WYROK TRYBUNAŁU (pierwsza izba)
z dnia 7 listopada 2019 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja i uznawanie orzeczeń sądowych oraz ich wykonywanie w sprawach cywilnych i handlowych – Rozporządzenie (UE) nr 1215/2012 – Artykuł 7 pkt 1 lit. a) – Sąd właściwy w sprawach dotyczących umowy – Wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów – Rozporządzenie (WE) nr 261/2004 – Artykuły 5, 7, 9 i 12 – Konwencja montrealska – Jurysdykcja – Artykuły 19 i 33 – Żądanie odszkodowania i naprawienia szkód wynikających z odwołania i opóźnienia lotów
W sprawie C‑213/18
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Tribunale ordinario di Roma (sąd pierwszej instancji w Rzymie, Włochy) postanowieniem z dnia 26 lutego 2018 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 26 marca 2018 r., w postępowaniu:
Adriano Guaitoli,
Concepción Casan Rodriguez,
Alessandro Celano Tomassoni,
Antonia Cirilli,
Lucia Cortini,
Mario Giuli,
Patrizia Padroni
przeciwko
easyJet Airline Co. Ltd,
TRYBUNAŁ (pierwsza izba),
w składzie: J.C. Bonichot, prezes izby, M. Safjan (sprawozdawca), i L. Bay Larsen i sędziowie,
rzecznik generalny: H. Saugmandsgaard Øe,
sekretarz: A. Calot Escobar,
uwzględniając pisemny etap postępowania,
rozważywszy uwagi przedstawione:
– w imieniu A. Guaitolego, A. Celana Tomassoniego, M. Giuliego oraz w imieniu C. Casan Rodriguez, A. Cirilli, L. Cortini i P. Padroni przez A. Guaitolego i G. Guaitolego, avvocati,
– w imieniu easyJet Airline Co. Ltd przez G. d’Andrię, avvocato,
– w imieniu rządu włoskiego przez G. Palmieri, działającą w charakterze pełnomocnika, wspieraną przez F. De Lucę, avvocato dello Stato,
– w imieniu Komisji Europejskiej przez M. Heller, N. Yerrell oraz L. Malferrari, działające w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 20 czerwca 2019 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 33 Konwencji o ujednoliceniu niektórych zasad dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego, zawartej w Montrealu w dniu 28 maja 1999 r. i zatwierdzonej w imieniu Wspólnoty Europejskiej decyzją Rady 2001/539/WE z dnia 5 kwietnia 2001 r. (Dz.U. 2001, L 194, s. 38 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 7, t. 5, s. 491, zwanej dalej „konwencją montrealską”), rozporządzenia (WE) nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylającego rozporządzenie (EWG) nr 295/91 (Dz.U. 2004, L 46, s. 1 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 7, t. 8, s. 10) oraz rozporządzenia (UE) nr 1215/2012 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2012, L 351, s. 1).
2 Wniosek ten został złożony w kontekście sporu między A. Guaitolim, A. Celanem Tomassonim, M. Giulim, C. Casan Rodriguez, A. Cirilli, L. Cortini i P. Padroni a easyJet Airline Co. Ltd. w przedmiocie żądania odszkodowania za szkody wynikające z odwołania lotu i opóźnienia innego lotu.
Ramy prawne
Prawo międzynarodowe
3 W odniesieniu do Unii Europejskiej konwencja montrealska weszła w życie w dniu 28 czerwca 2004 r.
4 Artykuł 19 tej konwencji, zatytułowany „Opóźnienie”, stanowi:
„Przewoźnik ponosi odpowiedzialność za szkodę wynikłą z opóźnienia w przewozie lotniczym osób, bagażu lub ładunku. Jednakże przewoźnik nie ponosi odpowiedzialności za szkodę spowodowaną opóźnieniem, jeżeli udowodni, że on sam i osoby za niego działające podjęli wszelkie środki, jakich można było oczekiwać, w celu uniknięcia szkody albo że podjęcie takich środków było dla nich niemożliwe”.
5 Artykuł 33 rzeczonej konwencji, zatytułowany „Właściwość sądów”, stanowi:
„1. Powództwo o odszkodowanie musi zostać wytoczone, według wyboru powoda, na terytorium jednego z państw‑stron albo przed sądem właściwym dla siedziby przewoźnika albo jego głównego miejsca prowadzenia działalności, albo miejsca prowadzenia działalności, w ramach której zawarta została umowa, albo przed sądem miejsca przeznaczenia.
