Sprawa C‑12/11

Denise McDonagh

przeciwko

Ryanair Ltd

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
złożony przez Dublin Metropolitan District Court)

Transport lotniczy – Rozporządzenie (WE) nr 261/2004 – Pojęcie „nadzwyczajnych okoliczności” – Obowiązek zapewnienia pasażerom opieki w razie odwołania lotu z powodu „nadzwyczajnych okoliczności” – Wybuch wulkanu powodujący zamknięcie przestrzeni powietrznej – Wybuch islandzkiego wulkanu Eyjafjallajökull

Streszczenie – Wyrok Trybunału (trzecia izba) z dnia 31 stycznia 2013 r.

1.        Transport – Transport lotniczy – Rozporządzenie nr 261/2004 – Wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów – Nieprzestrzeganie przez przewoźnika lotniczego obowiązku zapewnienia opieki – Prawo do odszkodowania na rzecz pasażerów – Zakres

(rozporządzenie nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 5 ust. 1 lit. b), art. 9)

2.        Transport – Transport lotniczy – Rozporządzenie nr 261/2004 – Wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów – Nadzwyczajne okoliczności – Pojęcie – Zamknięcie przestrzeni powietrznej na skutek wybuchu wulkanu – Włączenie – Zwolnienie przewoźników lotniczych z obowiązku zapewnienia pasażerom opieki – Brak

(rozporządzenie nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady, motywy 1, 2, art. 5 ust. 1 lit. b), art. 9)

3.        Transport – Transport lotniczy – Rozporządzenie nr 261/2004 – Wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów – Obowiązek zapewnienia pasażerom opieki w wypadku odwołania lotu z powodu nadzwyczajnych okoliczności – Zakres – Ograniczenie pod względem czasowym lub pieniężnym – Brak

(rozporządzenie nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 5 ust. 3, art. 9)

4.        Transport – Transport lotniczy – Rozporządzenie nr 261/2004 – Wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów – Obowiązek zapewnienia pasażerom opieki w wypadku odwołania lotu z powodu nadzwyczajnych okoliczności – Uchybienie – Prawo do odszkodowania – Zakres

(rozporządzenie nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 5 ust. 1 lit. b), art. 9)

5.        Transport – Transport lotniczy – Rozporządzenie nr 261/2004 – Pomoc pasażerom, opieka na nimi i odszkodowanie w przypadku odwołania lub dużego opóźnienia lotu – Warunki wykonania – Konwencja montrealska – Brak możliwości zastosowania

(rozporządzenie nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady; konwencja montrealska z 1999 r.)

6.        Transport – Transport lotniczy – Rozporządzenie nr 261/2004 – Pomoc pasażerom, opieka na nimi i odszkodowanie w przypadku odwołania lub dużego opóźnienia lotu – Obowiązek zapewnienia pasażerom opieki w wypadku odwołania lotu z powodu nadzwyczajnych okoliczności – Naruszenie zasady niedyskryminacji – Brak

(rozporządzenie nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 5 ust. 1 lit. b), art. 9)

1.        Pasażer linii lotniczej może powołać się przed sądem krajowym na nieprzestrzeganie przez przewoźnika lotniczego obowiązku zapewnienia opieki, o którym mowa w art. 5 ust. 1 lit. b) i w art. 9 rozporządzenia nr 261/2004 ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, w celu uzyskania od niego odszkodowania za koszty, które tamten powinien był pokryć na podstawie przytoczonych przepisów.

(por. pkt 24)

2.        Artykuł 5 rozporządzenia nr 261/2004 ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, należy interpretować w ten sposób, iż okoliczności takie jak zamknięcie części europejskiej przestrzeni powietrznej wskutek wybuchu wulkanu stanowią „nadzwyczajne okoliczności” w rozumieniu omawianego rozporządzenia, które nie zwalniają przewoźników lotniczych z obowiązku zapewnienia opieki, o której mowa w art. 5 ust. 1 lit. b) i w art. 9 rozporządzenia nr 261/2004.

W istocie zgodnie z utrwalonym orzecznictwem ustalenie znaczenia i zakresu pojęć, których definicji prawo Unii nie zawiera, powinno być dokonywane zgodnie z ich zwyczajowym znaczeniem w języku potocznym, przy jednoczesnym uwzględnieniu kontekstu, w którym są one użyte, oraz celów uregulowania, którego są częścią. W tym względzie w kontekście transportu lotniczego oznacza ono zdarzenie, które nie tkwi w istocie normalnego wykonywania działalności danego przewoźnika lotniczego i nie poddaje się jego skutecznej kontroli ze względu na swój charakter lub źródło. Innymi słowy dotyczy ono wszystkich okoliczności, które nie znajdują się pod kontrolą przewoźnika lotniczego, bez względu na charakter tych okoliczności i ich wagę.

