WYROK SĄDU (ósma izba)
z dnia 20 listopada 2019 r.(*)
Służba publiczna – Urzędnicy – Zabójstwo urzędnika i jego małżonki – Obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa pracowników w służbie Unii – Odpowiedzialność instytucji za krzywdę następców prawnych zmarłego urzędnika – Matka, brat i siostra urzędnika – Skarga o odszkodowanie lub zadośćuczynienie – Dopuszczalność – Legitymacja procesowa na podstawie art. 270 TFUE – Osoba, wobec której stosuje się regulamin pracowniczy – Rozsądny termin
W sprawie T‑502/16
Stefano Missir Mamachi di Lusignano, zamieszkały w Szanghaju (Chiny), oraz inni skarżący, których nazwiska wymieniono w załączniku(1), których reprezentowali adwokaci F. Di Gianni, G. Coppo i A. Scalini,
strona skarżąca,
przeciwko
Komisji Europejskiej, którą reprezentowali początkowo B. Eggers, G. Gattinara oraz D. Martin, a następnie G. Gattinara oraz R. Striani, w charakterze pełnomocników,
strona pozwana,
mającej za przedmiot skargę na podstawie art. 270 TFUE o zasądzenie od Komisji na rzecz następców prawnych Alessandra Missira Mamachiego di Lusignana, na rzecz następców prawnych Livia Missira Mamachiego di Lusignana, na rzecz Anne Jeanne Cécile Magdaleny Marii Sintobin, na rzecz Stefana Missira Mamachiego di Lusignana i na rzecz Marii Letizii Missir Mamachi di Lusignano określonych kwot tytułem zadośćuczynienia za krzywdę wynikającą z zabójstwa Alessandra Missira Mamachiego di Lusignana i jego żony, do którego doszło w dniu 18 września 2006 r. w Rabacie (Maroko), gdzie Alessandro Missir Mamachi di Lusignano przebywał z powodów służbowych,
SĄD (ósma izba),
w składzie: A.M. Collins, prezes, R. Barents i J. Passer (sprawozdawca), sędziowie,
sekretarz: J. Palacio González, główny administrator,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 11 kwietnia 2019 r.,
wydaje następujący
Wyrok(2)
Okoliczności faktyczne leżące u podstaw sporu
1 Alessandro Missir Mamachi di Lusignano (zwany dalej „Alessandrem Missirem” lub „zmarłym urzędnikiem”) został w dniu 18 września 2006 r. zamordowany wraz ze swą żoną w Rabacie (Maroko), gdzie miał objąć stanowisko doradcy politycznego i dyplomatycznego w delegaturze Komisji Europejskiej. Morderstwa dokonano w domu mieszkalnym wynajętym przez tę delegaturę dla Alessandra Missira, jego żony i czwórki ich dzieci.
2 W dniu 12 maja 2009 r., w następstwie wniosku z dnia 25 lutego 2008 r. i zażalenia z dnia 10 września 2008 r., złożonych na podstawie art. 90 ust. 1 i 2 Regulaminu pracowniczego urzędników Unii Europejskiej (zwanego dalej „regulaminem pracowniczym”), Livio Missir Mamachi di Lusignano (zwany dalej „Liviem Missirem”), ojciec Alessandra Missira, wniósł do Sądu do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej skargę zarejestrowaną pod sygnaturą F‑50/09 o naprawienie, po pierwsze, szkody materialnej poniesionej przez dzieci Alessandra Missira, w ich własnym imieniu, po drugie, krzywdy doznanej przez te dzieci w ich własnym imieniu, po trzecie, krzywdy doznanej przez niego samego jako ojca Alessandra Missira, w swoim własnym imieniu, a po czwarte, krzywdy doznanej przez Alessandra Missira, w imieniu jego dzieci, które wstąpiły w prawa swego ojca.
3 Wyrokiem z dnia 12 maja 2011 r., Missir Mamachi di Lusignano/Komisja (F‑50/09, zwanym dalej „wyrokiem wydanym w pierwszej instancji”, EU:F:2011:55), Sąd do spraw Służby Publicznej odrzucił skargę jako niedopuszczalną w zakresie krzywdy (pkt 87–91) i bezzasadną w odniesieniu do szkody majątkowej (pkt 97–227).
4 W dniu 27 lipca 2011 r. od wyroku wydanego w pierwszej instancji zostało wniesione do Sądu odwołanie zarejestrowane pod sygnaturą T‑401/11 P. Wyrok z dnia 10 lipca 2014 r., Missir Mamachi di Lusignano/Komisja (T‑401/11 P, zwany dalej „wyrokiem wydanym w postępowaniu odwoławczym”, EU:T:2014:625), uchylający wyrok wydany w pierwszej instancji, został poddany szczególnej procedurze kontroli i został częściowo uchylony przez Trybunał (wyrok z dnia 10 września 2015 r., Missir Mamachi di Lusignano/Komisja, C‑417/14 RX-II, zwany dalej „wyrokiem wydanym w ramach szczególnej procedury kontroli”, EU:C:2015:588). Po ponownym rozpoznaniu sprawy w następstwie szczególnej procedury kontroli Sąd wydał wyrok z dnia 7 grudnia 2017 r., Missir Mamachi di Lusignano i in./Komisja (T‑401/11 P RENV-RX, zwany dalej „wyrokiem wydanym w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania”, EU:T:2017:874), w którym wypowiedział się w przedmiocie zarzutów, których nie zbadał w wyroku wydanym w postępowaniu odwoławczym.
5 W dniu 16 września 2011 r., równolegle z postępowaniem toczącym się w kolejnych instancjach w sprawach F‑50/09 i T‑401/11 P i w następstwie wyroku wydanego w pierwszej instancji, na mocy którego Sąd do spraw Służby Publicznej odrzucił skargę w sprawie F‑50/09 jako niedopuszczalną ze względu na nieprzestrzeganie postępowania poprzedzającego wniesienie skargi w odniesieniu do zadośćuczynienia za krzywdę (zob. pkt 3 powyżej), nie wypowiadając się jednak w przedmiocie właściwości Sądu do spraw Służby Publicznej w zakresie badania tej krzywdy, Livio Missir oraz dzieci zamordowanego urzędnika, do których dołączyli matka, brat i siostra tego urzędnika, wnieśli do Sądu, tytułem zabezpieczenia, skargę zarejestrowaną pod sygnaturą T‑494/11 o naprawienie krzywdy na podstawie art. 268 i 340 TFUE. Jednakże w następstwie wycofania się skarżących, postanowieniem z dnia 25 listopada 2015 r., Missir Mamachi di Lusignano i in./Komisja (T‑494/11, niepublikowanym, EU:T:2015:909), skarga ta została wykreślona z rejestru.
