OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO

VERICY TRSTENJAK

przedstawiona w dniu 14 lutego 2012 r.(1)

Sprawa C‑618/10

Banco Español de Crédito, SA

przeciwko

Joaquínowi Calderónowi Caminie

[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Audiencia Provincial de Barcelona (Hiszpania)]

Ochrona konsumentów – Dyrektywa 91/13/EWG – Artykuł 6 ust. 1 – Umowy o kredyt konsumencki – Stawki odsetek mające zastosowanie w razie zwłoki w płatności – Nieuczciwe warunki umowne – Krajowe przepisy postępowania cywilnego – Postępowanie w sprawie nakazu zapłaty – Uprawnienie sądu krajowego do orzekania z urzędu i ab limine litis w ramach krajowego postępowania nakazowego o nieważności lub o zmianie warunku umownego dotyczącego odsetek za zwłokę zawartego w umowie o kredyt konsumencki – Rozporządzenie (WE) nr 1896/2006 – Postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty – Dyrektywa 2008/48/WE – Artykuł 30 – Czasowy zakres zastosowania – Dyrektywa 87/102/EWG – Artykuły 6 i 7 – Przedmiotowy zakres zastosowania – Autonomia proceduralna państw członkowskich

Spis treści

I –   Wprowadzenie

II – Ramy prawne

A –   Prawo Unii

B –   Prawo krajowe

III – Okoliczności faktyczne, postępowanie przed sądem krajowym i pytania prejudycjalne

IV – Postępowanie przed Trybunałem

V –   Główne argumenty uczestników postępowania

VI – Ocena prawna

A –   Uwagi wprowadzające

B –   W przedmiocie pierwszego pytania prejudycjalnego

1.     W przedmiocie roli sądu krajowego przy wyłączaniu mocy wiążącej nieuczciwych warunków umownych w świetle orzecznictwa Trybunału

2.     Zastosowanie zasad wynikających z orzecznictwa do sporu przed sądem krajowym

a)     Podejście Trybunału w wyroku w sprawie VB Pénzügyi Lízing

b)     Argumenty przeciwko zastosowaniu tego orzecznictwa do sporu zawisłego przed sądem krajowym

i)     Skonfrontowanie ze sprawą VB Pénzügyi Lízing

–       Odmienna sytuacja procesowa

–       Odmienny rodzaj warunków umownych

–       Wnioski

ii)   Skutki zastosowania do postępowania nakazowego

–       Zasadnicza zmiana sposobu funkcjonowania postępowania nakazowego

–       Zgodność z zasadą autonomii proceduralnej

3.     Wnioski

a)     Brak unijnoprawnego obowiązku badania z urzędu i ab limine litis w ramach postępowania nakazowego

b)     Upoważnienie państw członkowskich do przyjęcia bardziej restrykcyjnych przepisów

C –   W przedmiocie drugiego pytania prejudycjalnego

D –   W przedmiocie trzeciego pytania prejudycjalnego

E –   W przedmiocie czwartego i piątego pytania prejudycjalnego

F –   W przedmiocie szóstego pytania prejudycjalnego

VII – Wnioski

I –    Wprowadzenie

1.        U podstaw niniejszego postępowania leży wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Audiencia Provincial de Barcelona (zwany dalej „sądem krajowym”) zgodnie z art. 267 TFUE, w którym sąd ten przedłożył Trybunałowi szereg pytań dotyczących wykładni dyrektywy 93/13/EWG(2), dyrektywy 2009/22/WE(3), rozporządzenia (WE) nr 1896/2006(4), dyrektywy 2008/48/WE(5) i dyrektywy 2005/29/WE(6).

2.        U podstaw wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym leży spór pomiędzy Banco Español de Crédito, SA (zwany dalej „skarżącym w postępowaniu głównym”) i Joaquínem Calderónem Caminem (zwanym dalej „pozwanym w postępowaniu głównym”) dotyczący zwrotu pożyczki wraz z odsetkami za zwłokę. Skarżący w postępowaniu głównym, który pierwotnie dochodził swoich roszczeń w drodze krajowego postępowania nakazowego, występuje obecnie sądownie przeciwko postanowieniu, na mocy którego warunek umowny przewidujący odsetki za zwłokę w wysokości 29% został uznany z urzędu i ab limine litis za nieważny, stopa procentowa obniżona do 19%, a ów skarżący został wezwany do przedstawienia nowej kalkulacji odsetek przed dalszym rozpoznaniem powództwa.

3.        Przedmiotem wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest ustalenie, czy zgodnie z prawem Unii sąd krajowy jest zobowiązany na etapie dopuszczania powództwa cywilnego ocenić z urzędu, czy są nieuczciwymi warunkami standardowe warunki umowne dotyczące odsetek za zwłokę zawarte w umowie o kredyt konsumencki, jak również zmienić ich treść. Sąd krajowy kieruje poza tym szereg pytań dotyczących postępowania instytucji kredytowej z punktu widzenia właściwego prawa Unii w przypadku niewykonania umowy pożyczki.

4.        Prawo ochrony konsumenta w Unii Europejskiej doświadcza obecnie kilku zmian legislacyjnych, które dowodzą starań Komisji o konsolidację i modernizację uzyskanego dorobku prawnego. Na mocy dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE w sprawie praw konsumentów(7), która oparta jest na podejściu zakładającym pełną harmonizację krajowych przepisów z zakresu ochrony konsumentów, zmienione zostały nie tylko niektóre przepisy dyrektywy 93/13(8). Ponadto Komisja swoim wnioskiem z dnia 11 października 2011 r. dotyczącym rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży(9) zapoczątkowała przedsięwzięcie legislacyjne, które w przyszłości będzie umożliwiać stosowanie tego zbioru reguł jako opcji do transgranicznych umów sprzedaży, jeżeli strony umowy wyraźnie tak postanowią(10). Mimo że te akty prawnie nie znajdują pod względem czasowym zastosowania do sporu zawisłego przed sądem krajowym, będą one bez wątpienia miały decydujący wpływ na dalszy rozwój w dziedzinie prawa ochrony konsumentów.

II – Ramy prawne

A –    Prawo Unii

5.        Zgodnie z art. 1 ust. 1 dyrektywy 93/13 jej celem jest zbliżenie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich odnoszących się do nieuczciwych warunków umownych w umowach zawieranych pomiędzy sprzedawcą lub dostawcą [przedsiębiorcami] a konsumentem.

6.        Artykuł 3 wspomnianej dyrektywy ma brzmienie następujące:

„1.      Warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, mogą być uznane za nieuczciwe, jeśli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują[c] znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta.

2.      Warunki umowy zawsze zostaną uznane za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sporządzone wcześniej i konsument nie miał w związku z tym wpływu na ich treść, zwłaszcza jeśli zostały przedstawione konsumentowi w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej.

[…]”.

7.        Załącznik do owej dyrektywy zawiera wykaz postanowień umownych, które mogą być uznane za nieuczciwe zgodnie z art. 3 ust. 3:

„1.      Warunki, których celem lub skutkiem jest:

[…]

e)      nałożenie na konsumenta obowiązku wniesienia rażąco wysokiego odszkodowania w razie niewykonania przez niego zobowiązań;

[…]”.

8.        Artykuł 4 ust. 1 dyrektywy stanowi, co następuje:

„Nie naruszając przepisów art. 7, nieuczciwy charakter warunków umowy jest określany z uwzględnieniem rodzaju towarów lub usług, których umowa dotyczy, i z odniesieniem, w czasie wykonania umowy, do wszelkich okoliczności związanych z wykonaniem umowy oraz do innych warunków tej umowy lub innej umowy, od której ta jest zależna”.

9.        Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy stanowi:

„Państwa członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców [przedsiębiorców] z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków.

[…]”.

10.      Artykuł 7 ust. 1 dyrektywy stanowi:

„1.      Zarówno w interesie konsumentów, jak i konkurentów państwa członkowskie zapewnią stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie stałemu [zaprzestanie] stosowaniu[a] nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców [przedsiębiorców] z konsumentami”.

B –    Prawo krajowe

11.      W prawie hiszpańskim ochrona konsumentów przed nieuczciwymi warunkami umownymi była pierwotnie zapewniona przez Ley General 26/1984 para la Defensa de los Consumidores y Usuarios(11) (ustawę powszechną 26/1984 z dnia 19 lipca 1984 r. w sprawie ochrony konsumentów i użytkowników, zwaną dalej „ustawą 26/1984”). Ustawa ta została później zmieniona przez Ley 7/1998 sobre Condiciones Generales de la Contratación(12) (ustawę 7/1998 z dnia 13 kwietnia 1998 r. w sprawie ogólnych warunków transakcji handlowych, zwaną dalej „ustawą 7/1998”), która transponowała do prawa krajowego dyrektywę 93/13. Na mocy Real Decreto Legislativo 1/2007(13) (dekretu z mocą ustawy 1/2007) z dnia 16 listopada 2007 r. (zwanego dalej „RDL 1/2007”) została wreszcie przyjęta ustawa powszechna w sprawie ochrony konsumentów i użytkowników w jej przeredagowanej wersji.

12.      W art. 83 RDL 1/2007 przewidziane są skutki prawne wynikające ze stwierdzenia, że dany warunek umowny jest nieuczciwy. Zgodnie z tym przepisem „nieuczciwe warunki umowne są nieważne i uważa się je za nieuzgodnione”. Dalej artykuł ten stanowi: „nieważna część umowy zostaje zmieniona zgodnie z art. 1258 CC i wymogami dobrej wiary. Sąd, który stwierdza nieważność warunku umownego, zmienia umowę i w razie dalszego obowiązywania umowy może złagodzić prawa i obowiązki stron oraz skutki ich nieważności, jeżeli konsument i użytkownik ponoszą znaczną szkodę. Sąd może uznać umowę za nieważną tylko, jeżeli nadal obowiązujące warunki umowne prowadzą do nierównoważnej pozycji stron, której nie można zapobiec”.

13.      Zgodnie z art. 1108 hiszpańskiego kodeksu cywilnego, jeżeli zobowiązanie polega na zapłacie sumy pieniężnej i dłużnik popada w zwłokę, naprawienie szkód i strat polega, o ile nie uzgodniono inaczej, na zapłacie uzgodnionych odsetek, a w braku uzgodnienia, odsetek w wysokości ustawowej stopy procentowej.

14.      Zgodnie z art. 1258 hiszpańskiego kodeksu cywilnego umowy są zawierane poprzez zwykłe złożenie zgodnych oświadczeń i zobowiązują od tego momentu nie tylko do wykonania wyraźnie uzgodnionych postanowień, ale również do wszystkich skutków, które pod względem ich charakteru odpowiadają wymogom dobrej wiary, przyjętym w danym środowisku obyczajom i ustawie.

III – Okoliczności faktyczne, postępowanie przed sądem krajowym i pytania prejudycjalne

15.      W dniu 28 maja 2007 r. strony postępowania głównego zawarły umowę pożyczki w wysokości 30 000,00 EUR w celu nabycia pojazdu. Jak konkretnie wynika z postanowienia odsyłającego, rzeczywiste odsetki roczne wynosiły 8,890%, odsetki od pożyczki 7,950%, a odsetki za zwłokę 29%. Mimo że zwrot pożyczki miał nastąpić dopiero w dniu 5 czerwca 2014 r., skarżący zażądał zwrotu całości pożyczki przed ustalonym terminem, gdyż pozwany nie zapłacił wszystkich z 67 pierwotnie uzgodnionych rat.

16.      W dniu 8 stycznia 2009 r. skarżący wystąpił w postępowaniu nakazowym z żądaniem zapłaty 29 381,95 EUR, odsetek umownych i kosztów postępowania. W dniu 21 stycznia 2010 r. Juzgado de Primer Instancia n° 2 de Sabadell wydał postanowienie, w którym uznał warunek umowny dotyczący odsetek za zwłokę przewidziany w umowie pożyczki za nieważny, ustalił wysokość odsetek za zwłokę na 19% i nakazał skarżącemu przedstawienie w odniesieniu do tego samego okresu nowej kalkulacji odsetek zgodnie z warunkami określonymi w postanowieniu. Sąd uzasadnił swoje orzeczenie tym, że warunek dotyczący odsetek za zwłokę jest nieuczciwy. Z uwagi na bezwzględnie obowiązujący charakter badanych przepisów sąd jest uprawniony do stwierdzenia nieważności z urzędu również w postępowaniu nakazowym.

17.      Od tego postanowienia skarżący w postępowaniu głównym wniósł apelację do sądu krajowego, powołując się przy tym na konieczność skutecznej ochrony prawnej i podnosząc zasadniczo, że badanie uzgodnionych odsetek za zwłokę z urzędu i ab limine litis nie jest dopuszczalne, lecz może nastąpić dopiero na podstawie stosownego zarzutu podniesionego przez pozwanego.

18.      Sąd krajowy uważa dokonanie wykładni prawa Unii za niezbędne do rozstrzygnięcia sporu. Zastanawia się on w szczególności, czy sąd krajowy z uwagi na wymogi prawa Unii dysponuje możliwością stwierdzenia z urzędu i ab limine litis w ramach postępowania nakazowego nieważności warunku umownego dotyczącego odsetek za zwłokę, czy też jest raczej zobowiązany do pozostawienia samym stronom dochodzenia stwierdzenia nieważności takiego warunku przed sądem, jeżeli wyjątkowo nie chodzi o warunek umowny, który w sposób oczywisty jest sprzeczny z bezwzględnie obowiązującymi przepisami lub innymi normami ustanawiającymi zakazy. Z tego powodu postanowił on zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)      Czy sprzeczne z prawem wspólnotowym, w szczególności w odniesieniu do prawa konsumentów i użytkowników, jest uchylanie się przez sąd krajowy od orzekania z urzędu i ab limine litis na każdym etapie postępowania o nieważności lub o zmianie warunku umownego dotyczącego odsetek za zwłokę (w niniejszym przypadku w wysokości 29%) w umowie o kredyt konsumencki? Czy sąd może, bez zmiany praw konsumenta [przyznanych przez] prawo wspólnotowe opowiedzieć się za uzależnieniem ewentualnej oceny takiego warunku od inicjatywy dłużnika (w drodze zarzutu procesowego)?

2)      Jak należy w związku z tym interpretować zgodnie z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG i art. 2 dyrektywy 2009/22/EWG art. 83 Real Decreto Legislativo nr 1/2007 [wcześniej art. 8 Ley General nr 26/1984, de 19 de julio, para la Defensa de los Consumidores y Usuarios (ustawy powszechnej nr 26/1984) z dnia 19 lipca 1984 r. w sprawie ochrony konsumentów i użytkowników)]? Jaki zakres ma w związku z tym art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG stanowiący, że nieuczciwe warunki »nie będą wiążące dla konsumenta«?

3)      Czy można wyłączyć sądową kontrolę z urzędu i ab limine litis, jeżeli powód określi w sposób wyraźny w pozwie stopę odsetek za zwłokę, kwotę długu, w tym długu z tytułu należności głównej i z tytułu odsetek, kwotę kar umownych i kosztów, stopę odsetek oraz okres, za który dochodzi się tych odsetek (lub też wzmiankę o dodaniu do tej kwoty z urzędu ustawowych odsetek za zwłokę na podstawie prawa państwa członkowskiego pochodzenia), podstawę roszczenia, w tym opis okoliczności powołanych jako podstawa dochodzonych długu i odsetek, oraz sprecyzuje wyraźnie, czy chodzi o odsetki ustawowe, umowne, kapitalizację odsetek lub o stopę odsetek od umowy pożyczki, jeżeli zostały one obliczone przez powoda, oraz o ile procent są one wyższe od stawki podstawowej banku centralnego, zgodnie z rozporządzeniem wspólnotowym nr 1896/2006 w sprawie europejskiego nakazu zapłaty?

4)      Czy w braku transpozycji, art. 5 [ust. 1] lit. l) i m) i art. 6 – stanowiące o »ustaleniach dotyczących jej zmiany« – oraz art. 10 [ust. 2] lit. l) – odnoszący się do »ustale[ń] dotyczących jej zmiany« dyrektywy 2008/48/WE, zobowiązują instytucję finansową do ujęcia w szczególny i wyróżniający się sposób w umowie (nie w tekście w sposób niewyróżniający się), jako »informacji udzielanych przed zawarciem umowy«, informacji o stopie procentowej odsetek za zwłokę w przypadku braku zapłaty, oraz czynników branych pod uwagę przy jej ustalaniu [wydatki finansowe, wydatki związane z odzyskiwaniem wierzytelności [...]] oraz do zawarcia w umowie ostrzeżenia co do skutków w związku z elementami kosztów?

5)      Czy art. 6 ust. 2 dyrektywy 2008/48/EWG zawiera obowiązek podania do wiadomości przedterminowej wymagalności spłaty kredytu lub pożyczki, która powoduje stosowanie odsetek za zwłokę? Czy stosuje się zakaz bezpodstawnego wzbogacenia z art. 7 dyrektywy 2008/48/WE, jeżeli jednostka finansowa nie tylko dąży do odzyskania dobra (kapitału pożyczki), ale także do zastosowania szczególnie wysokich odsetek za zwłokę?

6)      Czy w braku przepisów transponujących oraz w świetle art. 11 ust. 1 dyrektywy 2005/29/WE sąd może oceniać z urzędu jako nieuczciwą praktykę wprowadzania do tekstu umowy klauzuli o odsetkach za zwłokę?”.

IV – Postępowanie przed Trybunałem

19.      Postanowienie prejudycjalne z dnia 29 listopada 2010 r. wpłynęło do sekretariatu Trybunału w dniu 29 grudnia 2010 r.

20.      Skarżący w postępowaniu głównym, rządy Królestwa Hiszpanii i Republiki Federalnej Niemiec, a także Komisja Europejska przedstawili uwagi na piśmie w terminie wyznaczonym w art. 23 statutu Trybunału.

21.      W rozprawie w dniu 1 grudnia 2011 r. wzięli udział i przedstawili swoje uwagi pełnomocnicy procesowi skarżącego w postępowaniu głównym, rządów Królestwa Hiszpanii, Republiki Federalnej Niemiec, a także Komisji.

