ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ (πρώτο τμήμα)
της 18ης Ιουνίου 2009 (*)
«Οδηγία 89/104/ΕΟΚ – Σήματα – Άρθρο 5, παράγραφοι 1 και 2 – Χρήση σε συγκριτική διαφήμιση – Δικαίωμα να ζητηθεί η απαγόρευση της χρήσεως αυτής – Όφελος που αντλείται αθέμιτα από τη φήμη – Προσβολή των λειτουργιών του σήματος – Οδηγία 84/450/ΕΟΚ – Συγκριτική διαφήμιση – Άρθρο 3α, παράγραφος 1, στοιχεία ζ΄ και η΄ – Προϋποθέσεις επιτρεπτού της συγκριτικής διαφημίσεως – Όφελος που αντλείται αθέμιτα από την αναγνωρισιμότητα σήματος – Παρουσίαση αγαθού ως απομιμήσεως ή ως αντιγράφου»
Στην υπόθεση C‑487/07,
με αντικείμενο αίτηση εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως δυνάμει του άρθρου 234 ΕΚ, που υπέβαλε το Court of Appeal (England & Wales) (Civil Division) (Ηνωμένο Βασίλειο) με απόφαση της 22ας Οκτωβρίου 2007, η οποία περιήλθε στο Δικαστήριο στις 5 Νοεμβρίου 2007, στο πλαίσιο της δίκης
L’Oréal SA,
Lancôme parfums et beauté & Cie SNC,
Laboratoire Garnier & Cie
κατά
Bellure NV,
Malaika Investments Ltd, ασκούσας εμπορία υπό την επωνυμία «Honey pot cosmetics & Perfumery Sales»,
Starion International Ltd,
ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (πρώτο τμήμα),
συγκείμενο από τους P. Jann, πρόεδρο τμήματος, M. Ilešič (εισηγητή), A. Tizzano, A. Borg Barthet και E. Levits, δικαστές,
γενικός εισαγγελέας: P. Mengozzi
γραμματέας: R. Şereş, υπάλληλος διοικήσεως,
έχοντας υπόψη την έγγραφη διαδικασία και κατόπιν της επ’ ακροατηρίου συζητήσεως της 5ης Νοεμβρίου 2008,
λαμβάνοντας υπόψη τις παρατηρήσεις που υπέβαλαν:
– η L’Oréal SA, η Lancôme parfums et beauté & Cie SNC και η Laboratoire Garnier & Cie, εκπροσωπούμενες από τους H. Carr και D. Anderson, QC, καθώς και από την J. Reid, barrister, κατ’ εντολή της Baker & McKenzie LLP,
– η Malaika Investments Ltd και η Starion International Ltd, εκπροσωπούμενες από τον R. Wyand, QC, και τους H. Porter και T. Moody-Stuart, solicitors,
– η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου, εκπροσωπούμενη από την T. Harris και, στη συνέχεια, από τον L. Seeboruth, επικουρούμενους από τον S. Malynciz, barrister,
– η Γαλλική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τον G. de Bergues και τις A.-L. During και B. Beaupère-Manokha,
– η Ολλανδική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τη C. Wissels,
– η Πολωνική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τις A. Rutkowska και K. Rokicka,
– η Πορτογαλική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τον L. Inez Fernandes και την I. Vieira da Silva,
– η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, εκπροσωπούμενη από τους W. Wils και H. Krämer,
αφού άκουσε τον γενικό εισαγγελέα που ανέπτυξε τις προτάσεις του κατά τη συνεδρίαση της 10ης Φεβρουαρίου 2009,
εκδίδει την ακόλουθη
Απόφαση
1 Η αίτηση εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως αφορά την ερμηνεία του άρθρου 5, παράγραφοι 1 και 2, της πρώτης οδηγίας 89/104/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 21ης Δεκεμβρίου 1988, για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών περί σημάτων (ΕΕ 1989, L 40, σ. 1), και του άρθρου 3α, παράγραφος 1, της οδηγίας 84/450/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 10ης Σεπτεμβρίου 1984, για την παραπλανητική και τη συγκριτική διαφήμιση (ΕΕ L 250, σ. 17), όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 97/55/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 6ης Οκτωβρίου 1997 (ΕΕ L 290, σ. 18, στο εξής: οδηγία 84/450).
2 Η αίτηση αυτή υποβλήθηκε κατόπιν αγωγής που άσκησαν οι L’Oréal SA, Lancôme parfums et beauté & Cie SNC και Laboratoire Garnier & Cie (στο εξής, από κοινού: L’Oréal κ.λπ.) κατά των Bellure NV (στο εξής: Bellure), Malaika Investments Ltd, ασκούσας εμπορία υπό την επωνυμία «Honey pot cosmetics & Perfumery Sales» (στο εξής: Malaika), και Starion International Ltd (στο εξής: Starion), με αίτημα την καταδίκη των εναγομένων για παραποίηση σημάτων.
Το νομικό πλαίσιο
Η κοινοτική νομοθεσία
3 Η οδηγία 89/104 καταργήθηκε από την οδηγία 2008/95/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 22ας Οκτωβρίου 2008, για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών περί σημάτων (κωδικοποιημένη έκδοση) (ΕΕ L 299, σ. 25), η οποία τέθηκε σε ισχύ στις 28 Νοεμβρίου 2008. Πάντως, η διαφορά της κύριας δίκης, λαμβανομένου υπόψη του χρόνου των πραγματικών περιστατικών, διέπεται από την οδηγία 89/104.
4 Η δέκατη αιτιολογική σκέψη της οδηγίας 89/104 έχει ως εξής:
«[εκτιμώντας] ότι η προστασία που παρέχει το καταχωρισμένο σήμα, της οποίας σκοπός είναι ιδίως η διασφάλιση της αρχικής λειτουργίας του σήματος, είναι απόλυτη σε περίπτωση ταυτότητας μεταξύ του σήματος και του σημείου και μεταξύ των προϊόντων ή υπηρεσιών· ότι η προστασία ισχύει επίσης σε περίπτωση ομοιότητας μεταξύ του σήματος και του σημείου και μεταξύ των προϊόντων ή υπηρεσιών· ότι η έννοια της ομοιότητας πρέπει οπωσδήποτε να ερμηνεύεται σε σχέση με τον κίνδυνο σύγχυσης· ότι ο κίνδυνος σύγχυσης, η εκτίμηση του οποίου εξαρτάται από πολυάριθμους παράγοντες, και ιδίως από το κατά πόσον είναι γνωστό το σήμα στην αγορά, από την ενδεχόμενη συσχέτιση με το χρησιμοποιούμενο ή καταχωρισμένο σημείο, από τον βαθμό ομοιότητας μεταξύ του σήματος και του σημείου και μεταξύ των προσδιοριζόμενων προϊόντων ή υπηρεσιών, αποτελεί την ειδική προϋπόθεση της προστασίας· ότι τα μέσα με τα οποία μπορεί να διαπιστώνεται ο κίνδυνος σύγχυσης, και ιδίως το βάρος της απόδειξης, υπόκεινται στους εθνικούς δικονομικούς κανόνες τους οποίους δεν θίγει η παρούσα οδηγία».
5 Το άρθρο 5 της οδηγίας 89/104, το οποίο φέρει τον τίτλο «Δικαιώματα που παρέχει το σήμα», ορίζει τα εξής:
«1. Το καταχωρισμένο σήμα παρέχει στον δικαιούχο αποκλειστικό δικαίωμα. Ο δικαιούχος δικαιούται να απαγορεύει σε κάθε τρίτο να χρησιμοποιεί στις συναλλαγές, χωρίς τη συγκατάθεσή του:
α) σημείο πανομοιότυπο με το σήμα για προϊόντα ή υπηρεσίες πανομοιότυπες με εκείνες για τις οποίες το σήμα έχει καταχωριστεί·
β) dσημείο για το οποίο, λόγω της ταυτότητας ή της ομοιότητάς του με το σήμα και της ταυτότητας ή της ομοιότητας των προϊόντων ή των υπηρεσιών που καλύπτονται από το σήμα και το σημείο, υπάρχει κίνδυνος σύγχυσης του κοινού, συμπεριλαμβανομένου και του κινδύνου συσχέτισης του σημείου με το σήμα.
2. Ένα κράτος μέλος μπορεί επίσης να προβλέπει ότι ο δικαιούχος δικαιούται να απαγορεύει σε κάθε τρίτο να χρησιμοποιεί στις συναλλαγές, χωρίς τη συγκατάθεσή του, σημείο πανομοιότυπο ή παρόμοιο με το σήμα, για προϊόντα ή υπηρεσίες μη παρόμοιες με εκείνες για τις οποίες το σήμα έχει καταχωριστεί, εάν αυτό χαίρει φήμης μέσα στο κράτος μέλος και η χρησιμοποίηση του σημείου, χωρίς νόμιμη αιτία, θα επέφερε, αχρεωστήτως, όφελος από τον διακριτικό χαρακτήρα ή τη φήμη του σήματος ή θα ήταν βλαπτική για τον εν λόγω διακριτικό χαρακτήρα ή τη φήμη.
3. Μπορεί, ιδίως, να απαγορεύεται, εάν πληρούνται οι όροι των παραγράφων 1 και 2:
[…]
β) η προσφορά των προϊόντων ή η εμπορία ή η κατοχή τους προς εμπορία ή η προσφορά ή παροχή υπηρεσιών υπό το σημείο·
[…]
δ) η χρησιμοποίηση του σημείου σε επαγγελματικό έντυπο υλικό και στη διαφήμιση.
[…]»
6 Το άρθρο 6 της οδηγίας αυτής, το οποίο φέρει τον τίτλο «Περιορισμός των αποτελεσμάτων του σήματος», ορίζει στην παράγραφο 1 ότι:
«Το δικαίωμα που παρέχει το σήμα δεν επιτρέπει στον δικαιούχο του να απαγορεύει στους τρίτους να χρησιμοποιούν στις συναλλαγές,
[…]
β) ενδείξεις περί το είδος, την ποιότητα, την ποσότητα, τον προορισμό, την αξία, τη γεωγραφική προέλευση, τον χρόνο παραγωγής του προϊόντος ή της παροχής της υπηρεσίας ή άλλα χαρακτηριστικά τους·
[...]»
7 Οι διατάξεις περί συγκριτικής διαφημίσεως προστέθηκαν στην οδηγία 84/450 με την οδηγία 97/55.