[…]
4. Zagadnienia procedury są regulowane prawem sądu orzekającego”.
Prawo Unii
Rozporządzenie nr 261/2004
6 Artykuł 1 rozporządzenia nr 261/2004, zatytułowany „Przedmiot”, stanowi ust. 1, co następuje:
„Niniejsze rozporządzenie przyznaje, na warunkach wymienionych poniżej, minimalne prawa dla pasażerów w następujących sytuacjach:
a) odmowy przyjęcia na pokład wbrew ich woli;
b) odwołania ich lotu;
c) opóźnienia ich lotu”.
7 Artykuł 5 tego rozporządzenia, zatytułowany „Odwołanie”, stanowi:
„1. W przypadku odwołania lotu pasażerowie, których to odwołanie dotyczy:
a) otrzymują pomoc od obsługującego [lot] przewoźnika lotniczego, zgodnie z art. 8; oraz
b) otrzymują pomoc od obsługującego [lot] przewoźnika lotniczego, zgodnie z art. 9 ust. 1 lit. a) i art. 9 ust. 2, jak również, w przypadku zmiany trasy, gdy racjonalnie spodziewany czas startu nowego lotu ma nastąpić co najmniej jeden dzień po planowym starcie odwołanego lotu, pomoc określoną w art. 9 ust. 1 lit. b) i c); oraz
c) mają prawo do odszkodowania od obsługującego [lot] przewoźnika lotniczego zgodnie z art. 7, chyba że:
i) zostali poinformowani o odwołaniu co najmniej dwa tygodnie przed planowym czasem odlotu; lub
ii) zostali poinformowani o odwołaniu w okresie od dwóch tygodni do siedmiu dni przed planowym czasem odlotu i zaoferowano im zmianę planu podróży umożliwiającą im wylot najpóźniej dwie godziny przed planowym czasem odlotu i dotarcie do ich miejsca docelowego najwyżej cztery godziny po planowym czasie przylotu; lub
iii) zostali poinformowani o odwołaniu w okresie krótszym niż siedem dni przed planowym czasem odlotu i zaoferowano im zmianę planu podróży umożliwiającą im wylot nie więcej niż godzinę przed planowym czasem odlotu i dotarcie do ich miejsca docelowego najwyżej dwie godziny po planowym czasie przylotu.
2. Gdy pasażerowie zostali poinformowani o odwołaniu, otrzymują oni wyjaśnienie dotyczące możliwości alternatywnego połączenia.
3. Obsługujący [lot] przewoźnik lotniczy nie jest zobowiązany do wypłaty rekompensaty przewidzianej w art. 7, jeżeli może dowieść, że odwołanie jest spowodowane zaistnieniem nadzwyczajnych okoliczności, których nie można było uniknąć pomimo podjęcia wszelkich racjonalnych środków.
4. Ciężar dowodu [dowiedzenia] tego, czy i kiedy pasażerowie zostali poinformowani o odwołaniu lotu, spoczywa na obsługującym [lot] przewoźniku lotniczym”.
8 Artykuł 7 tego rozporządzenia, zatytułowany „Prawo do odszkodowania”, przewiduje:
„1. W przypadku odwołania do niniejszego artykułu pasażerowie otrzymują odszkodowanie w wysokości:
a) 250 EUR dla wszystkich lotów o długości do 1500 kilometrów;
b) 400 EUR dla wszystkich lotów wewnątrzwspólnotowych dłuższych niż 1500 kilometrów i wszystkich innych lotów o długości od 1500 do 3500 kilometrów;
c) 600 EUR dla wszystkich innych lotów niż loty określone w lit. a) lub b).
Przy określaniu odległości podstawą jest ostatni cel lotu, do którego przybycie pasażera nastąpi po czasie planowego przylotu na skutek opóźnienia spowodowanego odmową przyjęcia na pokład lub odwołaniem lotu.
2. Jeżeli pasażerom zaoferowano, zgodnie z art. 8, zmianę planu podróży do ich miejsca docelowego na alternatywny lot, którego czas przylotu nie przekracza planowego czasu przylotu pierwotnie zarezerwowanego lotu
a) o dwie godziny w przypadku wszystkich lotów o długości do 1500 kilometrów; lub
b) o trzy godziny w przypadku wszystkich lotów wewnątrzwspólnotowych dłuższych niż 1500 kilometrów i wszystkich innych lotów o długości od 1500 do 3500 kilometrów; lub
c) o cztery godziny w przypadku wszystkich innych lotów niż loty określone w lit. a) lub b),
obsługujący [lot] przewoźnik lotniczy może pomniejszyć odszkodowanie przewidziane w ust. 1 o 50%.