Obowiązek zapewnienia opieki na podstawie art. 9 rozporządzenia nr 261/2004 ciąży tymczasem na przewoźniku lotniczym bez względu na to, jakie zdarzenie spowodowało odwołanie lotu. W tym względzie z motywów 1 i 2 tegoż rozporządzenia jasno wynika, że ma ono na celu zapewnienie wysokiego poziomu ochrony pasażerów i uwzględnia wymogi ochrony konsumentów w ogóle, gdyż odwołanie lotu powoduje poważne niedogodności dla pasażerów.

(por. pkt 28, 29, 31, 34; pkt 1 sentencji)

3.        Żadne ograniczenia, czy to pod względem czasowym, czy to pieniężnym, dotyczące obowiązku zapewnienia opieki pasażerom w nadzwyczajnych okolicznościach takich jak te będące przedmiotem sporu w postępowaniu głównym nie wynikają z brzmienia rozporządzenia nr 261/2004 ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów.

W istocie z art. 9 owego rozporządzenia wynika, że wszelkie obowiązki zapewnienia opieki pasażerom, którym odwołano lot, spoczywają w całości na przewoźniku lotniczym przez cały okres, w którym pasażerowie ci muszą czekać na zmianę planu podróży.

W tym względzie opieka nad takimi pasażerami jest szczególnie ważna, gdy zachodzą przedłużające się nadzwyczajne okoliczności, i to właśnie w przypadkach, gdy oczekiwanie spowodowane odwołaniem lotu jest szczególnie długie, trzeba się upewnić, że pasażer linii lotniczej, którego lot został odwołany, ma dostęp do artykułów i usług pierwszej potrzeby przez cały czas oczekiwania.

(por. pkt 40–42)

4.        Artykuły 5 ust. 1 lit. b) i art. 9 rozporządzenia nr 261/2004 ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów należy interpretować w ten sposób, iż w przypadku odwołania lotu z powodu „nadzwyczajnych okoliczności”, trwających szczególnie długo, obowiązek zapewnienia pasażerom linii lotniczych opieki ustanowiony w omawianych przepisach musi zostać spełniony, i nie wywiera to wpływu na ważność tych przepisów.

Okoliczność, iż obowiązek zapewnienia opieki taki jak ten określony w art. 9 rozporządzenia nr 261/2004 rodzi niewątpliwe konsekwencje finansowe dla przewoźników lotniczych, nie podważa tego stwierdzenia, gdyż takich konsekwencji nie można uznać za niewspółmierne w stosunku do celu zapewnienia pasażerom wysokiego poziomu ochrony. W istocie waga, jaką ma cel ochrony konsumentów, a co za tym idzie, pasażerów linii lotniczych, może uzasadniać negatywne konsekwencje gospodarcze, nawet poważne, dla określonych podmiotów gospodarczych. Ponadto przewoźnicy lotniczy, jako przezorne podmioty gospodarcze, powinni przewidzieć koszty związane ze spełnieniem w razie potrzeby obowiązku zapewnienia opieki, a ponadto mogą oni przerzucić koszty wywołane tym zobowiązaniem na ceny biletów lotniczych.

Pasażer linii lotniczej może jednak uzyskać z tytułu odszkodowania za niedotrzymanie przez przewoźnika lotniczego obowiązku zapewnienia opieki, o którym mowa w art. 5 ust. 1 lit. b) i w art. 9 rozporządzenia nr 261/2004, jedynie zwrot kwot, które w świetle okoliczności danego przypadku były niezbędne, odpowiednie i rozsądne w celu zaradzenia brakowi opieki niezapewnionej temu pasażerowi przez przewoźnika lotniczego, czego ocena należy do sądu krajowego.

(por. pkt 47–51, 66; pkt 2 sentencji)

5.        Zunifikowane i natychmiastowe środki odszkodowawcze przewidziane rozporządzeniem nr 261/2004 ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, wśród których znajduje się obowiązek zapewnienia opieki pasażerom, których lot został odwołany, nie wchodzą w skład środków, co do których Konwencja o ujednoliceniu niektórych zasad dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego ustala zasady stosowania. Zatem nie ma potrzeby dokonywania oceny ważności omawianych przepisów w świetle zasady sprawiedliwej równowagi interesów, o której mowa we wspomnianej konwencji.

(por. pkt 52, 53)

6.        Artykuły 5 ust. 1 lit. b) i art. 9 rozporządzenia nr 261/2004 ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, które nakładają na przewoźników lotniczych obowiązek zapewnienia pasażerom opieki w razie odwołania lotu z powodu nadzwyczajnych okoliczności nie naruszają zasady niedyskryminacji.

Sytuacja przedsiębiorców działających w różnych sektorach środków transportu nie jest bowiem porównywalna, ponieważ zważywszy na ich sposób funkcjonowania, warunki ich dostępności oraz rozłożenie ich sieci, te poszczególne środki transportu nie są zamienne pod względem warunków korzystania z nich. W tych okolicznościach prawodawca Unii mógł ustanowić reguły przewidujące odmienny poziom ochrony konsumentów w zależności od danego sektora transportu.

(por. pkt 56–58)