8 Η δεύτερη, η έβδομη, η ένατη, η ενδέκατη, η δέκατη τρίτη έως και η δέκατη πέμπτη και η δέκατη ένατη αιτιολογική σκέψη της οδηγίας 97/55 έχουν ως εξής:
«(2) [εκτιμώντας] ότι η ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς σημαίνει ένα ολοένα και ευρύτερο φάσμα δυνατοτήτων επιλογής· ότι επειδή οι καταναλωτές μπορούν και πρέπει να επωφελούνται κατά το μέγιστο δυνατόν από την εσωτερική αγορά και επειδή η διαφήμιση συνιστά σημαντικότατο μέσο για την εμπορική διάθεση σε ολόκληρη την Κοινότητα κάθε αγαθού και υπηρεσίας, οι βασικές διατάξεις που διέπουν τη μορφή και το περιεχόμενο της συγκριτικής διαφήμισης θα πρέπει να είναι ενιαίες και οι όροι της χρήσης της συγκριτικής διαφήμισης στα κράτη μέλη θα πρέπει να εναρμονισθούν· ότι, υπό τους όρους αυτούς, τούτο θα συμβάλει στην αντικειμενική προβολή των πλεονεκτημάτων των διαφόρων συγκρίσιμων προϊόντων· ότι, εξάλλου, η συγκριτική διαφήμιση μπορεί να τονώσει τον ανταγωνισμό μεταξύ των προμηθευτών αγαθών και υπηρεσιών προς όφελος των καταναλωτών·
[…]
(7) [εκτιμώντας] ότι θα πρέπει να τεθούν όροι υπό τους οποίους επιτρέπεται η συγκριτική διαφήμιση, όσον αφορά τη σύγκριση, με στόχο τον προσδιορισμό των πρακτικών συγκριτικής διαφήμισης που μπορούν να προκαλέσουν στρεβλώσεις στον ανταγωνισμό ή να είναι επιζήμιες για τους ανταγωνιστές και να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στις επιλογές των καταναλωτών· ότι οι εν λόγω όροι υπό τους οποίους επιτρέπεται η διαφήμιση θα πρέπει να περιλαμβάνουν κριτήρια αντικειμενικής σύγκρισης των στοιχείων των αγαθών και υπηρεσιών·
[…]
(9) [εκτιμώντας] ότι, για να αποτραπεί η [αντίθετη προς τον ανταγωνισμό] και αθέμιτη χρήση της συγκριτικής διαφήμισης, θα πρέπει να επιτρέπονται οι συγκρίσεις μόνο μεταξύ ανταγωνιστικών αγαθών και υπηρεσιών που εκπληρώνουν τις ίδιες ανάγκες ή προορίζονται για τον ίδιο σκοπό·
[…]
(11) [εκτιμώντας] ότι οι όροι της συγκριτικής διαφήμισης θα πρέπει να είναι σωρευτικοί και να πληρούνται στο σύνολό τους· […]
[...]
(13) [εκτιμώντας] ότι το άρθρο 5 της [...] οδηγίας 89/104 [...] παρέχει στο δικαιούχο καταχωρισμένου σήματος αποκλειστικό δικαίωμα το οποίο περιλαμβάνει το δικαίωμα να απαγορεύει σε κάθε τρίτο να χρησιμοποιεί κατά τις συναλλαγές σημείο πανομοιότυπο ή παρόμοιο προς το κατατεθέν σήμα για πανομοιότυπα προϊόντα ή υπηρεσίες ή, ενδεχομένως, ακόμη και για άλλα προϊόντα·
(14) [εκτιμώντας] ότι, ωστόσο, μπορεί να είναι απαραίτητο, για την αποτελεσματική λειτουργία της συγκριτικής διαφήμισης, να προσδιορίζονται τα προϊόντα ή οι υπηρεσίες [ανταγωνιστή] με μνεία του σήματος ή της εμπορικής επωνυμίας των οποίων ο ανταγωνιστής είναι δικαιούχος·
(15) [εκτιμώντας] ότι, κατά την εν λόγω χρήση του σήματος ή της εμπορικής επωνυμίας ή άλλων διακριτικών σημείων άλλου, εφόσον πληρούνται οι όροι που θέτει η παρούσα οδηγία, δεν παραβιάζεται αυτό το αποκλειστικό δικαίωμα, δεδομένου ότι η χρήση αυτή αποβλέπει μόνο στη διάκριση μεταξύ των δύο ανταγωνιστών και, κατά συνέπεια, στην αντικειμενική ανάδειξη των διαφορών·
[…]
(19) [εκτιμώντας] ότι η σύγκριση που παρουσιάζει αγαθό ή υπηρεσία ως απομίμηση ή αντίγραφο αγαθών ή υπηρεσιών με προστατευόμενο σήμα ή εμπορική επωνυμία δεν θεωρείται ότι πληροί τους όρους υπό τους οποίους επιτρέπεται η συγκριτική διαφήμιση».
9 Η οδηγία 84/450, κατά το άρθρο της 1, σκοπεί μεταξύ άλλων στον καθορισμό των προϋποθέσεων υπό τις οποίες επιτρέπεται η συγκριτική διαφήμιση.
10 Κατά το άρθρο 2, σημείο 1, της οδηγίας αυτής, ως διαφήμιση νοείται «κάθε ανακοίνωση που γίνεται στα πλαίσια εμπορικής, βιομηχανικής, βιοτεχνικής ή επαγγελματικής δραστηριότητας, με στόχο την προώθηση της προμήθειας αγαθών ή υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων των ακινήτων, των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων». Κατά το σημείο 2α του ιδίου αυτού άρθρου, ως συγκριτική διαφήμιση νοείται «κάθε διαφήμιση που κατονομάζει ρητά ή υπονοεί έναν ανταγωνιστή ή τα αγαθά και τις υπηρεσίες που προσφέρονται από έναν ανταγωνιστή».
11 Το άρθρο 3α, παράγραφος 1, της εν λόγω οδηγίας ορίζει ότι:
«Η συγκριτική διαφήμιση επιτρέπεται, όσον αφορά τη σύγκριση, όταν πληρούνται οι ακόλουθες προϋποθέσεις:
α) δεν είναι παραπλανητική [κατά την έννοια του άρθρου] 2, παράγραφος 2, [του άρθρου] 3 και [του άρθρου ] 7, παράγραφος 1·
[…]
δ) δεν δημιουργεί στην αγορά σύγχυση μεταξύ του διαφημιζόμενου και ενός ανταγωνιστή ή μεταξύ των σημάτων, εμπορικών επωνυμιών, άλλων διακριτικών σημείων, αγαθών ή υπηρεσιών του διαφημιζόμενου και ενός ανταγωνιστή·
ε) δεν έχει ως συνέπεια τη δυσφήμιση ή την υποτίμηση [αμαύρωση] των σημάτων, των εμπορικών επωνυμιών, άλλων διακριτικών σημείων, αγαθών υπηρεσιών, δραστηριοτήτων ή [της καταστάσεως] ενός ανταγωνιστή·
[…]
ζ) δεν επιφέρει αθέμιτο όφελος από τη φήμη σήματος, εμπορικής επωνυμίας ή άλλων διακριτικών σημείων ανταγωνιστή ή των δηλωτικών καταγωγής ανταγωνιστικών προϊόντων·
η) δεν παρουσιάζει ένα αγαθό ή μια υπηρεσία ως απομίμηση ή αντίγραφο αγαθού ή υπηρεσίας που φέρουν σήμα κατατεθέν ή εμπορική επωνυμία.»
Η εθνική νομοθεσία
12 Οι διατάξεις της οδηγίας 89/104 μεταφέρθηκαν στην εθνική έννομη τάξη με τον νόμο του 1994 περί σημάτων (Trade Marks Act 1994). Ειδικά το άρθρο 5, παράγραφοι 1, στοιχείο α΄, και 2, της οδηγίας 89/104 μεταφέρθηκε στη βρετανική έννομη τάξη με το άρθρο 10, παράγραφοι 1 και 3, του νόμου αυτού.
13 Ειδικότερα, οι διατάξεις του άρθρου 3α της οδηγίας 84/450 μεταφέρθηκαν στην εθνική έννομη τάξη με τις κανονιστικές αποφάσεις του 2000 περί ελέγχου της παραπλανητικής διαφημίσεως [Control of Misleading Advertisements (Amendment) Regulations 2000 (SI 2000/914)], με τις οποίες προστέθηκε νέο άρθρο 4 Α στις αποφάσεις του 1988 περί ελέγχου της παραπλανητικής διαφημίσεως [Control of Misleading Advertisements (Amendment) Regulations 1988 (SI 1988/915)].
Η διαφορά της κύριας δίκης και τα προδικαστικά ερωτήματα
14 Οι Oréal SA κ.λπ. είναι μέλη του ομίλου L’Oréal, ο οποίος παρασκευάζει και διαθέτει στο εμπόριο εκλεκτά αρώματα. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι εταιρίες αυτές είναι δικαιούχοι των ακόλουθων σημάτων που χαίρουν φήμης όσον αφορά αρώματα και άλλα σχετικά προϊόντα:
– τα σήματα που αφορούν το άρωμα Trésor:
– το λεκτικό σήμα Trésor (στο εξής: λεκτικό σήμα Trésor),
– το λεκτικό και εικονιστικό σήμα που απεικονίζει την πρόσθια και πλάγια όψη της φιάλης του αρώματος Trésor, επί της οποίας αναγράφεται μεταξύ άλλων η λέξη «Trésor» (στο εξής: σήμα φιάλης Trésor),
– το λεκτικό και εικονιστικό σήμα που απεικονίζει την πρόσθια όψη της συσκευασίας με την οποία διατίθεται στο εμπόριο η φιάλη αυτή, επί της οποίας συσκευασίας αναγράφεται μεταξύ άλλων το όνομα Trésor (στο εξής: σήμα συσκευασίας Trésor)·
– τα σήματα που αφορούν το άρωμα Miracle:
– το λεκτικό σήμα Miracle (στο εξής: λεκτικό σήμα Miracle),
– το λεκτικό και εικονιστικό σήμα που απεικονίζει την πρόσθια όψη της φιάλης του αρώματος Miracle, επί της οποίας αναγράφεται μεταξύ άλλων η λέξη «Miracle» (στο εξής: σήμα φιάλης Miracle),
– το λεκτικό και εικονιστικό σήμα που απεικονίζει την πρόσθια όψη της συσκευασίας με την οποία διατίθεται στο εμπόριο η φιάλη του αρώματος Miracle, επί της οποίας συσκευασίας αναγράφεται μεταξύ άλλων η λέξη «Miracle» (στο εξής: σήμα συσκευασίας Miracle)·
– το λεκτικό σήμα Anaïs-Anaïs·
– τα σήματα που αφορούν το άρωμα Noa:
– το λεκτικό σήμα Noa Noa, και
– τα λεκτικά και εικονιστικά σήματα που αποτελούνται από τη λέξη «Noa» γραμμένη με στυλιζαρισμένους χαρακτήρες.