6 W dniu 17 września 2011 r., z tych samych powodów związanych z odrzuceniem w wyroku wydanym w pierwszej instancji wniosków o naprawienie krzywdy z przyczyn proceduralnych związanych z nieprzestrzeganiem postępowania poprzedzającego wniesienie skargi, Livio Missir (zastąpiony po śmierci przez swych następców prawnych) oraz dzieci zamordowanego urzędnika, wraz z matką, bratem i siostrą tego urzędnika (zwanymi dalej łącznie „skarżącymi”), ponownie wnieśli o zadośćuczynienie za krzywdę, zgodnie z procedurą przewidzianą w art. 90 ust. 1 regulaminu pracowniczego.
7 Decyzją z dnia 17 stycznia 2012 r. Komisja poinformowała skarżących, że nie może uwzględnić żądań zadośćuczynienia za krzywdę, przedstawionych we wniosku z dnia 17 września 2011 r., po pierwsze, ze względu na zawisłość sporu, ponieważ te same żądania zgłoszono w postępowaniami w toczących się przed Sądem sprawach T‑401/11 P i T‑494/11, a po drugie, ze względu na to, że zostały one już odrzucone przez organ powołujący i w związku z tym są niedopuszczalne zgodnie z zasadami postępowania poprzedzającego wniesienie skargi.
8 Pismem z dnia 13 kwietnia 2012 r. skarżący złożyli zażalenie na decyzję z dnia 17 stycznia 2012 r. na podstawie art. 90 ust. 2 regulaminu pracowniczego.
9 Decyzją z dnia 26 lipca 2012 r., doręczoną skarżącym w dniu 31 lipca 2012 r., Komisja oddaliła zażalenie. Komisja podtrzymała swoje stanowisko dotyczące zawisłości sporu ze względu na żądania odszkodowawcze zgłoszone w toczących się postępowaniach w sprawach T‑494/11 i T‑401/11 P, co jej zdaniem zobowiązuje ją do powstrzymania się od zajmowania stanowiska w sprawie tych roszczeń oraz dotyczące niedopuszczalności tych roszczeń zgodnie z zasadami postępowania poprzedzającego wniesienie skargi. W każdym razie roszczenia odszkodowawcze nie były jej zdaniem uzasadnione.
Przebieg postępowania i żądania stron
10 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu do spraw Służby Publicznej w dniu 7 listopada 2012 r. skarżący wnieśli skargę w niniejszej sprawie. Skarga została zarejestrowana pod sygnaturą F‑132/12.
11 W swej skardze skarżący wnoszą do Sądu do spraw Służby Publicznej o:
– stwierdzenie nieważności decyzji organu powołującego z dnia 26 lipca 2012 r.;
– zasądzenie od Komisji na rzecz każdego z następców prawnych zamordowanego urzędnika kwoty 463 050 EUR tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
– zasądzenie od Komisji na rzecz Livia Missira kwoty 308 700 EUR tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
– zasądzenie od Komisji na rzecz Anne Jeanne Cécile Magdaleny Marii Sintobin kwoty 308 700 EUR tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
– zasądzenie od Komisji na rzecz Stefana Missira Mamachiego di Lusignana (zwanego dalej „Stefanem Missirem”) kwoty 154 350 EUR tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
– zasądzenie od Komisji na rzecz Marii Letizii Missir Mamachi di Lusignano (zwanej dalej „Marią Letizią Missir”) kwoty 154 350 EUR tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
– zasądzenie od Komisji na rzecz następców prawnych zamordowanego urzędnika kwoty 574 000 EUR tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną przez niego w okresie agonii;
– nakazanie Komisji zapłaty odsetek wyrównawczych oraz naliczonych w międzyczasie odsetek za zwłokę;
– obciążenie Komisji kosztami postępowania.
12 W piśmie złożonym w sekretariacie Sądu do spraw Służby Publicznej w dniu 19 grudnia 2012 r. Komisja podniosła, w odrębnym piśmie i na podstawie art. 78 ust. 1 regulaminu postępowania przed Sądem do spraw Służby Publicznej, zarzut niedopuszczalności ze względu na zawisłość sporu z uwagi na sprawy T‑401/11 P i T‑494/11 oraz zaproponowała zawieszenie postępowania do czasu wydania orzeczeń kończących postępowanie w tych dwóch sprawach.
13 W dniu 21 stycznia 2013 r. skarżący złożyli swoje uwagi kwestionujące zarzut zawisłości sporu, w których nie sprzeciwili się zawieszeniu postępowania.
14 Postanowieniem prezesa pierwszej izby Sądu do spraw Służby Publicznej z dnia 6 czerwca 2013 r. postępowanie zostało zawieszone do czasu wydania orzeczeń kończących postępowanie w sprawach T‑401/11 P i T‑494/11.
15 W wyroku wydanym w postępowaniu odwoławczym Sąd orzekł, że pierwotny wniosek odszkodowawczy z dnia 25 lutego 2008 r. (zob. pkt 2 powyżej) dotyczył również krzywdy (wyrok wydany w postępowaniu odwoławczym, pkt 111). W wyroku wydanym w ramach szczególnej procedury kontroli Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że dokonaną przez Sąd ocenę naruszenia prawa przez Sąd do spraw Służby Publicznej należy uznać za ostateczną (wyrok wydany w ramach szczególnej procedury kontroli, pkt 63; wyrok wydany w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, pkt 18).
