Sprawy od T‑227/01 do T‑229/01, T‑265/01, T‑266/01 i T‑270/01
Territorio Histórico de Álava – Diputación Foral de Álava i in.
przeciwko
Komisji Wspólnot Europejskich
Pomoc państwa – Korzyści podatkowe przyznane przez jednostkę samorządu terytorialnego państwa członkowskiego – Ulga podatkowa w wysokości 45% kwoty inwestycji – Decyzje uznające systemy pomocy za niezgodne ze wspólnym rynkiem i nakazujące odzyskanie wypłaconej pomocy – Stowarzyszenie zawodowe – Dopuszczalność – Kwalifikacja jako nowej pomocy lub jako pomocy istniejącej – Zasada ochrony uzasadnionych oczekiwań – Zasada pewności prawa – Zasada proporcjonalności
Streszczenie wyroku
1. Postępowanie – Interwencja – Dopuszczalność – Ponowne badanie po wcześniejszym postanowieniu dopuszczającym interwencję
(statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 40 akapit drugi)
2. Postępowanie – Interwencja – Osoby zainteresowane – Reprezentatywne stowarzyszenie, którego celem jest ochrona jego członków – Dopuszczalność w sprawach, w których zostały podniesione kwestie o zasadniczym znaczeniu, mogące mieć wpływ na interesy tych członków
(statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 40 akapit drugi, art. 53 akapit pierwszy)
3. Postępowanie – Wniosek o dopuszczenie do sprawy w charakterze interwenienta – Wymogi formalne
(regulamin Sądu, art. 116 § 4 akapit drugi)
4. Skarga o stwierdzenie nieważności – Osoby fizyczne lub prawne – Akty dotyczące ich bezpośrednio i indywidualnie – Decyzja Komisji stwierdzająca niezgodność systemu pomocy ze wspólnym rynkiem – Skarga stowarzyszenia zawodowego, którego celem jest ochrona i reprezentowanie interesów swoich członków
(art. 230 akapit czwarty WE)
5. Pomoc przyznawana przez państwa – Pojęcie – Przyznanie przez władze publiczne zwolnienia podatkowego niektórym przedsiębiorstwom – Włączenie
(art. 87 ust. 1 WE)
6. Pomoc przyznawana przez państwa – Badanie skarg – Obowiązki Komisji – Uzasadnienie
(art. 87 ust. 2 WE, art. 253 WE)
7. Pomoc przyznawana przez państwa – Wpływ na wymianę handlową między państwami członkowskimi – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny – Badanie systemu pomocy jako całości
(art. 87 WE)
8. Pomoc przyznawana przez państwa – Wpływ na wymianę handlową między państwami członkowskimi – Naruszenie konkurencji – Pomoc o nieznacznych rozmiarach – Pomoc o charakterze tymczasowym – Brak wpływu
(art. 87 ust. 1 WE)
9. Pomoc przyznawana przez państwa – Pojęcie – Charakter selektywny środka – Przepisy krajowe wprowadzające ulgę podatkową
(art. 87 ust. 1 WE)
10. Pomoc przyznawana przez państwa – Pojęcie – Pomoc przyznawana przez jednostki regionalne lub lokalne – Włączenie
(art. 87 ust. 1 WE)
11. Pomoc przyznawana przez państwa – Pojęcie – Konkretny środek podatkowy – Charakter selektywny środka – Względy uzasadniające wynikające z charakteru i ogólnej struktury systemu podatkowego – Wyłączenie
(art. 87 ust. 1 WE)
12. Pomoc przyznawana przez państwa – Zakaz – Odstępstwa – Pomoc, która może być uznana za zgodną ze wspólnym rynkiem – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji
(art. 87 ust. 3 WE)
13. Pomoc przyznawana przez państwa – Pomoc nowa i pomoc istniejąca – Kwalifikacja jako istniejącej pomocy – Kryteria – Środek wprowadzający zasadniczą zmianę systemu istniejącej pomocy – Wyłączenie
(art. 87 WE, 88 WE; rozporządzenie Rady nr 659/1999, art. 1 lit. b) ppkt (ii))