15 Οι Malaika και Starion διαθέτουν στο εμπόριο εντός του Ηνωμένου Βασιλείου τη σειρά απομιμήσεων εκλεκτών αρωμάτων «Creation Lamis». Η Starion διαθέτει επίσης στο εμπόριο τις σειρές απομιμήσεων εκλεκτών αρωμάτων «Dorall» και «Stitch».
16 Οι σειρές «Creation Lamis» και «Dorall» παρασκευάζονται από την Bellure.
17 Η σειρά «Creation Lamis» περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, το άρωμα La Valeur, το οποίο αποτελεί απομίμηση του αρώματος Trésor και του οποίου η φιάλη και η συσκευασία παρουσιάζουν σε γενικές γραμμές ομοιότητα με τη φιάλη και τη συσκευασία του Trésor. Η σειρά περιλαμβάνει επίσης το άρωμα Pink Wonder, το οποίο αποτελεί απομίμηση του αρώματος Miracle και του οποίου η φιάλη και η συσκευασία παρουσιάζουν σε γενικές γραμμές ομοιότητα με τη φιάλη και τη συσκευασία του Miracle.
18 Σε αμφότερες τις περιπτώσεις, δεν αμφισβητείται ότι η ομοιότητα δεν μπορεί να παραπλανήσει τους επαγγελματίες ή το κοινό.
19 Η σειρά «Dorall» περιλαμβάνει μεταξύ άλλων το άρωμα Coffret d’Or, το οποίο αποτελεί απομίμηση του αρώματος Trésor και του οποίου η φιάλη και η συσκευασία παρουσιάζουν ελαφρά ομοιότητα με τη φιάλη και τη συσκευασία του Trésor.
20 Οι συσκευασίες των αρωμάτων της σειράς «Stitch», οι οποίες είναι στοιχειώδους μορφής, δεν παρουσιάζουν καμία ομοιότητα με τις φιάλες και τις συσκευασίες των αρωμάτων που διαθέτουν στο εμπόριο οι L’Oréal κ.λπ..
21 Κατά τη διάθεση στο εμπόριο των αρωμάτων των σειρών «Creation Lamis», «Dorall» και «Stitch», οι Malaika και Starion χρησιμοποιούν συγκριτικούς καταλόγους τους οποίους κοινοποιούν στους εμπόρους λιανικής πωλήσεως και στους οποίους επισημαίνεται το λεκτικό σήμα του εκλεκτού αρώματος του οποίου αποτελεί απομίμηση το διατιθέμενο στο εμπόριο άρωμα (στο εξής: συγκριτικοί κατάλογοι).
22 Οι L’Oréal κ.λπ. άσκησαν ενώπιον του High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division, αγωγή λόγω παραποιήσεως σήματος κατά των Bellure, Malaika και Starion.
23 Οι L’Oréal κ.λπ. ισχυρίσθηκαν, αφενός, ότι η χρήση συγκριτικών καταλόγων συνιστά προσβολή των δικαιωμάτων που αντλούν από τα λεκτικά σήματά τους Trésor, Miracle, Anaïs-Anaïs και Noa, καθώς και από τα λεκτικά και εικονιστικά σήματά τους Noa, η οποία απαγορεύεται από το άρθρο 10, παράγραφος 1, του νόμου του 1994 περί σημάτων.
24 Οι εταιρίες αυτές υποστήριξαν, αφετέρου, ότι η απομίμηση των φιαλών και των συσκευασιών των προϊόντων τους, καθώς και η διάθεση αρωμάτων με τη συσκευασία αυτή συνιστά προσβολή των δικαιωμάτων που αντλούν από τα λεκτικά σήματά τους Trésor και Miracle, καθώς και από τα λεκτικά και εικονιστικά σήματά τους της φιάλης Trésor, της συσκευασίας Trésor, της φιάλης Miracle και της συσκευασίας Miracle, η οποία απαγορεύεται από το άρθρο 10, παράγραφος 3, του νόμου του 1994 περί σημάτων.
25 Με απόφαση της 4ης Οκτωβρίου 2006, το High Court δέχθηκε την αγωγή καθόσον στηριζόταν στο άρθρο 10, παράγραφος 1, του νόμου του 1994 περί σημάτων. Αντιθέτως, δέχθηκε την αγωγή καθόσον στηριζόταν στο άρθρο 10, παράγραφος 3, του νόμου αυτού μόνον όσον αφορά τα σήματα της συσκευασίας Trésor και της φιάλης Miracle.
26 Τόσο οι Malaika και Starion όσο και οι L’Oréal κ.λπ. άσκησαν έφεση κατά της αποφάσεως αυτής ενώπιον του Court of Appeal (England & Wales) (Civil Division).
27 Όσον αφορά τη χρήση συγκριτικών καταλόγων στους οποίους επισημαίνονται τα λεκτικά σήματα των οποίων δικαιούχοι είναι οι L’Oréal κ.λπ. και τους οποίους αυτές χαρακτηρίζουν ως συγκριτικές διαφημίσεις κατά την έννοια της οδηγίας 84/450, το αιτούν δικαστήριο ερωτά αν η χρήση του σήματος ανταγωνιστή στους καταλόγους αυτούς μπορεί να απαγορευθεί κατ’ εφαρμογήν του άρθρου 5, παράγραφος 1, στοιχείο α΄, της οδηγίας 89/104.
28 Σε περίπτωση θετικής απαντήσεως, το εν λόγω δικαστήριο ερωτά αν η χρήση αυτή μπορεί, πάντως, να επιτραπεί βάσει του άρθρου 6, παράγραφος 1, στοιχείο β΄, της οδηγίας 89/104. Κρίνοντας, συναφώς, ότι η χρήση του σήματος ανταγωνιστή σε συγκριτική διαφήμιση είναι σύμφωνη με τις διατάξεις του άρθρου 6 της οδηγίας 89/104, εφόσον η εν λόγω διαφήμιση πληροί τις προϋποθέσεις του άρθρου 3α της οδηγίας 84/450, το αιτούν δικαστήριο έκρινε ότι, για να αποφανθεί επί της υποθέσεως της οποίας έχει επιληφθεί, απαιτείται η ερμηνεία της δεύτερης αυτής διατάξεως.
29 Όσον αφορά τη χρήση συσκευασιών και φιαλών παρόμοιων με αυτές των εκλεκτών αρωμάτων που διαθέτουν στο εμπόριο οι L’Oréal κ.λπ., το αιτούν δικαστήριο ερωτά ποια είναι η έννοια του όρου «αθέμιτο όφελος» κατά το άρθρο 5, παράγραφος 2, της οδηγίας 89/104.
30 Υπό τις συνθήκες αυτές, το Court of Appeal (England & Wales) (Civil Division) αποφάσισε να αναστείλει τη διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο τα ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα:
«1) Εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής είτε του άρθρου 5, παράγραφος 1, στοιχείο α΄, είτε του άρθρου 5, παράγραφος 1, στοιχείο β΄, της οδηγίας 89/104, η χρήση σήματος στην περίπτωση κατά την οποία ένας έμπορος χρησιμοποιεί, σε διαφήμιση των προϊόντων του ή των υπηρεσιών του, καταχωρισμένο σήμα του οποίου δικαιούχος είναι ανταγωνιστής με σκοπό τη σύγκριση των χαρακτηριστικών (και ειδικότερα της οσμής) των προϊόντων που διαθέτει στο εμπόριο και των υπηρεσιών που προσφέρει και των χαρακτηριστικών (και ειδικότερα της οσμής) των προϊόντων που διαθέτει στο εμπόριο και των υπηρεσιών που προσφέρει με το σήμα αυτό ο ανταγωνιστής, κατά τρόπο που να μην προκαλεί σύγχυση ούτε να θίγει την ουσιώδη λειτουργία του σήματος, η οποία συνίσταται στην ένδειξη της προελεύσεως;
2) Εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 5, παράγραφος 1, στοιχείο α΄, της οδηγίας 89/104, η χρήση σήματος στην περίπτωση κατά την οποία ένας έμπορος χρησιμοποιεί κατά την άσκηση εμπορίας (ιδίως σε συγκριτικό κατάλογο) καταχωρισμένο σήμα που έχει καταστεί ιδιαιτέρως γνωστό προκειμένου να προσδιορίσει χαρακτηριστικό του δικού του προϊόντος (ειδικότερα την οσμή του) κατά τρόπο που:
α) να μην προκαλεί κανένα απολύτως κίνδυνο συγχύσεως·
β) να μην επηρεάζει την πώληση των προϊόντων που φέρουν το καταχωρισμένο σήμα το οποίο έχει καταστεί ιδιαιτέρως γνωστό·
γ) να μη θίγει την ουσιώδη λειτουργία του καταχωρισμένου σήματος, η οποία συνίσταται στο να επισημαίνεται η προέλευση, ούτε να θίγει τη φήμη του σήματος αυτού, είτε δυσφημώντας το είτε αποδυναμώνοντάς το είτε καθ’ οιονδήποτε άλλο τρόπο·
ε) να έχει σημαντικό ρόλο όσον αφορά την προώθηση του προϊόντος του εμπόρου;
3) Ποια είναι η έννοια της φράσεως “επιφέρει αθέμιτο όφελος […]” κατά την έννοια του άρθρου 3α, στοιχείο ζ΄, της [οδηγίας 84/450], ειδικότερα δε, σε περίπτωση κατά την οποία ένας έμπορος συγκρίνει, σε συγκριτικό κατάλογο, το προϊόν του με προϊόν που διατίθεται στο εμπόριο φέροντας σήμα που έχει καταστεί ιδιαιτέρως γνωστό, αντλεί κατά τούτο αθέμιτο όφελος από τη φήμη του σήματος αυτού;
4) Ποια είναι η έννοια της φράσεως “παρουσιάζει ένα αγαθό ή μια υπηρεσία ως απομίμηση ή αντίγραφο […]” κατά την έννοια του άρθρου 3α, στοιχείο η΄, της οδηγίας αυτής, ειδικότερα δε εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της εν λόγω διατάξεως η περίπτωση κατά την οποία ένας έμπορος, χωρίς να προκαλεί σύγχυση ή παραπλάνηση, επισημαίνει αληθώς ότι το προϊόν του έχει ουσιώδες χαρακτηριστικό (την οσμή) παρόμοιο με αυτό προϊόντος που έχει καταστεί ιδιαιτέρως γνωστό και το οποίο προστατεύεται από σήμα;
5) Σε περίπτωση κατά την οποία ένας έμπορος χρησιμοποιεί σημείο παρόμοιο με καταχωρισμένο σήμα το οποίο χαίρει φήμης, το δε σημείο αυτό δεν έχει ομοιότητα με το σήμα σε τέτοιο βαθμό ώστε να προκαλείται σύγχυση, κατά τρόπο που:
α) δεν θίγεται ούτε τίθεται σε κίνδυνο η ουσιώδης λειτουργία του καταχωρισμένου σήματος, η οποία συνίσταται στην επισήμανση της προελεύσεως·
β) δεν υφίσταται δυσφήμηση ούτε σύγχυση όσον αφορά το καταχωρισμένο σήμα, ούτε κίνδυνος να συμβεί κάτι τέτοιο·
γ) δεν θίγονται οι πωλήσεις του δικαιούχου του σήματος·
δ) ο δικαιούχος του σήματος δεν στερείται κανένα από τα πλεονεκτήματα που σχετίζονται με τη διαφήμιση, την προστασία ή την προώθηση του σήματός του·
ε) εντούτοις, ο έμπορος αντλεί εμπορικό πλεονέκτημα από τη χρήση του σημείου του, λόγω της ομοιότητας με το καταχωρισμένο σήμα,
συνεπάγεται η χρήση αυτή ότι ο έμπορος αντλεί “αθέμιτα όφελος” από τη φήμη της οποίας χαίρει το καταχωρισμένο σήμα, κατά την έννοια του άρθρου 5, παράγραφος 2, της [οδηγίας 89/104];»
Επί των προδικαστικών ερωτημάτων
31 Όπως διευκρίνισε το αιτούν δικαστήριο, τα πρώτα τέσσερα ερωτήματα, περί της ερμηνείας του άρθρου 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 89/104 και του άρθρου 3α, παράγραφος 1, της οδηγίας 84/450, αφορούν την εκ μέρους των πρωτοδίκως εναγομένων χρησιμοποίηση σε συγκριτικούς καταλόγους των λεκτικών σημάτων των οποίων είναι δικαιούχοι οι L’Oréal κ.λπ., ενώ το πέμπτο ερώτημα, περί της ερμηνείας του άρθρου 5, παράγραφος 2, της οδηγίας 89/104, αφορά τη χρήση συσκευασιών και φιαλών παρόμοιων με αυτές των αρωμάτων που διαθέτουν στο εμπόριο οι L’Oréal κ.λπ. και οι οποίες προστατεύονται από λεκτικά και εικονιστικά σήματα. Καθόσον η τελευταία αυτή διάταξη μπορεί, πάντως, να τύχει εφαρμογής και στην περίπτωση της χρήσεως των εν λόγω σημάτων στους επίμαχους συγκριτικούς καταλόγους, πρέπει να δοθεί καταρχάς απάντηση στο πέμπτο ερώτημα.