V –    Główne argumenty uczestników postępowania

22.      Argumentacja uczestników postępowania, w zakresie mającym znaczenie dla niniejszej sprawy, zostanie przedstawiona w ramach badania poszczególnych kwestii prawnych.

VI – Ocena prawna

A –    Uwagi wprowadzające

23.      Jeżeli dłużnik nie zaspokaja skierowanej przeciwko niemu wierzytelności pieniężnej, to przyczyną tego nie zawsze jest okoliczność, że podnosi on materialne zarzuty przeciwko tej wierzytelności. Często dłużnik po prostu nie ma zamiaru dokonać zapłaty lub jest niewypłacalny. W takim przypadku z punktu widzenia wierzyciela prowadzenie sądowego postępowania rozpoznawczego przeciwko dłużnikowi może wydawać się mało racjonalne(14). Będzie on raczej szukał łatwiejszych i związanych z mniejszymi kosztami możliwości, aby uzyskać tytuł wykonawczy. Wiele państw członkowskich uwzględniło postulat dotyczący uproszczonej metody dochodzenia praw poprzez wprowadzenie do swoich kodeksów postępowania cywilnego różnych szczególnych postępowań mających na celu dochodzenie roszczeń pieniężnych(15), których zasady i praktyczne znaczenie mogą się jednak znacznie różnić w poszczególnych krajowych porządkach prawnych(16).

24.      W związku z tymczasem daleko idącym sformalizowaniem tych postępowań właściwość w zakresie ich prowadzenia powierzana jest w niektórych porządkach prawnych w interesie odciążenia wymiaru sprawiedliwości przykładowo mającym odpowiednie wykształcenie prawnicze urzędnikom wymiaru sprawiedliwości – na przykład referendarzom lub pracownikom sekretariatu sądów(17), podczas gdy w innych systemach prawnych wyłączna właściwość nadal należy do sędziów sądów cywilnych(18). Ponadto potrzeba uproszczonego i przyspieszonego postępowania spowodowała, że niektóre porządki prawne uwzględniły odstępstwa od podstawowych reguł postępowania cywilnego, przykładowo jeżeli chodzi o wysłuchanie uczestników postępowania lub standardu dla uzasadnienia i wykazania (badanie zasadności lub dopuszczalności) dochodzonego roszczenia(19).

25.      Świadectwem starań prawodawcy o racjonalne rozwiązanie konfliktu między przyspieszonym dochodzeniem praw z jednej strony i zachowaniem gwarancji procesowych z drugiej strony jest na poziomie Unii rozporządzenie nr 1896/2006, które – równolegle do procedur krajowych – wprowadziło postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty w związku z bezspornymi roszczeniami pieniężnymi w transgranicznych sprawach cywilnych i handlowych. To postępowanie jest oparte na doświadczeniach państw członkowskich w stosowaniu takich uproszczonych postępowań, jako że przejęło wiele rozwiązań, które sprawdziły się na poziomie krajowym. Należy do nich przykładowo przyznanie możliwości zakwestionowania tego postępowania, w razie gdy pozwany zamierza podnieść zarzuty przeciwko nakazowi zapłaty, przy czym w takim przypadku, podobnie jak w większości krajowych postępowań nakazowych(20), postępowanie jest dalej prowadzone przed sądem zgodnie z regułami zwykłego postępowania cywilnego(21).

26.      W centrum niniejszej sprawy znajduje się hiszpańskie postępowanie nakazowe dotyczące dochodzenia roszczeń pieniężnych („proceso monitorio”), które wykazuje szereg wymienionych wyżej cech. W swoim pierwszym pytaniu prejudycjalnym sąd krajowy zapytuje przede wszystkim o to, jakie wymogi musi spełniać krajowa procedura sądowa dotycząca dochodzenia roszczeń pieniężnych w odniesieniu do jej zasad, aby konsument był skutecznie chroniony przed roszczeniami, które wynikają z nieuczciwych warunków umownych zawartych w umowach o kredyt konsumencki. Konkretnie chodzi o ewentualne zobowiązanie sądu krajowego przez prawo Unii do orzekania ab limine litis i z urzędu również w ramach postępowania nakazowego o braku mocy wiążącej nieuczciwego warunku umownego zawartego w umowie o kredyt konsumencki, bez uzależniania badania nieuczciwego charakteru od czynności procesowej dłużnika.

27.      Subtelny charakter tego pytania wynika w znacznej mierze z tego, że ocena nieuczciwego charakteru wymagać będzie z reguły dokonania szerokiej oceny umownych praw i obowiązków przez sąd krajowy, co zwykle nie jest przeprowadzane w ramach postępowania nakazowego. W razie potwierdzenia przez Trybunał takiego unijnoprawnego obowiązku skutkowałoby to ostatecznie tym, że ustawodawca krajowy byłby zmuszony do dokonania szerokich zmian w swoich przepisach postępowania cywilnego, aby spełnić wymogi unijne. Jednocześnie musiałby jednak zapewnić, że krajowe postępowanie nakazowe nie utraci swojej skuteczności i nadal zostanie zachowane jako instrument prostego i związanego z mniejszymi kosztami dochodzenia praw(22). Z uwagi na fakt, że kwestia ta ma szczególne znaczenie, i że odpowiedź, której Trybunał na nią udzieli, może mieć daleko idący wpływ na przepisy postępowania cywilnego państw członkowskich, będzie ona stanowiła szczególny punkt mojej analizy.

B –    W przedmiocie pierwszego pytania prejudycjalnego

28.      Pytanie prejudycjalne jest ujęte dosyć szeroko („na każdym etapie postępowania”), co mogłoby skłaniać do uznania, że sądowi krajowemu chodzi o ogólne wyjaśnienie uprawnień krajowych sądów cywilnych przy wyłączeniu mocy wiążącej nieuczciwych warunków umownych. Niemniej taka interpretacja pytania prejudycjalnego pomijałaby fakt, że Trybunał wypowiedział się już szczegółowo w przedmiocie tej tematyki w swoim orzecznictwie dotyczącym art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13. Dokonując racjonalnej oceny wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym z uwzględnieniem szczególnych okoliczności sprawy głównej, należy raczej przyjąć, że sąd odsyłający dąży do ustalenia, czy zasady wynikające z orzecznictwa, które Trybunał rozwinął w dziedzinie ochrony konsumenta, znajdują również zastosowanie do krajowego postępowania w sprawie nakazu zapłaty. Jednakże zanim to pytanie zostanie poddane analizie, wydaje się konieczne krótkie przypomnienie tych zasad.

1.      W przedmiocie roli sądu krajowego przy wyłączaniu mocy wiążącej nieuczciwych warunków umownych w świetle orzecznictwa Trybunału

29.      Z utrwalonego orzecznictwa Trybunału wynika, że zawarty w dyrektywie 93/13 system ochrony opiera się na założeniu, iż konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, zarówno pod względem możliwości negocjacyjnych, jak i ze względu na stopień poinformowania, i związku z tym godzi się on na warunki umowy zredagowane wcześniej przez przedsiębiorcę, nie mając wpływu na ich treść(23). Biorąc pod uwagę tę słabszą pozycję, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 stanowi, iż nieuczciwe warunki umowne nie są wiążące dla konsumentów. Jak wynika z orzecznictwa, jest to przepis bezwzględnie obowiązujący, który zmierza do zastąpienia formalnej równowagi praw i obowiązków stron ustanowionej w umowie równowagą rzeczywistą i przywrócenia w ten sposób równości stron(24).

30.      Aby zagwarantować ochronę, która jest celem dyrektywy 93/13, Trybunał wielokrotnie wyjaśniał, że istniejąca nierówność między konsumentem a przedsiębiorcą może zostać zrównoważona jedynie poprzez czynną interwencję podmiotu niebędącego stroną umowy(25). W świetle tych zasad Trybunał orzekł więc, że sąd krajowy zobowiązany jest do zbadania z urzędu, czy dane warunki umowne mają charakter nieuczciwy(26). Uprawnienie do zbadania przez sąd z urzędu, czy dane postanowienie umowne jest nieuczciwe, stanowi, zdaniem Trybunału, „środek pozwalający na osiągnięcie celu wskazanego w art. 6 dyrektywy 93/13, polegającego na zapobieżeniu sytuacjom, w których indywidualny konsument byłby związany nieuczciwymi warunkami umowy, a jednocześnie przyczynia się do osiągnięcia celu wymienionego w art. 7 tej dyrektywy, jako że badanie takie może stanowić czynnik odstraszający, powodujący zaprzestanie stosowania przez przedsiębiorców w umowach zawieranych z konsumentami nieuczciwych warunków”(27). Przyznanie sądowi takich kompetencji Trybunał uznał ponadto za niezbędne do „zapewnienia konsumentowi skutecznej ochrony, w szczególności z uwagi na okoliczność, że istnieje realne niebezpieczeństwo, iż nie jest on świadom swoich praw lub napotyka trudności w ich dochodzeniu”(28).

31.      W wyroku w sprawie Pannon GSM(29) Trybunał wzmocnił pozycję procesową konsumenta, podkreślając obowiązek sądu krajowego zbadania z urzędu nieuczciwego charakteru warunku umownego, „o ile dysponuje on niezbędnymi w tym celu informacjami co do okoliczności prawnych i faktycznych”. Ponadto wyjaśnił on, że obowiązek ten spoczywa na sądzie krajowym także w ramach badania przez ten sąd swojej właściwości miejscowej(30). To orzecznictwo zostało sprecyzowane wyrokiem z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie VB Pénzügyi Lízing(31) w takim zakresie, w jakim zdaniem Trybunału sąd krajowy „zobowiązany jest przeprowadzić z urzędu dochodzenie w celu ustalenia, czy postanowienie umowne określające wyłączną właściwość miejscową sądu, zamieszczone w umowie pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem będącej przedmiotem sporu przed tym sądem, jest objęte zakresem zastosowania dyrektywy 93/13, i jeżeli jest nim objęte – zobowiązany jest z urzędu zbadać, czy postanowienie to jest nieuczciwe”(32). Co się tyczy w szczególności badania zastosowania dyrektywy 93/13 do konkretnej umowy, Trybunał stwierdził, że „sąd krajowy jest zobowiązany – w każdym wypadku i niezależnie od przepisów prawa krajowego – zbadać, czy sporne postanowienie umowne zostało indywidualnie uzgodnione przez przedsiębiorcę i konsumenta”.

2.      Zastosowanie zasad wynikających z orzecznictwa do sporu przed sądem krajowym

a)      Podejście Trybunału w wyroku w sprawie VB Pénzügyi Lízing

32.      Ze wszystkich wymienionych tutaj wyroków wyrok w sprawie VB Pénzügyi Lízing wydaje mi się najbardziej znamienny, aby znaleźć odpowiedź na pierwsze pytanie prejudycjalne, zwłaszcza że Trybunał w tej sprawie zajmował się podobnym zagadnieniem. Trybunałowi zostało przedstawione pytanie, czy jeżeli sąd krajowy sam zwróci uwagę na ewentualną nieuczciwość postanowienia umownego, w sytuacji gdy strony sporu nie wnoszą żadnych żądań w tej kwestii, to czy może z urzędu przeprowadzić dowody w celu ustalenia okoliczności faktycznych i prawnych niezbędnych do tej oceny, gdy krajowe prawo procesowe zezwala na to jedynie na wniosek stron. Jak wynika z przytoczonych wyżej fragmentów wyroku, na to pytanie Trybunał udzielił nie tylko odpowiedzi twierdzącej, lecz także obciążył sąd krajowy unijnoprawnym obowiązkiem przeprowadzenia dochodzenia w celu uzyskania niezbędnych informacji co do okoliczności prawnych i faktycznych. Udzielona została przy tym odpowiedź na pytanie, które nie zostało jeszcze rozstrzygnięte w wyroku w sprawie Pannon GSM, to jest w jaki dokładnie sposób ma ono nastąpić. W braku bliższych wskazówek ze strony Trybunału można było więc przyjąć, że określa je prawo procesowe poszczególnych państw członkowskich.

33.      Przytoczone w pkt 31 niniejszej opinii fragmenty wyroku dopuszczają stwierdzenie, że Trybunał ewentualnie zamierzał ustanowić odstępstwo od zasady przedstawiania dowodów w procesie cywilnym, aby zapewnić zamierzoną przez prawodawcę unijnego skuteczność ochrony konsumenta w określonym przypadku. Podejście to jest zgodne z dotychczasowym korzystnym dla konsumenta orzecznictwem Trybunału. Poprzez nałożenie na krajowy sąd cywilny szerokiego obowiązku przeprowadzania dochodzenia stwarza mu się bowiem możliwość ingerencji w postępowanie w celu ochrony konsumenta, mimo że jego prawo krajowe z reguły na takie postępowanie by mu nie zezwalało. Kompetencja do ingerencji byłaby wówczas wywodzona bezpośrednio z prawa Unii, w związku z czym sprzeczne z nim krajowe przepisy proceduralne musiałyby zostać wyparte w odniesieniu do ich zastosowania ze względu na pierwszeństwo prawa Unii.

b)      Argumenty przeciwko zastosowaniu tego orzecznictwa do sporu zawisłego przed sądem krajowym

34.      Mimo że to podejście wydaje się tak pożądane z punktu widzenia ochrony konsumenta, to nieograniczone zastosowanie tego orzecznictwa do postępowania takiego jak postępowanie w sprawie nakazu zapłaty nie wydaje mi się pod względem dogmatycznym bez reszty możliwe. W mojej opinii należy uwzględnić szczególne okoliczności, które charakteryzowały sprawę VB Pénzügyi Lízing i leżały u podstaw orzeczenia Trybunału. Ponadto należy rozważyć skutki, które wynikałyby z zastosowania tego orzecznictwa do postępowania nakazowego.

i)      Skonfrontowanie ze sprawą VB Pénzügyi Lízing

–       Odmienna sytuacja procesowa

35.      Na wstępie należy przypomnieć, że sytuacja procesowa, w której znajdował się konsument w tamtej sprawie, była inna niż w niniejszym postępowaniu przed sądem krajowym, w związku z czym, moim zdaniem, wykluczone jest przyjmowanie analogii między tymi dwoma sprawami. Jak wynika z zawartych w wyroku w sprawie VB Pénzügyi Lízing uwag w przedmiocie historii procesu(33), przeciwko konsumentowi zostało wniesione powództwo o wydanie nakazu zapłaty z tytułu niespłaconej pożyczki. Żądany nakaz zapłaty został wydany w postępowaniu „niespornym”, w ramach którego zgodnie z prawem węgierskim sąd może odstąpić od przeprowadzenia rozprawy i wysłuchania drugiej strony. Wydając nakaz zapłaty, sąd krajowy ani nie zbadał swojej właściwości miejscowej, ani ważności zawartej w umowie pożyczki klauzuli prorogacyjnej.

36.      Jednakże z ww. wyroku wynika również, że konsument wniósł sprzeciw od nakazu zapłaty, co skutkowało tym, że dalsze postępowanie toczyło się w trybie spornym, a więc zgodnie z ogólnymi przepisami postępowania cywilnego(34). Należy zatem uznać, że postępowanie rozpoznawcze zostało wszczęte. Natomiast w niniejszym postępowaniu przed sądem krajowym zostało przeprowadzone postępowanie nakazowe, przy czym konsument prawnie go nie zakwestionował. Zamiast tego sąd krajowy sam z siebie dokonał ingerencji, uznając warunek umowny oceniony jako nieuczciwy za nieważny. W tych okolicznościach należy uznać, że podejście wypracowane przez Trybunał w sprawie VB Pénzügyi Lízing jest dostosowane do postępowania rozpoznawczego w postępowaniu cywilnym, a nie do postępowania w sprawie wydania nakazu zapłaty.

–       Odmienny rodzaj warunków umownych

37.      Ponadto należy zwrócić uwagę na okoliczność, że sprawa VB Pénzügyi Lízing dotyczyła zupełnie odmiennego rodzaju warunku umownego niż w niniejszym postępowaniu przed sądem krajowym. Ten aspekt ma szczególne znaczenie i wymaga szczegółowego omówienia. W tym względzie analizie poddane zostaną różne rodzaje warunków umownych, z którymi z reguły konfrontowany jest sąd krajowy.

38.      Przedmiotem postępowania przed sądem krajowym w sprawie VB Pénzügyi Lízing była klauzula prorogacyjna, która została włączona do umowy pożyczki między przedsiębiorcą i konsumentem. Klauzula ta miała tę szczególną cechę, że przyznawała wyłączną właściwość miejscową sądowi, w którego okręgu nie mieszkał konsument ani też nie znajdowała się siedziba przedsiębiorcy, ale który znajdował się w pobliżu siedziby przedsiębiorcy zarówno pod względem geograficznym, jak i pod względem komunikacyjnym(35). W tym względzie ta klauzula, jak Trybunał również słusznie stwierdził w wyroku w sprawie VB Pénzügyi Lízing, wykazuje podobieństwo do klauzuli, która była już przedmiotem spraw połączonych Océano Grupo Editorial i Salvat Editores. Trybunał przypomniał, że orzekł już w pkt 24 tamtego wyroku, iż postanowienie, które przyznaje wyłączną właściwość sądowi, w którego okręgu znajduje się siedziba przedsiębiorcy, należy uznać za nieuczciwe w rozumieniu art. 3 dyrektywy 93/13, albowiem wbrew wymogom dobrej wiary prowadzi ono do istotnej nierównowagi praw i obowiązków stron wynikających z umowy na niekorzyść konsumenta(36).

39.      Trybunał dostrzegł w nim istotne pokrzywdzenie konsumenta, ponieważ takie porozumienie nakłada na konsumenta uciążliwy obowiązek poddania się wyłącznej właściwości sądu, którego siedziba może być oddalona od jego miejsca zamieszkania, co akurat w sporze o niewielką kwotę pieniędzy mogłoby, ze względu na koszty związane ze stawiennictwem, utrudniać mu dochodzenie jego praw. Taki warunek umowny należy zatem zdaniem Trybunału do grupy warunków umownych wymienionych w załączniku do dyrektywy w pkt 1 lit. q), które mają na celu albo powodują, że konsumentowi zostaje odebrana możliwość albo zostaje mu utrudnione wniesienie do sądu środków odwoławczych(37). Ponadto Trybunał dostrzegł w takim postanowieniu nieproporcjonalne uprzywilejowanie przedsiębiorcy, albowiem pozwala ono przedsiębiorcy na zebranie razem sporów związanych z jego działalnością zawodową w jednym sądzie, w którego okręgu nie mieszka konsument, co zarazem pod względem organizacyjnym ułatwia stawiennictwo przedsiębiorcy i obniża związane z tym koszty(38).