16 W dniu 21 stycznia 2016 r., w następstwie szczególnej procedury kontroli i przekazania sprawy Sądowi do ponownego rozpoznania, postępowanie zostało ponownie zawieszone decyzją prezesa drugiej izby Sądu do spraw Służby publicznej do czasu wydania orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie T‑401/11 P RENV RX. W swych uwagach z dnia 8 stycznia 2016 r. na temat zawieszenia skarżący poinformowali Sąd o zgonie Livia Missira, ojca zamordowanego urzędnika, i o tym, że jego spadkobiercy weszli w jego prawa i zamierzają kontynuować postępowanie.
17 W dniu 2 września 2016 r. zgodnie z art. 3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) 2016/1192 z dnia 6 lipca 2016 r. w sprawie przekazania Sądowi właściwości do rozpoznawania w pierwszej instancji sporów między Unią Europejską a jej pracownikami (Dz.U. 2016, L 200, s. 137) niniejsza sprawa została przekazana Sądowi w stanie, w jakim znajdowała się w dniu 31 sierpnia 2016 r. Została ona zarejestrowana pod sygnaturą T‑502/16 i przydzielona ósmej izbie.
18 W dniu 25 stycznia 2018 r., z upływem terminu na dokonanie szczególnej procedury kontroli wyroku wydanego w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, Sąd wezwał strony do przedstawienia uwag na temat konsekwencji, jakie należy wyciągnąć w niniejszej sprawie z ogłoszenia tego wyroku.
19 Komisja i skarżący przedstawili swoje uwagi w dokumentach złożonych w sekretariacie Sądu w dniach, odpowiednio, 7 i 9 lutego 2018 r.
20 W swoich uwagach skarżący stwierdzili, że chociaż wydane już w dniu tych uwag orzeczenia zasądzały odszkodowania za pewne szkody, do oceny w ramach niniejszej skargi pozostawały inne szkody, a mianowicie krzywda doznana przez A.J.C.M.M. Sintobin, Stefana Missira i Marię Letizię Missir, czyli odpowiednio matkę, brata i siostrę zmarłego urzędnika.
21 W swych uwagach z dnia 7 lutego 2018 r. Komisja dokonała tych samych ustaleń co skarżący odnośnie do odszkodowania za niektóre szkody na mocy już wydanych orzeczeń.
22 W odniesieniu do krzywdy podnoszonej przez A.J.C.M.M. Sintobin, żonę pana Livia Missira, Komisja twierdzi, że roszczenie odszkodowawcze jest niedopuszczalne, ponieważ zostało zgłoszone z przekroczeniem terminu.
23 W odniesieniu do krzywdy podnoszonej przez Stefana Missira i Marię Letizię Missir, brata i siostrę Alessandra Missira, Komisja twierdzi, że skarżących tych nie można uznać za osoby, wobec których stosuje się regulamin pracowniczy. Sąd będący „sądem do spraw służby publicznej” jest jej zdaniem niewłaściwy, a skarga jest niedopuszczalna w odniesieniu do tych szkód. W każdym razie roszczenia odszkodowawcze przedstawiono jej zdaniem z przekroczeniem terminu.
24 Postanowieniem Sądu z dnia 7 czerwca 2018 r. podniesiony w dniu 19 grudnia 2012 r. zarzut niedopuszczalności ze względu na zawisłość sporu został włączony do rozstrzygnięcia w wyroku, zgodnie z art. 130 § 7 regulaminu postępowania przed Sądem.
25 Pismem sekretariatu Sądu z dnia 12 czerwca 2018 r. Sąd wezwał Komisję do wskazania w odpowiedzi na skargę, czy podtrzymuje ten zarzut niedopuszczalności, a skarżących do przedstawienia uwag na temat dopuszczalności skargi w świetle terminów.
26 Pismami złożonymi w sekretariacie Sądu w dniu 25 lipca 2018 r. strony zastosowały się do tych wezwań.
27 Komisja w swojej odpowiedzi na skargę, co potwierdziła też na rozprawie, wskazała, że nie podnosi już zarzutu niedopuszczalności niniejszej skargi ze względu na zawisłość sporu, co zostało odnotowane przez Sąd w aktach sprawy.
28 Komisja wnosi do Sądu o:
– stwierdzenie, że skarga stała się częściowo bezprzedmiotowa, a w pozostałej części o jej odrzucenie jako niedopuszczalnej lub ewentualnie bezzasadnej;
– obciążenie skarżących kosztami postępowania.
Co do prawa
Co do przedmiotu sporu
29 W odniesieniu do pierwszego żądania, opisanego w pkt 11 powyżej i dotyczącego stwierdzenia przez Sąd nieważności decyzji organu powołującego z dnia 26 lipca 2012 r., należy przypomnieć, że taka decyzja, na mocy której administracja zajęła stanowisko w przedmiocie roszczeń odszkodowawczych skarżących, stanowi integralną część postępowania administracyjnego poprzedzającego wniesienie do Sądu skargi o ustalenie odpowiedzialności i ma wyłącznie na celu umożliwienie skarżącym wniesienie do Sądu skargi o odszkodowanie. W rezultacie żądań stwierdzenia nieważności sformułowanych w niniejszej sprawie nie można oceniać w oderwaniu od żądań odszkodowawczych (zob. podobnie wyroki: z dnia 18 grudnia 1997 r., Gill/Komisja, T‑90/95, EU:T:1997:211, pkt 45; wydany w pierwszej instancji, pkt 71, 72).
30 Ponadto z akt sprawy wynika, że – co do czego strony zresztą zgodziły się między innymi podczas rozprawy – w wyroku wydanym w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania zapadło już rozstrzygnięcie w przedmiocie sformułowanych w skardze żądań drugiego, trzeciego i siódmego, przedstawionych w pkt 11 powyżej. Nie ma zatem potrzeby, by orzekać w przedmiocie tych żądań. Do zbadania pozostają, w zakresie żądań naprawienia szkody, sformułowane w skardze żądania czwarte, piąte i szóste, przedstawione w pkt 11 powyżej.
31 W związku z tym niniejszą skargę należy zbadać jako mającą za przedmiot, zasadniczo, naprawienie krzywdy podniesionej w żądaniach czwartym, piątym i szóstym.
