tego, czy zachowany został przewidziany w pkt 71 wytycznych wynoszący mniej niż 10 lat termin, liczony od dnia przyznania pomocy na restrukturyzację spółki TAROM.

93      W drugiej kolejności, jeśli chodzi o zdarzenia drugie i trzecie przewidziane w pkt 71 wytycznych, a mianowicie upływ mniej niż 10 lat od zakończenia okresu restrukturyzacji lub wstrzymania realizacji planu restrukturyzacji, skarżąca utrzymuje, że płatności dokonywane w następstwie uruchomienia gwarancji przyznanych w ramach pomocy na restrukturyzację spółki TAROM oraz przekształcanie powstałych w ten sposób długów w udziały w podwyższonym kapitale zakładowym tej spółki do roku 2019 świadczą o tym, że po pierwsze, proces restrukturyzacji trwał do wskazanego roku, a po drugie, realizacja planu restrukturyzacji została wstrzymana w tym samym roku.

94      Ściślej rzecz ujmując, skarżąca twierdzi zasadniczo, że wdrożenie pomocy na restrukturyzację spółki TAROM było częścią planu restrukturyzacji, którego zakończenie zbiega się z końcem okresu restrukturyzacji.

95      Po pierwsze, jeśli chodzi o pojęcie „okresu restrukturyzacji”, należy zaznaczyć, że w pkt 7 wytycznych wskazano, iż może się zdarzyć, że przedsiębiorstwo znajdujące się w trudnej sytuacji będzie w stanie przeprowadzić restrukturyzację, która doprowadzi do rezygnacji z określonych rodzajów działalności przynoszących straty strukturalne oraz pozwoli zreorganizować pozostałe rodzaje działalności w sposób dający realną perspektywę długoterminowej rentowności.

96      Zgodnie z pkt 45 wytycznych restrukturyzacja może obejmować jeden lub większą liczbę następujących elementów: reorganizacja i racjonalizacja działalności beneficjenta w celu zwiększenia jego wydajności, zazwyczaj obejmująca wycofanie się z działalności przynoszącej straty, restrukturyzacja istniejącej działalności, która może odzyskać konkurencyjność, i ewentualnie dywersyfikacja w kierunku nowych i rentownych rodzajów działalności. Restrukturyzacja zazwyczaj obejmuje również restrukturyzację finansową w formie zastrzyków kapitałowych dokonywanych przez nowych lub istniejących udziałowców oraz redukcję zadłużenia przez istniejących wierzycieli.

97      W tym kontekście w pkt 47 wytycznych uściślono, że „[o]kres restrukturyzacji powinien być możliwie najkrótszy”, a zatem wytyczne opierają się – w tym również ich pkt 71 – na koncepcji krótkiej restrukturyzacji.

98      Z powyższego wynika, że pojęcie „okresu restrukturyzacji” odnosi się do okresu, w którym zostały podjęte działania wymienione w pkt 96 powyżej. Okres ten jest zatem zasadniczo odrębny od okresu, w trakcie którego wdrażany jest środek pomocy państwa.

99      Tymczasem, bez poszanowania przypomnianych w pkt 43 powyżej reguł rozkładu ciężaru dowodu, skarżąca nie przedstawiła żadnego dowodu ani poszlaki, które świadczyłyby o tym, że okres restrukturyzacji, zdefiniowany w pkt 98 powyżej, zakończył się po 2005 r., wbrew temu, co wynika z motywu 24 zaskarżonej decyzji, a w każdym razie mniej niż 10 lat przed przyznaniem środka pomocy.

100    Po drugie, co się tyczy pojęcia „planu restrukturyzacji”, należy przypomnieć, że aby projekt pomocy w celu restrukturyzacji przedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji mógł zostać uznany za zgodny z rynkiem wewnętrznym na podstawie art. 107 ust. 3 lit. c) TFUE, powinien on być powiązany z planem restrukturyzacji mającym na celu ograniczenie prowadzonej działalności lub zmianę jej profilu (wyroki: z dnia 14 września 1994 r., Hiszpania/Komisja, od C‑278/92 do C‑280/92, EU:C:1994:325, pkt 67; z dnia 6 kwietnia 2006 r., Schmitz‑Gotha Fahrzeugwerke/Komisja, T‑17/03, EU:T:2006:109, pkt 43; zob. także podobnie wyrok z dnia 12 września 2007 r., Olympiaki Aeroporia Ypiresies/Komisja, T‑68/03, EU:T:2007:253, pkt 88).