3. Odszkodowanie określone w ust. 1 jest wypłacane w gotówce, elektronicznym przelewem bankowym, przekazem bankowym lub czekami bankowymi albo, za pisemną zgodą pasażera, w bonach podróżnych lub w formie innych usług.
4. Odległości podane w ust. 1 i 2 mierzone są metodą trasy po ortodromie”.
9 Zgodnie z art. 9 rozporządzenia 261/2004, zatytułowanym „Prawo do opieki”:
„1. W przypadku odwołania do niniejszego artykułu pasażerowie otrzymują bezpłatnie:
a) posiłki oraz napoje w ilościach adekwatnych do czasu oczekiwania;
b) zakwaterowanie w hotelu w przypadku:
– gdy występuje konieczność pobytu przez jedną albo więcej nocy, lub
– gdy zachodzi konieczność pobytu dłuższego niż planowany przez pasażera;
c) transport pomiędzy lotniskiem a miejscem zakwaterowania (hotelem lub innym).
2. Ponadto pasażerom bezpłatnie przysługują dwie rozmowy telefoniczne, dwa dalekopisy [albo] dwie przesyłki faksowe lub e‑mailowe.
3. Stosując niniejszy artykuł, obsługujący [lot] przewoźnik lotniczy powinien zwracać szczególną uwagę na potrzeby osób o ograniczonej możliwości poruszania się i wszelkich osób im towarzyszących, jak również na potrzeby dzieci podróżujących bez dorosłych opiekunów”.
10 Artykuł 12 tego rozporządzenia, zatytułowany „Dalsze [Dodatkowe] odszkodowanie”, stanowi w ust. 1:
„Niniejsze rozporządzenie nie narusza praw pasażerów do dochodzenia dalszego [dodatkowego] odszkodowania. Odszkodowanie na podstawie niniejszego rozporządzenia może zostać potrącone z takiego odszkodowania”.
Rozporządzenie nr 1215/2012
11 Rozdział II rozporządzenia 1215/2012, zatytułowany „Jurysdykcja”, dzieli się na dziesięć sekcji, z których pierwsza, druga i czwarta zatytułowane są, odpowiednio, „Przepisy ogólne”, „Jurysdykcja szczególna” i „Jurysdykcja w sprawach dotyczących umów konsumenckich”.
12 Artykuł 4 tego rozporządzenia, który należy do sekcji 1 rozdziału II rozporządzenia, stanowi w ust. 1:
„Z zastrzeżeniem przepisów niniejszego rozporządzenia osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane, niezależnie od ich obywatelstwa, przed sądy tego państwa członkowskiego”.
13 Na mocy art. 7 rzeczonego rozporządzenia, który należy do sekcji 2 rozdziału II:
„Osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, może być pozwana w innym państwie członkowskim:
1) a) w sprawach dotyczących umowy – przed sądy miejsca wykonania danego zobowiązania;
b) w rozumieniu niniejszego przepisu – i o ile co innego nie zostało uzgodnione – miejscem wykonania zobowiązania jest
[…]
– w przypadku świadczenia usług – miejsce w państwie członkowskim, w którym usługi zgodnie z umową były świadczone albo miały być świadczone;
[…]”.
14 Artykuł 17 tego samego rozporządzenia, który należy do sekcji 4 rozdziału II, ustanawia normy jurysdykcyjne w sprawach dotyczących umów konsumenckich, które na mocy ust. 3 tego samego artykułu nie mają jednak zastosowania do umów przewozu, z wyjątkiem umów przewidujących w zamian za cenę ryczałtową połączone świadczenia przewozu i noclegu.
15 Rozdział VI rozporządzenia 1215/2012, zatytułowany „Przepisy przejściowe”, zawiera art. 66 ust. 1, o następującej treści:
„Przepisy niniejszego rozporządzenia mają zastosowanie wyłącznie do postępowań sądowych wszczętych, do formalnie sporządzonych lub zarejestrowanych dokumentów urzędowych oraz do ugód sądowych zatwierdzonych lub zawartych w dniu 10 stycznia 2015 r. lub po tej dacie”.
16 Zgodnie z brzmieniem art. 67 tego rozporządzenia, należącego do rozdziału VII rozporządzenia, zatytułowanego „Stosunek do innych aktów prawnych”:
„Niniejsze rozporządzenie nie narusza stosowania przepisów, które regulują jurysdykcję lub uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach szczególnych i które zawarte są w unijnych aktach prawnych lub w prawie poszczególnych państw członkowskich, zharmonizowanym poprzez wykonanie takich aktów”.