Επί του πέμπτου ερωτήματος
32 Με το πέμπτο ερώτημά του, το αιτούν δικαστήριο ερωτά κατ’ ουσίαν αν το άρθρο 5, παράγραφος 2, της οδηγίας 89/104 πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι τρίτος που χρησιμοποιεί σημείο παρόμοιο με σήμα το οποίο χαίρει φήμης μπορεί να θεωρηθεί ότι αντλεί αθέμιτα όφελος από το σήμα, κατά την έννοια της διατάξεως αυτής στην περίπτωση κατά την οποία η χρήση αυτή του παρέχει πλεονέκτημα όσον αφορά τη διάθεση στο εμπόριο των προϊόντων ή των υπηρεσιών του, χωρίς πάντως να συνεπάγεται, για το κοινό, κίνδυνο συγχύσεως ή να θίγει, ή να ενδέχεται να θίξει, το σήμα ή τον δικαιούχο του.
33 Πρέπει καταρχάς να υπομνησθεί ότι το νομικό και πραγματικό πλαίσιο καθορίζεται από το αιτούν δικαστήριο, οπότε δεν απόκειται στο Δικαστήριο να ελέγχει εκτιμήσεις περί των πραγματικών περιστατικών (βλ., σχετικώς, αποφάσεις της 13ης Νοεμβρίου 2003, C-153/02, Neri, Συλλογή 2003, σ. I-13555, σκέψεις 34 και 35, και της 17ης Ιουλίου 2008, C-347/06, ASM Brescia, η οποία δεν έχει δημοσιευθεί ακόμη στη Συλλογή, σκέψη 28). Ως εκ τούτου, ακόμη και αν, όπως υποστήριξαν η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου και η Γαλλική Κυβέρνηση, φαίνεται εκ πρώτης όψεως ελάχιστα πιθανό η χρήση από τρίτον σημείου παρόμοιου με σήμα, με σκοπό τη διάθεση στο εμπόριο προϊόντων που αποτελούν απομιμήσεις των προϊόντων για τα οποία καταχωρίσθηκε το σήμα αυτό, να παρέχει πλεονέκτημα όσον αφορά τη διάθεση στο εμπόριο των προϊόντων του τρίτου χωρίς ταυτόχρονα να θίγει τη φήμη ή τη διάθεση στο εμπόριο των προϊόντων που φέρουν το εν λόγω σήμα, το Δικαστήριο δεσμεύεται από την εκτίμηση αυτή του αιτούντος δικαστηρίου περί πραγματικών περιστατικών.
34 Το άρθρο 5, παράγραφος 2, της οδηγίας 89/104 προβλέπει, για τα σήματα που χαίρουν φήμης, ευρύτερη προστασία από αυτήν που παρέχεται βάσει του άρθρου 5, παράγραφος 1. Η ειδική προϋπόθεση παροχής της προστασίας αυτής συνίσταται στην άνευ νομίμου αιτίας χρήση σημείου πανομοιότυπου ή παρόμοιου με καταχωρισμένο σήμα, έτσι ώστε να αντλείται ή να μπορεί να αντληθεί όφελος από τον διακριτικό χαρακτήρα ή από τη φήμη του σήματος αυτού ή να θίγεται ή να μπορεί να θιγεί αυτός ο διακριτικός χαρακτήρας ή αυτή η φήμη (βλ., σχετικώς, αποφάσεις της 22ας Ιουνίου 2000, C-425/98, Marca Mode, Συλλογή 2000, σ. I-4861, σκέψη 36, της 23ης Οκτωβρίου 2003, C-408/01, Adidas-Salomon και Adidas Benelux, Συλλογή 2003, σ. I-12537, σκέψη 27, της 10ης Απριλίου 2008, C‑102/07, adidas και adidas Benelux, Συλλογή 2008, σ. I-2439, σκέψη 40, και, όσον αφορά το άρθρο 4, παράγραφος 4, στοιχείο α΄, της οδηγίας 89/104, της 27ης Νοεμβρίου 2008, C‑252/07, Intel Corporation, η οποία δεν έχει δημοσιευθεί ακόμη στη Συλλογή, σκέψη 26).
35 Εξάλλου, το Δικαστήριο έχει αποφανθεί ότι το άρθρο 5, παράγραφος 2, της οδηγίας 89/104 έχει εφαρμογή και προκειμένου περί προϊόντων και υπηρεσιών που είναι πανομοιότυπα ή παρόμοια με τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες για τα οποία καταχωρίσθηκε το σήμα (βλ., σχετικώς, απόφαση της 9ης Ιανουαρίου 2003, C-292/00, Davidoff, Συλλογή 2003, σ. I-389, σκέψη 30, καθώς και προπαρατεθείσες αποφάσεις Adidas-Salomon και Adidas Benelux, σκέψεις 18 έως 22, και adidas και adidas Benelux, σκέψη 37).
36 Οι κατά το άρθρο 5, παράγραφος 2, της οδηγίας 89/104 προσβολές αποτελούν τη συνέπεια της ορισμένου βαθμού ομοιότητας μεταξύ του σήματος και του σημείου, λόγω της οποίας το ενδιαφερόμενο κοινό συσχετίζει το σημείο με το σήμα, δηλαδή τα συνδέει μεταξύ τους, μολονότι δεν τα συγχέει. Συνεπώς, δεν απαιτείται η ύπαρξη τέτοιου βαθμού ομοιότητας μεταξύ του σήματος που χαίρει φήμης και του χρησιμοποιούμενου από τον τρίτο σημείου ώστε να υφίσταται κίνδυνος συγχύσεως του ενδιαφερομένου κοινού. Αρκεί ο βαθμός ομοιότητας μεταξύ του σήματος που χαίρει φήμης και του σημείου να έχει ως αποτέλεσμα το ενδιαφερόμενο κοινό να συσχετίζει το σημείο με το σήμα (βλ. προπαρατεθείσες αποφάσεις Adidas-Salomon και Adidas Benelux, σκέψεις 29 και 31, και adidas και adidas Benelux, σκέψη 41).
37 Το γεγονός ότι το κοινό προβαίνει στη σύνδεση αυτή αποτελεί αναγκαία, αλλά όχι και αφ’ εαυτής επαρκή προϋπόθεση για να γίνει δεκτό ότι συντρέχει κάποια από τις προσβολές στην περίπτωση των οποίων το άρθρο 5, παράγραφος 2, της οδηγίας 89/104 παρέχει προστασία υπέρ των σημάτων που χαίρουν φήμης (βλ., σχετικώς, προπαρατεθείσα απόφαση Intel Corporation, σκέψεις 31 και 32).
38 Οι προσβολές αυτές είναι, πρώτον, η προσβολή του διακριτικού χαρακτήρα του σήματος, δεύτερον, η προσβολή της φήμης του σήματος αυτού και, τρίτον, η άντληση αθέμιτου οφέλους από τον διακριτικό χαρακτήρα ή τη φήμη του εν λόγω σήματος (βλ., σχετικώς, προπαρατεθείσα απόφαση Intel Corporation, σκέψη 27).