14. Pomoc przyznawana przez państwa – Pomoc nowa i pomoc istniejąca – Kwalifikacja jako istniejącej pomocy – Kryteria – Rozwój wspólnego rynku
(art. 87 WE, 88 WE; rozporządzenie Rady nr 659/1999, art. 1 lit. b) ppkt (v))
15. Pomoc przyznawana przez państwa – Postępowanie administracyjne – Prawo zainteresowanych do przedstawienia uwag
(art. 88 WE; rozporządzenie Rady nr 659/1999, art. 6 ust. 1)
16. Postępowanie – Interwencja – Wniosek popierający żądania jednej ze stron
(statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 40 akapit czwarty; regulamin Sądu, art. 116 § 3)
17. Pomoc przyznawana przez państwa – Badanie przez Komisję – Postępowanie wyjaśniające przeprowadzone przed wejściem w życie rozporządzenia nr 659/1999 – Brak związania szczególnym terminem – Granica – Przestrzeganie wymogów pewności prawa – Obowiązek zakończenia w rozsądnym terminie wstępnego badania wszczętego w następstwie wniesienia skargi
(art. 88 WE; rozporządzenie Rady nr 659/1999)
18. Pomoc przyznawana przez państwa – Odzyskanie bezprawnie przyznanej pomocy – Pomoc przyznana z naruszeniem reguł proceduralnych art. 88 WE – Ewentualne uzasadnione oczekiwania beneficjentów – Ochrona – Przesłanki i granice
(art. 88 ust. 2 akapit pierwszy WE)
19. Pomoc przyznawana przez państwa – Plany pomocy – Badanie przez Komisję – Etap wstępny i etap kontradyktoryjny – Dochowanie rozsądnego terminu
(art. 88 ust. 2, 3 WE)
20. Pomoc przyznawana przez państwa – Odzyskanie bezprawnie przyznanej pomocy – Naruszenie zasady proporcjonalności – Brak
(art. 88 ust. 2 akapit pierwszy WE)
1. Okoliczność, iż Sąd dopuścił w drodze wcześniejszego postanowienia daną osobę do sprawy w charakterze interwenienta popierającego żądania strony, nie stoi na przeszkodzie temu, by kwestia dopuszczalności tej interwencji została ponownie zbadana w wyroku kończącym postępowanie w sprawie.
(por. pkt 81)
2. Przyjęcie wykładni rozszerzającej uprawnienia dopuszczającego do udziału w sprawie w charakterze interwenienta reprezentatywne stowarzyszenia, których celem jest ochrona ich członków, w sprawach, w których zostały podniesione kwestie o zasadniczym znaczeniu, mogące mieć wpływ na interesy tych członków, ma na celu umożliwienie lepszej oceny kontekstu sprawy, przy jednoczesnym uniknięciu zwiększenia się liczby indywidualnych interwencji, co zagrażałoby efektywności postępowania i jego sprawnemu przebiegowi.
W ramach skarg o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji uznających systemy zwolnień podatkowych za bezprawne i za niezgodne ze wspólnym rynkiem i nakazujących odzyskanie wypłaconej z tego tytułu pomocy, uzasadnia swój interes we wstąpieniu do sprawy w charakterze interwenienta organizacja zawodowa o charakterze konfederacji międzysektorowej, której celem jest w szczególności reprezentacja i obrona interesów przedsiębiorców, z których niektórzy są rzeczywistymi beneficjentami pomocy przyznanej w ramach omawianych systemów podatkowych, i która w dodatku uczestniczyła w postępowaniu administracyjnym doprowadzającym do wydania przedmiotowych decyzji.
(por. pkt 83–90)
3. Uwagi interwenienta, które zgodnie z art. 116 ust. 4 akapit drugi regulaminu postępowania Sądu winny zawierać zwięzłe przedstawienie zarzutów i argumentów uzasadniających żądania interwenienta, powinny tak jak skarga wszczynająca postępowanie być dostatecznie zrozumiałe i precyzyjne, aby pozwolić pozwanej na przygotowanie obrony i Sądowi na rozstrzygnięcie skargi w danej sprawie bez pomocy innych informacji.