40.      W przeciwieństwie do sprawy VB Pénzügyi Lízing i spraw połączonych Océano Grupo Editorial i Salvat Editores przedmiotem niniejszej sprawy nie jest jednak klauzula prorogacyjna, lecz warunek umowny dotyczący odsetek. To zróżnicowanie jest ważne z tego względu, że sposób podejścia sądu krajowego w ramach postępowania cywilnego będzie odmienny w zależności od tego, o jaki rodzaj postanowienia chodzi w danym przypadku.

41.      Jak już wyjaśniłam w mojej opinii w sprawie VB Pénzügyi Lízing(39), klauzule prorogacyjne należy zasadniczo odróżniać od klauzul, które ustanawiają materialne zobowiązania umowne. Te ostatnie charakteryzują się tym, że często zawierają szczegółowe, wiążące dla stron uregulowania, których sprzeczność z wymogami dobrej wiary w znacznej mierze ze względu na ich złożoność nie zawsze może zostać rozpoznana na pierwszy rzut oka. Takie stwierdzenie wymaga nierzadko wnikliwej oceny ze strony sądu krajowego na podstawie wszystkich okoliczności konkretnego przypadku. Wskazuje na to również Komisja(40). Sama dyrektywa 93/13 jednoznacznie zakłada, że sąd krajowy dokona takiej wnikliwej oceny, bowiem z jednej strony zgodnie z definicją zawartą w art. 3 o nieuczciwym charakterze warunków umownych można wnioskować tylko wtedy, „jeśli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy, praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta”, co podlega dopiero stwierdzeniu w drodze starannego badania. Z drugiej strony art. 4 ust. 1 dyrektywy stanowi, że nieuczciwy charakter warunków umowy na podstawie dyrektywy 93/13 „jest określany z uwzględnieniem rodzaju towarów lub usług, których umowa dotyczy, i z odniesieniem, w czasie wykonania umowy, do wszelkich okoliczności związanych z wykonaniem umowy oraz do innych warunków tej umowy lub innej umowy, od której ta jest zależna”. Uwzględnienie tych okoliczności wymaga więc zbadania danej klauzuli, które wykracza daleko poza zwykłe badanie zasadności.

42.      Również wspomniany na wstępie wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie wspólnych europejskich przepisów o sprzedaży(41) uwzględnia okoliczność, że niektóre warunki umowne wymagają starannej analizy, aby móc wnioskować co do ich nieuczciwego charakteru. Zawiera on między innymi przepisy dotyczące „nieuczciwych postanowień” w umowach między przedsiębiorcą i konsumentem, które w znacznej mierze odpowiadają przepisom dyrektywy 93/13(42). Ważne jest, aby wspomnieć w tym kontekście, że wniosek dotyczący rozporządzenia zawiera również przepisy o odsetkach w razie zwłoki konsumenta(43). Szczególne znaczenie ma w tym względzie przepis(44), zgodnie z którym w razie ustalenia odsetek według stopy wyższej niż przewidziana w przepisach projektu rozporządzenia należy orzec, że takie postanowienie nie ma mocy wiążącej, jeżeli miałoby zostać ocenione jako „nieuczciwe” w rozumieniu właściwych przepisów. Sama ocena następuje zgodnie z podobnie restrykcyjnymi kryteriami, co w dyrektywie 93/13(45). Kwestia tego, czy ta regulacja kiedykolwiek wejdzie w życie w tej formie, zależy z pewnością od dalszego przebiegu procedury legislacyjnej. W przypadkach umów takich jak te w postępowaniu przed sądem krajowym – w razie wyrażenia przez strony zgody na stosowanie wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży – byłyby one dla sądu krajowego, który musi ocenić ewentualny nieuczciwy charakter warunku umownego dotyczącego odsetek, w każdym razie pomocną podstawą rozstrzygnięcia.

43.      W razie gdyby sporny warunek wyjątkowo nie miał zostać określony przez ustawę, przykładowo poprzez jego wymienienie w wykazie warunków, które w każdym przypadku należy uznać za nieuczciwe, sąd krajowy nie będzie musiał stwierdzić nieuczciwego charakteru danego warunku umownego. W tym kontekście wskazać jednak należy na to, że nawet określenie typów nieuczciwych warunków umownych, takie jak nastąpiło w odniesieniu do warunków umownych określonych w załączniku do dyrektywy 93/13, niczego w tym zakresie nie zmienia. Załącznik, do którego odsyła art. 3 ust. 3 dyrektywy, obejmuje bowiem jedynie przykładowy i niewyczerpujący wykaz warunków(46), które mogą być uznane za nieuczciwe(47). Warunku wymienionego na liście nie trzeba koniecznie uznać za nieuczciwy i odwrotnie – warunek niewymieniony w wykazie może być mimo to uznany za nieuczciwy(48). W związku z tym z samej okoliczności, że warunek jest wymieniony na liście, nie można bewzględnie wywodzić, iż jest on nieuczciwy. Pomimo informacyjnego charakteru, który zgodnie z orzecznictwem takie wyliczenie posiada, konieczna jest niezależna i szczegółowa ocena danego warunku pod względem jego ewentualnego nieuczciwego charakteru.

44.      Sytuacja kształtuje się odmiennie, gdy sąd krajowy jest skonfrontowany z klauzulą prorogacyjną, tak jak w sprawie VB Pénzügyi Lízing. Jak wyjaśniłam w pkt 112 mojej opinii w sprawie VB Pénzügyi Lízing, warunek umowny, który w danych okolicznościach miałby zostać uznany za nieuczciwy z tego powodu, że przekazuje on spory prawne z umowy sądowi, w którego okręgu znajduje się siedziba przedsiębiorcy, mógłby zostać przez sąd krajowy skontrolowany już w ramach badania z urzędu własnej właściwości, bez konieczności opierania się na wyczerpujących informacjach stron. Nałożenie szerokiego obowiązku dochodzenia nie było bezwzględnie konieczne, aby osiągnąć zamierzony przez dyrektywę 93/13 cel kontrolowania nieuczciwych warunków umownych. To założenie zostało również potwierdzone przez sytuację procesową, jaka istniała w postępowaniu przed sądem krajowym. Jak przedstawiłam w mojej opinii, z akt sprawy wynikało, że sąd krajowy przed zarządzeniem rozprawy zauważył, że miejsce zamieszkania pozwanego nie znajduje się w jego okręgu, lecz że skarżąca swój wniosek o wydanie nakazu zapłaty, powołując się na ogólne warunki umów, wniosła do sądu niedaleko swojej siedziby, przy czym sąd krajowy powziął wątpliwość co do spornego warunku umownego. W ten sposób sąd krajowy wyraził ostatecznie podejrzenie, że klauzula prorogacyjna jest nieuczciwa.

45.      Z uwagi na powyższe rozważania uważam, że zaklasyfikowanie przez sąd krajowy spornego warunku jako nieuczciwego w sprawie VB Pénzügyi Lízing okazało się oczywiste, i to z następujących powodów: z jednej strony sąd ten zajmował się warunkiem, którego nieuczciwy charakter był bezsporny z uwagi na ocenę dokonaną przez sam Trybunał w wyroku w sprawach połączonych Océano Grupo Editorial i Salvat Editores. Dlatego też słusznie można twierdzić, że chodziło o typ warunku dostatecznie określony przez prawo Unii. Z drugiej strony sąd krajowy mógł w ramach badania własnej właściwości miejscowej w związku z tym względnie łatwo uzyskać „informacje co do okoliczności prawnych i faktycznych niezbędne” do wykonania jego obowiązku zbadania z urzędu nieuczciwego charakteru warunku umownego. Innymi słowy, sąd krajowy nie musiał przeprowadzać szerokiej oceny nieuczciwego charakteru z uwzględnieniem wszystkich okoliczności danego przypadku.

46.      Uzmysłowienie tych okoliczności jest konieczne, aby móc umieścić wyrok w sprawie VB Pénzügyi Lízing we właściwym kontekście. Moim zdaniem wynika z niego, że obowiązek sądu krajowego przeprowadzenia dochodzenia, jak Trybunał przewidział to w pkt 56 tego wyroku, może być interpretowany tylko w ten sposób, że sąd krajowy z reguły będzie badał swoją właściwość z urzędu i będzie mógł przy tym względnie łatwo stwierdzić nieuczciwy charakter warunku umownego takiego jak w sprawach połączonych Océano Grupo Editorial i Salvat Editores i w sprawie VB Pénzügyi Lízing. W przypadku warunków materialnych z przyczyn, które już wymieniłam, nie będzie to bez reszty możliwe, tym bardziej w sytuacji, gdy stwierdzenie nieuczciwego charakteru wymaga starannego zbadania. Wyrok w sprawie VB Pénzügyi Lízing oferuje zatem jedynie w kontekście szczególnych okoliczności sporu przed sądem krajowym w tamtej sprawie racjonalne rozwiązanie w celu zapewnienia skuteczności ochrony konsumenta.

–       Wnioski

47.      W tych okolicznościach dochodzę do wniosku, że zastosowanie reguł wynikających z orzeczenia w sprawie VB Pénzügyi Lízing do przypadku takiego jak w niniejszej sprawie nie wchodzi w rachubę w zakresie, w jakim związany jest z tym obowiązek sądu krajowego orzekania z urzędu i ab limine litis w ramach postępowania nakazowego o nieważności warunku dotyczącego odsetek za zwłokę zawartego w umowie o kredyt konsumencki.

ii)    Skutki zastosowania do postępowania nakazowego

–       Zasadnicza zmiana sposobu funkcjonowania postępowania nakazowego

48.      W razie przyjęcia przez Trybunał przeciwnego stanowiska i, w przeciwieństwie do prezentowanego tutaj poglądu, niestwierdzenia w wyżej wymienionych okolicznościach żadnych przeszkód do zastosowania reguł wynikających z orzeczenia w sprawie VB Pénzügyi Lízing, należy jednak rozważyć skutki, które powstałyby w sytuacji, gdyby podejście wypracowane przez Trybunał miało zastosowanie do postępowania nakazowego.

49.      Wszyscy uczestnicy postępowania są zgodni, moim zdaniem słusznie, co do tego, że nałożenie obowiązku przeprowadzenia szerokiego dochodzenia w ramach krajowego postępowania nakazowego i orzekania ab limine litis o nieważności warunku dotyczącego odsetek za zwłokę zawartego w umowie o kredyt konsumencki powodowałoby zasadniczą, niewartą starań zmianę sposobu funkcjonowania tego postępowania. Wyrażone wątpliwości są związane z koniecznością zarówno zachowania gwarancji procesowych uczestników postępowania, jak też trwałego utrzymania skuteczności krajowego postępowania nakazowego.

50.      Aby zrozumieć znaczenie takiego unijnego obowiązku sądu krajowego, konieczne jest uzmysłowienie sobie znaczenia postępowania nakazowego, jak też wyzwań, które powstają w związku z jego proceduralnymi regułami mającymi na celu stworzenie odpowiedniej relacji między skutecznością i zasadą państwa prawa. Jak już wyjaśniłam w moich uwagach wprowadzających(49), celem postępowania nakazowego jest, niezależnie od jego szczegółowych zasad, zapewnienie w porządkach prawnych poszczególnych państw członkowskich prostego, szybkiego i skutecznego dochodzenia bezspornych roszczeń pieniężnych(50). Ograniczenie do bezspornych roszczeń pieniężnych umożliwia ukształtowanie postępowania nakazowego jako postępowania o charakterze masowym. Jak słusznie wyjaśnia rząd niemiecki(51), właśnie czasowa zaleta tego postępowania odgrywa istotną rolę, aby uniknąć lub zmniejszyć ryzyko dla małych i średnich przedsiębiorstw związane ze zwłoką w zapłacie. W ten sposób można też uniknąć kosztów postępowania.

51.      Takie postępowania charakteryzują się tym, że tytuł wykonawczy na korzyść powoda zostaje wydany na podstawie pozwu wniesionego za pomocą formularza lub pisma procesowego bez przeprowadzenia rozprawy. Pozwany nie bierze więc udziału w postępowaniu w fazie procesowej do momentu wydania nakazu zapłaty. Sąd bada, poza istnieniem własnej właściwości, określone wymogi powództwa, w szczególności czy dochodzone roszczenie zostało dostatecznie dokładnie oznaczone. Natomiast badanie podnoszonego roszczenia co do istoty z reguły się nie odbywa. Pozew o wydanie nakazu zapłaty może zostać odrzucony tylko wtedy, jeżeli podnoszone roszczenie jest oczywiście bezzasadne(52). Badanie dochodzonego roszczenia co do istoty jest zastrzeżone na rzecz etapu postępowania spornego, które może zostać wszczęte na podstawie środka odwoławczego wniesionego przez powoda przeciwko nakazowi zapłaty. W następującym potem postępowaniu spornym sąd bada zawsze również z urzędu, czy spełnione są przesłanki dochodzonego roszczenia. Jeżeli dla istnienia lub nieistnienia roszczenia istotny jest warunek umowny, sąd krajowy bada również wówczas kwestię jego ewentualnego nieuczciwego charakteru.

52.      Obowiązek sądu badania z urzędu i niestosowania ewentualnie nieuczciwego warunku należałoby ocenić jako budzący wątpliwości pod względem prawnym w zakresie, w jakim postępowanie nakazowe nie jest postępowaniem kontradyktoryjnym, w związku z czym, w razie gdyby sąd krajowy miał z urzędu uznać warunek umowny za nieuczciwy i oddalić pozew o wydanie nakazu zapłaty, przedsiębiorcy nie zostałaby dana możliwość zajęcia stanowiska w przedmiocie zarzutu stosowania nieuczciwego warunku w obrocie handlowym. Prawo do wysłuchania przed sądem, które jest uważane za wyraz zasady państwa prawa i zalicza się do uznanych w orzecznictwie ogólnych zasad prawa Unii(53), nie byłoby dostatecznie zachowane.

53.      Taki obowiązek sądu krajowego natrafiałby ponadto na pewne granice, które wiążą się z formalnościami postępowania nakazowego. Nawet jeśli nieuczciwy charakter danego warunku umownego będzie się w niektórych przypadkach nasuwał, na przykład gdy dany warunek umowny jest określony jako typowy w ustawie, to nie zawsze będzie to miało miejsce. Jak już wyjaśniono, ocena nieuczciwego charakteru danego warunku w świetle prawnych wymogów określonych w art. 3 i 4 dyrektywy 93/13 może być całkiem złożona(54). Ponadto mogłyby powstać wątpliwości, czy dany warunek został zgodnie z art. 3 ust. 1 uzgodniony indywidualnie. Jak słusznie stwierdza Komisja(55), nie można wykluczyć, że sąd krajowy zostanie skonfrontowany z problematycznym zadaniem konieczności ostatecznego wypowiedzenia się w przedmiocie nieuczciwego charakteru warunku, mimo że ma pod tym względem wątpliwości lub nie dysponuje wszystkimi informacjami o okolicznościach faktycznych. Należy zgodzić się z Komisją, że pod względem prawnym wątpliwości budziłaby sytuacja, gdyby jedyną możliwością właściwego sądu było, mimo pozostających wątpliwości, albo oddalić wniosek – na niekorzyść wierzyciela – albo go uwzględnić – na niekorzyść dłużnika.

54.      W razie konieczności zmiany postępowania nakazowego, wbrew pierwotnej koncepcji, w ten sposób, że powinno ono przewidywać możliwość zajęcia ustnie stanowiska, na przykład poprzez przeprowadzenie rozprawy, aby usunąć wątpliwości lub zapewnić stronom wysłuchanie przez sąd przed wydaniem orzeczenia, to należałoby się obawiać, że straciłoby ono akurat jedną ze swoich zalet w zakresie skuteczności, gdyby zostało przekształcone w zwykłe odbicie postępowania spornego.

55.      Ponadto należy mieć na względzie, że w niektórych państwach członkowskich kompetencje w postępowaniach nakazowych zostały powierzone nie sędziom zawodowym, lecz w interesie odciążenia sądownictwa urzędnikom wymiaru sprawiedliwości(56). Z uwagi na złożony charakter badania warunku umownego pod względem jego nieuczciwego charakteru i skutku stwierdzenia braku mocy wiążącej warunku dla strony zadanie to powinno być jednak zastrzeżone dla sędziego. Gdyby z tego względu Trybunał miał uznać, że z art. 6 dyrektywy 93/13 może być wywiedziony unijnoprawny obowiązek sądu krajowego szerokiego dochodzenia oraz orzekania ab limine litis o nieważności warunku zawartego w umowie o kredyt konsumencki również w ramach postępowania nakazowego, wymagałoby to organizacyjnych zmian krajowych ustrojów sądów. Musiałyby zostać podjęte wystarczające środki, aby wyłącznie sędziowie zajmowali się wnioskami o wydanie nakazu zapłaty w sprawach konsumenckich. Wyłączenie tych spraw z normalnego postępowania nakazowego prowadziłoby jednakże do tego, że procedura zostałaby w danym przypadku ukształtowana w sposób bardziej złożony, w związku z czym dla sądów krajowych częściowo utracony zostałby efekt odciążenia.

56.      W związku z powyższym stwierdzam, że nałożenie obowiązku szerokiego dochodzenia w ramach postępowania nakazowego oraz orzekania ab limine litis o nieważności warunku umownego dotyczącego odsetek za zwłokę zawartego w umowie o kredyt konsumencki powodowałoby zasadniczą zmianę sposobu funkcjonowania tego postępowania, które usuwałoby istotną zaletę związaną z efektywnością postępowania nakazowego, a mianowicie szybkie dochodzenie bezspornych roszczeń pieniężnych.