39 Όσον αφορά την προσβολή του διακριτικού χαρακτήρα του σήματος, η οποία καλείται επίσης «εξασθένηση», «απίσχνανση» ή «περιορισμός της ευκρίνειας», αυτή υφίσταται εφόσον έχει αποδυναμωθεί η δυνατότητα του σήματος να προσδιορίζει τις υπηρεσίες ή τα προϊόντα για τα οποία καταχωρίσθηκε, δεδομένου ότι η εκ μέρους τρίτου χρήση του πανομοιότυπου ή παρόμοιου σημείου έχει ως συνέπεια τον κατακερματισμό της ταυτότητας του σήματος και του αντίκτυπου που έχει στο κοινό. Αυτό συμβαίνει, ιδίως, οσάκις το σήμα παύει να προκαλεί άμεση συσχέτιση με τις υπηρεσίες ή τα προϊόντα για τα οποία καταχωρίσθηκε (βλ., σχετικώς, προπαρατεθείσα απόφαση Intel Corporation, σκέψη 29).
40 Όσον αφορά την προσβολή της φήμης του σήματος, η οποία καλείται επίσης «αμαύρωση» ή «απαξίωση», αυτή υφίσταται εφόσον οι υπηρεσίες ή τα προϊόντα για τα οποία χρησιμοποιείται από τρίτον το πανομοιότυπο ή παρόμοιο σημείο εκλαμβάνονται από το κοινό κατά τέτοιο τρόπο ώστε η έλξη που ασκεί το σήμα να μειώνεται. Ο κίνδυνος που ενέχει η προσβολή αυτή έγκειται ιδίως στο γεγονός ότι τα προϊόντα ή οι υπηρεσίες που προσφέρει ο τρίτος έχουν χαρακτηριστικό γνώρισμα ή ιδιότητα που ενδέχεται να βλάψει τη φήμη του σήματος.
41 Όσον αφορά την έννοια του «οφέλους που αντλείται αθέμιτα από τον διακριτικό χαρακτήρα ή τη φήμη του σήματος», χαρακτηριζόμενου επίσης και ως «παρασιτισμού» ή «free-riding [αυθαίρετης χρήσεως]», η έννοια αυτή δεν σχετίζεται με την προσβολή του σήματος, αλλά με το πλεονέκτημα που παρέχει στον τρίτο η χρήση του πανομοιότυπου ή παρόμοιου σημείου. Περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τις περιπτώσεις κατά τις οποίες, λόγω της αντανακλάσεως της φήμης του σήματος ή των χαρακτηριστικών που αυτό προβάλλει στα προϊόντα που προσδιορίζονται με το πανομοιότυπο ή παρόμοιο σημείο, υφίσταται προδήλως εκμετάλλευση του σήματος που χαίρει φήμης.
42 Αρκεί να συντρέχει μια από τις περιπτώσεις αυτές προσβολής προκειμένου να έχει εφαρμογή το άρθρο 5, παράγραφος 2, της οδηγίας 89/104 (βλ., σχετικώς, προπαρατεθείσα απόφαση Intel Corporation, σκέψη 28).
43 Ως εκ τούτου, το όφελος που αντλεί τρίτος από τον διακριτικό χαρακτήρα ή τη φήμη του σήματος μπορεί να είναι αθέμιτο, μολονότι η χρήση του πανομοιότυπου ή παρόμοιου σημείου δεν θίγει ούτε τον διακριτικό χαρακτήρα ούτε τη φήμη του σήματος ή, γενικότερα, τον δικαιούχο του σήματος.
44 Για να διαπιστωθεί αν με τη χρήση του σημείου αντλείται αθέμιτα όφελος από τον διακριτικό χαρακτήρα ή από τη φήμη του σήματος απαιτείται σφαιρική εκτίμηση, λαμβανομένων υπόψη όλων των σχετικών παραγόντων της συγκεκριμένης περιπτώσεως, μεταξύ των οποίων καταλέγονται, ιδίως, η ισχύς της φήμης και ο βαθμός του διακριτικού χαρακτήρα του σήματος, ο βαθμός ομοιότητας μεταξύ των επίμαχων σημάτων και μεταξύ των οικείων προϊόντων και υπηρεσιών. Όσον αφορά την ισχύ της φήμης και τον βαθμό του διακριτικού χαρακτήρα, το Δικαστήριο έχει αποφανθεί ότι όσο μεγαλύτερος είναι ο διακριτικός χαρακτήρας και όσο μεγαλύτερη η φήμη, τόσο ευχερέστερα μπορεί να γίνει δεκτό ότι υφίσταται προσβολή. Από τη νομολογία προκύπτει, επίσης, ότι όσο αμεσότερα και σαφέστερα το σημείο παραπέμπει στο σήμα τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος να αντλείται, με την ενεστώσα ή τη μελλοντική χρήση του σημείου, αθέμιτα όφελος από τον διακριτικό χαρακτήρα ή από τη φήμη του σήματος ή να θίγεται αυτός ο διακριτικός χαρακτήρας ή αυτή η φήμη (βλ., σχετικώς, προπαρατεθείσα απόφαση Intel Corporation, σκέψεις 67 έως 69).
45 Εξάλλου, πρέπει να επισημανθεί ότι κατά τη σφαιρική εκτίμηση μπορεί να ληφθεί, ενδεχομένως, υπόψη και ο κίνδυνος αποδυναμώσεως ή δυσφημίσεως του σήματος.
46 Εν προκειμένω, δεν αμφισβητείται ότι οι Malaika και Starion χρησιμοποιούν παρόμοιες συσκευασίες και φιάλες με αυτές των σημάτων που χαίρουν φήμης και τα οποία έχουν καταχωρισθεί κατόπιν αιτήσεως των L’Oréal κ.λπ. προκειμένου να διαθέσουν στο εμπόριο «φθηνές» απομιμήσεις των αρωμάτων πολυτελείας για τα οποία έχουν καταχωρισθεί και χρησιμοποιούνται τα σήματα αυτά.
47 Συναφώς, το αιτούν δικαστήριο αποφάνθηκε ότι υφίσταται συσχέτιση μεταξύ, αφενός, ορισμένων συσκευασιών χρησιμοποιούμενων από τις Malaika και Starion και, αφετέρου, ορισμένων σημάτων που αφορούν συσκευασίες και φιάλες και των οποίων δικαιούχοι είναι οι L’Oréal κ.λπ. Επίσης, από την απόφαση του αιτούντος δικαστηρίου προκύπτει ότι η συσχέτιση αυτή παρέχει στις πρωτοδίκως εναγόμενες εμπορικό πλεονέκτημα. Από την απόφαση του αιτούντος δικαστηρίου προκύπτει επιπλέον ότι σκοπίμως οι Malaika και Starion διαθέτουν στο εμπόριο προϊόντα παρόμοια με τα προσδιοριζόμενα από τα εν λόγω σήματα, προκειμένου το κοινό να συνδέσει τα εκλεκτά αρώματα και τις απομιμήσεις τους, έτσι ώστε να καταστεί ευχερέστερη η διάθεση των δεύτερων στο εμπόριο.
48 Κατά τη σφαιρική εκτίμηση στην οποία πρέπει να προβεί το αιτούν δικαστήριο για να κρίνει αν, υπό τις συνθήκες αυτές, υφίσταται όφελος που αντλείται αθέμιτα από τον διακριτικό χαρακτήρα ή τη φήμη του σήματος, πρέπει να λάβει, μεταξύ άλλων, υπόψη το γεγονός ότι η χρήση συσκευασιών και φιαλών παρόμοιων με αυτές των υπό μίμηση αρωμάτων σκοπεί στην, για διαφημιστικούς λόγους, εκμετάλλευση του διακριτικού χαρακτήρα και της φήμης των σημάτων με τα οποία διατίθενται στο εμπόριο τα αρώματα αυτά.
49 Επισημαίνεται συναφώς ότι, οσάκις τρίτος επιχειρεί να εκμεταλλευθεί σήμα που χαίρει φήμης, χρησιμοποιώντας σημείο παρόμοιο του σήματος, προκειμένου να επωφεληθεί από την έλξη που ασκεί το σήμα αυτό, τη φήμη και το κύρος του, καθώς και να εκμεταλλευθεί, χωρίς να καταβάλει κανένα χρηματικό αντίτιμο και χωρίς ο ίδιος να μοχθήσει προς τούτο, την εμπορική προσπάθεια που καταβάλλει ο δικαιούχος του σήματος για να οικοδομήσει και να εδραιώσει τη φήμη του σήματος αυτού, το όφελος που παρέχεται με τη χρήση αυτή πρέπει να γίνει δεκτό ότι αντλείται αθέμιτα από τον διακριτικό χαρακτήρα ή από τη φήμη του εν λόγω σήματος.
50 Λαμβανομένων υπόψη των προεκτεθέντων, στο πέμπτο ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι το άρθρο 5, παράγραφος 2, της οδηγίας 89/104 πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι η ύπαρξη οφέλους που αντλείται αθέμιτα από τον διακριτικό χαρακτήρα ή από τη φήμη του σήματος, κατά την έννοια της διατάξεως αυτής, δεν προϋποθέτει την ύπαρξη κινδύνου συγχύσεως ούτε κινδύνου προσβολής αυτού του διακριτικού χαρακτήρα ή αυτής της φήμης ή, γενικότερα, ζημίας του δικαιούχου του σήματος. Το όφελος του τρίτου από την εκ μέρους του χρήση σημείου παρόμοιου με σήμα που έχει καταστεί ιδιαιτέρως γνωστό αντλείται αθέμιτα από τον εν λόγω διακριτικό χαρακτήρα και φήμη οσάκις ο τρίτος επιχειρεί με τη χρήση αυτή να μιμηθεί το σήμα που έχει καταστεί ιδιαιτέρως γνωστό προκειμένου να επωφεληθεί από την έλξη που ασκεί το σήμα, από τη φήμη και από το κύρος του σήματος, και να εκμεταλλευθεί, χωρίς να καταβάλει χρηματικό αντίτιμο, την εμπορική προσπάθεια που καταβάλλει ο δικαιούχος του σήματος για να οικοδομήσει και να εδραιώσει τη φήμη του σήματος αυτού.