Aby zagwarantować pewność prawa i prawidłowe administrowanie wymiarem sprawiedliwości, konieczne jest, tak samo jak w przypadku skargi wszczynającej postępowanie, aby istotne okoliczności faktyczne i prawne na poparcie uwag interwenienta wynikały przynajmniej zwięźle, ale w sposób spójny i zrozumiały, z samej ich treści. Należy w tym względzie zaznaczyć, że wprawdzie treść skargi co do poszczególnych punktów może być poparta i uzupełniona odwołaniem do załączonych do niej wyciągów z dokumentów, jednakże ogólne odwołanie do innych pism, także wówczas, gdy stanowią one załączniki do skargi, nie rekompensuje braku zasadniczych elementów argumentacji prawnej, które muszą być zawarte w skardze. Ponadto do Sądu nie należy wyszukiwanie i identyfikowanie w załącznikach podstaw skargi i argumentów, na których może się ona opierać, ponieważ załączniki pełnią funkcję czysto dowodową i pomocniczą.
Nie spełniają tych wymogów uwagi interwenienta, w których posłużono się ogólnym odwołaniem się do skarg wniesionych w sprawach połączonych z tą, której dotyczy interwencja, w sytuacji gdy żadna z istotnych okoliczności faktycznych ani prawnych nie została przedstawiona w samych uwagach interwenienta, choćby zwięźle czy w głównych zarysach.
(por. pkt 94–97, 100, 101)
4. Stowarzyszenie, zajmujące się obroną grupowych interesów przedsiębiorstw, ma zasadniczo prawo wnieść skargę o stwierdzenie nieważności ostatecznej decyzji Komisji w dziedzinie pomocy państwa jedynie wtedy, gdy te przedsiębiorstwa lub niektóre z nich mają prawo do wniesienia skargi indywidualnie lub gdy może ono wskazać na własny interes.
Osoba fizyczna lub prawna może utrzymywać, iż dana decyzja dotyczy jej indywidualnie tylko wtedy, gdy ma ona wpływ na jej sytuację ze względu na szczególne dla niej cechy charakterystyczne lub na sytuację faktyczną, która odróżnia ją od wszelkich innych osób i w związku z tym indywidualizuje w sposób podobny jak adresata decyzji. W tym względzie, o ile potencjalni beneficjenci systemów pomocy nie mogą – działając jedynie w tym charakterze – być uważani za podmioty, których decyzja Komisji stwierdzająca niezgodność systemu pomocy ze wspólnym rynkiem dotyczy indywidualnie, o tyle w odmiennej sytuacji znajduje się jednak przedsiębiorstwo, którego dana decyzja dotyczy nie tylko jako przedsiębiorstwa będącego potencjalnym beneficjentem spornego systemu pomocy, lecz także ze względu na to, że jest ono rzeczywistym beneficjentem przyznanej indywidualnie w ramach tego systemu pomocy, której odzyskanie nakazała Komisja. Ponadto, zważywszy, że decyzja zobowiązuje państwo członkowskie do odzyskania rozpatrywanej pomocy od jej beneficjentów, należy uznać, że decyzje te dotyczą bezpośrednio przedsiębiorstw, które z pomocy tej skorzystały.
W konsekwencji ma czynną legitymację procesową do udziału w postępowaniu, którego przedmiotem są decyzje Komisji stwierdzające niezgodność systemu pomocy ze wspólnym rynkiem i nakazujące odzyskanie wypłaconej pomocy, stowarzyszenie zajmujące się obroną interesów przedsiębiorstw, w odniesieniu do których zostało wykazane, aczkolwiek w toku procedury ustnej, że są one rzeczywistymi beneficjentami przyznanej w ramach rozpatrywanych systemów podatkowych pomocy i że one, jako takie, będą same miały legitymację procesową.
(por. pkt 107–118)
5. Pojęcie pomocy w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE obejmuje nie tylko mające charakter przysporzenia świadczenia takie jak subwencje, ale także działania, które w taki czy inny sposób skutkują zmniejszeniem wysokości należności obciążających zwykle budżet przedsiębiorstwa, przez co – nie stanowiąc subwencji w ścisłym znaczeniu tego terminu – mają taki sam jak ona charakter i identyczne do niej skutki.
Przepis, na mocy którego władze publiczne państwa członkowskiego przyznają pewnym przedsiębiorstwom zwolnienie podatkowe, które – mimo że nie wiąże się z przeniesieniem zasobów państwowych – stawia jego beneficjentów w sytuacji finansowej korzystniejszej niż sytuacja innych podatników, stanowi pomoc państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE.