–       Zgodność z zasadą autonomii proceduralnej

Przepisy postępowania cywilnego w strukturze prawa Unii i prawa krajowego

57.      Ponadto powstaje pytanie, jak taką wykładnię związaną z daleko idącymi skutkami dla krajowego postępowania nakazowego można by w ogóle pogodzić z orzecznictwem Trybunału w przedmiocie autonomii proceduralnej państw członkowskich.

58.      Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w braku uregulowań Unii w danym zakresie do wewnętrznego porządku prawnego każdego państwa członkowskiego należy wyznaczenie właściwych sądów oraz ustanowienie zasad proceduralnych mających na celu zapewnienie ochrony praw jednostek wynikających z prawa Unii(57). Ta kompetencja państw członkowskich wynika ostatecznie z okoliczności, że prawo procesowe państw członkowskich zasadniczo nie podlega harmonizacji. W tej dziedzinie nie istnieje również ogólne uprawnienie normatywne Unii. To ostatnie dotyczy w szczególności także przepisów postępowania cywilnego, których dotyczy niniejsza sprawa, mimo że prawo Unii zyskało wyraźnie wpływ na tę dziedzinę(58). Wpływ prawa Unii na krajowe przepisy postępowania cywilnego wyraża się tymczasem w postaci cywilnoprocesowych uregulowań zawartych w aktach prawa wtórnego(59), unijnych zasad i wreszcie orzecznictwa Trybunału.

59.      Ważne ograniczenie tej krajowej autonomii proceduralnej wynika przede wszystkim z ogólnych zasad prawa Unii, przykładowo w związku z dochodzeniem praw podmiotowych, które przyznaje prawo Unii. Trybunał z jednej strony przyznał państwom członkowskim, mając właśnie na uwadze ich kompetencje w tej dziedzinie, szeroki margines swobody przy ustanawianiu zasad proceduralnych, które mają zagwarantować ochronę praw przysługujących jednostce na mocy prawa Unii, z drugiej jednak strony jednoznacznie wskazał na unijne ograniczenia tych kompetencji, stwierdzając, że rozpatrywane zasady nie mogą być mniej korzystne niż w przypadku podobnych postępowań o charakterze wewnętrznym (zasada równoważności) i nie mogą powodować w praktyce, że korzystanie z uprawnień wynikających z prawa Unii stanie się niemożliwe lub nadmiernie utrudnione (zasada skuteczności)(60).

60.      Te wynikające z orzecznictwa zasady znajdują również zastosowanie do systemu, który wprowadziła dyrektywa 93/13 w celu ochrony konsumentów przed nieuczciwymi warunkami umownymi w transakcjach handlowych. Trybunał podkreślił ostatnio w wyroku w sprawie Asturcom Telecomunicaciones znaczenie, jakie ma zasada autonomii procesowej w ramach sądowej kontroli warunków umownych. Przedmiotem tej sprawy było zagadnienie, czy dyrektywę 93/13 można interpretować w ten sposób, że sąd krajowy rozpoznający wniosek o wszczęcie egzekucji wyroku sądu polubownego, który nabrał powagi rzeczy osądzonej, wydanego bez stawiennictwa konsumenta, jest zobowiązany do podniesienia z urzędu nieuczciwego charakteru zapisu na sąd polubowny znajdującego się w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, a także do uchylenia tego wyroku(61). Trybunał udzielił odpowiedzi na to pytanie, wskazując na swoje orzecznictwo, zgodnie z którym „prawo Unii nie zobowiązuje zatem sądu krajowego do zaprzestania stosowania krajowych przepisów proceduralnych nadających prawomocność danemu orzeczeniu, nawet jeśli umożliwiłoby to usunięcie naruszenia prawa wspólnotowego, które wynika z tego orzeczenia”(62). Po stwierdzeniu, że brak jest przepisów unijnych w zakresie powagi rzeczy osądzonej, Trybunał wskazał, że „tryb wykonania zasady powagi rzeczy osądzonej należy do wewnętrznego porządku prawnego państw członkowskich na mocy zasady ich autonomii proceduralnej”, przy czym przypomina, że „tryb ten nie może być jednak mniej korzystny od trybu dotyczącego podobnych sytuacji w prawie krajowym [...] ani czynić wykonywania uprawnień przyznanych przez prawo wspólnotowe nadmiernie utrudnionym lub praktycznie niemożliwym [...]”(63).

61.      Z tego wyroku można wnioskować, że krajowe przepisy postępowania cywilnego podlegają, zdaniem Trybunału, wyłącznie zasadom równoważności i skuteczności, o ile nie występują żadne specyficzne wymogi unijne(64). Naruszenie prawa Unii można więc przyjąć dopiero wtedy, gdy ma miejsce sprzeczność z tymi zasadami. Kwestia, czy konieczna jest zmiana krajowych postępowań nakazowych, aby zapewnić skuteczność ochrony konsumenta, może w związku z tym zostać rozstrzygnięta dopiero wtedy, gdy to opisane już w swych głównych zarysach krajowe postępowanie nie jest zgodne z zasadami równoważności i skuteczności. Należy to zbadać w niniejszym przypadku.

Brak naruszenia zasady równoważności

62.      Zasada równoważności wymaga, by rozpatrywana norma krajowa znajdowała zastosowanie w równej mierze do skarg opartych na naruszeniu prawa Unii oraz do skarg opartych na naruszeniu prawa wewnętrznego, mających podobny przedmiot i podstawę(65). W przełożeniu na specyficzny kontekst istotnego tutaj aspektu ochrony konsumenta oznacza to, że zamierzona przez prawodawcę unijnego za pomocą dyrektywy 93/13 ochrona konsumenta przed nieuczciwymi warunkami w transakcjach handlowych jest gwarantowana przez przepisy postępowania cywilnego na poziomie krajowym w takim samym stopniu, jak ochrona konsumenta przed ingerencjami w podobne pozycje prawne chronione na podstawie prawa krajowego. Naruszenie zasady równoważności należałoby w związku z tym potwierdzić dopiero w przypadku porównywalnie bardziej niekorzystnych proceduralnych zasad związanych z możliwościami dochodzenia praw wynikających z dyrektywy 93/13.

63.      Trybunał wypracował w swoim orzecznictwie szereg ogólnych kryteriów, na podstawie których można ocenić równoważność krajowej ochrony praw właśnie w dziedzinie przestrzegania pozycji prawnych gwarantowanych przez prawo Unii. Sama ocena polega zasadniczo na wartościującym wzajemnym zestawieniu właściwych zasad proceduralnych. Trybunał prezentuje przy tym stanowisko, że dla oceny podobieństwa danych skarg, które dotyczą prawa krajowego, jako właściwe kryteria muszą zostać powołane zarówno przedmiot, podstawa prawna, jak i istotne elementy rzekomo podobnych skarg(66). Ponadto Trybunał stwierdził, że aby ustalić, czy dany krajowy przepis proceduralny jest mniej korzystny, należy brać pod uwagę jego umiejscowienie w całości postępowania, przebieg postępowania oraz szczególne cechy tych zasad(67).

64.      Mimo że Trybunał przypisał to zadanie zasadniczo sądom krajowym, aby skorzystać z ich bezpośredniej wiedzy na temat krajowego prawa procesowego(68), nie omieszkał poczynić uwag w przedmiocie wykładni prawa Unii(69) i przy okazji nawet dokonać własnych stwierdzeń w przedmiocie przestrzegania równoważności w konkretnym przypadku(70), jeśli dysponował wystarczającymi istotnymi informacjami. W ten sposób Trybunał nie ma jednak na celu nic innego, jak tylko udzielenie sądowi krajowemu użytecznych wskazówek, które powinny mu pomóc przy dokonywaniu własnej oceny(71). W tym kontekście dozwolone wydaje się poczynienie kilku zasadniczych uwag w przedmiocie określonych cech postępowania przed sądem krajowym.

65.      Jeżeli chodzi o sprawę przed sądem krajowym, to moim zdaniem z informacji przekazanych przez sąd krajowy nie wynikają w każdym razie żadne wskazówki, które pozwalałyby stwierdzić, że hiszpańskie przepisy postępowania cywilnego przewidywałyby w ramach krajowego postępowania nakazowego mniej korzystny tryb kontroli nieuczciwego charakteru warunków w umowach o kredyt konsumencki zgodnie z wymogami dyrektywy 93/13 niż tryb kontroli zgodności tych umów z wymogami prawa krajowego. W związku z tym nic nie wskazuje na naruszenie zasady równoważności w kontekście spornego postępowania nakazowego.

66.      Dla celów niniejszego postępowania prejudycjalnego należy zatem uznać, że zasada równoważności jest przestrzegana.

Brak naruszenia zasady skuteczności

67.      Wreszcie należy zbadać, czy krajowe postępowanie w sprawie nakazu zapłaty w swoich zasadniczych zarysach jest zgodne z zasadą skuteczności. Ta ostatnia wymaga, aby stosowanie prawa Unii nie było uniemożliwiane lub nadmiernie utrudniane. W tym kontekście należy wskazać na cel określony przez prawodawcę unijnego w art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13, zgodnie z którym „zarówno w interesie konsumentów, jak i konkurentów państwa członkowskie zapewnią stosowne i skuteczne środki „mające na celu zaprzestanie stosowania nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez przedsiębiorców z konsumentami”. Z prawnego punktu widzenia cel ten stanowi kryterium, w świetle którego należy dokonywać oceny krajowego postępowania nakazowego.

68.      Obowiązek sądu krajowego przeprowadzenia szerokiego dochodzenia oraz orzeczenia ab limine litis o nieważności nieuczciwego warunku zawartego w umowie o kredyt konsumencki skutkowałby ochroną konsumenta, jeszcze zanim zostanie wydane prawomocne orzeczenie w przedmiocie roszczenia pieniężnego. Krajowe postępowanie nakazowe zostałoby w ten sposób uzupełnione o mechanizm zapobiegawczej ochrony prawnej. Powstaje jednak pytanie, czy taki mechanizm jest bezwzględnie konieczny, aby skutecznie zagwarantować ochronę konsumenta przed stosowaniem nieuczciwych warunków w transakcjach handlowych. Jak już wspomniano, postępowanie nakazowe w państwach członkowskich jest z reguły ukształtowane w ten sposób, że badanie, czy warunek umowny jest nieuczciwy, jest przeniesione do postępowania spornego podlegającego wszczęciu na podstawie środka odwoławczego(72). To w ramach tego postępowania spornego sąd krajowy otrzymuje możliwość wykonania swojego unijnoprawnego obowiązku zbadania nieuczciwego charakteru. Innymi słowy, również zgodnie z tym modelem konsumentowi przyznawana jest ochrona. Niemniej jest ona uzależniona od tego, aby konsument w ramach postępowania nakazowego ujawnił swoją wolę przystąpienia do prawnej obrony przed roszczeniem.

69.      Śmiem wątpić, że skuteczność prawa Unii zostaje naruszona z tego względu, że ochrona prawna jest uzależniona od wyrażenia woli przez konsumenta. Akurat orzecznictwo dowodzi bowiem, że Trybunał za zgodną z wymogami wynikającymi z art. 6 i 7 dyrektywy 93/13 uznał sytuację, gdy czynna interwencja sądu krajowego w celu usunięcia nierównowagi między konsumentem i przedsiębiorcą jest uzależniona od zgody konsumenta.

70.      Przypomnieć należy przede wszystkim wyrok w sprawie Pannon GSM, w którym Trybunał wskazał na obowiązek sądu krajowego niestosowania postanowień umownych w razie uznania ich za nieuczciwe, aczkolwiek pod warunkiem że „konsument się temu nie sprzeciwi”(73). W swoim uzasadnieniu Trybunał stwierdził, że obowiązek badania z urzędu jest konieczny, aby zapewnić praktyczną skuteczność ochrony, do której dążą przepisy dyrektywy. Jednocześnie wyjaśnił jednak, że „sąd krajowy nie jest zobowiązany do niestosowania spornego warunku, jeżeli konsument, po poinformowaniu go w tej kwestii przez sąd, nie zamierza podnosić jego nieuczciwego i niewiążącego charakteru”.

71.      Przypomnieć należy ponadto wyrok w sprawie Martín Martín(74), w którym Trybunał zajmował się zagadnieniem, czy sąd krajowy ma prawo do podniesienia z urzędu naruszenia art. 4 dyrektywy Rady 85/577/EWG z dnia 20 grudnia 1985 r. w sprawie ochrony konsumentów w odniesieniu do umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa(75) oraz do stwierdzenia nieważności umowy objętej zakresem stosowania tej dyrektywy ze względu na to, że konsument nie został poinformowany o przysługującym mu prawie odstąpienia od umowy, chociaż konsument w żadnym momencie nie podniósł tej nieważności w postępowaniach przed właściwymi sądami krajowymi(76). Trybunał wskazał w tym wyroku, że „prawo wspólnotowe nie wymaga w zasadzie, by sądy krajowe podnosiły z urzędu zarzut naruszenia przepisów wspólnotowych, jeżeli zbadanie takiego zarzutu zmuszałoby je do wyjścia poza granice sporu wyznaczone przez jego strony, opierające się na okolicznościach innych niż te, na których strona zainteresowana zastosowaniem tych przepisów oparła swoje roszczenie”(77). Ponadto Trybunał stwierdził, że „to ograniczenie uprawnień sądu krajowego wynika z zasady, zgodnie z którą inicjatywa procesowa należy do stron, a zatem sąd może działać z urzędu jedynie w wyjątkowych przypadkach, gdy wymaga tego interes publiczny”(78). Trybunał uznał wreszcie czynną interwencję sądu krajowego w przypadku takim jak w postępowaniu przed sądem krajowym za uzasadnioną, i to powołując się na uzasadnienie, że art. 4 dyrektywy 85/577 dotyczy porządku publicznego. Jak stwierdził Trybunał, powołując się na moją opinię w tej sprawie(79), „obowiązek poinformowania konsumenta nałożony w art. 4 dyrektywy 85/577 stanowi centralny punkt jej ogólnej systematyki, stanowiąc zasadniczą gwarancję skutecznego skorzystania z prawa odstąpienia od umowy, a zatem zamierzonej przez ustawodawcę wspólnotowego skuteczności ochrony konsumentów”(80). W tym kontekście trzeba koniecznie podkreślić, że Trybunał zaliczył możliwość uznania spornej umowy za nieważną do „właściwych środków” ochrony konsumentów w rozumieniu art. 4 akapit trzeci ww. dyrektywy w razie naruszenia obowiązku poinformowania konsumenta. Niemniej nie można przy tym nie wspomnieć, że Trybunał, powołując się na wymienioną wyżej pozycję w wyroku w sprawie Pannon GSM(81), wyjaśnił także, że „sąd krajowy [...] mógłby również być zobowiązany do uwzględnienia w niektórych okolicznościach woli konsumenta, by nie unieważniać spornej umowy”(82).

72.      Na koniec należy jeszcze przypomnieć wyrok w sprawie Asturcom Telecomunicaciones, w którym Trybunałowi postawione zostało pytanie, czy sąd krajowy rozpoznający wniosek o wszczęcie egzekucji wyroku sądu polubownego, który nabrał powagi rzeczy osądzonej, wydanego bez stawiennictwa konsumenta, jest zobowiązany do podniesienia z urzędu nieuczciwego charakteru zapisu na sąd polubowny znajdującego się w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, a także do uchylenia tego wyroku(83). Zasługujące na uwagę było różnicowanie, którego Trybunał dokonał w stosunku do wyroku w sprawie Mostaza Claro, wskazując, że w przeciwieństwie do okoliczności faktycznych, które leżały u podstaw innej sprawy, „konsument zachował całkowitą bierność w toku poszczególnych postępowań związanych z jego sporem z przedsiębiorcą, a w szczególności nie wystąpi[ł] ze skargą o uchylenie wyroku sądu polubownego w celu sprzeciwienia się nieuczciwemu charakterowi zapisu na sąd polubowny, tak że wyrok ten nabrał w międzyczasie powagi rzeczy osądzonej”(84). Inaczej niż to proponowałam(85), Trybunał zdecydował o nieobciążaniu sądu krajowego tego rodzaju obowiązkiem. Przeciwnie, pozostawił wyjaśnienie przedłożonego pytania krajowym porządkom prawnym, przy czym ograniczył się do zbadania, czy właściwe hiszpańskie prawo procesowe było zgodne z zasadami równoważności i skuteczności. Obowiązek sądu krajowego badania z urzędu w ramach postępowania egzekucyjnego nieuczciwego charakteru zapisu na sąd polubowny Trybunał widział tylko w takim zakresie, w jakim takie badanie oceny było w ogóle możliwe w ramach podobnych skarg występujących w systemie krajowym(86).

73.      Przytoczone orzecznictwo dowodzi, że Trybunał stara się dokonywać wykładni prawa Unii w sposób, który odpowiednio uwzględnia indywidualne interesy konsumenta poprzez przyznanie mu możliwości zadecydowania samodzielnie o tym, czy zamierza skorzystać z ochrony praw konsumenta w ramach postępowania cywilnego, którą w decydującej mierze rządzi zasada autonomii procesowej stron(87). Taka interpretacja pozycji procesowej konsumenta jest również zgodna z wypracowanym w orzecznictwie wzorcem konsumenta(88), który jest „właściwie poinformowany, dostatecznie uważny i rozsądny”. Podejście realizowane w wyroku w sprawie Pannon GSM ma tę szczególną cechę, że chroni ono konsumenta przed przymusową ochroną i odpowiada koncepcji ochrony praw konsumentów poprzez informowanie. Trybunał uwzględnia bowiem, że konsumentowi może w danym przypadku zależeć na utrzymaniu spornego warunku w mocy, przykładowo w wypadku klauzuli prorogacyjnej, w sytuacji gdy konsument zamierza procesować się w miejscowości przewidzianej w klauzuli(89). Z drugiej strony Trybunał wydaje się wykazywać tendencję również do uwzględniania rezygnacji przez konsumenta z ochrony jego praw, jak dowodzi wyrok w sprawie Asturcom Telecomunicaciones. Na podstawie tego wyroku unijny obowiązek sądów krajowych ochrony konsumentów przed nieuczciwymi warunkami poprzez czynną ingerencję wydaje się sięgać jedynie tak daleko, jak na to pozwala krajowe prawo procesowe.