W przedmiocie dopuszczalności skargi
32 Ponieważ niniejsza skarga została wniesiona na podstawie art. 270 TFUE, należy w pierwszej kolejności zbadać, czy skarżący mają legitymację procesową na podstawie tego przepisu. Legitymację tę Komisja kwestionuje bowiem w przypadku brata i siostry zmarłego urzędnika.
W przedmiocie legitymacji procesowej skarżących na podstawie art. 270 TFUE
[…]
38 W odniesieniu do matki zmarłego urzędnika Komisja słusznie nie kwestionuje tej legitymacji. Matka zmarłego urzędnika jest zgodnie z wymogami art. 91 ust. 1 regulaminu pracowniczego osobą, „wobec któr[ej] stosuje się regulamin pracowniczy”, w szczególności art. 73 regulaminu pracowniczego, który odnosi się do wstępnych urzędnika. W związku z tym ma ona legitymację procesową w tej sprawie na podstawie art. 270 TFUE.
39 Komisja kwestionuje natomiast, by bracia i siostry zmarłego urzędnika byli osobami, „wobec których stosuje się regulamin pracowniczy” w rozumieniu art. 91 ust. 1 tegoż regulaminu. Podnosi ona, że art. 73 ust. 2 lit. a) regulaminu pracowniczego nie wspomina o krewnych w linii bocznej zmarłego urzędnika, a jedynie o wstępnych i zstępnych. Zdaniem Komisji w niniejszej sprawie nie ma znaczenia to, że wobec rodzeństwa mogłyby znajdować zastosowanie inne przepisy regulaminu pracowniczego. Komisja dodaje, że wbrew temu, co twierdzą skarżący, niemożności uzyskania zadośćuczynienia za taką krzywdę, jak podnoszona w niniejszej skardze, nie przeczy pkt 198 wyroku wydanego w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
40 Należy przypomnieć, że regulamin pracowniczy ma na celu uregulowanie stosunków prawnych między instytucjami Unii a ich urzędnikami poprzez ustalenie szeregu wzajemnych praw i obowiązków oraz przyznanie na rzecz niektórych członków rodziny urzędnika praw, na które mogą się oni powoływać względem Unii (wyrok wydany w ramach szczególnej procedury kontroli, pkt 31).
41 Tym samym art. 91 ust. 1 regulaminu pracowniczego uściśla właściwość sądu Unii w obszarze sporów z zakresu służby publicznej Unii, stanowiąc, że Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do rozstrzygania „wszelkich sporów” pomiędzy Unią a „osobami, wobec których stosuje się regulamin pracowniczy”, w zakresie zgodności z prawem aktu, z którym wiążą się niekorzystne skutki dla danej osoby w rozumieniu art. 90 ust. 2 tego regulaminu. Zgodnie z tym ostatnim przepisem „[k]ażda osoba, wobec której zastosowanie znajduje niniejszy regulamin pracowniczy”, może złożyć do organu powołującego zażalenie na akt, z którym wiążą się niekorzystne dla niej skutki (wyrok wydany w ramach szczególnej procedury kontroli, pkt 32).
42 Aby skarga wniesiona na podstawie art. 91 regulaminu pracowniczego i art. 270 TFUE była dopuszczalna, musi zatem dotyczyć sporu między Unią a osobą, wobec której stosuje się regulamin pracowniczy (zob. podobnie wyrok z dnia 27 października 1994 r., C/Komisja, T‑47/93, EU:T:1994:262, pkt 21; postanowienia: z dnia 6 września 2011 r., Alionescu/EPSO, T‑282/11, EU:T:2011:425, pkt 4–9; z dnia 9 kwietnia 2014 r., Colart i in./Parlament, F‑87/13, EU:F:2014:53, pkt 39).
43 Należy zauważyć, że art. 73 regulaminu pracowniczego i wspólne zasady ubezpieczenia urzędników Unii od wypadku i choroby zawodowej ustanawiają system gwarancji o charakterze ubezpieczeniowym dla urzędników, personelu tymczasowego i kontraktowego na wypadek choroby zawodowej i ryzyka wypadku.
44 Ten system gwarancji, którego urzędnik jest beneficjentem – art. 1 wspólnych zasad ubezpieczenia urzędników Unii od wypadku i choroby zawodowej określa go jako „ubezpieczonego” – przewiduje, w przypadku śmierci ubezpieczonego urzędnika, wypłatę gwarantowanych świadczeń na rzecz jego małżonka i dzieci, jeżeli takie istnieją, w ich braku na rzecz innych zstępnych urzędnika, w ich braku na rzecz wstępnych urzędnika, a w ich braku na rzecz instytucji.
45 Bezsporne jest, że krewni w linii bocznej, a więc w szczególności bracia i siostry, nie pojawiają się na kaskadowej liście osób, którym można wypłacić świadczenia gwarantowane w przypadku śmierci urzędnika.
46 Jednakże wobec rodzeństwa również stosuje się regulamin pracowniczy, w szczególności art. 40, 42b i 55a. Przepisy te pozwalają skierować urzędnika na urlop z przyczyn osobistych albo na urlop z przyczyn rodzinnych albo pozwalają mu wykonywać pracę w niepełnym wymiarze czasu pracy, między innymi w celu udzielenia pomocy małżonkowi, wstępnemu, zstępnemu, bratu lub siostrze cierpiącym na poważną chorobę lub ciężką niepełnosprawność.
