Sprawa C‑603/20 PPU
SS
przeciwko
MCP
Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez High Court of Justice (England & Wales), Family Division)
Wyrok Trybunału (piąta izba) z dnia 24 marca 2021 r.
Odesłanie prejudycjalne – Pilny tryb prejudycjalny – Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości – Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Rozporządzenie (WE) nr 2201/2003 – Artykuł 10 – Jurysdykcja w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej – Uprowadzenie dziecka – Jurysdykcja sądów państwa członkowskiego – Zakres terytorialny – Uprowadzenie dziecka do państwa trzeciego – Miejsce zwykłego pobytu uzyskane w tym państwie trzecim
1. Pytania prejudycjalne – Pilny tryb prejudycjalny – Przesłanki – Brak kontaktu i znaczna odległość pomiędzy małym dzieckiem i jego rodzicami – Ryzyko poważnej szkody w ich relacjach i w rozwoju dziecka – Możliwość zagrożenia dla integracji dziecka ze środowiskiem rodzinnym i społecznym w przypadku powrotu
(regulamin postępowania przed Trybunałem, art. 107; rozporządzenie Rady nr 2201/2003)
(zob. pkt 33–35)
2. Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja oraz uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej – Rozporządzenie nr 2201/2003 – Jurysdykcja w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej – Jurysdykcja w przypadkach uprowadzenia dziecka – Jurysdykcja szczególna – Ścisła wykładnia
(rozporządzenie Rady nr 2201/2003, art. 8 ust. 1, 10)
(zob. pkt 43, 47)
3. Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja oraz uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej – Rozporządzenie nr 2201/2003 – Jurysdykcja w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej – Jurysdykcja w przypadkach uprowadzenia dziecka – Jurysdykcja sądów państwa członkowskiego, w którym dziecko przed uprowadzeniem miało miejsce zwykłego pobytu – Zakres – Uprowadzenie dziecka do państwa trzeciego – Dziecko, które w dniu wniesienia pozwu lub wniosku dotyczącego odpowiedzialności uzyskało już miejsce zwykłego pobytu w tym państwie trzecim – Wyłączenie – Ustalenie jurysdykcji na podstawie konwencji międzynarodowych, umowy w sprawie jurysdykcji lub przepisów krajowych
[Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 24; rozporządzenie Rady nr 2201/2003, motyw 33, art. 8 ust. 1, 10, 12, 14, 60 lit. e)]
(zob. pkt 39, 40, 45, 46, 49–55, 58–64; sentencja)
Streszczenie
SS i MCP, oboje będący obywatelami Indii posiadającymi zezwolenie na pobyt w Zjednoczonym Królestwie, są rodzicami P, obywatelki brytyjskiej urodzonej w 2017 r. W październiku 2018 r. matka udała się do Indii wraz z dzieckiem, które od tego czasu mieszka tam wraz z babcią ze strony matki; nie ma już zatem miejsca zwykłego pobytu w Zjednoczonym Królestwie. To właśnie na tę podstawę powołała się matka, by zakwestionować jurysdykcję sądów Anglii i Walii do rozpoznania żądania ojca, który domaga się powrotu dziecka do Zjednoczonego Królestwa, a subsydiarnie – prawa do osobistej styczności z dzieckiem, w ramach powództwa wniesionego do High Court of Justice (England & Wales), Family Division [sądu wyższej instancji (Anglia i Walia), wydziału rodzinnego, Zjednoczone Królestwo].
Sąd ten uważa, że jego jurysdykcję należy ocenić na podstawie rozporządzenia Bruksela II bis(1). W tej kwestii wskazuje on, że w chwili, gdy ojciec do niego się zwrócił, dziecko miało miejsce zwykłego pobytu w Indiach i było w pełni zintegrowane z indyjskim środowiskiem społecznym i rodzinnym, a konkretne związki faktyczne między nim a Zjednoczonym Królestwem nie istnieją, za wyjątkiem obywatelstwa.