74.      W świetle powyższych rozważań stwierdzam, że praktyczna skuteczność systemu wprowadzonego dyrektywą 93/13 nie zostanie naruszona, jeżeli sąd krajowy nie będzie zobowiązany do orzekania ab limine litis i z urzędu o braku mocy wiążącej nieuczciwego warunku zawartego w umowie o kredyt konsumencki. W tym względzie można zgodzić się z jednomyślnym stanowiskiem wszystkich uczestników postępowania, zgodnie z którym, aby zapewnić ochronę konsumenta przed roszczeniami, które są oparte na nieuczciwych warunkach umownych, wydaje się wystarczające, jeżeli konsumentowi, przeciwko któremu został złożony pozew o wydanie nakazu zapłaty, przyznana zostanie, tak jak to jest z reguły przewidziane w ramach krajowego postępowania nakazowego, możliwość obrony przed tym nakazem na drodze prawnej poprzez złożenie sprzeciwu. Nie można tutaj stwierdzić naruszenia zasady skuteczności.

75.      Te rozważania dotyczą oczywiście tylko ochrony konsumenta. Nie można jednakże nie brać pod uwagę okoliczności, że art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 wyraźnie wymaga wprowadzenia stosownych i skutecznych środków także „w interesie [...] konkurentów”. Innymi słowy, należy stworzyć procedury, które będą w równym stopniu uwzględniały interesy obu stron umowy. W tym względzie należy stwierdzić, że poprzez przerzucenie kontroli nieuczciwego charakteru na postępowanie sporne wszczynane na podstawie środka odwoławczego zapobiega się jednocześnie temu, że sąd krajowy stwierdza brak mocy wiążącej określonego warunku, bez dania uprzednio przedsiębiorcy możliwości przedstawienia własnego stanowiska. Tym samym, jak słusznie podniosła Komisja(90), w racjonalny sposób czyni się zadość skuteczności ochrony przedsiębiorcy.

Wniosek częściowy

76.      Należy zatem stwierdzić, że zasady równoważności i skuteczności nie wymagają nałożenia na sąd krajowy obowiązku orzekania ab limine litis i z urzędu o braku mocy wiążącej nieuczciwego warunku zawartego w umowie o kredyt konsumencki. Dlatego też nie widzę konieczności ograniczenia autonomii proceduralnej państw członkowskich w celu zapewnienia skuteczności ochrony konsumenta.

3.      Wnioski

a)      Brak unijnoprawnego obowiązku badania z urzędu i ab limine litis w ramach postępowania nakazowego

77.      Dochodzę tym samym do wniosku, że zastosowanie stanowiska wynikającego z wyroku w sprawie VB Pénzügyi Lízing do sporu zawisłego przed sądem krajowym nie wchodzi w rachubę. Przeciwko temu przemawia z jednej strony odmienność okoliczności faktycznych, które leżą u podstaw obu spraw, a przede wszystkim odmienna jest sytuacja procesowa(91) – postępowanie nakazowe w przeciwieństwie do postępowania spornego – oraz rodzaj warunków umownych(92) – postanowienie materialne w przeciwieństwie do postanowienia ustanawiającego właściwość sądu, którą zajmuje się sąd krajowy. Jako kolejny argument przeciwko zastosowaniu tego stanowiska można powołać także tę okoliczność, że obowiązek orzekania ab limine litis i z urzędu o braku mocy wiążącej nieuczciwego warunku zawartego w umowie o kredyt konsumencki prowadziłby do zasadniczej zmiany sposobu funkcjonowania postępowania w sprawie nakazu zapłaty(93), która ograniczyłaby autonomię proceduralną. Przy czym nie byłoby to bezwzględnie konieczne, aby zapewnić praktyczną skuteczność dyrektywy 93/13(94). W tych okolicznościach należy odrzucić mający to na celu unijnoprawny obowiązek sądu krajowego.

78.      Z uwagi na fakt, że prawo Unii nie wymaga takiego postępowania sądu krajowego, nie jest również sprzeczna z prawem Unii sytuacja, gdy sąd krajowy uchyla się od orzekania z urzędu i ab limine litis o braku mocy wiążącej warunku dotyczącego odsetek za zwłokę zawartego w umowie o kredyt konsumencki.

b)      Upoważnienie państw członkowskich do przyjęcia bardziej restrykcyjnych przepisów

79.      Należy jednak przypomnieć, że dyrektywa 93/13, jak jednoznacznie wynika z jej motywu dwunastego, dokonuje jedynie częściowej i minimalnej harmonizacji przepisów prawnych państw członkowskich w odniesieniu do nieuczciwych warunków umownych(95). Istotnym normatywnym wyrazem leżącej u podstaw dyrektywy 93/13 zasady minimalnej harmonizacji jest zawarte w art. 8 upoważnienie, które wyraźnie przewiduje uprawnienie państw członkowskich do przyjęcia bardziej rygorystycznych przepisów zgodnych z traktatem w dziedzinie objętej tą dyrektywą w celu zapewnienia wyższego stopnia ochrony konsumenta. Jak już wyjaśniłam w mojej opinii w sprawie Caja de Ahorros y Monte de Piedad de Madrid, to podejście polegające na harmonizacji minimalnej przyznaje państwom członkowskim znaczny zakres uznania(96), które ograniczają tylko ogólne granice prawa Unii, a przede wszystkim prawo pierwotne(97). W związku z tym państwa członkowskie zasadniczo mogą przewidzieć w ich krajowych kodeksach postępowania cywilnego obowiązek ich sądów badania z urzędu i ab limine litis w ramach postępowania nakazowego nieuczciwego charakteru warunku umownego.

C –    W przedmiocie drugiego pytania prejudycjalnego

80.      Drugie pytanie prejudycjalne wymaga przeformułowania, aby móc udzielić sądowi krajowemu użytecznej odpowiedzi. Jeżeli bowiem zgodnie ze swoim brzmieniem zmierza ono do uzyskania od Trybunału zgodnej z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 i art. 2 dyrektywy 2009/22 wykładni art. 83 RDL 1/2007, to musiałoby ono zostać uznane za niedopuszczalne ze względu na brak dopuszczalnego przedmiotu wykładni(98).

81.      W tym względzie należy przypomnieć, że w ramach postępowania prejudycjalnego na podstawie art. 267 TFUE Trybunał nie ma za zadanie dokonywania oceny zgodności ustawodawstwa krajowego z prawem Unii ani dokonywania wykładni przepisów krajowych. Trybunał jest natomiast właściwy do udzielenia sądowi przedstawiającemu pytanie wszelkich wskazówek w zakresie wykładni prawa Unii, umożliwiających temu sądowi dokonanie oceny zgodności i wydanie orzeczenia w zawisłej przed nim sprawie(99). W tym celu musi on wydobyć ze wszystkich informacji przedstawionych przez sąd krajowy, w szczególności uzasadnienia postanowienia prejudycjalnego, te elementy unijnoprawne, które, uwzględniając przedmiot sporu, wymagają wykładni(100).

82.      Drugie pytanie prejudycjalne należy rozumieć z uwzględnieniem zarówno omawianej w postanowieniu prejudycjalnym problematyki sporu zawisłego przed sądem krajowym, jak też pierwszego pytania prejudycjalnego („nieważność i zmiana warunku zawartego w umowie o kredyt konsumencki”) w ten sposób, że sąd krajowy zwraca się zasadniczo o dokonanie wykładni art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13. Dąży on mianowicie do ustalenia, czy z uwagi na przewidziany w tym przepisie dyrektywy skutek prawny w postaci braku mocy wiążącej nieuczciwego warunku umownego w stosunku do konsumenta jest uprawniony do zastąpienia warunku umownego, którego nieuczciwy charakter jest bezsporny, innym warunkiem, który nie podlega zaklasyfikowaniu jako nieuczciwy.

83.      W mojej opinii odpowiedź na to pytanie wynika zarówno z brzmienia, jak też celu art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13.

84.      Na wstępie należy stwierdzić, że dyrektywa 93/13 nie przewiduje wyraźnie ani „zastąpienia” nieuczciwych warunków, ani stosownej kompetencji sądu w tym względzie. Zamiast tego art. 6 ust. 1 tej dyrektywy ogranicza się do określenia skutku prawnego w postaci „braku mocy wiążącej” takich klauzul w stosunku do konsumenta(101). Analogiczny wniosek wynika również z motywu dwudziestego pierwszego. Ten wymóg jest w zakresie swojego zastosowania bezwzględnie wiążący dla państw członkowskich, w związku z czym nie są dopuszczalne żadne odstępstwa. Zgodnie ze swoim celem art. 6 ust. 1 owej dyrektywy musi również w ramach transpozycji prowadzić do bezwzględnego i niepodlegającego uchyleniu na podstawie umowy skutku prawnego w postaci braku mocy wiążącej.

85.      Ponadto należy stwierdzić, że art. 6 ust. 1 rzeczonej dyrektywy wymaga, aby po stwierdzeniu, że nieuczciwy warunek nie ma mocy wiążącej, „umowa w pozostałej części […] nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków”. Motyw dwudziesty pierwszy wymaga w tym względzie, żeby „umowa obowiązywała strony zgodnie z zawartymi w niej postanowieniami”. Przepis art. 6 ust. 1 dyrektywy należy więc interpretować w ten sposób, że umowa po wyłączeniu nieuczciwych warunków obowiązuje nadal w niezmienionej formie, o ile jest to pod względem prawnym możliwe, co już z definicji wyklucza jakiekolwiek zastępowanie warunków lub zmianę umowy.

86.      Przy dokładniejszej analizie celu regulacyjnego art. 6 ust. 1 omawianej dyrektywy można znaleźć dalsze argumenty przeciwko uprawnieniu sądu krajowego dotyczącemu zmiany warunku. Jak już wyjaśniono, celem stwierdzenia przez sąd krajowy braku mocy wiążącej nieuczciwych warunków jest uniemożliwienie związania konsumenta takimi warunkami. W ten sposób realizowany jest jednak również inny, długoterminowy cel dyrektywy 93/13 w postaci zaprzestania stosowania nieuczciwych warunków w transakcjach handlowych, jak wynika z art. 7 ust. 1 tej dyrektywy. W tym celu dyrektywa posługuje się, jak Trybunał wyraźnie uznał w swoim orzecznictwie, efektem odstraszającym, jaki dla przedsiębiorców ma sądowa kontrola nieuczciwego charakteru(102).

87.      Aby stwierdzić, czy zmiana umowy w drodze zastąpienia nieuczciwego warunku przez inny warunek, jaka została dokonana w postępowaniu przed sądem krajowym, jest sprzeczna z wymogami dyrektywy 93/13, należy zatem zbadać, czy zmiana ta może w sposób trwały negatywnie wpłynąć na odstraszający efekt, który wywołuje kontrola nieuczciwego charakteru. To oznaczałoby mianowicie, że praktyczna skuteczność dyrektywy nie byłaby zapewniona, co byłoby sprzeczne z unijnoprawnym zakazem udaremniania celów dyrektywy przez akty transponujące państw członkowskich.

88.      Taka zmiana umowy skutkuje tym, że ryzyko przedsiębiorcy wynikające ze stosowania nieuczciwych warunków w transakcjach handlowych zostaje znacznie zmniejszone. Podczas gdy przedsiębiorca ewentualnie musi obawiać się, że wskutek stwierdzenia braku mocy wiążącej warunku pozostanie nadal związany mniej korzystną dla niego umową, zmiana w podanym wyżej znaczeniu skutkuje ostatecznie tym, że warunki umowy zostają dostosowane do stanu zgodnego z ustawą i tym samym możliwego do zaakceptowania dla przedsiębiorcy(103). Jednak również w przypadkach, w których nieuczciwy charakter jednego lub kilku warunków skutkowałby nieważnością całej umowy, przedsiębiorca może ufać, że umowa mimo to zachowa swoją skuteczność, co w stosownym przypadku może nie być w interesie konsumenta. Perspektywa konwalidacji przyczyn nieważności umowy oraz przejrzystość ryzyka dla przedsiębiorcy mogłyby mieć odwrotny efekt niż zamierzony przez prawodawcę unijnego. Mogłyby one stwarzać dla niego zachętę po prostu do „spróbowania szczęścia” i włączenia do umowy tylu nieuczciwych warunków, ile to możliwe, licząc na to, że sąd przeoczy większą część z nich. Jak słusznie zauważa Komisja(104), przedsiębiorca mógłby się ostatecznie poczuć sprowokowany przez taki stan prawny, zwłaszcza że w razie próby zastosowania swoich warunków wobec konsumenta nie miałby nic do stracenia. Te przykłady pokazują, że możliwości zmiany umowy a posteriori przez sąd nie tylko osłabiałyby odstraszający skutek wynikający z art. 6 ww. dyrektywy, lecz miałyby nawet odwrotny efekt. Tym samym cele dyrektywy 93/13 zostałyby pozbawione skuteczności.

89.      Z uwagi na tę diagnozę praktyczna skuteczność dyrektywy 93/13 musi zostać uznana za ograniczoną. Z związku z tym na pytanie prejudycjalne należy udzielić również odpowiedzi w ten sposób, że art. 6 ust. 1 tej dyrektywy stoi na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu takiemu jak art. 83 RDL 1/2007, które umożliwia sądowi krajowemu zastąpienie nieuczciwego warunku umownego innym warunkiem, który nie podlega zaklasyfikowaniu jako mający taki charakter(105). Sąd krajowy ma za zadanie dokonywanie wykładni i stosowanie tego uregulowania zgodnie z dyrektywą. Stosując prawo krajowe, sąd krajowy jest zobowiązany interpretować je w najszerszym możliwym zakresie w świetle brzmienia i celu danej dyrektywy, aby osiągnąć rezultat przez nią przewidziany, a co za tym idzie, zapewnić zgodność z art. 288 akapit trzeci WE(106).

D –    W przedmiocie trzeciego pytania prejudycjalnego

90.      Ponadto sąd krajowy dąży do ustalenia, czy można wyłączyć sądową kontrolę z urzędu i ab limine litis, jeżeli zostają przedstawione jednoznaczne informacje dotyczące określonych aspektów umowy pożyczki, jak jest to przewidziane w przypadku europejskiego postępowania w sprawie wydania nakazu zapłaty. Sądowi krajowemu chodzi przy tym o art. 7 rozporządzenia nr 1896/2006 ustanawiającego postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty, zgodnie z którym pozew o wydanie europejskiego nakazu zapłaty musi zawierać szereg danych, które są konkretnie wymienione w ust. 2. W tym względzie sąd krajowy stawia hipotezę, że ustanowienie określonych materialnych wymogów mogłoby w odpowiednim przypadku zrekompensować brak możliwości kontroli ab limine litis(107). Powodem tego stwierdzenia wydaje się okoliczność, że zgodnie z informacjami przekazanymi przez sąd krajowy tego rodzaju dane akurat nie są wymagane przez prawo hiszpańskie.

91.      Jednak ostatecznie niejasne pozostaje, do czego pytanie prejudycjalne właściwie zmierza. Pytanie to mogłoby z jednej strony, jak zaproponowały rząd hiszpański i Komisja(108), zostać uznane za hipotetyczne i tym samym zgodnie z orzecznictwem Trybunału ostatecznie za niedopuszczalne w zakresie, w jakim ma na celu dokonanie wykładni rozporządzenia nr 1896/2006, zwłaszcza że w sprawie głównej chodzi wyłącznie o krajowe postępowanie nakazowe, które podlega wyłącznie hiszpańskim przepisom postępowania cywilnego. W tym kontekście należy przypomnieć, że gdy pytania przedłożone Trybunałowi dotyczą wykładni przepisów prawa Unii, jest on co do zasady zobowiązany do wydania orzeczenia(109), chyba że oczywiste jest, iż wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w rzeczywistości ma na celu skłonienie Trybunału do wydania orzeczenia w ramach fikcyjnego sporu lub do sformułowania opinii w przedmiocie zagadnień ogólnych lub hipotetycznych, albo że wykładnia prawa Unii, o którą się zwrócono we wniosku, nie ma żadnego związku z okolicznościami lub przedmiotem sporu zawisłego przed sądem krajowym, czy też, że Trybunał nie dysponuje dostatecznymi informacjami o stanie faktycznym i prawnym, niezbędnymi do udzielenia przydatnej odpowiedzi na przedłożone mu pytania(110).

92.      Nasuwający się na pierwszy rzut oka hipotetyczny charakter pytania prejudycjalnego odpada jednakże wtedy, gdy uwzględniając dalsze uwagi sądu krajowego, będzie ono rozumiane w ten sposób, że zwraca się on o wyjaśnienie, jakie wymogi można wyprowadzić z rozporządzenia nr 1896/2006 w odniesieniu do materialnych wymagań w stosunku do pozwu o wydanie nakazu zapłaty. Z postanowienia odsyłającego wynika bowiem, że sąd krajowy bierze pod uwagę zastosowanie rozporządzenia nr 1896/2006 per analogiam. Zastosowanie przepisów zawartych w art. 7 rozporządzenia nr 1896/2006 per analogiam oznaczałoby jednak harmonizację krajowego prawa postępowania cywilnego, do czego prawodawca unijny nie dążył. Jak bowiem wynika z motywu 10 rozporządzenia, „postępowanie ustanowione na mocy niniejszego rozporządzenia powinno stanowić dodatkowy i fakultatywny środek dla powoda, który zachowuje możliwość skorzystania z postępowania przewidzianego w prawie krajowym”. Wypracowana przez prawodawcę unijnego koncepcja postępowania w sprawie wydania europejskiego nakazu zapłaty jako fakultatywnego i dodatkowego postępowania mającego na celu transgraniczne dochodzenie bezspornych roszczeń pieniężnych dowodzi, że postępowanie krajowe i postępowanie europejskie były przewidziane jako postępowania istniejące równolegle do siebie(111). Relację między rozporządzeniem i prawem krajowym wyjaśnia ponadto zdanie drugie, z którego wyraźnie wynika, że „niniejsze rozporządzenie nie zastępuje ani nie harmonizuje istniejących mechanizmów dochodzenia roszczeń bezspornych na mocy prawa krajowego”. W konsekwencji z rozporządzenia nr 1896/2006 nie można wnioskować żadnych wiążących wytycznych(112) na temat tego, jaka powinna być treść pozwu o wydanie krajowego nakazu zapłaty.