17 Artykuł 71 rzeczonego rozporządzenia, należący do tego samego rozdziału VII, przewiduje w ust. 1:
„Niniejsze rozporządzenie nie narusza konwencji, których państwa członkowskie są stronami i które w sprawach szczególnych regulują jurysdykcję, uznawanie lub wykonywanie orzeczeń”.
Rozporządzenie (UE) nr 44/2001
18 Artykuł 5 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2001, L 12, s. 1 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 19, t. 4, s. 42), należący do sekcji 2, zatytułowanej „Jurysdykcja szczególna”, rozdziału II tego rozporządzenia, zatytułowanego „Jurysdykcja”, brzmi następująco:
„Osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, może być pozwana w innym państwie członkowskim:
1) a) jeżeli przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenia wynikające z umowy – przed sąd miejsca, gdzie zobowiązanie zostało wykonane albo miało być wykonane;
b) w rozumieniu niniejszego przepisu – i o ile co innego nie zostało uzgodnione – miejscem wykonania danego zobowiązania jest:
– w przypadku sprzedaży rzeczy ruchomych – miejsce w państwie członkowskim, w którym rzeczy te zgodnie z umową zostały dostarczone albo miały zostać dostarczone;
– w przypadku świadczenia usług – miejsce w państwie członkowskim, w którym usługi zgodnie z umową były świadczone albo miały być świadczone;
c) jeśli lit. b) nie ma zastosowania, wówczas stosuje się lit. a).
[…]”.
Okoliczności faktyczne i pytania prejudycjalne
19 Powodowie w postępowaniu głównym zawarli ze spółką easyJet Airline, przewoźnikiem lotniczym z siedzibą w Zjednoczonym Królestwie, umowę o przewóz lotniczy na lot z Rzymu Fiumicino (Włochy) do Korfu (Grecja), który miał się odbyć w dniu 4 sierpnia 2015 r. o godz. 20.20, oraz na lot powrotny z Korfu do Rzymu Fiumicino w dniu 14 sierpnia 2015 r., godz. 23.25.
20 Lot do miejsca przeznaczenia został ogłoszony jako opóźniony, a następnie odwołany i przesunięty na następny dzień. Powodom w postępowaniu głównym nie zaoferowano ani przyjęcia na pokład innego lotu innej linii lotniczej, ani możliwości spożycia posiłku lub przekąski, ani żadnej innej formy pomocy, odszkodowania lub zwrotu kosztów, pomimo formalnego wniosku skierowanego w tym względzie do easyJet Airline.
21 Lot powrotny opóźnił się o ponad dwie godziny, lecz mniej niż trzy godziny.
22 W dniu 28 czerwca 2016 r. powodowie w postępowaniu głównym, mający miejsce zamieszkania w Rzymie (Włochy), wytoczyli powództwo przed Tribunale ordinario di Roma (sądem pierwszej instancji w Rzymie, Włochy), żądając zasądzenia od easyJet Airline odszkodowania, o którym mowa w art. 5, 7 i 9 rozporządzenia nr 261/2004 oraz naprawienia dalszych szkód materialnych i zadośćuczynienia za krzywdy wynikające z niewykonania zobowiązań umownych przez easyJet Airline.
23 EasyJet Airline podniosła dwa zarzuty braku właściwości sądu, przed którym wytoczono powództwo: pierwszy z nich dotyczył wartości sporu, a drugi naruszenia przepisów regulujących właściwość terytorialną.
24 O ile Tribunale ordinario di Roma (sąd pierwszej instancji w Rzymie) oddalił pierwszy zarzut dotyczący braku właściwości, o tyle zauważył on, że jego właściwość zależy od prawa właściwego – prawa krajowego lub prawa Unii – oraz od wykładni, jaką należy mu nadać.
25 W tym względzie sąd odsyłający zwraca się, w pierwszej kolejności, z pytaniem, czy konwencja montrealska znajduje zastosowanie w postępowaniu głównym, a przynajmniej w odniesieniu do niektórych jego zagadnień objętych sporem, względnie czy spór ów należy rozpatrzyć wyłącznie w oparciu o przepisy rozporządzenia nr 261/2004.
26 Jeśliby konwencja montrealska miała znajdować zastosowanie w sprawie, czy to wyłącznie, czy też częściowo, sąd odsyłający zastanawia się, czy ustanowiona w jej art. 33 norma kompetencyjna ogranicza się, jak twierdzi Corte di cassazione (sąd kasacyjny, Włochy), do wskazania państwa mającego jurysdykcję, czy też – jak się raczej wydaje – wskazuje ona również sąd właściwy miejscowo w ramach danego państwa.