101    Zatem okoliczność, że pomoc na restrukturyzację jest związana z planem restrukturyzacji, nie oznacza, że pomoc ta sama w sobie stanowi część planu restrukturyzacji, a wręcz przeciwnie, istnienie tego planu stanowi warunek niezbędny do tego, aby można było uznać taką pomoc za zgodną z rynkiem wewnętrznym (zob. podobnie wyrok z dnia 17 lipca 2014 r., Westfälisch‑Lippischer Sparkassen- und Giroverband/Komisja, T‑457/09, EU:T:2014:683, pkt 283).

102    Taką wykładnię potwierdza zawarte w wytycznych pojęcie „planu restrukturyzacji”, którego cele i treść, w tym jego związek z pomocą na restrukturyzację, zostały zdefiniowane w pkt 45–52 wytycznych.

103    W pkt 45 i 46 wytycznych ustanowiono zatem wymóg, aby w przypadku takiej pomocy zainteresowane państwo członkowskie przedstawiło Komisji plan restrukturyzacji, co oznacza, że przyznanie pomocy powinno być uzależnione od wdrożenia tego planu. W pkt 45 rzeczonych wytycznych wymieniono elementy, jakie może zawierać plan restrukturyzacji, przy czym żaden z tych elementów nie ma związku z pomocą na restrukturyzację. Jeśli chodzi o pkt 47 wytycznych, to wynika z niego, że plan ten ma na celu przywrócenie długoterminowej rentowności beneficjenta w rozsądnych ramach czasowych i na podstawie realistycznych założeń.

104    Wynika z tego, że w wytycznych rozróżniono pojęcie „wprowadzenia w życie środka pomocy” od pojęcia „wdrożenia planu restrukturyzacji”.

105    Tymczasem gdy skarżąca utrzymuje, że okoliczność, iż pomoc na restrukturyzację spółki TAROM była wdrażana do 2019 r. oznacza, że plan restrukturyzacji również był realizowany do 2019 r., pomija ona zarówno zakres orzecznictwa przytoczonego w pkt 100 i 101 powyżej, jak i rozróżnienie między pojęciem wprowadzenia w życie środka pomocy państwa a pojęciem wdrożenia planu restrukturyzacji.

106    W konsekwencji należy oddalić argumentację skarżącej zmierzającą do wykazania, że Komisja powinna była powziąć wątpliwości co do daty zakończenia okresu restrukturyzacji lub co do daty, w której plan restrukturyzacji przestał być realizowany.

107    W trzeciej kolejności skarżąca kwestionuje rozważania przedstawione przez Komisję w motywie 88 zaskarżonej decyzji, zgodnie z którymi pomoc na restrukturyzację spółki TAROM stanowiła istniejącą pomoc ze względu na to, że została ona zatwierdzona przez radę ds. konkurencji przed dniem przystąpienia Rumunii do Unii. W szczególności według skarżącej Komisja nie ustaliła, czy pomoc na restrukturyzację rzeczywiście stanowi pomoc istniejącą w rozumieniu pkt 4 tytułu 2 załącznika V do aktu dotyczącego warunków przystąpienia Republiki Bułgarii i Rumunii oraz dostosowań w traktatach stanowiących podstawę Unii Europejskiej (Dz.U. 2005, L 157, s. 203), który wymaga, aby pomoc tego rodzaju została zgłoszona Komisji w terminie czterech miesięcy od dnia przystąpienia i który ogranicza skutki pomocy istniejącej do końca trzeciego roku od tej daty.

108    Jednakże bez konieczności badania, czy uznanie pomocy na restrukturyzację spółki TAROM za pomoc istniejącą ma znaczenie dla wdrożenia warunku, aby pomoc została udzielona „pierwszy i ostatni raz”, należy stwierdzić, że Komisja nie oparła się na takiej kwalifikacji w celu zbadania, czy w tym wypadku środek pomocy spełniał ten warunek. Argumentacja skarżącej nie może zatem wpłynąć na zgodność z prawem zaskarżonej decyzji.

109    Z powyższego wynika, że skarżąca nie przedstawiła wskazówek dotyczących spełnienia warunku, aby pomoc została udzielona „pierwszy i ostatni raz”, które mogłyby świadczyć o istnieniu poważnych trudności, które to trudności powinny były skłonić Komisję do powzięcia wątpliwości co do zgodności środka pomocy z rynkiem wewnętrznym.

110    Część drugą zarzutu trzeciego należy zatem oddalić.

–       W przedmiocie wskazówek co do istnienia poważnych trudności, związanych z naruszeniem praw proceduralnych skarżącej

111    W ramach trzeciej części zarzutu trzeciego skarżąca podnosi również, że wynik postępowania wyjaśniającego w przedmiocie środka pomocy mógłby być inny, gdyby Komisja przestrzegała jej praw proceduralnych, umożliwiając jej przedstawienie uwag w przedmiocie tego środka i przekazanie tej instytucji informacji dotyczących okoliczności faktycznych lub innych kwestii.