93.      Niezależnie od tego odpowiedź na trzecie pytanie prejudycjalne wynika już z moich uwag w przedmiocie pierwszego i drugiego pytania prejudycjalnego. Zgodnie z nimi państwa członkowskie nie są zobowiązane na mocy prawa Unii do ustanowienia w ich krajowych porządkach prawnych oceny z urzędu i ab limine litis nieuczciwego charakteru warunków umownych w ramach postępowania nakazowego. Z mocy upoważnienia zawartego w art. 8 dyrektywy 93/13 mogą jednak taką ocenę wprowadzić w interesie ochrony konsumenta.

E –    W przedmiocie czwartego i piątego pytania prejudycjalnego

94.      Wątpliwości istnieją również w odniesieniu do konieczności udzielenia odpowiedzi na czwarte pytanie prejudycjalne. W zakresie, w jakim jego celem jest wykładnia dyrektywy 2008/48, należy zwrócić uwagę na okoliczność, że ta dyrektywa pod względem czasowym nie ma zastosowania do okoliczności sporu zawisłego przed sądem krajowym. Została ona bowiem uchwalona w dniu 23 kwietnia 2008 r. i weszła w życie w dniu 11 czerwca 2008 r., przy czym termin dokonania jej transpozycji do prawa krajowego upłynął w dniu 12 maja 2010 r. Sporna umowa pożyczki konsumenckiej została jednakże zawarta w dniu 28 maja 2007 r., to jest pod względem czasowym jeszcze przed wejściem w życie dyrektywy 2008/48.

95.      Dyrektywa 2008/48 przewiduje wprawdzie środki przejściowe, jednakże należy mieć na względzie art. 30 tej dyrektywy, zgodnie z którym ww. dyrektywy jednoznacznie nie stosuje się do umów o kredyt obowiązujących w dniu wejścia w życie krajowych środków wykonawczych. Z tej reguły wyłączone są jedynie art. 11–13 i 17 oraz art. 18 ust. 1 zdanie drugie i ust. 2, których zastosowanie państwa członkowskie „[zapewniają] również do umów o kredyt odnawialny obowiązujących w dniu wejścia w życie krajowych środków wykonawczych”. Odstępstwem nie są jednak objęte art. 5 ust. 1 lit. l) i m), art. 6 oraz art. 10 ust. 2 lit. l), które nakładają na kredytodawcę pewne przedumowne obowiązki informacyjne w stosunku do kredytobiorcy i są właśnie przedmiotem pytania prejudycjalnego. Próba udzielenia mimo to sądowi krajowemu użytecznej odpowiedzi poprzez oparcie się nie na dyrektywie 2008/48, lecz na mającej zastosowanie pod względem czasowym poprzedzającej jej dyrektywie 87/102 również napotyka na niemożliwe do przezwyciężenia trudności, gdyż ta ostatnia nie zawiera przepisów, które odpowiadają wymienionym przepisom dyrektywy 2008/48. Wykładnia dyrektywy 87/102 nie może zatem dostarczyć odpowiedzi na pytania sądu krajowego.

96.      Z uwagi na fakt, że czwarte pytanie prejudycjalne nie ma związku ze sporem zawisłym przed sądem krajowym, zbyteczne jest udzielanie na nie odpowiedzi. Sądowi krajowemu należy jednakże wskazać na brak zastosowania dyrektywy 2008/48 pod względem czasowym.

97.      Jeżeli chodzi o piąte pytanie prejudycjalne, to konieczne wydaje się przede wszystkim wskazanie na błąd, który sąd krajowy najwyraźniej przeoczył, formułując to pytanie. Przywołane przepisy nie mają żadnego związku z przedstawionym przedmiotem regulacji, należy uznać, jak również słusznie stwierdza Komisja(113), że sąd krajowy odnosi się raczej do art. 6 ust. 2 i art. 7 dyrektywy 87/201. Prawo do informacji oraz zasada zakazu bezpodstawnego wzbogacenia są bowiem zawarte w dyrektywie 87/102, a nie w wymienionej przez sąd krajowy dyrektywie 2008/48.

98.      Przy założeniu, że to przypuszczenie jest prawidłowe, należy następnie zbadać, czy pytanie prejudycjalne, mając na względzie konkretną problematykę sporu zawisłego przed sądem krajowym, może być uznane za niezbędne do rozstrzygnięcia tego sporu.

99.      W tym względzie należy stwierdzić, że w postanowieniu odsyłającym nic nie wskazuje na to, aby w sporze zawisłym przed sądem krajowym pojawiał się problem w związku z uregulowanym w art. 6 ust. 2 dyrektywy 87/102 obowiązkiem kredytodawcy „[p]odczas trwania umowy [informowan[ia] [konsumenta] o każdej zmianie dotyczącej rocznej stopy oprocentowania lub odnośnych opłatach, gdy taka zmiana nastąpi”. Niezależnie od tego obowiązek ten dotyczy zgodnie z art. 6 ust. 1 ww. dyrektywy jedynie umów między instytucją kredytową lub instytucją finansową a konsumentem na udzielenie kredytu w formie zaliczki na rachunku bieżącym. Ponieważ zgodnie z dostępnymi informacjami sporna umowa pożyczki zdaje się nie podpadać pod tę kategorię umów kredytu, wykładnia art. 6 ust. 2 dyrektywy 87/102 nie jest również konieczna, aby rozstrzygnąć spór zawisły przed sądem krajowym.

100. Podobnie dokonywanie wykładni art. 7 dyrektywy 87/102 wydaje się mało konieczne, aby rozstrzygnąć spór zawisły przed sądem krajowym. Ten przepis dyrektywy zobowiązuje państwa członkowskie do ustanowienia „w przypadku kredytu udzielonego na zakup towarów [...] warunk[ów], na jakich towary mogą być odzyskane, szczególnie jeśli konsument nie wyraził swojej zgody”. Ponadto przewiduje on, że państwa członkowskie „zagwarantują [...], że kiedy kredytodawca odzyskuje towar, rozliczenie między stronami zostanie sporządzone w taki sposób, aby zagwarantować, że odzyskanie nie pociąga za sobą jakiegokolwiek bezpodstawnego wzbogacenia”. Tymczasem w postanowieniu odsyłającym nic nie wskazuje na to, aby w sporze zawisłym przed sądem krajowym pojawiał się problem zwrotu towaru wierzycielowi. Prawdopodobnie sąd krajowy odnosi się do możliwej do wyobrażenia sytuacji, w której przedsiębiorca ze względu na nieprzestrzeganie obowiązków umownych przez konsumenta mógłby zażądać zwrotu pożyczki, przy czym w tym wypadku powstałoby pytanie, czy przysługiwałoby mu również roszczenie o uznawane za nieuczciwe odsetki za zwłokę. To ostatnie mogłoby bowiem zostać poza tym uznane za bezpodstawne wzbogacenie. Brak jest jednak wskazówek w postanowieniu odsyłającym pozwalających stwierdzić, że wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym ma na celu wyjaśnienie tej kwestii.

101. W świetle powyższych rozważań stwierdzam, że udzielenie odpowiedzi na czwarte i piąte pytanie prejudycjalne jest zbyteczne.

F –    W przedmiocie szóstego pytania prejudycjalnego

102. W szóstym pytaniu prejudycjalnym sąd krajowy dąży zasadniczo do ustalenia, czy art. 11 ust. 1 dyrektywy 2005/29 należy interpretować w ten sposób, że sąd krajowy może oceniać z urzędu jako mającą nieuczciwy charakter praktykę handlową, która polega na wprowadzania do tekstu umowy klauzuli o odsetkach za zwłokę.

103. Przepis dyrektywy, który sąd krajowy wymienia w swoim pytaniu prejudycjalnym, określa ogólny cel, który państwa członkowskie są zobowiązane uzyskać w drodze działań legislacyjnych. Chodzi o zapewnienie w interesie konsumentów „odpowiedni[ch] i skuteczn[ych] środk[ów] zwalczania nieuczciwych praktyk w celu zapewnienia zgodności z przepisami niniejszej dyrektywy”. Środki takie obejmują przepisy prawne, zgodnie z którymi można wszcząć postępowanie sądowe w odniesieniu do takich nieuczciwych praktyk handlowych lub zaskarżyć takie nieuczciwe praktyki handlowe przed organem administracyjnym właściwym do rozpatrywania skarg lub do wszczynania właściwych postępowań sądowych. Należy zatem stwierdzić, że dyrektywa 2005/29 w celu zwalczania nieuczciwych praktyk handlowych umożliwia ustanowienie na poziomie krajowym zarówno postępowania sądowego, jak też administracyjnego.

104. Niemniej dla celów postępowania prejudycjalnego znaczenie ma wyłącznie pierwszy wariant, ponieważ wysunięte kwestie prawne odnoszą się do krajowego postępowania nakazowego przed sądem krajowym. W tym kontekście należy stwierdzić, że art. 11 ust. 2 dyrektywy 2005/29 przewiduje szerokie uprawnienia dla sądów państw członkowskich, które są opisane w ich głównych zarysach. Uprawnienia te obejmują między innymi wydawanie sądowych zakazów stosowania nieuczciwych praktyk handlowych, przyznawanie tymczasowej ochrony prawnej oraz nakazywanie środków mających na celu usunięcie skutków nieuczciwych praktyk handlowych.

105. Zgodnie z jednoznacznym brzmieniem tego przepisu dyrektywy 2005/29 stosowne uprawnienia muszą dopiero zostać przyznane przez państwa członkowskie w toku transpozycji dyrektywy, przy czym państwa te muszą przestrzegać określonych minimalnych zasad prawa Unii(114). Przy dokonywaniu transpozycji przysługuje im ponadto szeroka swoboda ustanawiania zasad(115). Dyrektywa 2005/29 przewiduje wprawdzie pełną harmonizację materialnych regulacji dotyczących nieuczciwych praktyk handlowych przedsiębiorstw w stosunku do konsumentów(116), ale nie instrumentów proceduralnych mających na celu zwalczanie tego rodzaju praktyk. Jeżeli chodzi z kolei o kwestię bezpośredniego zastosowania dyrektywy 2005/29, do którego sąd krajowy nawiązuje poprzez wskazanie na ewidentny brak transpozycji dyrektywy 2005/29 w Hiszpanii, to w mojej ocenie z powyższych stwierdzeń wynika, że nie jest to ani wyraźnie przewidziane, ani też nie wydaje się, aby w świetle celu regulacyjnego dyrektywy 2005/29 taka możliwość była zamierzona. Jako argument przeciwko jednostronnemu bezpośredniemu zastosowaniu przepisów dyrektywy 2005/29 przez sąd krajowy można bowiem podnieść, że z art. 11 ust. 1 wynika właśnie, że procedury, które państwa członkowskie muszą ustanowić, dopiero będą zapewniały wykonanie dyrektywy. Ustanowienie odpowiednich środków w celu zwalczania nieuczciwych praktyk handlowych okazuje się zatem nieodzownym warunkiem realizacji celów dyrektywy na poziomie krajowym(117).

106. Niezależnie od tego wyniku wykładni należy stwierdzić w odniesieniu do istotnego znaczenia pytania prejudycjalnego dla rozstrzygnięcia sporu, że w postanowieniu prejudycjalnym nic nie wskazuje na to, by sąd pierwszej instancji zaklasyfikował wprowadzenie do tekstu umowy uznanej przez niego za nieuczciwą klauzuli umownej dotyczącej odsetek za zwłokę jednocześnie jako nieuczciwą praktykę handlową w rozumieniu dyrektywy 2005/29. Sąd krajowy, który jako pierwszy poruszył kwestię zastosowania dyrektywy 2005/29 do sporu zawisłego przed sądem krajowym, mówi jedynie o „możliwej nieuczciwej praktyce handlowej”(118), nie dostarczając jednakże wskazówek przemawiających za takim przypuszczeniem. Na podstawie całego kontekstu można jedynie sądzić, że zdaniem sądu krajowego nieuczciwy charakter praktyki handlowej polega na ustaleniu zbyt wysokich odsetek za zwłokę. Skąpe wyjaśnienia w postanowieniu prejudycjalnym nie zezwalają jednakże na stwierdzenie z pewnością, czy sąd krajowy w ogóle dokonał subsumpcji okoliczności faktycznych pod przepisy dyrektywy. Z tego wynika, że wniosek o dokonanie wykładni dyrektywy 2005/29 nie ma związku ze sporem zawisłym przed sądem krajowym. W tych okolicznościach należy uznać, tak jak uczestnicy postępowania, że pytanie prejudycjalne ma charakter hipotetyczny. W związku z tym również szóste pytanie prejudycjalne należy uznać za niedopuszczalne.

VII – Wnioski

107. Uwzględniając powyższe rozważania, proponuję, by Trybunał udzielił na przedstawione przez Audiencia Provincial de Barcelona pytania prejudycjalne następującej odpowiedzi:

1)      Dyrektywę Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że sąd krajowy nie jest zobowiązany do orzekania z urzędu i ab limine litis w ramach krajowego postępowania nakazowego o braku mocy wiążącej warunku umownego dotyczącego odsetek za zwłokę zawartego w umowie o kredyt konsumencki, jeżeli na mocy krajowych przepisów postępowania cywilnego ocena ewentualnego nieuczciwego charakteru tego warunku może zostać przeniesiona do postępowania spornego wszczynanego na podstawie środka odwoławczego wniesionego przez dłużnika, w ramach którego sąd krajowy otrzymuje możliwość pozyskania informacji co do okoliczności prawnych i faktycznych niezbędnych w celu dokonania takiej oceny.

2)      Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 stoi na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które uprawnia sąd krajowy do zmiany umowy o kredyt konsumencki poprzez zastąpienie nieuczciwego warunku umownego innym warunkiem, który nie podlega zakwalifikowaniu jako nieuczciwy.

3)      Przepisy rozporządzenia (WE) nr 1896/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. ustanawiającego postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty nie znajdują zastosowania do krajowego postępowania nakazowego.

1 –      Język oryginału: niemiecki.

2 –      Dyrektywa Rady z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. L 95, s. 29).

3 –      Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk w celu ochrony interesów konsumentów (Dz.U. L 110, s. 30).

4 –      Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. ustanawiające postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty (Dz.U. L 399, s. 1).

5 –      Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylająca dyrektywę Rady 87/102/EWG (Dz.U. L 133, s. 66).

6 –      Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniająca dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz.U. L 149, s. 22).

7 –      Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów, zmieniająca dyrektywę Rady 93/13 i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylająca dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz.U. L 304, s. 64). Zgodnie z art. 28 ust. 1 państwa członkowskie muszą dokonać transpozycji dyrektywy do prawa krajowego do dnia 13 grudnia 2013 r.

8 –      Artykuł 32 dyrektywy 2011/83, który został włączony do dyrektywy 93/13 jako art. 8a, nakłada na państwa członkowskie obowiązek informowania Komisji o przyjęciu szczególnych przepisów w określonych dziedzinach i w odniesieniu do rozszerzenia zakresu kontroli treści postanowień umownych zgodnie z art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 oraz wprowadzenia krajowych wykazów postanowień umownych, które są uznawane za nieuczciwe.

9 –      COM(2011) 635 wersja ostateczna.

10 –      Starania Komisji o stworzenie europejskiego instrumentu w zakresie prawa umów zostały w ostatnich latach zintensyfikowane. Przedstawiony w 2003 r. komunikat Komisji zatytułowany Spójne europejskie prawo umów – plan działania zawierał propozycję opracowania Wspólnych ram referencyjnych jako instrumentu opt‑in, który miał zawierać wspólne zasady i wspólną terminologię europejskiego prawa umów. Następnie Study Group on a European Civil Code jako międzynarodowa sieć naukowców przygotowała akademicki projekt Wspólnych Ram Referencyjnch (Common Frame of Reference – CFR), przy czym odwoływano się tu do opracowanych w ramach tak zwanej komisji Lando „Principles of European Contract Law” (PECL). Na podstawie tych wstępnych prac Komisja Europejska powołała w kwietniu 2010 r. grupę ekspertów w dziedzinie Wspólnych Ram Referencyjnych europejskiego prawa umów, która w dniu 3 maja 2011 r. przedstawiła ekspertyzę dotyczącą wykonalności. W przedmiocie starań o stworzenie Europejskiego Kodeksu Praw Konsumentów zob. O. Lando, On a European Contract Law for Consumers and Businesses – Future Perspectives, Towards a European Contract Law, eds. R. Schulze, J. Stuyck, München 2011, s. 203 i nast. oraz D. Mazeaud, Unfairness and Non‑negotiated Term, op.cit.; M.S. Hesselink, The Consumer Rights Directive and the CFR: two worlds apart?, European review of contract law, vol. 5 (2009), nr 3, s. 290; R. Zimmermann, The present state of European private law, The American journal of comparative law, vol. 57 (2009), nr 2, s. 479.

11 –      BOE nr 176 z dnia 24 lipca 1984 r.

12 –      BOE nr 89 z dnia 14 kwietnia 1998 r.

13 –      BOE nr 287 z dnia 30 listopada 2007 r.

14 –      Zobacz U. Gruber, Europäisches Zivilprozess‑ und Kollisionsrecht – Kommentar, hrsg. T. Rauscher, München 2010, s. 274, pkt 1.