27 Sąd odsyłający wskazuje, że zgodnie z przepisami krajowego postępowania cywilnego byłby właściwy do rozpoznania postępowania głównego jedynie wtedy, gdyby zastosowanie miała znaleźć wyłącznie konwencja montrealska, a jej art. 33 tej konwencji należałoby interpretować w ten sposób, że wskazuje on jedynie państwo mające jurysdykcję międzynarodową. W przeciwnym razie spór podlegałby rozpatrzeniu przez Tribunale di Civitavecchia (sąd w Civitavecchia, Włochy), którego obszar właściwości obejmuje port lotniczy lotu do miejsca przeznaczenia i lotu powrotnego.
28 W tych okolicznościach Tribunale ordinario di Roma (sąd pierwszej instancji w Rzymie) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy w sytuacji gdy strona, której lot został opóźniony lub odwołany, oprócz ujednoliconych i zryczałtowanych odszkodowań, o których mowa w art. 5, 7 i 9 rozporządzenia nr 261/2004, żąda jednocześnie także odszkodowania na mocy art. 12 tego samego rozporządzenia, należy stosować art. 33 konwencji montrealskiej, czy też »właściwość sądów« (tak jurysdykcja międzynarodowa, jak i właściwość miejscowa) jest w każdym wypadku regulowana przez art. 5 rozporządzenia nr 44/2001?
2) Czy w pierwszej sytuacji, o której mowa w pytaniu pierwszym, art. 33 konwencji montrealskiej należy interpretować w ten sposób, że reguluje on jedynie podział jurysdykcji pomiędzy państwami, czy w ten sposób, że reguluje on także wewnętrzną właściwość miejscową w ramach każdego państwa?
3) Czy w pierwszej sytuacji, o której mowa w pytaniu drugim, zastosowanie art. 33 konwencji montrealskiej ma charakter »wyłączny«, wykluczający zastosowanie art. 5 rozporządzenia nr 44/2001, czy też te dwa przepisy mogą być stosowane łącznie, w sposób pozwalający na bezpośrednie określenie tak jurysdykcji państwa, jak i wewnętrznej właściwości miejscowej jego sądów?”.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
Uwagi wprowadzające
29 Należy zauważyć, że nawet jeśli w pytaniach prejudycjalnych sąd odsyłający formalnie odniósł się do rozporządzenia nr 44/2001, to – zgodnie z art. 66 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 – w postępowaniu głównym zastosowanie ratione temporis mają przepisy tego drugiego rozporządzenia. Powództwo zostało bowiem wytoczone przed sądem odsyłającym po dniu 10 stycznia 2015 r.
30 Ponadto, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, okoliczność, że sąd ów powołał się we wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym na określone postanowienia rozporządzenia nr 44/2001, nie stoi na przeszkodzie temu, by Trybunał przekazał temu sądowi wszelkie wskazówki dotyczące wykładni, które mogą być pomocne w rozstrzygnięciu rozpatrywanej przez niego sprawy, niezależnie od tego, czy sąd odsyłający powołał się na nie w treści pytań (zob. analogicznie wyrok z dnia 6 czerwca 2019 r., Weil, C‑361/18, EU:C:2019:473, pkt 26).
31 Ponadto należy przypomnieć, że w zakresie, w jakim rozporządzenie nr 1215/2012 uchyla i zastępuje rozporządzenie nr 44/2001, które z kolei samo zastąpiło konwencję z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 1972, L 299, s. 32), wykładnia dokonana przez Trybunał w odniesieniu do tych ostatnich instrumentów prawnych odnosi się również do rozporządzenia nr 1215/2012, jeżeli przepisy te mogą zostać uznane za „równoważne” (zob. podobnie wyrok z dnia 29 lipca 2019 r., Tibor‑Trans, C‑451/18, EU:C:2019:635, pkt 23).
32 Wreszcie, jak wynika z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, powodowie w postępowaniu głównym żądają zarówno zryczałtowanego odszkodowania i zwrotu kosztów, przewidzianych w art. 7 i 9 rozporządzenia nr 261/2004, jak i dodatkowego odszkodowania w rozumieniu art. 12 tego rozporządzenia, a mianowicie naprawienia dalszych szkód i zadośćuczynienia za podnoszone krzywdy. Jako że dodatkowe odszkodowanie jest regulowane przez konwencję montrealską (zob. podobnie wyrok z dnia 13 października 2011 r., Sousa Rodríguez i in., C‑83/10, EU:C:2011:652, pkt 38), wynika z tego, iż w przypadku sporu takiego jak będący przedmiotem postępowania głównego istnieją dwa reżimy odpowiedzialności przewoźnika lotniczego wobec pasażerów: jeden oparty na rozporządzeniu nr 261/2004, a drugi – na konwencji montrealskiej.