Tak jest w przypadku ulg podatkowych mających stanowić zachętę do inwestowania, które powodując po stronie będących ich beneficjentami przedsiębiorstw obniżenie ich obciążeń podatkowych odpowiadających procentowi kwoty odpowiedniej inwestycji, umożliwiają im zatem uiszczenie pełnej kwoty należnego ostatecznie podatku, stawiając je w sytuacji finansowej korzystniejszej niż sytuacja innych podatników. Okoliczność, iż rozpatrywane ulgi podatkowe mają stanowić zachętę do inwestowania, które generowałoby wpływy podatkowe w dłuższym okresie, jest w tym względzie bez znaczenia, zważywszy, że cel, którego realizacji służy dany środek, nie może usprawiedliwiać wykluczenia możliwości uznania go za pomoc państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE.
(por. pkt 124–126, 130, 184)
6. Uzasadnienie wymagane w art. 253 WE powinno być dostosowane do charakteru aktu i przedstawiać w sposób jasny i jednoznaczny rozumowanie instytucji, która wydała akt, pozwalając zainteresowanym poznać podstawy podjętej decyzji, a właściwemu sądowi dokonać jej kontroli. Wymóg uzasadnienia należy oceniać w odniesieniu do konkretnej sytuacji, w szczególności do treści aktu, charakteru przywołanych argumentów, a także interesu, jaki w uzyskaniu informacji mogą mieć adresaci aktu lub inne osoby, których dotyczy on bezpośrednio i indywidualnie.
Decyzja Komisji uznająca system pomocy w formie ulg podatkowych za niezgodny ze wspólnym rynkiem zawiera wystarczające uzasadnienie, jeśli chodzi o wpływ tejże pomocy na wymianę handlową i konkurencję, o ile jest w nim wskazane, że ze względu na otwartość i tendencje eksportowe gospodarki danego państwa członkowskiego, pomoc ta wzmacnia z jednej strony pozycję przedsiębiorstw będących jej beneficjentami względem innych przedsiębiorstw konkurencyjnych w dziedzinie wewnątrzwspólnotowej wymiany handlowej i wpływa zatem na tę wymianę, a z drugiej strony, dzięki wyższemu wynikowi netto (zyskowi po opodatkowaniu), zapewnia poprawę rentowności będących beneficjentami tej pomocy przedsiębiorstw i umożliwia im konkurowanie z przedsiębiorstwami, które nie korzystają z omawianych ulg podatkowych.
(por. pkt 136–138)
7. W przypadku gdy przyznana przez państwo lub pochodząca z zasobów państwowych pomoc finansowa wzmacnia pozycję jednego przedsiębiorstwa w stosunku do innych przedsiębiorstw konkurencyjnych w wewnątrzwspólnotowej wymianie handlowej, to należy uznać, że pomoc wpływa na tę wymianę, nawet jeśli samo będące jej beneficjentem przedsiębiorstwo nie uczestniczy w eksporcie. Komisja zobowiązana jest nie do wykazania rzeczywistego wpływu tego środka na wymianę handlową między państwami członkowskimi i rzeczywistego zakłócenia konkurencji, lecz jedynie zbadania, czy środek ten może wpłynąć na wymianę handlową i zakłócić konkurencję.
Ponadto w przypadku systemu pomocy Komisja ma prawo jedynie zbadać ogólne cechy spornego systemu bez obowiązku badania każdego szczególnego przypadku zastosowania, przy dokonaniu uściślenia, że jeśli system ten nie został zgłoszony, nie jest konieczne, by uzasadnienie decyzji w tym względzie zawierało zaktualizowaną ocenę skutków systemów pomocy dla konkurencji i ich wpływu na wymianę handlową między państwami członkowskimi.
(por. pkt 142, 143)
8. Okoliczność, że dane korzyści podatkowe mają charakter tymczasowy, że ich oddziaływanie jest ograniczone i nie miało decydującego znaczenia oraz że nie są one jedynym czynnikiem, jaki należy tu wziąć pod uwagę, nie mogą podważyć uznania ich za pomoc państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE, ponieważ w orzecznictwie nie sformułowano wymogu, by zakłócenie konkurencji czy groźba takiego zakłócenia, a także wpływ na wewnątrzwspólnotową wymianę handlową miały odczuwalny bądź istotny wymiar.
(por. pkt 148)
9. Specyficzność środka państwowego, a mianowicie jego selektywny charakter, stanowi jedną z cech pojęcia pomocy państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE. Z tego względu należy zbadać, czy środek skutkuje przyznaniem korzyści wyłącznie na rzecz niektórych przedsiębiorstw lub niektórych sektorów działalności.