15 –      Wszystkie państwa członkowskie usiłują rozwiązać problem egzekwowania licznych bezspornych roszczeń na drodze prawnej z ich własnej perspektywy w ramach ich tradycji prawnych i procedur. Poszczególne krajowe rozwiązania znacznie różnią się od siebie zarówno pod względem technicznym, jak też w odniesieniu do rezultatu. W niektórych państwach członkowskich najważniejszymi proceduralnymi instrumentami w postępowaniu z wierzytelnościami, które nie są przedmiotem sporu, są wyroki zaoczne, przewidziane w ramach zwykłego procesu cywilnego, szczególne postępowania uproszczone lub nawet zarządzenia tymczasowe, które pod względem skutku są w zasadzie ostateczne, gdyż następnie w praktyce postępowanie główne zwykle nie następuje. Jednakże w kilku państwach członkowskich jako szczególnie skuteczne w celu szybkiego i związanego z mniejszymi kosztami dochodzenia wierzytelności, w przypadku których należy przyjąć, że są one bezsporne, okazało się postępowanie nakazowe. Pierwotnie takie postępowanie było przewidziane w przepisach postępowania cywilnego jedenastu państw członkowskich (Austrii, Belgii, Finlandii, Francji, Niemiec, Grecji, Włoch, Luksemburga, Portugalii, Hiszpanii, Szwecji), Francuskie „injonction de payer” i niemieckie „Mahnverfahren” są najbardziej znanymi przykładami. W 1999 r. podobne postępowanie zostało wprowadzone także w Hiszpanii („proceso monitorio”) [zob. Zielona księga Komisji z dnia 12 grudnia 2002 r. w sprawie europejskiej procedury nakazu zapłaty i w sprawie środków upraszczających i przyspieszających postępowanie sądowe w sprawie drobnych roszczeń, COM(2002) 746 wersja ostateczna]. Rozwój ten dowodzi, że ten typ postępowania jest coraz bardziej ceniony w Unii Europejskiej.

16 –      Zobacz B. Hess, Europäisches Zivilprozessrecht, Heidelberg 2010, s. 556, § 10, pkt 40.

17 –      Zobacz przykładowo w przedmiocie reguł dotyczących właściwości w Niemczech H. Prütting, M. Gehrlein, ZPO – Kommentar, 2. Auflage, Köln 2010, s. 1455, § 689, pkt 2; W. Zeiss, K. Schreiber, Zivilprozessrecht, 10. Auflage, s. 305; w Austrii W. Rechberger, D.A. Simotta, Grundriss des österreichischen Zivilprozessrechts, Wien 2003, s. 302, pkt 515/3, i w Hiszpanii E. Alonso Crespo, Algunos medios preventivos o alternativos del proceso civil atribuidos al secretario judicial, Estudios jurídicos, 2004, s. 6687, i A.M. Rodríguez Tirado, Las funciones procesales del Secretario judicial, Barcelona 2001, którzy zajmują się pozycją niemieckiego i austriackiego „Rechtspfleger” oraz hiszpańskiego „secretario judicial” w obrębie administracji wymiaru sprawiedliwości.

18 –      Zobacz przykładowo w przedmiocie zasad dotyczących właściwości we Francji S. Guinchard, Droit et pratique de la procédure civile, Paris 2004, s. 629, i we Włoszech A. De Stefano, Procedura Civile, Milano 2010, s. 662, pkt 5144.

19 –      Jak B. Sujecki, Das Europäische Mahnverfahren, Neue Juristische Wochenschrift, 2007, s. 1625, stwierdza na przykładzie wymagającego wykładni art. 8 rozporządzenia nr 1896/2006, że zakres kontroli ograniczony w ten sposób, iż nie jest konieczne badanie zasadności, aczkolwiek oczywiście bezzasadne roszczenia powinny być oddalane, powinien zezwalać na kontrolę wykonywaną przez urzędników sądowych znajdujących się poniżej urzędu sędziego. Taki zakres kontroli umożliwia ponadto również w pełni zautomatyzowaną kontrolę wniosków o wydanie nakazu zapłaty, w związku z czym postępowanie nakazowe niesie pożądany skutek racjonalizatorski i odciążający.

20 –      W przedmiocie regulacji we Francji S. Guinchard, op.cit. (ww. w przypisie 18), s. 631, w Niemczech W. Zeiss, K. Schreiber, op.cit. (ww. w przypisie 17), s. 306, pkt 779, w Austrii W. Rechberger, D.A. Simotta, op.cit. (ww. w przypisie 17), s. 304, pkt 515/7, i we Włoszech A. De Stefano, op.cit. (ww. w przypisie 18), s. 671, pkt 5210.

21 –      Zobacz U. Gruber, op.cit. (ww. w przypisie 14), s. 275, pkt 3, który wskazuje, że postępowanie, o którym mowa w rozporządzeniu nr 1896/2006, opiera się na tym samym podstawowym założeniu, co krajowe postępowania nakazowe. Wierzyciel powinien uzyskać w prostym, szybkim i niewymagającym wysokich kosztów postępowaniu tytuł wykonawczy. Tylko wtedy, gdy dłużnik będzie kwestionował roszczenie, postępowanie zostanie przekazane do zwykłego postępowania cywilnego.

22 –      Zobacz E.  Alonso Crespo, op.cit. (ww. w przypisie 17), s. 6687; W. Rechberger, D.A. Simotta, op.cit. (ww. w przypisie 17), s. 301, pkt 515/2, którzy wskazują na korzyści związane z zaoszczędzeniem kosztów uzyskania tytułu wykonawczego za pomocą postępowania nakazowego.

23 –      Zobacz wyroki: z dnia 27 czerwca 2000 r. w sprawach połączonych od C‑240/98 do C‑244/98 Océano Grupo Editorial i Salvat Editores, Rec. s. I‑4941, pkt 25; z dnia 26 października 2006 r. w sprawie C‑168/05 Mostaza Claro, Zb.Orz. s. I‑10421, pkt 25.

24 –      Zobacz ww. w przypisie 23 wyrok w sprawie Mostaza Claro, pkt 36; wyrok z dnia 4 czerwca 2009 r. w sprawie C‑243/08 Pannon GSM, Zb.Orz. s. I‑4713, pkt 25. W odniesieniu do krytyki tego orzecznictwa zob. M. Hesselink, Unfair Terms in Contracts Between Businesses, Towards a European Contract Law, eds. R. Schulze, J.  Stuyck, München 2011, s. 132 i nast.

25 –      Zobacz ww. w przypisie 23 wyroki: w sprawie Océano Grupo Editorial i Salvat Editores, pkt 27; w sprawie Mostaza Claro, pkt 26; wyrok z dnia 6 października 2009 r. w sprawie C‑40/08 Asturcom Telecomunicaciones, Zb.Orz. s. I‑9579, pkt 31.

26 –      Wyżej wymieniony w przypisie 25 wyrok w sprawie Asturcom Telecomunicaciones, pkt 32. Zobacz w przedmiocie kontroli treści ogólnych warunków transakcji handlowych w świetle wymogów dobrej wiary J. Basedow, Der Europäische Gerichtshof und das Privatrecht, Archiv für die civilistische Praxis, Band 210 (2010), s. 172 i nast.

27 –      Wyrok z dnia 21 listopada 2002 r. w sprawie C‑473/00 Cofidis, Rec. s. I‑10875, pkt 3; ww. w przypisie 23 wyrok w sprawie Mostaza Claro, pkt 27.

28 –      Zobacz ww. w przypisie 27 wyrok w sprawie Cofidis, pkt 33; ww. w przypisie 28 wyrok w sprawie Mostaza Claro, pkt 28.

29 –      Wyrok ww. w przypisie 24.

30 –      Ibidem, pkt 35.

31 –      Wyrok w sprawie C‑137/08, Zb.Orz. s. I‑10847.

32 –      Ibidem, pkt 56.

33 –      Ibidem, pkt 14 i nast.

34 –      Ibidem, pkt 18.

35 –      Ibidem, pkt 52.

36 –      Ibidem, pkt 53.

37 –      Ibidem, pkt 54.

38 –      Ibidem, pkt 55.

39 –      Zobacz moją opinię z dnia 6 lipca 2010 r., pkt 113.

40 –      Zobacz pkt 65 pisma Komisji.

41 –      Zobacz pkt 4 niniejszej opinii.

42 –      Zobacz rozdział 8 (art. 79–86 – „Nieuczciwe postanowienia umowne”) wniosku w sprawie rozporządzenia.

43 –      Zobacz część VI rozdział 16 dział 2 (art. 166–171 – „Odsetki za zwłokę: przepisy postanowienia ogólne”) wniosku w sprawie rozporządzenia.

44 –      Artykuł 167 pkt 3 wniosku w sprawie rozporządzenia ma następujące brzmienie: „Postanowienie umowne, które przewiduje wyższe odsetki niż wskazane w art. 166, lub wcześniejszy termin powstania prawa do odsetek niż wskazany w ust. 2 tego artykułu, nie jest wiążące, jeżeli takie postanowienie byłoby nieuczciwe w rozumieniu art. 83”.

45 –      Artykuł 83 ust. 2 wniosku w sprawie rozporządzenia ustala kryteria (przejrzystość klauzuli, istota przedmiotu umowy, okoliczności zawarcia umowy, pozostałe postanowienia umowy i postanowienia innych umów, z którymi umowa jest związana, na podstawie których należy oceniać „nieuczciwy charakter” danego postanowienia umowy. Na tym przepisie wzorowany jest art. 4 dyrektywy 93/13.

46 –      Jak wynika z motywu 17, wykaz zawarty w załączniku może dla celów tej dyrektywy dostarczać jedynie przykładów. Wobec tego minimalnego charakteru państwa członkowskie mogą w ramach ich krajowych przepisów go uzupełnić lub sformułować w sposób bardziej restrykcyjny, w szczególności w odniesieniu do zakresu zastosowania tych postanowień.

47 –      Zobacz ww. w przypisie 24 wyrok w sprawie Pannon GSM, pkt 38; wyrok z dnia 1 kwietnia 2004 r. w sprawie C‑237/02 Freiburger Kommunalbauten, Rec. s. I‑3403, pkt 20.

48 –      Zobacz wyrok z dnia 7 maja 2002 r. w sprawie C‑478/99 Komisja przeciwko Szwecji, Rec. s. I‑4147, pkt 20; ww. w przypisie 47 wyrok w sprawie Freiburger Kommunalbauten, pkt 20.

49 –      Zobacz pkt 23 i nast. niniejszej opinii.

50 –      Podobnie także A. De Stefano, op.cit. (ww. w przypisie 18), s. 655, pkt 5100, w przedmiocie postępowania nakazowego (konkretnie w przedmiocie włoskiego „procedimento di ingiunzione”), które jest przeprowadzane bez procedury spornej oraz szczegółowej analizy dochodzonych roszczeń pieniężnych i w ten sposób umożliwia wierzycielowi uzyskanie szybko i po niskich kosztach tytułu egzekucyjnego w celu wystąpienia z żądaniem wszczęcia egzekucji.

51 –      Zobacz pkt 22 pisma rządu niemieckiego.

52 –      Zobacz przykładowo w przedmiocie postępowania nakazowego we Francji S. Guinchard, op.cit. (ww. w przypisie 18), s. 629, i w Niemczech W. Zeiss, K. Schreiber, op.cit. (ww. w przypisie 17), s. 305. W systemach prawnych tych państw członkowskich sąd krajowy może odrzucić pozew o wydanie nakazu zapłaty, jeżeli z wniesionych dokumentów wynika, że roszczenie w sposób oczywisty nie może istnieć.

53 –      Zobacz wyroki: z dnia 4 lipca 1963 r. w sprawie 32/62 Alvis przeciwko Radzie, Rec. s. 101; z dnia 26 czerwca 1980 r. w sprawie 136/79 National Panasonic przeciwko Komisji, Rec. s. 2033, pkt 21; z dnia 14 maja 1998 r. w sprawie C‑48/96 P Windpark Groothusen przeciwko Komisji, Rec. s. I‑2873, pkt 47.

54 –      Zobacz pkt 41 niniejszej opinii.

55 –      Zobacz pkt 65 pisma Komisji.

56 –      Zobacz pkt 24 niniejszej opinii.

57 –      Zobacz m.in. wyroki: z dnia 16 grudnia 1976 r. w sprawie 33/76 Rewe Zentralfinanz i Rewe-Zentral, Rec. s. 1989, pkt 5; w sprawie 45/76 Comet, Rec. s. 2043, pkt 13; z dnia 20 września 2001 r. w sprawie C‑453/99 Courage i Crehan, Rec. s. I‑6297, pkt 29; z dnia 11 września 2003 r. w sprawie C‑13/01 Safalero, Rec. s. I‑8679, pkt 49; z dnia 13 marca 2007 r. w sprawie C‑432/05 Unibet, Zb.Orz. s. I‑2271, pkt 39; z dnia 8 lipca 2010 r. w sprawie C‑246/09 Bulicke, Zb.Orz. s. I‑7003, pkt 25.

58 –      Zobacz A.M. Lupoi, The Harmonization of Civil Procedural Law within the EU, eds. J. Orlando Frosini, M.A. Lupoi, M. Marchesiello, A European Space of Justice, Ravenna 2006, s. 209, zdaniem których Unia Europejska stanowi system integracji, w którym przepisy postępowania cywilnego zostały zharmonizowane w największym stopniu. Autor przyznaje jednak, iż harmonizacja ograniczyła się dotychczas do przyjęcia pojedynczych jednolitych instrumentów, w związku z czym na państwach członkowskich spoczął wyłącznie obowiązek dostosowania ich krajowych procedur cywilnych, tak aby jednolite instrumenty mogły prawidłowo funkcjonować. Harmonizujące skutki oddziaływały tym samym ostatecznie tylko w sposób „pośredni”. Zdaniem autora nie jest możliwe przewidzenie przyszłości harmonizacji. Podobnie również G. Wagner, Kommentar zur Zivilprozessordnung, hrsg. F. Stein, M. Jonas, 22. Auflage, Band 10, Tübingen 2011, s. 46, pkt 88, który mimo gwałtownego wzrostu liczby europejskich aktów prawnych w tej dziedzinie uznaje jądro prawa postępowania cywilnego – zasady proceduralne w zakresie sporów wewnętrznych – za dotychczas nienaruszone. Zdaniem tego autora, oceniając rzecz realistycznie, należy stwierdzić, że ujednolicenie europejskich przepisów postępowania cywilnego jest jeszcze bardzo odległe.

59 –      Zgodnie z art. 81 ust. 2 lit. f) TFUE Unia posiada kompetencję do przyjęcia regulacji z zakresu procedur cywilnych, jeżeli rynek wewnętrzny jest zakłócony. Obszerne uregulowania zawierają rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2001, L 12, s. 1), rozporządzenie Rady (WE) nr 1206/2001 z dnia 28 maja 2001 r. w sprawie współpracy między sądami państw członkowskich przy przeprowadzaniu dowodów w sprawach cywilnych lub handlowych (Dz.U. L 174, s. 1), rozporządzenie nr 1393/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 r. dotyczące doręczania w państwach członkowskich dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. L 324, s. 79), dyrektywa Rady 2003/8/WE z dnia 27 stycznia 2003 r. w celu usprawnienia dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sporach transgranicznych poprzez ustanowienie minimalnych wspólnych zasad odnoszących się do pomocy prawnej w sporach o tym charakterze (Dz.U. L 26, s. 41) oraz decyzja Rady 2001/470/WE z dnia 28 maja 2001 r. ustanawiająca Europejską Sieć Sądową w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. L 174, s. 25). Zobacz U. Rörig, Einfluss des Rechts der Europäischen Gemeinschaft auf das nationale Zivilprozessrecht, Europäische Zeitschrift für Wirtschaftsrecht, 2004, s. 18 i nast. Ponadto na poziomie Unii ustanowiono wiele instrumentów w celu ułatwienia rozwiązywania transgranicznych sporów i transgranicznej egzekucji, np. rozporządzenie (WE) nr 861/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń (Dz.U. L 199, s. 1), rozporządzenie nr 1896/2006 i rozporządzenie (WE) nr 805/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych (Dz.U. L 143, s. 15).

60 –      Zobacz podobnie wyroki: z dnia 14 grudnia 1995 r. w sprawach połączonych C‑430/93 i C‑431/93 van Schijndel i van Veen, Rec. s. I‑4705, pkt 17; z dnia 15 września 1998 r. w sprawach połączonych od C‑279/96 do C‑281/96 Ansaldo Energia i in., Rec. s. I‑5025, pkt 16, 27; z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie C‑326/96 Levez, Rec. s. I‑7835, pkt 18; z dnia 16 maja 2000 r. w sprawie C‑78/98 Preston i in., Rec. s. I‑3201, pkt 31; z dnia 6 grudnia 2001 r. w sprawie C‑472/99 Clean Car Autoservice, Rec. s. I‑9687, pkt 28; z dnia 9 grudnia 2003 r. w sprawie C‑129/00 Komisja przeciwko Włochom, Rec. s. I‑14637, pkt 25; z dnia 19 września 2006 r. w sprawach połączonych C‑392/04 i C‑422/04 i‑21 Germany i Arcor, Zb.Orz. s. I‑8559, pkt 57; ww. w przypisie 23 wyrok w sprawie Mostaza Claro, pkt 24; wyroki: z dnia 7 czerwca 2007 r. w sprawach połączonych od C‑222/05 do C‑225/05 van der Weerd i in., Zb.Orz. s. I‑4233, pkt 28; z dnia 3 września 2009 r. w sprawie C‑2/08 Fallimento Olimpiclub, Zb.Orz. s. I‑7501, pkt 24; ww. w przypisie 25 wyrok w sprawie Asturcom Telecomunicaciones, pkt 38; wyrok z dnia 8 września 2011 r. w sprawie C‑177/10 Rosado Santana, Zb.Orz. s. I‑7907, pkt 89.

61 –      Wyżej wymieniony w przypisie 25 wyrok w sprawie Asturcom Telecomunicaciones, pkt 28.

62 –      Wyżej wymieniony w przypisie 25 wyrok w sprawie Asturcom Telecomunicaciones, pkt 37.

63 –      Wyżej wymieniony w przypisie 25 wyrok w sprawie Asturcom Telecomunicaciones, pkt 38.

64 –      Zobacz G. Wagner, op.cit. (ww. w przypisie 58), s. 39, pkt 68, który wskazuje, że w zakresie w jakim europejskie prawo procesowe reguluje daną materię, ma ono również pierwszeństwo przed prawem krajowym. Jeżeli nie ma to miejsca, państwa członkowskie korzystają z autonomii proceduralnej. Jednakże państwa członkowskie są zobowiązane przy tym do szanowania zasady równoważności i skuteczności.