112    Należy stwierdzić, że – jak podnosi Komisja – argumentacja taka nie ma znaczenia dla podważenia decyzji, w której Komisja uznała pomoc państwa za zgodną z rynkiem wewnętrznym bez wszczynania formalnego postępowania wyjaśniającego.

113    Zgodność z prawem decyzji o niewszczynaniu formalnego postępowania wyjaśniającego zależy bowiem od tego, czy Komisja napotkała poważne trudności przy badaniu zgłoszonego jej środka pomocy państwa.

114    Możliwość przedstawienia przez skarżącą uwag w przedmiocie środka pomocy i podania do wiadomości Komisji informacji dotyczących okoliczności faktycznych lub innych kwestii nie może zaś świadczyć o istnieniu poważnych trudności, które powinny były skłonić Komisję do powzięcia wątpliwości co do zgodności środka pomocy z rynkiem wewnętrznym.

115    Trzecią część zarzutu trzeciego, a w efekcie cały badany zarzut, należy zatem oddalić.

 W przedmiocie zarzutu czwartego, dotyczącego naruszenia obowiązku uzasadnienia w rozumieniu art. 296 TFUE

116    Skarżąca uważa, że Komisja uchybiła ciążącemu na niej obowiązkowi uzasadnienia, ponieważ nie wskazała ani powodu, dla którego działalność spółki TAROM należało uznać za mającą szczególne znaczenie dla Rumunii, ani udziałów posiadanych przez spółkę TAROM w segmentach krajowym i międzynarodowym rynku rumuńskiego. Ponadto zaskarżona decyzja nie zawiera kompletnych wyjaśnień dotyczących możliwości przejęcia usług świadczonych przez spółkę TAROM oraz zawiera wewnętrznie sprzeczne i niepełne informacje w odniesieniu do zastosowania warunku, aby pomoc została udzielona „pierwszy i ostatni raz”.

117    Komisja stoi na stanowisku, że argumentację skarżącej należy oddalić.

118    W tym względzie należy przypomnieć, że uzasadnienie, jakiego wymaga się w art. 296 TFUE, stanowi istotny wymóg formalny (wyrok z dnia 18 czerwca 2015 r., Ipatau/Rada, C‑535/14 P, EU:C:2015:407, pkt 37) i że powinno być ono dostosowane do charakteru rozpatrywanego aktu i przedstawiać w sposób jasny i jednoznaczny rozumowanie instytucji, która wydała akt, w taki sposób, aby umożliwić zainteresowanym poznanie podstawy podjętej decyzji, a właściwemu sądowi dokonanie jej kontroli. Wymóg uzasadnienia należy zatem oceniać w świetle okoliczności danego przypadku, w szczególności treści aktu, charakteru podniesionych argumentów, a także interesu, jaki w uzyskaniu wyjaśnień mogą mieć adresaci aktu lub inne osoby, których on dotyczy w rozumieniu art. 263 akapit czwarty TFUE. Nie ma wymogu, by uzasadnienie wyszczególniało wszystkie istotne okoliczności faktyczne i prawne, ponieważ kwestia tego, czy uzasadnienie aktu spełnia wymogi przewidziane w art. 296 TFUE, powinna być oceniana z uwzględnieniem nie tylko jego brzmienia, ale także jego kontekstu, jak również całości przepisów prawa regulujących daną dziedzinę (wyrok z dnia 2 kwietnia 1998 r., Komisja/Sytraval i Brink’s France, C‑367/95 P, EU:C:1998:154, pkt 63; z dnia 15 kwietnia 2008 r., Nuova Agricast, C‑390/06, EU:C:2008:224, pkt 79).

119    Ponadto wydana po zakończeniu wstępnego etapu badania decyzja uznająca środek pomocy za zgodny z rynkiem wewnętrznym, która jest podejmowana w krótkim terminie, powinna zawierać jedynie powody, dla których Komisja uważa, że nie stoi w obliczu poważnych trudności w zakresie oceny zgodności danej pomocy z rynkiem wewnętrznym (wyrok z dnia 22 grudnia 2008 r., Régie Networks, C‑333/07, EU:C:2008:764, pkt 65; z dnia 27 października 2011 r., Austria/Scheucher‑Fleisch i in., C‑47/10 P, EU:C:2011:698, pkt 111).

120    W niniejszej sprawie, jeśli chodzi przede wszystkim o krytykę uzasadnienia dotyczącego szczególnego znaczenia dla Rumunii usług świadczonych przez spółkę TAROM, w motywach 60–64 zaskarżonej decyzji Komisja przedstawiła powody, dla których uznała, że środek pomocy spełnia wymogi przewidziane w pkt 43 i 44 wytycznych ze względu na to, iż działalność spółki TAROM, czyli świadczenie przez nią usług transportu lotniczego, ma szczególne znaczenie dla Rumunii z powodów przedstawionych w pkt 49 powyżej.