W przedmiocie pytania pierwszego
33 Za pomocą pytania pierwszego sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 7 pkt 1, art. 67 i art. 71 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 oraz art. 33 konwencji montrealskiej należy interpretować w ten sposób, że sąd państwa członkowskiego, przed którym wytoczono powództwo mające na celu uzyskanie jednocześnie zryczałtowanego i zuniformizowanego odszkodowania przewidzianego w rozporządzeniu nr 261/2004 oraz objętego zakresem konwencji montrealskiej odszkodowania dodatkowego, powinien badać swoją jurysdykcję w odniesieniu do pierwszego żądania w świetle art. 7 pkt 1 rozporządzenia nr 1215/2012, a w odniesieniu do drugiego żądania – w świetle art. 33 tej konwencji.
34 Jeśli chodzi o jurysdykcję do rozpoznawania roszczeń takich jak podnoszone w postępowaniu głównym, Trybunał wskazał już, że w zakresie, w jakim prawa wynikające odpowiednio z przepisów rozporządzenia nr 261/2004 i postanowień konwencji montrealskiej należą do zakresu odrębnych regulacji prawnych, przewidziane w tej konwencji przepisy regulujące jurysdykcję międzynarodową nie znajdują zastosowania do żądań dochodzonych wyłącznie na podstawie rozporządzenia nr 261/2004, które to żądania należy badać w świetle rozporządzenia nr 44/2001 (zob. podobnie wyrok z dnia 10 marca 2016 r., Flight Refund, C‑94/14, EU:C:2016:148, pkt 46 i przytoczone tam orzecznictwo).
35 To samo dotyczy sporu takiego jak zaistniały w postępowaniu głównym, w którym roszczenia powodów opierają się zarówno na przepisach rozporządzenia nr 261/2004, jak i na konwencji montrealskiej.
36 Ponadto art. 67 i art. 71 ust. 1 rozporządzenia 1215/2012 zezwalają na stosowanie przepisów jurysdykcyjnych dotyczących kwestii szczególnych, zawartych, odpowiednio, w unijnych aktach prawnych lub w konwencjach, których stronami są państwa członkowskie. Jako że transport lotniczy stanowi taką szczególną kwestię, przepisy jurysdykcyjne przewidziane w konwencji montrealskiej muszą być stosowane w ustanowionych przez nią ramach prawnych.
37 W tych okolicznościach, po pierwsze, w przypadku roszczeń dochodzonych na podstawie art. 5, 7 i 9 rozporządzenia nr 261/2004 sąd odsyłający musi w celu rozpoznania zawisłego przed nim sporu zweryfikować swoją jurysdykcję w oparciu o rozporządzenie nr 1215/2012.
38 W tym względzie należy przypomnieć, że w celu wzmocnienia ochrony prawnej osób mających siedzibę w Unii poprzez umożliwienie zarówno powodowi łatwego zidentyfikowania sądu, przed którym może wytoczyć powództwo, jak i pozwanemu rozsądnego przewidzenia sądu, przed jaki może zostać pozwany, punkt wyjścia dla przepisów jurysdykcyjnych zawartych w rozporządzeniu nr 1215/2012 stanowi jurysdykcja ogólna sądu miejsca zamieszkania pozwanego, ustanowiona w art. 4 tego rozporządzenia, uzupełniona przez podstawy jurysdykcji szczególnej (zob. analogicznie wyrok z dnia 3 maja 2007 r., Color Drack, C‑386/05, EU:C:2007:262, pkt 20, 21).
39 W art. 7 pkt 1 rozporządzenia nr 1215/2012 zasada ustalania jurysdykcji w oparciu o miejsce zamieszkania pozwanego została uzupełniona szczególną normą jurysdykcyjną znajdującą zastosowanie w sprawach dotyczących umowy, która jest uzasadniona istnieniem ścisłego związku między umową a sądem, przed którym zawisł spór dotyczący umowy (zob. analogicznie wyrok z dnia 3 maja 2007 r., Color Drack, C‑386/05, EU:C:2007:262, pkt 22).
40 Na podstawie rzeczonej szczególnej normy jurysdykcyjnej pozwany może być pozwany przed sąd miejsca, gdzie zobowiązanie, które stanowi podstawę powództwa, zostało wykonane albo miało być wykonane, ponieważ domniemywa się, że sąd ten pozostaje w ścisłym związku z tą umową (zob. analogicznie wyrok z dnia 3 maja 2007 r., Color Drack, C‑386/05, EU:C:2007:262, pkt 23).