65 –      Zobacz podobnie wyrok z dnia 15 września 1998 r. w sprawie C‑231/96 Edis, Rec. s. I‑4951, pkt 36; ww. w przypisie 60 wyrok w sprawie Levez, pkt 41; ww. w przypisie 60 wyrok w sprawie Preston i in., pkt 55; ww. w przypisie 60 wyrok w sprawie i‑21 Germany i Arcor, pkt 62; wyrok z dnia 26 stycznia 2010 r. w sprawie C‑118/08 Transportes Urbanos y Servicios Generales, Zb.Orz. s. I‑635, pkt 33.

66 –      Zobacz ww. w przypisie 60 wyrok w sprawie Levez, pkt 43; ww. w przypisie 60 wyrok w sprawie Preston i in., pkt 56; wyrok z dnia 29 października 2009 r. w sprawie C‑63/08 Pontin, Zb.Orz. s. I‑10467, pkt 45; ww. w przypisie 57 wyrok w sprawie Bulicke, pkt 28; ww. w przypisie 60 wyrok w sprawie Rosado Santana, pkt 90.

67 –      Zobacz ww. w przypisie 60 wyrok w sprawie Rosado Santana, pkt 90; ww. w przypisie 57 wyrok w sprawie Bulicke, pkt 29.

68 –      Zobacz ww. w przypisie 60 wyrok w sprawie Rosado Santana, pkt 91.

69 –      Zobacz ww. w przypisie 25 wyrok w sprawie Asturcom Telecomunicaciones, pkt 50; ww. w przypisie 60 wyrok w sprawie Levez, pkt 40.

70 –      Zobacz wyrok z dnia 10 lipca 1997 r. w sprawie C‑261/95 Palmisani, Rec. s. I‑4025, pkt 33; ww. w przypisie 60 wyrok w sprawie Rosado Santana, pkt 91.

71 –      Podobnie P. Girerd, Les principes d’équivalence et d’effectivité – encadrement ou désencadrement de l’autonomie procédurale des États membres?, Revue trimestrielle de droit européen, 2002, s. 75 i nast.

72 –      Zobacz pkt 24 niniejszej opinii.

73 –      Wyrok wyżej wymieniony w przypisie 24, pkt 35.

74 –      Wyrok z dnia 17 grudnia 2009 r. w sprawie C‑227/08, Rec. s. I‑11939.

75 –      Dz.U. L 372, s. 31.

76 –      Wyżej wymieniony w przypisie 74 wyrok w sprawie Martín Martín, pkt 18.

77 –      Ibidem, pkt 19.

78 –      Ibidem, pkt 20.

79 –      Zobacz pkt 55 i 56 mojej opinii z dnia 7 maja 2009 r. w sprawie Martín Martín (wyrok ww. w przypisie 74).

80 –      Wyżej wymieniony w przypisie 74 wyrok w sprawie Martín Martín, pkt 27.

81 –      Zobacz pkt 70 niniejszej opinii.

82 –      Wyżej wymieniony w przypisie 74 wyrok w sprawie Martín Martín, pkt 35.

83 –      Wyżej wymieniony w przypisie 25 wyrok w sprawie Asturcom Telecomunicaciones, pkt 28.

84 –      Wyżej wymieniony w przypisie 25 wyrok w sprawie Asturcom Telecomunicaciones, pkt 33.

85 –      Zobacz pkt 82 mojej opinii z dnia 14 maja 2009 r. w sprawie Asturcom Telecomunicaciones (wyrok ww. w przypisie 25).

86 –      Wyżej wymieniony w przypisie 25 wyrok w sprawie Asturcom Telecomunicaciones, pkt 53–55, 59. Z informacji przedstawionych przez rząd hiszpański Trybunał mógł wnioskować, że zgodnie z prawem hiszpańskim sąd powołany do egzekucji prawomocnego orzeczenia sądu polubownego był właściwy do oceny z urzędu kwestii, czy zapis na sąd polubowny w umowie między konsumentem i przedsiębiorcą jest nieważny z powodu naruszenia bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa krajowego. Taka właściwość została uznana również w kilku wyrokach wydanych niedawno przez Audiencia Provincial de Madrid i Audiencia Nacional. Trybunał powierzył jednakże sądowi krajowemu zadanie zbadania, czy taki stan rzeczy ma miejsce w zawisłym przed nim sporze.

87 –      Wskazuje na to również V. Tinzo, Il potere del giudice di rilevazione della nullità di protezione, Diritto del commercio internazionale, 2011, s. 584. W opinii tego autora sąd krajowy, zanim uzna sporny nieuczciwy warunek za niewiążący, będzie musiał konsumenta zapytać, czy mimo to chce go utrzymać w mocy. Decydująca jest więc ostatecznie wyłącznie wola konsumenta. Zdaniem tego autora rozwiązanie wypracowane przez Trybunał wynika z doktryny, która usiłuje pogodzić zamierzony przez dyrektywę 93/13 cel ochrony konsumenta z zasadą zachowania trwałości stosunków umownych. Podobnie również S. Milanesi, Le pronunce Pannon ed Eva Martín Martín sulla rilevabilità d'ufficio delle nullità di protezione, Giurisprudenza commerciale, 2010, vol. II, s. 805, który ponadto przychyla się do podejścia Trybunału, gdyż szanuje ono zasadę nieważności względnej („nullità di protezione”, „protective nullity”). Zdaniem tego autora podejście to zapewnia również równowagę sił w postępowaniu spornym.

88 –      Zobacz w przedmiocie wzorca konsumenta w orzecznictwie Trybunału wyroki: z dnia 16 stycznia 1992 r. w sprawie C‑373/90 X, Rec. s. I‑131, pkt 15, 16; z dnia 16 lipca 1998 r. w sprawie C‑210/96 Gut Springenheide i Tusky, Rec. s. I‑4657, pkt 31; z dnia 4 maja 1999 r. w sprawach połączonych C‑108/97 i C‑109/97 Windsurfing Chiemsee, Rec. s. I‑2779, pkt 29; z dnia 13 stycznia 2000 r. w sprawie C‑220/98 Estée Lauder, Rec. s. I‑117, pkt 27; z dnia 21 czerwca 2001 r. w sprawie C‑30/99 Komisja przeciwko Irlandii, Rec. s. I‑4619, pkt 32; z dnia 24 października 2002 r. w sprawie C‑99/01 Linhart i Biffl, Rec. s. I‑9375, pkt 31; z dnia 8 kwietnia 2003 r. w sprawie C‑44/01 Pippig Augenoptik, Rec. s. I‑3095, pkt 55; z dnia 12 lutego 2004 r. w sprawie C‑363/99 Koninklijke KPN Nederland, Rec. s. I‑1619, pkt 77, w sprawie C‑218/01 Henkel, Rec. s. I‑1725, pkt 50; z dnia 9 marca 2006 r. w sprawie C‑421/04 Matratzen Concord, Zb.Orz. s. I‑2303, pkt 24; z dnia 19 września 2006 r. w sprawie C‑356/04 Lidl Belgium, Zb.Orz. s. I‑8501, pkt 78.

89 –      Podobnie J. Heinig, Die AGB‑Kontrolle von Gerichtsstandsklauseln – zum Urteil Pannon des EuGH, Europäische Zeitschrift zum Wirtschaftsrecht, 24/2009, s. 885. Również T. Josipovič, Verbraucherschutz in der Republik Kroatien, Konsumentenschutz in Zentral‑ und Osteuropa, hrsg. R. Welser, Wien 2010, s. 72, wskazuje na tę szczególną cechę tego podejścia w orzecznictwie Trybunału. W opinii autorki to orzecznictwo nie zostało jeszcze w Chorwacji jako państwie mającym przystąpić do Unii Europejskiej przetransponowane, ponieważ prawo krajowe przewiduje jedynie nieważność nieuczciwego warunku. Nie jest więc możliwe pozostawienie go nadal w mocy, jeśli konsument sobie tego życzy.

90 –      Zobacz pkt 68 pisma Komisji.

91 –      Zobacz pkt 35 i nast. niniejszej opinii.

92 –      Zobacz pkt 37 i nast. niniejszej opinii.

93 –      Zobacz pkt 48 i nast. niniejszej opinii.

94 –      Zobacz pkt 69 i nast. niniejszej opinii.

95 –      Zobacz wyrok z dnia 3 czerwca 2010 r. w sprawie C‑484/08 Caja de Ahorros y Monte de Piedad de Madrid, Zb.Orz. s. I‑4785, pkt 28, 29.

96 –      Zobacz moją opinię z dnia 29 października 2009 r. w sprawie Caja de Ahorros y Monte de Piedad de Madrid (wyrok ww. w przypisie 95), pkt 86.

97 –      Przy wykonywaniu upoważnienia określonego w art. 8 dyrektywy 93/13 państwa członkowskie muszą szanować ogólne granice prawa Unii. Pod tym pojęciem należy rozumieć prawo pierwotne włącznie z podstawowymi swobodami, jak też prawo wtórne (zob. E. Kapnopoulou, Das Recht der missbräuchlichen Klausel in der Europäischen Union, Tübingen 1997, s. 163).

98 –      Zobacz H. Neisser, B. Verschraegen, Die Europäische Union – Anspruch und Wirklichkeit, Wien 2001, s. 297, pkt 14.103; C. Koenig, M. Pechstein, C. Sander, EU‑/EG‑Prozessrecht, 2. Auflage, Tübingen 2002, s. 401, pkt 767; K. Leanerts, D. Arts, I. Maselis, Procedural Law of the European Union, 2nd ed., London 2006, s. 174 i nast.

99 –      Zobacz wyroki: z dnia 2 grudnia 1964 r. w sprawie 24/64 Dingemans, Rec. s. 1259; z dnia 1 grudnia 1965 r. w sprawie 33/65 Dekker, Rec. s. 1111; z dnia 22 marca 1972 r. w sprawie 80/71 Merluzzi, Rec. s. 175; z dnia 15 grudnia 1993 r. w sprawie C‑292/92 Hünermund i in., Rec. s. I‑6787, pkt 8; z dnia 23 marca 2006 r. w sprawie C‑237/04 Enirisorse, Zb.Orz. s. I‑2843, pkt 24; z dnia 31 stycznia 2008 r. w sprawie C‑380/05 Centro Europa 7, Zb.Orz. s. I‑349, pkt 49, 50; z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie C‑213/07 Michaniki, Zb.Orz. s. I‑9999, pkt 51.

100 –      Zobacz wyroki: z dnia 18 listopada 1999 r. w sprawie C‑107/98 Teckal, Rec. s. I‑8121, pkt 34; z dnia 22 czerwca 2000 r. w sprawie C‑425/98 Marca Mode, Rec. s. I‑4861, pkt 21; z dnia 10 maja 2001 r. w sprawach połączonych C‑223/99 i C‑260/99 Agorà i Excelsior, Rec. s. I‑3605, pkt 24.

101 –      Zobacz E. Kapnopoulou, op.cit. (ww. w przypisie 97), s. 151, która również wskazuje, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 zasadniczo nie przewiduje „zastąpienia” niewiążących klauzul. Przeciwnie, umowa musi być nadal traktowana tak, jakby nieuczciwe obciążenia konsumenta nie były zapisane.

102 –      Zobacz pkt 30 niniejszej opinii.

103 –      W tym kontekście muszą zostać uwzględnione uwagi rzecznika generalnego A. Tizzana zawarte w pkt 80 jego opinii z dnia 22 września 2005 r. w sprawie C‑302/04 Ynos (wyrok z dnia 10 stycznia 2006 r., Zb.Orz. s. I‑371). Jak słusznie tam stwierdził, „celem dyrektywy jest raczej przywrócenie równowagi pozycji umownej konsumenta zapobiegające temu, aby był on »związany nieuczciwym warunkiem umownym« niż ochrona autonomii umownej stron, a tym bardziej autonomii przedsiębiorcy, który mógłby właśnie przeciwnie mieć interes w uwolnieniu się ze zobowiązań umownych umowy, która po jej zrównoważeniu okazałaby się dla niego mniej korzystna”. W tym kontekście zmiana umowy służyłaby ostatecznie wyłącznie interesom przedsiębiorcy, co zdaniem rzecznika generalnego nie stanowi jednakże celu dyrektywy 93/13.

104 –      Zobacz pkt 55 pisma Komisji.

105 –      Zobacz T. Pfeiffer, w: Das Recht der Europäischen Union – Kommentar, hrsg. E. Grabitz, M. Hilf, Band IV, A5, art. 6, pkt 7, s. 2, który uważa „redukcję zachowującą moc wiążącą”, a więc utrzymanie w mocy nieuczciwego warunku mającego akurat jeszcze dozwoloną treść, zasadniczo za sprzeczną z dyrektywą 93/13.

106 –      Zobacz wyrok z dnia 9 marca 2004 r. w sprawach połączonych od C‑397/01 do C‑403/01 Pfeiffer, Rec. s. I‑8835, pkt 113.

107 –      Zobacz pkt 2.A postanowienia odsyłającego.

108 –      Zobacz pkt 72 pisma Komisji i pkt 41 pisma rządu hiszpańskiego.

109 –      Zobacz m.in. wyroki: z dnia 13 marca 2001 r. w sprawie C‑397/98 PreussenElektra, Rec. s. I‑2099, pkt 38; z dnia 22 maja 2003 r. w sprawie C‑18/01 Korhonen i in., Rec. s. I‑5321, pkt 19; z dnia 5 lutego 2004 r. w sprawie C‑380/01 Schneider, Rec. s. I‑1389, pkt 21; z dnia 19 kwietnia 2007 r. w sprawie C‑295/05 Asemfo, Zb.Orz. s. I‑2999, pkt 30; z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawach połączonych C‑261/07 i C‑299/07 VTB‑VAB, Zb.Orz. s. I‑2949, pkt 32.

110 –      Zobacz m.in. wyroki: z dnia 16 grudnia 1981 r. w sprawie 244/80 Foglia, Rec. s. 3045, pkt 18; z dnia 15 czerwca 1995 r. w sprawach połączonych od C‑422/93 do C‑424/93 Zabala Erasun i in., Rec. s. I‑1567, pkt 29; z dnia 15 grudnia 1995 r. w sprawie C‑415/93 Bosman, Rec. s. I‑4921, pkt 61; z dnia 12 marca 1998 r. w sprawie C‑314/96 Djabali, Rec. s. I‑1149, pkt 19; ww. w przypisie 109 wyrok w sprawie PreussenElektra, pkt 39; ww. w przypisie 109 wyrok w sprawie Schneider, pkt 22; wyrok z dnia 1 kwietnia 2008 r. w sprawie C‑212/06 Gouvernement de la Communauté française i Gouvernement wallon, Zb.Orz. s. I‑1683, pkt 29; ww. w przypisie 109 wyrok w sprawie VTB‑VAB, pkt 33.

111 –      Jak wynika z art. 1 ust. 2 rozporządzenia nr 1896/2006, powód ma możliwości „dochodzenia roszczenia [...] na podstawie innego postępowania dostępnego zgodnie z przepisami państwa członkowskiego lub prawa wspólnotowego”. Z tego U. Guber, op.cit. (ww. w przypisie 14), s. 279, pkt 21, wywodzi, że rozporządzenie nie wypiera istniejących krajowych postępowań rozpoznawczych i nakazowych. Wierzyciel może więc skorzystać alternatywnie z postępowania zgodnie z rozporządzeniem, jak też z istniejących dotychczas krajowych postępowań nakazowych. Jeżeli krajowe postępowanie nakazowe kończy się wydaniem tytułu egzekucyjnego, wierzyciel może uzyskać dla tego tytułu zaświadczenie Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego zgodnie z rozporządzeniem nr 805/2004 i prowadzić egzekucję w innych państwach członkowskich bez konieczności uprzedniego uzyskania tam stwierdzenia jego wykonalności.

112 –      Wiążących wymogów z pewnością nie można odczytać z rozporządzenia nr 1896/2006. Niemniej nie można pomijać faktu, że postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty powinno mieć zgodnie z wolą prawodawcy europejskiego z uwagi na swoją efektywność charakter wzorcowy [zob. B. Hess, op.cit. (ww. w przypisie 16), s. 139, § 4, pkt 23].

113 –      Zobacz pkt 77 pisma Komisji.

114 –      Zobacz J. Stuyck, Enforcement of consumer rights and legal redress for consumers in the EU: An institutional model, New frontiers of consumer protection, eds. F. Cafaggi, H.W. Micklitz, Oxford 2009, s. 72 i nast., który z jednej strony zwraca uwagę na kompetencje państw członkowskich w zakresie swobodnego określania możliwości dochodzenia praw na poziomie krajowym, a z drugiej strony na okoliczność, że dyrektywa 2005/29 określa pewne minimalne standardy unijne, których państwa członkowskie muszą bezwzględnie przestrzegać.

115 –      Zobacz C. Stolze, Harmonisierung des Lauterkeitsrechts in der EU – Unter besonderer Berücksichtigung der Sanktionssysteme, Hamburg 2010, s. 158, zdaniem którego elastyczne brzmienie dyrektywy 2005/29 pozostawia państwom członkowskim szerokie możliwości określania środków przy wdrażaniu przepisów wykonawczych w rozumieniu art. 11 i nast.

116 –      Zobacz wyrok z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie C‑540/08 Mediaprint Zeitungs‑ und Zeitschriftenverlag, Zb.Orz. s. I‑10909, pkt 27.

117 –      Podobnie G. Abbamonte, The Unfair Commercial Practices Directive and its General Prohibition, The Regulation of Unfair Commercial Practices undes EC Directive 2005/29, Oxford 2007, s. 30, który wskazuje, że dyrektywa 2005/29 w pełni harmonizuje materialne przepisy państw członkowskich w dziedzinie dobrych praktyk, ale nie mechanizmy mające na celu zwalczanie nieuczciwych praktyk handlowych. Wynika z tego, że państwa członkowskie muszą zorganizować swoje systemy dochodzenia praw, oznaczyć osoby fizyczne i prawne, które zgodnie z dyrektywą mogą żądać ochrony prawnej, oraz określić sankcje za naruszenie dyrektywy. Autor ten podkreśla, że system skutecznego dochodzenia praw jest niezbędny, aby dyrektywa rozwinęła cały swój potencjał.

118 –      Zobacz tytuł 7 („La posible práctica desleal de la entidad bancaria”) w postanowieniu odsyłającym.