121    Następnie, co się tyczy następnie braku wskazania w zaskarżonej decyzji udziałów spółki TAROM w segmentach krajowym i międzynarodowym rynku rumuńskiego, z pkt 50–53 i 73 powyżej wynika, że taka informacja nie była konieczna do tego, aby Komisja mogła przeprowadzić analizę szkodliwych konsekwencji ewentualnego zaprzestania działalności przez spółkę TAROM dla całego sektora transportu lotniczego w Rumunii, a także, bardziej ogólnie, dla gospodarki rumuńskiej, oraz aby mogła ona dojść do wniosku, że środek pomocy spełnia wymogi przewidziane w pkt 43 i 44 wytycznych.

122    Co się tyczy ponadto zastrzeżenia wobec uzasadnienia dotyczącego możliwości przejęcia usług świadczonych przez spółkę TAROM, należy zaznaczyć, że w motywie 61 zaskarżonej decyzji Komisja uznała, opierając się na motywach 17–19 tej decyzji, iż wydaje się mało prawdopodobne, by konkurujące ze spółką TAROM przedsiębiorstwa lotnicze przejęły w całości połączenia krajowe obsługiwane wyłącznie przez nią, ponieważ ich chęć wejścia na ten rynek jest prawdopodobnie niewielka. W tym względzie w motywie 17 rzeczonej decyzji wskazano, że te połączenia krajowe nie są atrakcyjne dla owych konkurentów, będących niskokosztowymi przedsiębiorstwami lotniczymi, ponieważ popyt na te połączenia, pod względem liczby pasażerów przypadającej na pojedynczy lot, jest niewielki i obsługiwanie ich przy użyciu statków powietrznych, które wchodzą zwykle w skład floty takich przedsiębiorstw i które są większe niż samoloty użytkowane przez spółkę TAROM, nie byłoby opłacalne. W motywie 18 tej decyzji podkreślono, że nie istnieją żadne rzeczywiste alternatywy dla połączeń obsługiwanych przez spółkę TAROM pod względem bliskości portów lotniczych, minimalnego czasu podróży i liczby międzylądowań, ponieważ w wypadku oferowanych przez jej konkurentów lotów na trasach międzynarodowych w grę wchodzą tylko jedna lub dwie przesiadki. Wreszcie w motywie 19 zaskarżonej decyzji wskazano, że konkurenci spółki TAROM nie mogliby zaoferować w ciągu kilku miesięcy dodatkowej zdolności przewozowej w celu przejęcia połączeń, których obsługa zostałaby wstrzymana, i że gdyby to uczynili, poziom oferowanych przez nich usług nie byłyby taki sam, pod względem częstotliwości lotów i jakości obsługi, jak poziom usług oferowanych przez spółkę TAROM.

123    Wreszcie w odniesieniu do argumentów odnoszących się do uzasadnienia dotyczącego wprowadzenia w życie pomocy na restrukturyzację spółki TAROM do 2019 r. wystarczy stwierdzić, że – jak wynika z pkt 100–106 powyżej – takie wprowadzenie w życie pozostaje bez wpływu na zasadę udzielenia pomocy „pierwszy i ostatni raz”, której poszanowania wymaga się w pkt 70–75 wytycznych, a więc także na zgodność, pod tym względem, środka pomocy z rynkiem wewnętrznym. Komisja nie była zatem zobowiązana do stwierdzenia w zaskarżonej decyzji, że pomoc na restrukturyzację spółki TAROM została wdrożona do 2019 r.

124    Zarzut czwarty należy zatem oddalić.

125    W świetle wszystkich powyższych rozważań skargę należy oddalić.

 W przedmiocie kosztów

126    Zgodnie z art. 134 § 1 regulaminu postępowania kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ skarżąca przegrała sprawę, należy – zgodnie z żądaniem Komisji – obciążyć ją jej własnymi kosztami oraz kosztami poniesionymi przez tę instytucję.

Z powyższych względów

SĄD (dziesiąta izba w składzie powiększonym)

orzeka, co następuje:

1)      Skarga zostaje oddalona.

2)      Wizz Air Hungary Légiközlekedési Zrt. (Wizz Air Hungary Zrt.) zostaje obciążona własnymi kosztami oraz kosztami poniesionymi przez Komisję Europejską.

Papasavvas

Kornezov

Buttigieg

Hesse

 

      Petrlík

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 4 maja 2022 r.

Podpisy


*      Język postępowania: angielski.