47 Komisja podnosi, że art. 40, 42b i 55a regulaminu pracowniczego nie mają znaczenia w niniejszej sprawie, ponieważ nie znajdują one zastosowania do urzędnika, który stracił życie z powodu uchybienia przez instytucję obowiązkowi zapewnienia ochrony, które to uchybienie prowadzi do powstania świadczeń odszkodowawczych. Komisja wskazuje, że przepisy te nie zostały zastosowane w niniejszej sprawie. Uważa, że podejście sprowadzające się do poszukiwania w regulaminie pracowniczym przepisów wymieniających potencjalnych beneficjentów, nawet pośrednich, obowiązków organu powołującego, których treść nie ma jednak żadnego związku z wysuwanym żądaniem odszkodowania, jest błędne. Przedmiotem roszczenia o zadośćuczynienie za krzywdę na podstawie art. 270 TFUE mogą być jedynie spory dotyczące odszkodowania za szkody, za które Komisja „może zostać pociągnięta do odpowiedzialności jako pracodawca”, jak przypomniał Trybunał w pkt 22 wyroku z dnia 8 października 1986 r., Leussink/Komisja (169/83 i 136/84, zwanym dalej „wyrokiem Leussink”, EU:C:1986:371), oraz w uzupełnieniu do tego, co przewiduje art. 73 regulaminu pracowniczego. Komisja zauważa, że zadośćuczynienie za krzywdę, żądane w uzupełnieniu do świadczeń przewidzianych w art. 73 regulaminu pracowniczego, nie może w żadnym razie prowadzić do podwójnego odszkodowania, o czym Sąd przypomniał w pkt 195 wyroku wydanym w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Tymczasem, gdyby roszczenie o zadośćuczynienie za krzywdę brata i siostry Alessandra Missira zostało uwzględnione, doszłoby do takiego podwójnego odszkodowania, ponieważ, według ich własnych słów, roszczenie to opierałoby się na „tych samych przesłankach”, na których podstawie Trybunał przyznał zadośćuczynienie za krzywdę ojcu i czwórce dzieci Alessandra Missira i na których podstawie Komisja odnosi się do „tego samego zdarzenia powodującego szkodę”, a mianowicie jego śmierci.
48 Należy zauważyć, że zastrzeżenia Komisji mieszają kwestię dopuszczalności skargi z jej zasadnością.
49 Na tym etapie badania skargi nie chodzi o to, czy jest ona zasadna, lecz o wcześniejsze ustalenie, czy brat i siostra Alessandra Missira mieli legitymację do wniesienia skargi do sądu Unii na podstawie art. 270 TFUE, czy też powinni dochodzić odszkodowania na podstawie art. 268 TFUE.
50 W tym względzie, jak już stwierdzono, kryterium określającym wykorzystanie ścieżki procesowej przewidzianej w art. 270 TFUE, a nie w art. 268 TFUE, jest kryterium „osob[y], wobec któr[ej] stosuje się regulamin pracowniczy” (art. 91 ust. 1 regulaminu pracowniczego).
51 Nie można przyjąć, że ten warunek zastosowania regulaminu pracowniczego wobec danej osoby został spełniony tylko dlatego, że skarżący jest w jakikolwiek sposób wymieniony w regulaminie pracowniczym. Konieczne jest, aby był w nim wymieniony w charakterze, który albo odzwierciedla istotny związek między nim a zaskarżanym przez niego aktem, albo odzwierciedla taki związek między nim a urzędnikiem, którego interesy zostały naruszone, co w ocenie skarżącego powoduje jego własną krzywdę.
52 Tymczasem dotyczy to właśnie nie tylko wstępnych, zstępnych i małżonka urzędnika, ale także jego rodzeństwa.
53 Jeżeli bowiem wobec osób tych „stosuje się regulamin pracowniczy”, czy to w art. 73, czy też w art. 40, 42b i 55a regulaminu pracowniczego, to właśnie dlatego, że prawodawca chciał uwzględnić, poprzez szczególne przepisy regulaminu pracowniczego, ich ścisłe związki z urzędnikiem.
54 Okoliczność, że w chwili zabójstwa Alessandra Missira ani on, ani jego brat i siostra nie znajdowali się w żadnej z sytuacji przewidzianych w art. 40, 42b i 55a regulaminu pracowniczego, w praktyce nie ma wpływu na uznanie istnienia więzi braterskich w świetle regulaminu pracowniczego. Te przepisy regulaminu pracowniczego nie są zatem istotne z tego powodu, że odpowiadają konkretnej sytuacji stron w chwili zaistnienia okoliczności faktycznych – należy w tym względzie zauważyć, że skarżący nie żądają żadnego odszkodowania z tytułu utraty wsparcia w związku z niepełnosprawnością – lecz z tego powodu, że wskazują na uznanie w świetle regulaminu pracowniczego więzi rodzinnych między urzędnikami a ich rodzeństwem.
55 Potwierdza to ocena Trybunału, zgodnie z którą „Sąd do spraw Służby Publicznej jest właściwy ratione materiae do rozpatrzenia skargi o odszkodowanie wniesionej przez […] każdą osobę, która choć nie jest urzędnikiem, została wymieniona w regulaminie pracowniczym z uwagi na więzi rodzinne, jakie łączą ją z urzędnikiem, jeśli u podstaw sporu leży stosunek pracy łączący tego urzędnika z daną instytucją, w świetle tego, że art. 1 załącznika I do statutu Trybunału Sprawiedliwości w związku z art. 270 TFUE i art. 91 regulaminu pracowniczego przyznaje Sądowi do spraw Służby Publicznej […] właściwość do rozstrzygania »każdego sporu« między Unią a wszystkimi »osobami, wobec których stosuje się regulamin pracowniczy«” (wyrok wydany w ramach szczególnej procedury kontroli, pkt 41, 42).
56 Wynika z tego bardziej ogólnie, że wbrew temu, co zasadniczo twierdzi przed Sądem Komisja, przepisy regulaminu pracowniczego inne niż art. 73, a mianowicie dotyczące uznania w regulaminie pracowniczym więzi rodzinnej ze zmarłym urzędnikiem, można brać pod uwagę przy ustalaniu, czy wobec danej osoby „stosuje się regulamin pracowniczy”.
57 W związku z tym należy przyjąć, że wobec rodzeństwa „stosuje się regulamin pracowniczy” w celu określenia środka prawnego, z którego ma ono skorzystać, gdy zamierza dochodzić zadośćuczynienia za krzywdę doznaną wskutek śmierci brata lub siostry, będących urzędnikami, za którą to śmierć w jego ocenie instytucja jest odpowiedzialna.