Stanowią korzyść selektywną, która „sprzyja niektórym przedsiębiorstwom” w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE, systemy podatkowe, które przyznają korzyści w formie ulg podatkowych, których beneficjentami są wyłącznie przedsiębiorstwa realizujące inwestycje o wartości przekraczającej pewien próg i dysponujące zatem znacznymi zasobami finansowymi, z wykluczeniem innych przedsiębiorstw, nawet jeśli realizują one inwestycje, i które ponadto przyznają administracji uprawnienia dyskrecjonalne w zakresie oceny, umożliwiając jej zmianę kwoty lub warunków przyznawania danej korzyści podatkowej, w zależności od charakterystyki przedłożonych jej do oceny projektów inwestycyjnych.
(por. pkt 158–162, 166–168)
10. Okoliczność, że podmiot wewnątrzpaństwowy posiada uznaną i chronioną przez konstytucję państwa członkowskiego autonomię podatkową, nie uwalnia jednak tego podmiotu od obowiązku przestrzegania postanowień traktatu w dziedzinie pomocy państwa. Mówiąc o pomocy przyznawanej przez „państwo członkowskie lub przy użyciu zasobów państwowych w jakiejkolwiek formie”, art. 87 ust. 1 WE dotyczy wszelkiej pomocy finansowanej z zasobów publicznych. Oznacza to, że środki podejmowane przez podmioty wewnątrzpaństwowe państw członkowskich (zdecentralizowane, federalne, regionalne itp.), bez względu na ich status prawny i nazwę, tak samo jak środki podejmowane przez władze federalne lub scentralizowane objęte są zakresem zastosowania art. 87 ust. 1 WE, o ile spełnione są przesłanki, o których mowa w tym postanowieniu.
(por. pkt 178)
11. W ramach oceny danego środka państwowego jako pomocy państwa selektywny charakter tego środka może w pewnych okolicznościach zostać uznany za uzasadniony „rodzajem czy systematyką systemu”. Jeśli mamy do czynienia z takim przypadkiem, to środek nie podlega zakresowi zastosowania art. 87 ust. 1 WE. Konkretny środek podatkowy uzasadniony wewnętrzną logiką systemu podatkowego – na przykład uzasadniona logiką redystrybucji progresywność podatku – nie podlega zatem zakresowi zastosowania art. 87 ust. 1 WE.
Okoliczność, że środki podatkowe opierają się na kryteriach obiektywnych i mają charakter horyzontalny, nie wystarczy do tego, aby podważyć ich selektywny charakter i umożliwić uznanie, że stanowią one środki uzasadnione wewnętrzną logiką analizowanego systemu podatkowego, w sytuacji gdy ich beneficjentami są wyłącznie przedsiębiorstwa realizujące inwestycje o wartości przekraczającej pewien próg i dysponujące zatem znacznymi zasobami finansowymi, z wykluczeniem innych przedsiębiorstw, nawet jeśli realizują one inwestycje. Podobnie cel, którego realizacji służą rozpatrywane środki, nie może usprawiedliwiać wykluczenia możliwości uznania go za pomoc państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE, w przeciwnym bowiem wypadku wystarczyłoby, by władze publiczne powołały się na zasadność celów, jakie zamierzają realizować poprzez wprowadzenie środka pomocowego, aby środek ten mógł zostać uznany za środek ogólny, nieobjęty zakresem zastosowania art. 87 ust. 1 WE. W postanowieniu tym nie dokonano jednak rozróżnienia interwencji państwowych ze względu na ich przyczyny bądź cele, lecz ze względu na ich skutki.
(por. pkt 179, 180, 184, 185)
12. Komisja dysponuje szeroką swobodą oceny w dziedzinie art. 87 ust. 3 WE. Kontrola wykonywana przez sąd wspólnotowy powinna więc ograniczać się do sprawdzenia przestrzegania reguł proceduralnych oraz obowiązku uzasadnienia, a także sprawdzenia, czy został właściwie przedstawiony stan faktyczny, czy nie został popełniony oczywisty błąd w ocenie tego stanu faktycznego, jak również czy nie nastąpiło nadużycie władzy. Sąd wspólnotowy nie może zastąpić oceny ekonomicznej Komisji swoją własną oceną.