Επί του πρώτου και του δεύτερου ερωτήματος
51 Με το πρώτο ερώτημά του, το αιτούν δικαστήριο ερωτά αν το άρθρο 5, παράγραφος 1, στοιχεία α΄ ή β΄, της οδηγίας 89/104 πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι ο δικαιούχος καταχωρισμένου σήματος δικαιούται να ζητήσει την απαγόρευση της εκ μέρους τρίτου χρήσεως, σε συγκριτική διαφήμιση, σημείου πανομοιότυπου με το σήμα αυτό για υπηρεσίες και προϊόντα πανομοιότυπα με αυτά για τα οποία καταχωρίσθηκε το εν λόγω σήμα, σε περίπτωση κατά την οποία η χρήση αυτή δεν μπορεί να θίξει την ουσιώδη λειτουργία του σήματος που συνίσταται στην ένδειξη της προελεύσεως των προϊόντων ή των υπηρεσιών. Με το δεύτερο ερώτημά του, το οποίο πρέπει να εξετασθεί από κοινού με το πρώτο, το αιτούν δικαστήριο ερωτά, κατ’ ουσίαν, αν ο δικαιούχος σήματος που έχει καταστεί ιδιαιτέρως γνωστό μπορεί να αντιταχθεί στη χρήση αυτή, βάσει του άρθρου 5, παράγραφος 1, στοιχείο α΄, σε περίπτωση κατά την οποία η χρήση αυτή δεν μπορεί να θίξει τα επί του σήματος δικαιώματα ή κάποια από τις λειτουργίες του σήματος, πλην όμως έχει σημαντικό ρόλο όσον αφορά τη διαφήμιση των προϊόντων ή των υπηρεσιών του τρίτου.
52 Καταρχάς, πρέπει να επισημανθεί ότι οι συγκριτικοί κατάλογοι, όπως οι επίμαχοι στην κύρια δίκη, μπορεί να γίνει δεκτό ότι αποτελούν συγκριτική διαφήμιση. Συγκεκριμένα, κατά το άρθρο 2, σημείο 1, της οδηγίας 84/450, ως διαφήμιση νοείται κάθε ανακοίνωση που γίνεται στα πλαίσια εμπορικής, βιομηχανικής, βιοτεχνικής ή επαγγελματικής δραστηριότητας, με στόχο την προώθηση της προμήθειας αγαθών ή υπηρεσιών. Κατά το προπαρατεθέν άρθρο 2, σημείο 2α, μια τέτοια διαφήμιση πρέπει να χαρακτηρισθεί ως συγκριτική εφόσον κατονομάζει ρητά ή υπονοεί έναν ανταγωνιστή ή τα αγαθά ή τις υπηρεσίες που προσφέρει ανταγωνιστής. Λαμβάνοντας υπόψη αυτούς τους ιδιαιτέρως ευρείς ορισμούς, η συγκριτική διαφήμιση μπορεί να λάβει ιδιαιτέρως ποικίλες μορφές [βλ., σχετικώς, αποφάσεις της 25ης Οκτωβρίου 2001, C-112/99, Toshiba Europe, Συλλογή 2001, σ. I-7945, σκέψεις 28 και 31, της 8ης Απριλίου 2003, C‑44/01, Pippig Augenoptik, Συλλογή 2003, σ. I-3095, σκέψη 35, της 19ης Απριλίου 2007, C‑381/05, De Landtsheer Emmanuel, Συλλογή 2007, σ. I-3115, σκέψη 16, και της 12ης Ιουνίου 2008, C‑533/06, O2 Holdings και O2 (UK), Συλλογή 2008, σ. I-4231, σκέψη 42].
53 Κατά τα λοιπά, το Δικαστήριο έχει αποφανθεί ότι η χρήση από διαφημιζόμενο, σε συγκριτική διαφήμιση, σημείου πανομοιότυπου ή παρόμοιου με το σήμα ανταγωνιστή, η οποία σκοπεί στην εξατομίκευση προϊόντων ή υπηρεσιών που διαθέτει ο ανταγωνιστής, συνιστά χρήση για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες του διαφημιζόμενου, υπό την έννοια του άρθρου 5, παράγραφοι 1 και 2, της οδηγίας 89/104. Συνεπώς, η χρήση αυτή μπορεί, ενδεχομένως, να απαγορευθεί βάσει των διατάξεων αυτών [βλ. προπαρατεθείσα απόφαση O2 Holdings και O2 (UK), σκέψεις 36 και 37].
54 Το Δικαστήριο έχει πάντως επισημάνει ότι ο δικαιούχος καταχωρισμένου σήματος δεν μπορεί να απαγορεύσει την εκ μέρους τρίτου χρήση σημείου πανομοιότυπου ή παρόμοιου με το σήμα του σε συγκριτική διαφήμιση η οποία πληροί όλες τις κατ’ άρθρο 3α, παράγραφος 1, της οδηγίας 84/450 προϋποθέσεις [βλ. προπαρατεθείσα απόφαση O2 Holdings και O2 (UK), σκέψεις 45 και 51].
55 Πρέπει επίσης να επισημανθεί ότι δεν αμφισβητείται ότι οι Malaika και Starion χρησιμοποίησαν, σε συγκριτικούς καταλόγους αρωμάτων, τα λεκτικά σήματα Trésor, Miracle, Anaïs-Anaïs και Noa, όπως αυτά έχουν καταχωρισθεί κατόπιν αιτήσεως των L’Oréal κ.λπ., και όχι απλώς σημεία παρόμοια με τα σήματα αυτά. Επιπλέον, αυτά χρησιμοποιήθηκαν για προϊόντα πανομοιότυπα με αυτά για τα οποία καταχωρίσθηκαν τα εν λόγω σήματα, δηλαδή για αρώματα.
56 Η χρήση αυτή εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 5, παράγραφος 1, στοιχείο α΄, της οδηγίας 89/104 και όχι σ’ αυτό του ιδίου άρθρου 5, παράγραφος 1, στοιχείο β΄.
57 Κατά το άρθρο 5, παράγραφος 1, πρώτη περίοδος, της οδηγίας 89/104, το καταχωρισθέν σήμα παρέχει στον δικαιούχο του αποκλειστικό δικαίωμα. Κατά το άρθρο 5, παράγραφος 1, στοιχείο α΄, της εν λόγω οδηγίας, βάσει αυτού του αποκλειστικού δικαιώματος ο δικαιούχος του σήματος μπορεί να απαγορεύει σε κάθε τρίτο να χρησιμοποιεί στις συναλλαγές, χωρίς τη συγκατάθεσή του, σημείο πανομοιότυπο με το σήμα για προϊόντα ή υπηρεσίες πανομοιότυπες με εκείνες για τις οποίες το σήμα έχει καταχωρισθεί.
58 Το Δικαστήριο έχει αποφανθεί ότι το αποκλειστικό δικαίωμα που προβλέπεται από το άρθρο 5, παράγραφος 1, στοιχείο α΄, της οδηγίας 89/104 παρέχεται για να μπορεί ο δικαιούχος του σήματος να προστατεύει τα ειδικά συμφέροντά του ως τέτοιος, δηλαδή να διασφαλίζει ότι το σήμα αυτό μπορεί να επιτελέσει τις λειτουργίες του, και ότι, ως εκ τούτου, η άσκηση του εν λόγω δικαιώματος πρέπει να επιφυλάσσεται για τις περιπτώσεις κατά τις οποίες η χρήση του σημείου από τρίτον θίγει ή μπορεί να θίξει τις λειτουργίες του σήματος (αποφάσεις της 12ης Νοεμβρίου 2002, C‑206/01, Arsenal Football Club, Συλλογή 2002, σ. I‑10273, σκέψη 51, της 16ης Νοεμβρίου 2004, C-245/02, Anheuser-Busch, Συλλογή 2004, σ. I-10989, σκέψη 59, και της 25ης Ιανουαρίου 2007, C‑48/05, Adam Opel, Συλλογή 2007, σ. I‑1017, σκέψη 21). Τέτοιες λειτουργίες είναι όχι μόνον η ουσιώδης λειτουργία του σήματος, η οποία συνίσταται στο να εγγυάται στους καταναλωτές την προέλευση του προϊόντος ή της υπηρεσίας, αλλά και οι λοιπές λειτουργίες του, όπως, μεταξύ άλλων, η λειτουργία που συνίσταται στην εγγύηση της ποιότητας του προϊόντος ή της υπηρεσίας αυτής, ή οι λειτουργίες του σήματος ως διαύλου επικοινωνίας, ως επενδυτικού στοιχείου ή ως μέσου διαφημίσεως.
59 Η προστασία που παρέχεται βάσει του άρθρου 5, παράγραφος 1, στοιχείο α΄, της οδηγίας 89/104 είναι ως εκ τούτου ευρύτερη από αυτήν που παρέχεται βάσει του άρθρου 5, παράγραφος 1, στοιχείο β΄, της ίδιας οδηγίας, της οποίας η παροχή προϋποθέτει την ύπαρξη κινδύνου συγχύσεως και, συνεπώς, την πιθανότητα να θιγεί η ουσιώδης λειτουργία του σήματος [βλ., σχετικώς, προπαρατεθείσες αποφάσεις Davidoff, σκέψη 28, και O2 Holdings και O2 (UK), σκέψη 57]. Συγκεκριμένα, κατά τη δέκατη αιτιολογική σκέψη της οδηγίας 89/104, η προστασία που παρέχει το καταχωρισμένο σήμα είναι απόλυτη σε περίπτωση ταυτότητας μεταξύ του σήματος και του σημείου και μεταξύ των προϊόντων ή υπηρεσιών, ενώ σε περίπτωση ομοιότητας μεταξύ του σήματος και του σημείου και μεταξύ των προϊόντων ή υπηρεσιών ο κίνδυνος συγχύσεως αποτελεί την ειδική προϋπόθεση για την παροχή της προστασίας.
60 Από τη νομολογία που προπαρατέθηκε στη σκέψη 58 της παρούσας αποφάσεως προκύπτει ότι ο δικαιούχος του σήματος δεν μπορεί, βάσει του άρθρου 5, παράγραφος 1, στοιχείο α΄, της οδηγίας 89/104, να αντιταχθεί στη χρήση σημείου πανομοιότυπου με το σήμα, εφόσον η χρήση αυτή δεν μπορεί να θίξει καμία από τις λειτουργίες του σήματος (βλ., επίσης, προπαρατεθείσες αποφάσεις Arsenal Football Club, σκέψη 54, και Adam Opel, σκέψη 22).
61 Έτσι, το Δικαστήριο έχει κρίνει ότι ορισμένες χρήσεις για αμιγώς περιγραφικούς σκοπούς δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 89/104, καθόσον δεν θίγουν κανένα από τα συμφέροντα τα οποία σκοπεί να προστατεύσει η διάταξη αυτή και, επομένως, δεν εμπίπτουν στην έννοια της χρήσεως κατά τη διάταξη αυτή (βλ., σχετικώς, απόφαση της 14ης Μαΐου 2002, C-2/00, Hölterhoff, Συλλογή 2002, σ. I-4187, σκέψη 16).