58 Jeżeli chodzi o dokonane przez Komisję odesłanie do pkt 22 wyroku Leussink (zob. pkt 47 powyżej), należy, po pierwsze, zauważyć, że nie dotyczy ono dopuszczalności skargi, lecz co najwyżej jej zasadności. Odesłanie to trzeba zatem odrzucić w kontekście badania dopuszczalności. Po drugie, należy przypomnieć, że jak zauważył Trybunał w wyroku wydanym w ramach szczególnej procedury kontroli (pkt 45), w wyroku Leussink przyznał on, że skarga o odszkodowanie, wniesiona przez członków rodziny urzędnika na podstawie art. 178 traktatu EWG (obecnie art. 268 TFUE), dotycząca zadośćuczynienia za krzywdę, jakiej doznali oni w związku z wypadkiem przy pracy, jakiemu uległ ten urzędnik, mieści się w sporach z zakresu służby publicznej. Jak bowiem Trybunał uściślił w pkt 45 wyroku wydanego w ramach szczególnej procedury kontroli, w pkt 25 wyroku Leussink, dotyczącym kosztów postępowania, Trybunał zastosował art. 70 swego regulaminu postępowania w obowiązującym wówczas brzmieniu, zgodnie z którym koszty poniesione przez instytucje w sprawach dotyczących urzędników pokrywa instytucja zatrudniająca urzędnika, zważywszy na to, że u podstaw rozpatrywanej skargi, chociaż wniesionej na podstawie art. 178 traktatu EWG, leżał stosunek pracy łączący urzędnika z zatrudniającą go instytucją.
59 Jeśli chodzi o dokonane przez Komisję odniesienie do podwójnego odszkodowania, należy zauważyć, że dotyczy ono również wyłącznie istoty sprawy. Ponadto w tym przypadku nie może być mowy o podwójnym odszkodowaniu za tę samą szkodę, ponieważ podnoszona przez brata i siostrę Alessandra Missira krzywda jest ich własną krzywdą i nie pokrywa się z krzywdą innych członków rodziny.
60 Z powodów podanych poniżej należy odrzucić argument Komisji, że art. 73 ust. 2 lit. a) regulaminu pracowniczego jest przepisem, który według stanowiska Trybunału wyrażonego w pkt 34 wyroku wydanego w ramach szczególnej procedury kontroli określa kategorie osób uprawnionych do dochodzenia dodatkowego odszkodowania „w przypadkach, w których instytucja ponosi odpowiedzialność, a świadczenia wypłacane na mocy art. 73 regulaminu pracowniczego nie są wystarczające, aby zapewnić pełne odszkodowanie za poniesioną szkodę”.
61 Okoliczność, że osoby, o których mowa w art. 73 ust. 2 lit. a) regulaminu pracowniczego, a mianowicie małżonek i dzieci zmarłego urzędnika lub, w razie ich braku, jego zstępni lub, w razie ich braku, jego wstępni, mogą dochodzić na podstawie art. 270 TFUE dodatkowego odszkodowania, jeżeli uznają, po pierwsze, że wypłacone świadczenia nie rekompensują całości ich straty, a po drugie, że administracja ponosi odpowiedzialność za poniesioną przez nie szkodę, w żaden sposób nie oznacza, że rodzeństwo, które nie pojawia się na zawartej w art. 73 regulaminu pracowniczego kaskadowej liście i w związku z tym nie jest potencjalnym beneficjentem świadczeń gwarantowanych na mocy tego artykułu, lecz które wymieniono w innych przepisach regulaminu pracowniczego odzwierciedlających istotny związek ze zmarłym urzędnikiem, należy pozbawić proceduralnej możliwości dochodzenia naprawienia własnej szkody na podstawie art. 270 TFUE.
62 Wobec rodzeństwa, jak już wyjaśniono powyżej, „stosuje się regulamin pracowniczy” właśnie ze względu na związek rodzinny ze zmarłym urzędnikiem.
63 Należy zatem oddalić podniesiony przez Komisję zarzut niedopuszczalności skargi wniesionej przez brata i siostrę Alessandra Missira, opierający się na tym, że nie mają oni legitymacji procesowej na podstawie art. 270 TFUE.
64 Wobec tego konieczne jest zbadanie, czy skarżący złożyli wniosek o odszkodowanie w wyznaczonym terminie.
W przedmiocie dopuszczalności skargi z punktu widzenia terminu
65 Komisja podnosi, że skarga jest niedopuszczalna z powodu przedawnienia wniosku o odszkodowanie, który został złożony po upływie rozsądnego terminu. Nic nie stało na przeszkodzie temu, aby A.J.C.M.M. Sintobin oraz brat i siostra Alessandra Missira złożyli wniosek o zadośćuczynienie za krzywdę przynajmniej w 2009 r., w którym wniesiono skargę w sprawie F‑50/09. Czas, który upłynął podczas etapu poprzedzającego wniesienie skargi w sprawie F‑50/09 – jak również w kolejnych etapach postępowania sądowego w tej sprawie, na które składają się wydanie wyroku w pierwszej instancji i późniejsze wniesienie odwołania – umożliwiłby w dużej mierze przedstawienie roszczeń o zadośćuczynienie za krzywdę zgłoszonych później w ramach niniejszej sprawy.
66 W uwagach z dnia 25 lipca 2018 r. skarżący zwracają przede wszystkim uwagę na to, że sama przeszkoda procesowa w postaci przedawnienia została podniesiona przez Komisję po terminie, tj. w dniu 14 lutego 2018 r., czyli po ponad pięciu latach od upływu terminu przewidzianego w art. 78 ust. 1 regulaminu postępowania przed Sądem do spraw Służby Publicznej, obowiązującego w chwili wszczęcia niniejszego postępowania. Ta przeszkoda procesowa jest ich zdaniem w konsekwencji sama niedopuszczalna. Podniesienie przeszkody procesowej po terminie jest tym bardziej bezzasadne ze względu na fakt, że już w dniu 19 grudnia 2012 r., w terminie określonym w art. 78 ust. 1 regulaminu postępowania przed Sądem do spraw Służby Publicznej, Komisja zgłosiła inny zarzut niedopuszczalności odnoszący się do zawisłości sprawy, a wówczas wszystkie informacje były już dostępne. Przedawnienie stanowiłoby przeszkodę procesową, która w odróżnieniu od terminów proceduralnych nie miałaby bezwzględnego charakteru. Nie można się na nie powoływać na którymkolwiek etapie postępowania. Skarżący wnoszą zatem do Sądu o stwierdzenie niedopuszczalności zarzutu przeszkody procesowej podniesionej przez Komisję w dniu 14 lutego 2018 r.