W dziedzinie systemów pomocy Komisja ma prawo badać jedynie ogólne cechy spornego systemu bez obowiązku badania każdego szczególnego przypadku zastosowania.
(por. pkt 198, 199)
13. Traktat przewiduje odrębne tryby postępowania w zależności od tego, czy dana pomoc została zakwalifikowana jako istniejąca, czy jako nowa. O ile pomoc nowa podlega – zgodnie z art. 88 ust. 3 WE – uprzedniemu zgłoszeniu Komisji i nie może zostać prawidłowo wprowadzona w życie przed wydaniem ostatecznej decyzji kończącej postępowanie, o tyle zgodnie z art. 88 ust. 1 WE pomoc istniejąca może być systematycznie realizowana tak długo, jak Komisja nie stwierdzi jej niezgodności ze wspólnym rynkiem. W stosownym przypadku pomoc istniejąca może być jedynie przedmiotem wywołującej skutki na przyszłość decyzji stwierdzającej jej niezgodność ze wspólnym rynkiem.
Zgodnie z art. 1 lit. b) ppkt (i) rozporządzenia nr 659/1999 w sprawie stosowania art. 88 WE pojęcie istniejącej pomocy oznacza „każdą pomoc, jaka istniała przed wejściem w życie traktatu w odpowiednich państwach członkowskich, to znaczy programy pomocowe i pomoc indywidualną, jakie zostały wprowadzone w życie przed wejściem i nadal stosowane [są] po wejściu w życie traktatu”.
Nie można uznać za istniejącą pomoc w rozumieniu tych postanowień systemu podatkowego w postaci ulg podatkowych ustanowionego po wejściu w życie traktatu w danym państwie członkowskim, którego zakres zastosowania, a więc krąg beneficjentów, podstawa i stopa procentowa oraz ramy czasowe wydają się być istotną zmianą systemu, jaki istniał przed wejściem w życie tego traktatu.
(por. pkt 228–234)
14. Pojęcie rozwoju wspólnego rynku zawarte w art. 1 lit. b) ppkt (v) rozporządzenia nr 659/1999 w sprawie stosowania art. 88 WE, można rozumieć jako zmianę gospodarczego i prawnego kontekstu w sektorze, którego dotyczy sporny środek. Zmiana taka może w szczególności być wynikiem liberalizacji rynku początkowo zamkniętego na konkurencję.
Natomiast pojęcie to nie odnosi się do sytuacji, w której Komisja zmienia swoją ocenę jedynie na podstawie bardziej ścisłego stosowania postanowień traktatu w dziedzinie pomocy państw.
Wynika stąd, że nawet przy założeniu, iż taką wykazano, zmiana doktryny Komisji po przyjęciu spornego środka w odniesieniu do kryteriów selektywności w ramach oceny przez nią omawianego środka pod względem jego zgodności z art. 87 ust. 1 WE, nie pozwala na udowodnienie „rozwoju wspólnego rynku” w rozumieniu art. 1 lit. b) ppkt (v) rozporządzenia nr 659/1999.
(por. pkt 245, 247, 250)
15. Artykuł 6 ust. 1 rozporządzenia nr 659/1999 w sprawie stosowania art. 88 WE przewiduje, że w ramach formalnej procedury dochodzenia zainteresowane strony mają możliwość przedstawienia swych uwag Komisji. Ten przepis uściśla, że uwagi te winny zostać przedstawione w określonym terminie, który może zostać przedłużony w należycie uzasadnionych przypadkach, ale nie przewiduje możliwości przedstawienia Komisji nowych uwag przez zainteresowaną stronę, z jej własnej inicjatywy i po upływie wyznaczonego w tym celu terminu.
Wynika stąd, iż okoliczność, że Komisja nie uwzględniła uwag uzupełniających strony zainteresowanej ze względu na to, że dotarły do niej po upływie terminu i że strona ta nie złożyła żadnego wniosku o przedłużenie terminu wyznaczonego zgodnie z art. 6 ust. 1 rozporządzenia nr 659/1999, nie może, w braku wyraźnych zapewnień, że uwagi uzupełniające – nawet spóźnione – zostaną uwzględnione także w braku wniosku o przedłużenie terminu, stanowić naruszenia zasad ochrony uzasadnionych oczekiwań i dobrej administracji.