41 Podobnie chociaż przepisy sekcji 4 rozdziału II rozporządzenia nr 1215/2012, dotyczące „[j]urysdykcj[i] w sprawach dotyczących umów konsumenckich”, ustanawiają również szczególną normę jurysdykcyjną z myślą o konsumentach, należy zauważyć, że art. 17 ust. 3 tego rozporządzenia stanowi, iż sekcja ta „nie ma zastosowania do umów przewozu, z wyjątkiem umów przewidujących w zamian za cenę ryczałtową połączone świadczenia przewozu i noclegu” (wyrok z dnia 11 kwietnia 2019 r., Ryanair, C‑464/18, EU:C:2019:311, pkt 28).
42 W dziedzinie transportu lotniczego z orzecznictwa Trybunału wynika, że przewidziana w art. 7 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia nr 1215/2012 szczególna norma jurysdykcyjna znajdująca zastosowanie w sprawach z zakresu świadczenia usług wyznacza jako właściwy do rozpoznania roszczenia o odszkodowanie wywodzonego z umowy przewozu lotniczego pasażerów, według wyboru powoda, sąd, w którego obszarze właściwości znajduje się uzgodnione w tej umowie przewozu miejsce odlotu względnie przylotu statku powietrznego (zob. analogicznie wyroki: z dnia 9 lipca 2009 r., Rehder, C‑204/08, EU:C:2009:439, pkt 43, 47; a także z dnia 11 lipca 2018 r., Zurich Insurance i Metso Minerals, C‑88/17, EU:C:2018:558, pkt 18).
43 Po drugie, w przypadku roszczeń opartych na postanowieniach konwencji montrealskiej, a w szczególności jej art. 19, dotyczących naprawienia szkód spowodowanych opóźnieniem lotu, sąd odsyłający powinien ustalić swoją jurysdykcję do wydania rozstrzygnięcia w przedmiocie tej części powództwa w świetle art. 33 tej konwencji.
44 Z powyższego wynika, że art. 7 pkt 1, art. 67 i art. 71 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 oraz art. 33 konwencji montrealskiej należy interpretować w ten sposób, że sąd państwa członkowskiego, przed którym wytoczono powództwo mające na celu uzyskanie jednocześnie zryczałtowanego i zuniformizowanego odszkodowania przewidzianego w rozporządzeniu nr 261/2004 oraz objętego zakresem konwencji montrealskiej odszkodowania dodatkowego, powinien badać swoją jurysdykcję w odniesieniu do pierwszego żądania w świetle art. 7 pkt 1 rozporządzenia nr 1215/2012, a w odniesieniu do drugiego żądania – w świetle art. 33 tej konwencji.
W przedmiocie pytania drugiego
45 Za pomocą pytania drugiego sąd odsyłający pragnie w istocie ustalić, czy art. 33 ust. 1 konwencji montrealskiej należy interpretować w ten sposób, iż w odniesieniu do powództw o naprawienie szkody objętych zakresem stosowania tej konwencji reguluje on nie tylko rozdział jurysdykcji między państwami będącymi stronami tej konwencji, lecz również rozdział właściwości miejscowej między sądami każdego z tych państw.
46 Na wstępie należy przypomnieć, że postanowienia konwencji montrealskiej stanowią integralną część porządku prawnego Unii, w związku z czym Trybunał jest właściwy do dokonywania wykładni tych postanowień, zgodnie z wiążącymi Unię przepisami prawa międzynarodowego (zob. podobnie wyrok z dnia 6 maja 2010 r., Walz, C‑63/09, EU:C:2010:251, pkt 20).
47 Trybunał orzekł już, że pojęcia zawarte w konwencji montrealskiej powinny być przedmiotem wykładni jednolitej i autonomicznej, w związku z czym przy dokonywaniu wykładni owych pojęć w ramach odesłania prejudycjalnego Trybunał powinien wziąć pod uwagę nie tyle różne znaczenia nadawane im w krajowych porządkach prawnych państw członkowskich Unii, ile wiążące ją zasady interpretacji ogólnego prawa międzynarodowego (zob. podobnie wyrok z dnia 6 maja 2010 r., Walz, C‑63/09, EU:C:2010:251, pkt 21, 22).
48 W tym względzie art. 31 Konwencji o prawie traktatów, podpisanej w Wiedniu w dniu 23 maja 1969 r., która kodyfikuje zasady ogólnego prawa międzynarodowego, stanowi, że traktat należy interpretować w dobrej wierze, zgodnie ze zwykłym znaczeniem, jakie należy przypisywać użytym w nim wyrazom w ich kontekście oraz w świetle jego przedmiotu i celu (wyrok z dnia 6 maja 2010 r., Walz, C‑63/09, EU:C:2010:251, pkt 23).