62 Πρέπει, πάντως, να επισημανθεί συναφώς ότι η περίπτωση της υποθέσεως της κύριας δίκης διαφέρει ουσιωδώς από εκείνη της υποθέσεως στην οποία εκδόθηκε η προπαρατεθείσα απόφαση Hölterhoff, καθόσον η χρήση των λεκτικών σημάτων των οποίων δικαιούχοι είναι οι L’Oréal κ.λπ. σε συγκριτικούς καταλόγους που διανέμουν οι Malaika και Starion δεν έχει αμιγώς περιγραφικούς σκοπούς αλλά διαφημιστικό σκοπό.
63 Στο αιτούν δικαστήριο εναπόκειται να κρίνει αν, σε περίπτωση όπως αυτή της κύριας δίκης, η χρήση των σημάτων των οποίων δικαιούχοι είναι οι L’Oréal κ.λπ. μπορεί να θίξει κάποια από τις λειτουργίες των σημάτων αυτών, όπως είναι, μεταξύ άλλων, οι λειτουργίες των σημάτων ως διαύλων επικοινωνίας, ως επενδυτικών στοιχείων και ως μέσων διαφημίσεως.
64 Εξάλλου, καθόσον το αιτούν δικαστήριο αποφάνθηκε ότι τα σήματα αυτά χαίρουν φήμης, η χρήση τους σε συγκριτικούς καταλόγους μπορεί επίσης να απαγορευθεί βάσει του άρθρου 5, παράγραφος 2, της οδηγίας 89/104, η εφαρμογή του οποίου, όπως διαπιστώθηκε στη σκέψη 50 της παρούσας αποφάσεως, δεν προϋποθέτει κατ’ ανάγκη την ύπαρξη κινδύνου προσβολής του σήματος ή ζημίας του δικαιούχου του, εφόσον ο τρίτος αντλεί αθέμιτα όφελος από τη χρήση του σήματος.
65 Κατόπιν των προεκτεθέντων, στο πρώτο και δεύτερο ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι το άρθρο 5, παράγραφος 1, στοιχείο α΄, της οδηγίας 89/104 πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι ο δικαιούχος καταχωρισμένου σήματος δικαιούται να ζητήσει την απαγόρευση της εκ μέρους τρίτου χρήσεως, σε συγκριτική διαφήμιση που δεν πληροί όλες τις προϋποθέσεις επιτρεπτού κατά το άρθρο 3α, παράγραφος 1, της οδηγίας 84/450, σημείου πανομοιότυπου με το σήμα αυτό για υπηρεσίες ή προϊόντα πανομοιότυπα με αυτά για τα οποία έχει καταχωρισθεί το εν λόγω σήμα, ακόμη και αν η χρήση αυτή δεν μπορεί να θίξει την ουσιώδη λειτουργία του σήματος, η οποία συνίσταται στο να δηλώνεται η προέλευση των προϊόντων ή των υπηρεσιών, υπό την προϋπόθεση ότι η χρήση αυτή θίγει ή μπορεί να θίξει κάποια από τις υπόλοιπες λειτουργίες του σήματος.
Επί του τρίτου και του τέταρτου ερωτήματος
66 Με το τρίτο και το τέταρτο ερώτημα, τα οποία πρέπει να εξετασθούν από κοινού, το αιτούν δικαστήριο ερωτά, κατ’ ουσίαν, αν το άρθρο 3α, παράγραφος 1, της οδηγίας 84/450 πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι, σε περίπτωση κατά την οποία ένας διαφημιζόμενος επισημαίνει, σε συγκριτικό κατάλογο και χωρίς να προκαλεί σύγχυση ή παραπλάνηση, ότι το προϊόν του έχει ουσιώδες χαρακτηριστικό παρόμοιο με αυτό προϊόντος που διατίθεται στο εμπόριο φέροντας σήμα το οποίο έχει καταστεί ιδιαιτέρως γνωστό και του οποίου απομίμηση αποτελεί το προϊόν του διαφημιζομένου, ο διαφημιζόμενος αυτός αντλεί αθέμιτα όφελος από τη φήμη του εν λόγω σήματος, κατά την έννοια αυτού του άρθρου 3α, παράγραφος 1, στοιχείο ζ΄, ή παρουσιάζει «ένα αγαθό ή μια υπηρεσία ως απομίμηση ή αντίγραφο» κατά την έννοια του εν λόγω άρθρου 3α, παράγραφος 1, στοιχείο η΄.
67 Το άρθρο 3α, παράγραφος 1, στοιχεία α΄ έως η΄, της οδηγίας 84/450 απαριθμεί τις προϋποθέσεις τις οποίες πρέπει να πληροί σωρευτικώς μια συγκριτική διαφήμιση για να μπορεί να χαρακτηρισθεί ως επιτρεπτή.
68 Οι προϋποθέσεις αυτές σκοπούν σε στάθμιση των διαφόρων συμφερόντων που ενδέχεται να θιγούν σε περίπτωση κατά την οποία επιτραπεί η συγκριτική διαφήμιση. Έτσι, από τη δεύτερη σε συνδυασμό με την έβδομη και την ένατη αιτιολογική σκέψη της οδηγίας 97/55 προκύπτει ότι αυτό το άρθρο 3α σκοπεί να ενθαρρύνει τον ανταγωνισμό μεταξύ των προμηθευτών αγαθών και υπηρεσιών, προς το συμφέρον των καταναλωτών, καθιστώντας δυνατό στους ανταγωνιστές να καταδείξουν με αντικειμενικό τρόπο τα πλεονεκτήματα των διαφόρων παρεμφερών προϊόντων και απαγορεύοντας, ταυτόχρονα, τις πρακτικές που ενδεχομένως συνεπάγονται στρέβλωση του ανταγωνισμού, ζημιώνουν τους ανταγωνιστές και επηρεάζουν αρνητικά την επιλογή των καταναλωτών.
69 Ως εκ τούτου, οι προϋποθέσεις του προπαρατεθέντος άρθρου 3α, παράγραφος 1, πρέπει να ερμηνευθούν με τον ευνοϊκότερο για τη συγκριτική διαφήμιση τρόπο, έτσι ώστε να επιτρέπονται οι διαφημίσεις που συγκρίνουν αντικειμενικά τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των προϊόντων ή των υπηρεσιών (βλ., σχετικώς, προπαρατεθείσα απόφαση De Landtsheer Emmanuel, σκέψη 35 και εκεί παρατιθέμενη νομολογία), διασφαλίζοντας παράλληλα ότι η συγκριτική διαφήμιση δεν χρησιμοποιείται κατά τρόπο αντίθετο προς τον ανταγωνισμό ή αθέμιτο ή κατά τρόπο αντίθετο προς το συμφέρον των καταναλωτών.
70 Όσον αφορά, ειδικότερα, τη χρήση του σήματος ανταγωνιστή σε συγκριτική διαφήμιση, το άρθρο 3α, παράγραφος 1, της οδηγίας 84/450 επιτρέπει τη χρήση αυτή εφόσον πληρούνται, ιδίως, τέσσερις ειδικές προϋποθέσεις, οι οποίες προβλέπονται, αντιστοίχως, στο εν λόγω άρθρο 3α, παράγραφος 1, στοιχεία δ΄, ε΄, ζ΄ και η΄. Απαιτείται, έτσι, η χρήση του σήματος να μην προκαλεί κίνδυνο συγχύσεως, ούτε να έχει ως συνέπεια τη δυσφήμιση ή την αμαύρωση του σήματος, να μην αντλεί αθέμιτα όφελος από τη φήμη του σήματος και να μην παρουσιάζει ένα αγαθό ή μια υπηρεσία ως απομίμηση ή ως αντίγραφο του αγαθού ή της υπηρεσίας που φέρει το σήμα.
71 Όπως προκύπτει από τη δέκατη τρίτη έως τη δέκατη πέμπτη αιτιολογική σκέψη της οδηγίας 97/55, οι προϋποθέσεις αυτές σκοπούν να συμβιβάσουν, αφενός, το συμφέρον του δικαιούχου του σήματος να απολαύει προστασίας του αποκλειστικού δικαιώματός του και, αφετέρου, το συμφέρον των ανταγωνιστών του δικαιούχου αυτού και των καταναλωτών να υπάρχει δυνατότητα ουσιαστικής συγκριτικής διαφημίσεως η οποία καταδεικνύει αντικειμενικά τις διαφορές μεταξύ των προσφερόμενων προϊόντων και υπηρεσιών.
72 Ως εκ τούτου, η χρήση του σήματος ανταγωνιστή σε συγκριτική διαφήμιση επιτρέπεται κατά το κοινοτικό δίκαιο εφόσον η σύγκριση καταδεικνύει αντικειμενικά διαφορές, χωρίς να αποσκοπεί σε ή να έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία καταστάσεων αθέμιτου ανταγωνισμού, όπως οι περιπτώσεις που παρατίθενται μεταξύ άλλων στο άρθρο 3α, παράγραφος 1, στοιχεία δ΄, ε΄, ζ΄ και η΄, της οδηγίας 84/450 (βλ., σχετικώς, προπαρατεθείσα απόφαση Pippig Augenoptik, σκέψη 49).
73 Όσον αφορά, πρώτον, το άρθρο 3α, παράγραφος 1, στοιχείο η΄, της οδηγίας 84/450, κατά το οποίο η συγκριτική διαφήμιση δεν πρέπει να παρουσιάζει ένα αγαθό ή μια υπηρεσία ως απομίμηση ή ως αντίγραφο αγαθού ή υπηρεσίας που φέρει σήμα κατατεθέν ή εμπορική επωνυμία, επιβάλλεται η διαπίστωση ότι από το γράμμα της διατάξεως αυτής και από τη δέκατη ένατη αιτιολογική σκέψη της οδηγίας 97/55 προκύπτει σαφώς ότι η προϋπόθεση αυτή δεν ισχύει μόνο για τα προϊόντα παραποιήσεως, αλλά και για κάθε απομίμηση ή αντίγραφο.
74 Επίσης, από τη συστηματική ερμηνεία του άρθρου 3α, παράγραφος 1, στοιχείο η΄, της οδηγίας 84/450 προκύπτει ότι η εφαρμογή της διατάξεως αυτής δεν προϋποθέτει ούτε τον παραπλανητικό χαρακτήρα της συγκριτικής διαφημίσεως ούτε την ύπαρξη κινδύνου συγχύσεως. Συγκεκριμένα, η έλλειψη παραπλανητικού χαρακτήρα και κινδύνου συγχύσεως αποτελεί αυτοτελή προϋπόθεση του επιτρεπτού της συγκριτικής διαφημίσεως, κατά το εν λόγω άρθρο 3α, παράγραφος 1, στοιχεία α΄ και δ΄.