Sąd wyższej instancji zauważa, że art. 10 rozporządzenia Bruksela II bis ustanawia podstawy jurysdykcji w przypadkach bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania dziecka, uściślając jednocześnie, że powziął on wątpliwości w szczególności co do kwestii, czy przepis ten może znaleźć zastosowanie do konfliktu jurysdykcyjnego między sądami państwa członkowskiego a sądami państwa trzeciego. Zwraca się on zatem do Trybunału z pytaniem, czy przepis ten należy interpretować w ten sposób, że gdy dziecko uzyskało miejsce zwykłego pobytu w państwie trzecim w następstwie uprowadzenia do tego państwa, sądy państwa członkowskiego, w którym dziecko miało miejsce zwykłego pobytu bezpośrednio przed uprowadzeniem, utrzymują swoją jurysdykcję bez ograniczenia w czasie. Sprawa ta daje zatem Trybunałowi sposobność do wypowiedzenia w kwestii terytorialnego zakresu tego przepisu.
Ocena Trybunału
W pierwszej kolejności Trybunał stwierdził, że w odniesieniu do jurysdykcji w przypadku uprowadzenia dziecka art. 10 rozporządzenia Bruksela II bis ustanawia kryteria dotyczące sytuacji, która ogranicza się do terytorium państw członkowskich. Okoliczność, że w artykule tym użyto wyrażenia „państwo członkowskie”, a nie „państwo” lub „państwo trzecie”, oznacza, że reguluje ono wyłącznie jurysdykcję w przypadkach uprowadzenia dziecka między państwami członkowskimi.
W drugiej kolejności, jeżeli chodzi o kontekst tego przepisu, Trybunał stwierdził, że art. 10 rozporządzenia Bruksela II bis ustanawia normę jurysdykcyjną szczególną w stosunku do zasady ogólnej(2), zgodnie z którą jurysdykcję w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej mają co do zasady sądy państwa członkowskiego miejsca zwykłego pobytu dziecka. Ta szczególna norma jurysdykcyjna neutralizuje skutek, jaki w przypadku uprowadzenia dziecka wywołałoby zastosowanie zasady jurysdykcji ogólnej, a mianowicie przekazanie jurysdykcji do państwa członkowskiego, w którym dziecko uzyskało nowe miejsce zwykłego pobytu. Tymczasem, jeżeli dziecko uzyskało nowe miejsce zwykłego pobytu poza Unią Europejską, zasada jurysdykcji ogólnej nie znajduje zastosowania. W konsekwencji art. 10 tego rozporządzenia traci rację bytu, a zatem nie może już być stosowany.
Ponadto Trybunał zauważył, że z prac przygotowawczych nad rozporządzeniem Bruksela II bis wynika, że nie było zamiarem prawodawcy Unii włączenie w zakres rzeczonego art. 10 sytuacji uprowadzeń dzieci do państwa trzeciego, gdyż takie uprowadzenia powinny podlegać w szczególności konwencjom międzynarodowym, takim jak konwencje haskie z 1980 r.(3). i z 1996 r.(4). W pewnych warunkach (jak przyzwolenie lub bierność jednej z osób sprawujących pieczę nad dzieckiem) konwencja haska z 1996 r. przewiduje bowiem przekazanie jurysdykcji sądom nowego miejsca zwykłego pobytu dziecka. Tymczasem, gdyby sądy państwa członkowskiego miały utrzymać swoją jurysdykcję bez ograniczenia w czasie, takie przekazanie jurysdykcji zostałoby pozbawione skuteczności
W trzeciej kolejności Trybunał uściślił, że nieograniczone w czasie utrzymanie jurysdykcji nie byłoby zgodne z jednym z podstawowych celów rozporządzenia Bruksela II bis, którym jest służenie dobru dziecka, i danie w tym celu pierwszeństwa kryterium bliskości. Taka wykładnia art. 10 rozporządzenia Bruksela II bis naruszyłaby również logikę mechanizmu natychmiastowego powrotu lub zatrzymania ustanowionego w konwencji haskiej z 1980 r.
Trybunał stwierdził, że art. 10 rozporządzenia Bruksela II bis nie ma zastosowania w przypadku stwierdzenia, że w dniu wniesienia pozwu lub wniosku dotyczącego odpowiedzialności rodzicielskiej dziecko uzyskało już miejsce zwykłego pobytu w państwie trzecim w następstwie uprowadzenia do tego państwa. W takim przypadku jurysdykcję sądu, do którego się zwrócono, należy określić zgodnie z mającymi zastosowanie konwencjami międzynarodowymi, a w razie ich braku – zgodnie z art. 14 rozporządzenia Bruksela II bis.