W istocie prawo do powoływania się na ochronę uzasadnionych oczekiwań przysługuje każdemu podmiotowi, w którym instytucja wzbudziła uzasadnione nadzieje, natomiast nie może powoływać się na naruszenie tej zasady ten, komu administracja nie udzieliła wyraźnych zapewnień.
Ponadto jedną z gwarancji zapewnianych przez wspólnotowy porządek prawny w postępowaniu administracyjnym jest w szczególności zasada dobrej administracji, z którą związany jest obowiązek zbadania przez właściwą instytucję, przy zachowaniu staranności i bezstronności, wszystkich istotnych kwestii rozpatrywanego przypadku. Artykuł 6 ust. 1 rozporządzenia nr 659/1999 przenosi także na grunt procedury kontroli pomocy państwa omawiane zasady W ramach procedury kontroli pomocy państwa osoby zainteresowane nie mogą rościć sobie prawa do postępowania o charakterze kontradyktoryjnym, takiego jak postępowanie wszczęte między Komisją a państwem członkowskim odpowiedzialnym za przyznanie pomocy, i nie mogą powoływać się na tak szerokie prawa jak prawo do obrony. Ogólne zasady prawa, takie jak zasada dobrej administracji, nie mogą pozwolić sądowi wspólnotowemu na rozszerzenie praw proceduralnych przyznanych zainteresowanym stronom, w ramach postępowania w sprawie kontroli pomocy państwa, przez traktat oraz prawo wtórne.
(por. pkt 259–272)
16. O ile art. 40 akapit czwarty statutu Trybunału Sprawiedliwości, który znajduje zastosowanie do Sądu na mocy art. 53 tego statutu i art. 116 § 3 regulaminu Sądu nie stoją na przeszkodzie temu, aby interwenient powołał inne argumenty niż te, które podnosi strona, do której się przyłączył, o tyle jest to dopuszczalne, pod warunkiem że nie zmienia to ram sporu i że celem interwencji pozostaje nadal popieranie żądań zgłoszonych przez tę stronę.
Jest dopuszczalny zarzut podniesiony przez interwenienta, który choć odrębny od zarzutów podnoszonych przez skarżącego to jednak ma związek z określonym przez niego przedmiotem sporu i nie skutkuje zatem zmianą ram sporu.
(por. pkt 292–294)
17. O ile, aż do wejścia w życie rozporządzenia nr 659/1999 w sprawie stosowania art. 88 WE Komisja nie była związana ustalonymi terminami badania środków pomocy, o tyle musiała ona dołożyć starań, aby nie zwlekać bez ograniczeń z wykonaniem swoich uprawnień, aby nie naruszyć podstawowego wymogu pewności prawa.
Ponieważ ocena zgodności pomocy państwa ze wspólnym rynkiem należy do wyłącznych kompetencji Komisji, jest ona zobowiązana – w interesie prawidłowego stosowania postanowień traktatu o podstawowym znaczeniu, odnoszących się do pomocy państwa – do przystąpienia do sumiennego i bezstronnego badania skargi donoszącej o istnieniu pomocy niezgodnej ze wspólnym rynkiem. Wynika stąd, że Komisja nie może bezterminowo przedłużać wstępnego badania pomocy państwa będącej przedmiotem wniesionej do niej skargi. Ocena, czy czas trwania badania skargi do Komisji ma rozsądny charakter, powinna być dokonywana w oparciu o konkretne okoliczności danej sprawy, a zwłaszcza z uwzględnieniem kontekstu sprawy, różnych etapów postępowania, które Komisja powinna przeprowadzić, oraz stopnia złożoności sprawy.
Okres 38 miesięcy, między datą powzięcia przez Komisję wiedzy o rozpatrywanych systemach pomocy a wszczęciem formalnej procedury dochodzenia, przewidzianej w art. 88 ust. 2 WE nie stanowi, w świetle kontekstu, w który wpisują się te systemy, nieracjonalnego okresu, który powodowałby naruszenie przez wstępne postępowanie wyjaśniające zasady pewności prawa, czy w konsekwencji zasady dobrej administracji, ponieważ po pierwsze sporne środki wymagały dokonania pogłębionej analizy przedmiotowego ustawodawstwa krajowego a po drugie czas trwania postępowania uległ wydłużeniu przynajmniej po części ze względu na okoliczności zależne od władz krajowych, które w szczególności zwracały się o przedłużenie terminu wyznaczonego na udzielenie odpowiedzi na wystosowane przez Komisję żądanie udzielenia informacji.