67 Następnie skarżący twierdzą, że żądanie odszkodowanie zostało wysunięte przez matkę, brata i siostrę zmarłego urzędnika w rozsądnym terminie.
68 W odniesieniu do charakteru podniesionej przez Komisję przeszkody procesowej należy przypomnieć, że Trybunał orzekł w ramach sporów dotyczących odpowiedzialności pozaumownej, że przestrzeganie terminu przedawnienia przewidzianego w art. 46 ust. 1 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej nie jest badane z urzędu, lecz powinno zostać podniesione przez stronę (wyroki: z dnia 30 maja 1989 r., Roquette Frères/Komisja, 20/88, EU:C:1989:221, pkt 12; z dnia 8 listopada 2012 r., Evropaïki Dynamiki/Komisja, C‑469/11 P, EU:C:2012:705, pkt 51; z dnia 14 czerwca 2016 r., Marchiani/Parlament, C‑566/14 P, EU:C:2016:437, pkt 94).
69 To orzecznictwo Trybunału stosuje się również, mutatis mutandis, do przedawnienia przypadającego po upływie rozsądnego terminu, w którym, zgodnie z orzecznictwem, należy wystąpić z roszczeniem odszkodowawczym na podstawie regulaminu pracowniczego. Skoro bowiem termin przedawnienia o z góry określonej długości (pięć lat) nie ma bezwzględnego charakteru, ponieważ wpływa na wykonywanie prawa podmiotowego do żądania naprawienia poniesionej szkody i ponieważ pełni funkcję ochrony stron (zob. podobnie wyrok z dnia 8 listopada 2012 r., Evropaïki Dynamiki/Komisja, C‑469/11 P, EU:C:2012:705, pkt 52–54), to tym bardziej odnosi się to do terminu przedawnienia o nieokreślonej z góry długości (rozsądny termin). W obu przypadkach chodzi o to samo przedawnienie prawa podmiotowego do dochodzenia odszkodowania i o tę samą funkcję ochrony stron.
70 W konsekwencji, ponieważ podniesiona przez Komisję przeszkoda procesowa dotycząca niedotrzymania rozsądnego terminu na złożenie wniosku o odszkodowanie nie ma bezwzględnego charakteru, którą to przeszkodę, gdyby miała taki bezwzględny charakter Sąd powinien zbadać z urzędu, należy wpierw zbadać zarzut skarżących, zgodnie z którym sama przeszkoda procesowa została podniesiona z przekroczeniem terminu.
71 Na poparcie swojego sprzeciwu dotyczącego podniesienia przeszkody procesowej po terminie skarżący powołują się na art. 78 ust. 1 regulaminu postępowania przed Sądem do spraw Służby Publicznej w brzmieniu obowiązującym w 2012 r., który jest sformułowany następująco:
„Strona wnosząca o stwierdzenie przez Sąd niedopuszczalności skargi, niewłaściwości sądu lub o rozstrzygnięcie kwestii incydentalnej bez rozpatrywania istoty sprawy, składa wniosek w odrębnym piśmie. Wniosek o stwierdzenie niedopuszczalności składa się w terminie miesiąca od doręczenia skargi”.
72 Należy zauważyć, że wymóg dotyczący terminu określony w tym przepisie dotyczył konkretnej sprawy, w której strona zwróciła się do Sądu do spraw Służby Publicznej o wydanie orzeczenia bez rozpatrywania istoty sprawy. Przepis ten nie zakazywał zatem stronie pozwanej przed Sądem do spraw Służby Publicznej powołania się na ewentualne przekroczenie terminu we wniesieniu skargi jedynie na etapie odpowiedzi na skargę.
73 Ponadto należy zauważyć, że skoro art. 78 regulaminu postępowania przed Sądem do spraw Służby Publicznej miał zastosowanie w sytuacji, w której Komisja, zamiast składać odpowiedź na skargę, na podstawie tego przepisu w 2012 r. przedstawiła odrębnym pismem zarzut niedopuszczalności odnoszący się do zawisłości sporu, to z art. 3 rozporządzenia 2016/1192 wynika, że Sąd kontynuuje rozpoznawanie przekazanych mu spraw z uwzględnieniem stanu, w jakim znajdowały się w dniu 31 sierpnia 2016 r., i zgodnie z jego regulaminem postępowania.
74 W niniejszym wypadku, gdy sprawa F‑132/12 została przekazana Sądowi, postępowanie – które w braku połączenia co do istoty przez Sąd do spraw Służby Publicznej dotyczyło zarzutu zawisłości sporu podniesionego w 2012 r. – pozostało zawieszone do czasu ogłoszenia wyroku wydanego w ramach szczególnej procedury kontroli.
75 W konsekwencji okoliczność, że w dniu 19 grudnia 2012 r. Komisja podniosła w odrębnym piśmie zarzut niedopuszczalności ze względu na zawisłość sporu, nie oznacza w żaden sposób, że nie mogła ona podnieść przed Sądem przeszkody procesowej dotyczącej zgłoszenia roszczenia odszkodowawczego po terminie, na etapie obrony.
76 W niniejszej sprawie Komisja podniosła, że wniosek o odszkodowanie został złożony w lutym 2018 r., kiedy to postępowanie zostało podjęte na nowo. W rozpatrywanych okolicznościach, biorąc pod uwagę specyfikę proceduralną sprawy, a w szczególności kolejne zawieszenia postępowania, podniesienie w lutym 2018 r. zarzutu, że zgłoszenia roszczenia odszkodowawczego przed złożeniem odpowiedzi na skargę dokonano z przekroczeniem terminu, nie jest spóźnione. Ponieważ sprzeciw skarżących w odniesieniu do spóźnionego podniesienia przez Komisję przeszkody procesowej jest bezpodstawne, należy zbadać tę przeszkodę dotyczącą zgłoszenia roszczenia odszkodowawczego z przekroczeniem terminu.