75 Το ειδικό αντικείμενο της προϋποθέσεως του άρθρου 3α, παράγραφος 1, στοιχείο η΄, της οδηγίας 84/450 συνίσταται στην απευθυνόμενη προς τον διαφημιζόμενο απαγόρευση να παρουσιάζει, σε συγκριτική διαφήμιση, το προϊόν ή την υπηρεσία που διαθέτει στο εμπόριο ως απομίμηση ή αντίγραφο του προϊόντος ή της υπηρεσίας που φέρει σήμα. Ως εκ τούτου, όπως επισήμανε ο γενικός εισαγγελέας στο σημείο 84 των προτάσεών του, απαγορεύονται όχι μόνον τα διαφημιστικά μηνύματα που παραπέμπουν ρητώς στην απομίμηση ή στην αντιγραφή, αλλά και εκείνα που, λαμβανομένων υπόψη της συνολικής παρουσιάσεώς τους και του οικονομικού πλαισίου της προκειμένης περιπτώσεως, δύνανται να μεταδώσουν στο ενδιαφερόμενο κοινό την αντίληψη αυτή.
76 Δεν αμφισβητείται ότι οι επίμαχοι στην κύρια δίκη συγκριτικοί κατάλογοι έχουν ως σκοπό και ως αποτέλεσμα να προσδιορίσουν στο ενδιαφερόμενο κοινό το αυθεντικό άρωμα του οποίου απομίμηση αποτελούν τα αρώματα που διαθέτουν στο εμπόριο οι Malaika και Starion. Οι κατάλογοι αυτοί αποδεικνύουν κατ’ αυτόν τον τρόπο ότι τα δεύτερα αυτά αρώματα αποτελούν απομιμήσεις των αρωμάτων που διατίθενται στο εμπόριο φέροντας ορισμένα σήματα των οποίων δικαιούχοι είναι οι L’Oréal κ.λπ. και, συνεπώς, παρουσιάζουν τα προϊόντα που διαθέτει στο εμπόριο ο διαφημιζόμενος ως απομιμήσεις προϊόντων που φέρουν σήμα κατατεθέν, κατά την έννοια του άρθρου 3α, παράγραφος 1, στοιχείο η΄, της οδηγίας 84/450. Όπως επισήμανε ο γενικό εισαγγελέας στο σημείο 88 των προτάσεών του, στερείται συναφώς σημασίας το ζήτημα αν το διαφημιστικό μήνυμα επισημαίνει ότι πρόκειται για συνολική απομίμηση του προϊόντος που φέρει σήμα κατατεθέν ή απλώς για απομίμηση ουσιώδους χαρακτηριστικού του, όπως, εν προκειμένω, της οσμής των οικείων προϊόντων.
77 Όσον αφορά, δεύτερον, το άρθρο 3α, παράγραφος 1, στοιχείο ζ΄, της οδηγίας 84/450, κατά το οποίο η συγκριτική διαφήμιση δεν πρέπει να έχει ως συνέπεια την άντληση αθέμιτου οφέλους από τη φήμη σήματος, πρέπει να επισημανθεί ότι η έννοια της φράσεως «όφελος που αντλείται αθέμιτα» από τη φήμη αυτή, η οποία χρησιμοποιείται τόσο στην εν λόγω διάταξη όσο και στο άρθρο 5, παράγραφος 2, της οδηγίας 89/104, πρέπει, λαμβανομένης υπόψη της δέκατης τρίτης έως και της δέκατης πέμπτης αιτιολογικής σκέψεως της οδηγίας 97/55, να ερμηνεύεται, καταρχήν, κατά τον ίδιο τρόπο [βλ., κατ’ αναλογία, προπαρατεθείσα απόφαση O2 Holdings και O2 (UK), σκέψη 49].
78 Καθόσον, με τη σκέψη 76 της παρούσας αποφάσεως, το Δικαστήριο έκρινε ότι οι συγκριτικοί κατάλογοι που χρησιμοποιούν οι πρωτοδίκως εναγόμενες παρουσιάζουν τα αρώματα που αυτές διαθέτουν στο εμπόριο ως απομίμηση ή ως αντίγραφα των προϊόντων που φέρουν σήμα κατατεθέν, κατά την έννοια του άρθρου 3α, παράγραφος 1, στοιχείο η΄, της οδηγίας 84/450, πρέπει να γίνει δεκτό ότι το τρίτο ερώτημα αφορά το ζήτημα αν, υπό τις συνθήκες αυτές, το όφελος από τη χρήση των καταλόγων αυτών αντλείται αθέμιτα από τη φήμη του σήματος κατατεθέντος, κατά την έννοια του προπαρατεθέντος άρθρου 3α, παράγραφος 1, στοιχείο ζ΄.
79 Επιβάλλεται, συναφώς, η διαπίστωση ότι, εφόσον μια συγκριτική διαφήμιση η οποία παρουσιάζει τα προϊόντα του διαφημιζομένου ως απομίμηση προϊόντος που φέρει σήμα χαρακτηρίζεται βάσει της οδηγίας 84/450 ως αντίθετη προς τον θεμιτό ανταγωνισμό και, επομένως, ως παράνομη, το όφελος που αντλεί ο διαφημιζόμενος χάρη στη διαφήμιση αυτή είναι αποτέλεσμα αθέμιτου ανταγωνισμού και, κατά συνέπεια, πρέπει να γίνει δεκτό ότι αντλείται αθέμιτα από τη φήμη του σήματος αυτού.
80 Ως εκ τούτου, στο τρίτο και τέταρτο ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι το άρθρο 3α, παράγραφος 1, της οδηγίας 84/450 πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι διαφημιζόμενος ο οποίος δηλώνει ρητώς ή υπονοεί, σε συγκριτική διαφήμιση, ότι το προϊόν που διαθέτει στο εμπόριο αποτελεί απομίμηση προϊόντος το οποίο φέρει σήμα που έχει καταστεί ιδιαιτέρως γνωστό παρουσιάζει «ένα αγαθό ή μια υπηρεσία ως απομίμηση ή αντίγραφο», κατά την έννοια του άρθρου 3α, παράγραφος 1, στοιχείο η΄. Το όφελος που αντλεί ο διαφημιζόμενος από την παράνομη αυτή συγκριτική διαφήμιση πρέπει να θεωρηθεί ότι «αντλείται αθέμιτα» από τη φήμη του σήματος αυτού, κατά την έννοια του εν λόγω άρθρου 3α, παράγραφος 1, στοιχείο ζ΄.
Επί των δικαστικών εξόδων
81 Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου, σ’ αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων. Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν όσοι υπέβαλαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, πλην των ως άνω διαδίκων, δεν αποδίδονται.
Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο (πρώτο τμήμα) αποφαίνεται:
1) Το άρθρο 5, παράγραφος 2, της πρώτης οδηγίας 89/104/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 21ης Δεκεμβρίου 1988, για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών περί σημάτων, πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι η ύπαρξη οφέλους που αντλείται αθέμιτα από τον διακριτικό χαρακτήρα ή από τη φήμη του σήματος, κατά την έννοια της διατάξεως αυτής, δεν προϋποθέτει την ύπαρξη κινδύνου συγχύσεως ούτε κινδύνου προσβολής αυτού του διακριτικού χαρακτήρα ή αυτής τη φήμης ή, γενικότερα, ζημίας του δικαιούχου του σήματος. Το όφελος του τρίτου από την εκ μέρους του χρήση σημείου παρόμοιου με σήμα που έχει καταστεί ιδιαιτέρως γνωστό αντλείται αθέμιτα από τον εν λόγω διακριτικό χαρακτήρα και φήμη οσάκις ο τρίτος επιχειρεί με τη χρήση αυτή να μιμηθεί το σήμα που έχει καταστεί ιδιαιτέρως γνωστό προκειμένου να επωφεληθεί από την έλξη που ασκεί το σήμα, από τη φήμη και από το κύρος του σήματος, και να εκμεταλλευθεί, χωρίς να καταβάλει χρηματικό αντίτιμο, την εμπορική προσπάθεια που καταβάλλει ο δικαιούχος του σήματος για να οικοδομήσει και να εδραιώσει τη φήμη του σήματος αυτού.
2) Το άρθρο 5, παράγραφος 1, στοιχείο α΄, της οδηγίας 89/104 πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι ο δικαιούχος καταχωρισμένου σήματος δικαιούται να ζητήσει την απαγόρευση της εκ μέρους τρίτου χρήσεως, σε συγκριτική διαφήμιση που δεν πληροί όλες τις προϋποθέσεις επιτρεπτού κατά το άρθρο 3α, παράγραφος 1, της οδηγίας 84/450/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 10ης Σεπτεμβρίου 1984, για την παραπλανητική και τη συγκριτική διαφήμιση, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 97/55/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 6ης Οκτωβρίου 1997, σημείου πανομοιότυπου με το σήμα αυτό για υπηρεσίες ή προϊόντα πανομοιότυπα με αυτά για τα οποία έχει καταχωρισθεί το εν λόγω σήμα, ακόμη και αν η χρήση αυτή δεν μπορεί να θίξει την ουσιώδη λειτουργία του σήματος, η οποία συνίσταται στο να δηλώνεται η προέλευση των προϊόντων ή των υπηρεσιών, υπό την προϋπόθεση ότι η χρήση αυτή θίγει ή μπορεί να θίξει κάποια από τις υπόλοιπες λειτουργίες του σήματος.
3) Το άρθρο 3α, παράγραφος 1, της οδηγίας 84/450, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 97/55, πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι διαφημιζόμενος ο οποίος δηλώνει ρητώς ή υπονοεί, σε συγκριτική διαφήμιση, ότι το προϊόν που διαθέτει στο εμπόριο αποτελεί απομίμηση προϊόντος το οποίο φέρει σήμα που έχει καταστεί ιδιαιτέρως γνωστό παρουσιάζει «ένα αγαθό ή μια υπηρεσία ως απομίμηση ή αντίγραφο», κατά την έννοια του άρθρου 3α, παράγραφος 1, στοιχείο η΄. Το όφελος που αντλεί ο διαφημιζόμενος από την παράνομη αυτή συγκριτική διαφήμιση πρέπει να θεωρηθεί ότι «αντλείται αθέμιτα» από τη φήμη του σήματος αυτού, κατά την έννοια του εν λόγω άρθρου 3α, παράγραφος 1, στοιχείο ζ΄.
(υπογραφές)