(por. pkt 296–309)
18. Na uzasadnione oczekiwania co do prawidłowości pomocy można powołać się jedynie wtedy, gdy ta pomoc została przyznana zgodnie z procedurą przewidzianą w art. 88 WE. W normalnych warunkach staranny organ władzy regionalnej i podmiot gospodarczy powinny bowiem mieć możliwość upewnienia się, że procedura ta była przestrzegana. Ponadto skoro art. 88 WE nie wprowadza rozróżnienia między systemami pomocy a pomocą indywidualną, to zasady te mają zastosowanie także do systemów pomocy.
Jednakże nie można wykluczyć możliwości powołania się przez beneficjenta bezprawnie przyznanej – a więc niezgłoszonej – pomocy na nadzwyczajne okoliczności, które słusznie mogły leżeć u podstaw uzasadnionych oczekiwań co do prawidłowości tej pomocy, a w konsekwencji możliwości sprzeciwienia się jej zwrotowi.
(por. pkt 310–314)
19. Ocena, czy czas trwania procedury kontroli w dziedzinie pomocy państwa – zarówno fazy badania wstępnego, jak i formalnej procedury dochodzenia – ma rozsądny charakter, powinna być dokonywana na podstawie okoliczności właściwych każdej sprawie, a zwłaszcza przy uwzględnieniu kontekstu sprawy, różnych etapów procedury, przez które przeszła Komisja, zachowania stron w jej toku, stopnia złożoności sprawy oraz jej znaczenia dla zainteresowanych podmiotów.
Mając na uwadze kontekst, złożoność rozpatrywanych przepisów i znaczenie sprawy oraz ze względu na okoliczność, że do przedłużenia procedury dochodzenia przyczyniły się swym zachowaniem – przynajmniej częściowo – władze krajowe, łączny czas trwania procedury dochodzenia wynoszący 5 lat i 1 miesiąc, tj. 38 miesięcy fazy badania wstępnego i 23 miesiące formalnej procedury dochodzenia, nie może zostać uznany za nadmierny. Czas ten nie stanowi wyjątkowej okoliczności leżącej u podstaw uzasadnionych oczekiwań co do prawidłowości pomocy.
(por. pkt 336–342, 347)
20. Uchylenie pomocy przyznanej bezprawnie poprzez żądanie jej zwrotu stanowi logiczną konsekwencję stwierdzenia jej niezgodności z prawem. W związku z tym odzyskanie przyznanej niezgodnie z prawem pomocy państwa w celu przywrócenia dawnego stanu rzeczy nie może zasadniczo zostać uznane za środek nieproporcjonalny do celów postanowień traktatu w dziedzinie pomocy państwa.
Poprzez zwrot pomocy beneficjent traci korzyść, którą uzyskał na rynku względem swych konkurentów oraz przywrócony zostaje stan rzeczy sprzed wypłaty pomocy. Ta funkcja zwrotu pomocy oznacza, że co do zasady – o ile nie zachodzą okoliczności wyjątkowe – Komisja nie może nadużywać swych uprawnień dyskrecjonalnych, gdy zwraca się ona do państwa członkowskiego z żądaniem odzyskania kwot wypłaconych tytułem niezgodnej z prawem pomocy, ponieważ przywraca ona jedynie dawny stan rzeczy.
Nie ulega wątpliwości, że zasada proporcjonalności wymaga, aby akty instytucji wspólnotowych nie wykraczały poza zakres właściwy i konieczny dla realizacji zamierzonych celów, przy czym tam, gdzie istnieje możliwość wyboru spośród wielu właściwych środków, należy stosować najmniej restrykcyjne.
Jednakże odzyskanie niezgodnej z prawem pomocy – skoro ma ono na celu przywrócenie dawnego stanu rzeczy – nie może co do zasady zostać uznane za środek nieproporcjonalny do celów postanowień traktatu w dziedzinie pomocy państwa. Środek taki – nawet jeśli zostanie wprowadzony w życie długo po przyznaniu kwestionowanej pomocy – nie może zostać uznany za sankcję nieprzewidzianą przez prawo wspólnotowe.
(por. pkt 372–375)