49 Z brzmienia art. 33 konwencji montrealskiej jasno wynika, że zezwala on na pozwanie danego przewoźnika lotniczego na terytorium jednego z państw‑stron, według wyboru powoda, albo przed sądem właściwym dla siedziby przewoźnika albo jego głównego miejsca prowadzenia działalności albo miejsca prowadzenia działalności, w ramach której zawarta została umowa, albo przed sądem miejsca przeznaczenia danego lotu.
50 Jak zauważył rzecznik generalny w pkt 61 swojej opinii, przepis ten odnosi się w pierwszej kolejności do „terytorium jednego z państw‑stron”, a następnie do sądu, który spośród orzekających na tym obszarze może stwierdzić swoją właściwość ratione loci w oparciu o precyzyjne łączniki.
51 Wynika z tego, że zgodnie z jego brzmieniem art. 33 ust. 1 konwencji montrealskiej należy postrzegać jako regulujący również rozdział właściwości miejscowej między sądami każdego z państw będących jej stronami.
52 Interpretacja ta wynika również z analizy celu konwencji montrealskiej. Z preambuły owej konwencji wynika bowiem, że celem państw‑stron konwencji montrealskiej jest nie tylko „zapewnienie ochrony interesów konsumentów w międzynarodowym przewozie lotniczym”, ale również „dalsza harmonizacja i kodyfikacja niektórych zasad regulujących międzynarodowy przewóz lotniczy [aby] osiągn[ąć] sprawiedliwą równowagę interesów” w tej dziedzinie.
53 Otóż wykładnia, zgodnie z którą celem art. 33 ust. 1 konwencji montrealskiej jest wskazanie nie tylko państwa będącego stroną konwencji montrealskiej mającego jurysdykcję do rozpoznania danego powództwa odszkodowawczego, lecz również sądu tego państwa, przed którym powództwo to ma zostać wytoczone, może przyczynić się do osiągnięcia celu polegającego na wzmocnionej unifikacji, wyrażonego w preambule tego instrumentu prawnego, oraz do ochrony interesów konsumentów, zapewniając jednocześnie sprawiedliwą równowagę ich interesów z interesami przewoźników lotniczych.
54 Bezpośrednie wyznaczenie sądu właściwego miejscowo może bowiem zapewnić, w interesie obu stron sporu, większą przewidywalność i większą pewność prawa.
55 W świetle powyższego art. 33 ust. 1 konwencji montrealskiej należy interpretować w ten sposób, iż w odniesieniu do powództw o naprawienie szkody objętych zakresem stosowania tej konwencji reguluje on nie tylko rozdział jurysdykcji między państwami będącymi stronami tej konwencji, lecz również rozdział właściwości miejscowej między sądami każdego z tych państw.
W przedmiocie pytania trzeciego
56 Z uwagi na treść odpowiedzi udzielonej na pytanie drugie nie ma potrzeby udzielania odpowiedzi na pytanie trzecie.
W przedmiocie kosztów
57 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba) orzeka, co następuje:
1) Artykuł 7 pkt 1, art. 67 i art. 71 ust. 1 rozporządzenia (UE) nr 1215/2012 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych oraz art. 33 Konwencji o ujednoliceniu niektórych zasad dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego, zawartej w Montrealu w dniu 28 maja 1999 r. i zatwierdzonej w imieniu Wspólnoty Europejskiej decyzją Rady 2001/539/WE z dnia 5 kwietnia 2001 r., należy interpretować w ten sposób, że sąd państwa członkowskiego, przed którym wytoczono powództwo mające na celu uzyskanie jednocześnie zryczałtowanego i zuniformizowanego odszkodowania przewidzianego w rozporządzeniu (WE) nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylającego rozporządzenie (EWG) nr 295/91, jak i objętego zakresem konwencji montrealskiej odszkodowania dodatkowego, powinien badać swoją jurysdykcję w odniesieniu do pierwszego żądania w świetle art. 7 pkt 1 rozporządzenia nr 1215/2012, a w odniesieniu do drugiego żądania – w świetle art. 33 wskazanej konwencji.
2) Artykuł 33 ust. 1 Konwencji o ujednoliceniu niektórych zasad dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego, zawartej w Montrealu w dniu 28 maja 1999 r., należy interpretować w ten sposób, że w odniesieniu do powództw o naprawienie szkody objętych zakresem stosowania tej konwencji reguluje on nie tylko rozdział jurysdykcji między państwami będącymi stronami tej konwencji, lecz również rozdział właściwości miejscowej między sądami każdego z tych państw.
Podpisy