77 Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem do urzędników lub pracowników należy zwrócenie się w rozsądnym terminie do instytucji z jakimkolwiek wnioskiem mającym na celu uzyskanie od Unii odszkodowania z powodu przypisywanej jej szkody, przy czym termin ten biegnie od chwili, kiedy dowiedzieli się oni o sytuacji, na którą się skarżą. Rozsądny charakter terminu należy oceniać w świetle okoliczności każdej sprawy, a w szczególności wagi sporu dla zainteresowanej osoby, złożoności sprawy i zachowania stron (wyrok z dnia 28 lutego 2013 r., Réexamen Arango Jaramillo i in./EBI, C‑334/12 RX-II, EU:C:2013:134, pkt 28; zob. także postanowienie z dnia 25 lutego 2014 r., Marcuccio/Komisja, F‑118/11, EU:F:2014:23, pkt 87 i przytoczone tam orzecznictwo).
78 Chociaż pięcioletni termin przedawnienia dla powództw z tytułu odpowiedzialności pozaumownej przewidziany w art. 46 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej nie ma zastosowania w sporach między Unią a jej pracownikami, to niemniej jednak należy zgodnie z utrwalonym orzecznictwem uwzględnić go jako punkt odniesienia przy ocenie, czy wniosek został złożony w rozsądnym terminie (zob. postanowienie z dnia 25 lutego 2014 r., Marcuccio/Komisja, F‑118/11, EU:F:2014:23, pkt 88 i przytoczone tam orzecznictwo).
79 W tym przypadku roszczenie odszkodowawcze zgłoszono w dniu 17 września 2011 r., czyli pięć lat bez jednego dnia po zabójstwie Alessandra Missira. Ponadto należy zauważyć, że jak wynika zarówno z postępowania poprzedzającego wniesienie skargi w tej sprawie, jak i z wcześniej prowadzonych postępowań od 2009 r., zakończonych wyrokiem wydanym w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania w 2017 r., waga sporu jest znacząca w wymiarze ludzkim, finansowym i prawnym, a złożoność sprawy jest dość wyraźna – a przynajmniej było tak w czasie, gdy w dniu 17 września 2011 r. zgłaszano roszczenie odszkodowawcze. Wreszcie, w przeciwieństwie do tego, co sugeruje Komisja, w kontekście kryterium oceny, czy z roszczeniem odszkodowawczym wystąpiono z przekroczeniem terminu, nie tyle chodzi o to, czy roszczenie mogło zostać zgłoszone wcześniej, czy raczej biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy, roszczenie zostało zgłoszone w rozsądnym terminie. Otóż w świetle wszystkich okoliczności, biorąc pod uwagę złożoność sprawy i wagę sporu, wydaje się, że roszczenie odszkodowawcze spełnia to kryterium. W związku z tym nie może przyjąć, by skarga została wniesiona po terminie.
80 W tych okolicznościach należy oddalić zarzut niedopuszczalności podniesiony przez Komisję.
Co do istoty sprawy
W przedmiocie żądania zadośćuczynienia za krzywdę doznaną przez matkę Alessandra Missira
[…]
87 Należy podobnie jak strony zauważyć, że sytuacja A.J.C.M.M. Sintobin, matki Alessandra Missira, jest identyczna z sytuacją Livia Missira, ojca Alessandra Missira, którego krzywda doznana w wyniku zabójstwa syna była przedmiotem zadośćuczynienia w wysokości 50 000 EUR, przyznanego przez Sąd w wyroku wydanym w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
88 W tych okolicznościach należy, zgodnie z zasadami zastosowanymi przez Sąd w wyroku wydanym w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania (pkt 204, 205) oraz dokonując oceny krzywdy doznanej przez A.J.C.M.M. Sintobin ex æquo et bono, zasądzić od Komisji solidarnie na rzecz tej skarżącej kwotę 50 000 EUR tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną przez nią w wyniku zabójstwa jej syna oraz oddalić jej żądania odszkodowawcze w pozostałym zakresie.
W przedmiocie żądania naprawienia krzywdy doznanej przez brata i siostrę Alessandra Missira
[…]
127 Ustalono, że brat i siostra Alessandra Missira, w przypadku których nie można tak naprawdę kwestionować – ani zresztą nie kwestionowano – tego, że mogli cierpieć psychicznie z powodu śmierci swego brata, powinni proceduralnie wszelkie roszczenia odszkodowawcze w tym zakresie wnosić na podstawie regulaminu pracowniczego, a następnie, w stosownych przypadkach, w drodze skargi na podstawie art. 270 TFUE, nie zaś na podstawie art. 268 TFUE. Gdy już sposób postępowania został określony, powstaje pytanie, czy brat i siostra Alessandra Missira zasadnie domagają się od Komisji odszkodowania za swe cierpienia psychiczne.
128 Komisja zgłasza szereg merytorycznych zastrzeżeń w tej kwestii.
129 Komisja podnosi zasadniczo, że art. 73 regulaminu pracowniczego w świetle wykładni dokonanej w orzecznictwie określa krąg osób, które mogą uzyskać naprawienie szkody poniesionej w wyniku śmierci urzędnika. Małżonek, zstępni i wstępni mogą uzyskać zadośćuczynienie, ponieważ są objęci art. 73 regulaminu pracowniczego. Rodzeństwo, którego nie wymieniono w tym przepisie, nie może.
130 Komisja zauważa, że rola odgrywana przez wspólne dla państw członkowskich zasady prawne w stosowaniu regulaminu pracowniczego polega na wypełnianiu wszelkich luk wynikających z milczenia prawodawcy. Tymczasem w niniejszym przypadku art. 73 regulaminu pracowniczego, tak jak jest stosowany przez orzecznictwo, nie milczy, lecz określa jedynie osoby wymienione w tym przepisie jako uprawnione do zadośćuczynienia za krzywdę w wypadku śmierci urzędnika. Na poparcie swojego stanowiska Komisja powołuje się na wyrok wydany w ramach szczególnej procedury kontroli (pkt 33 i 34).
131 Komisja powołuje się ponadto na pkt 134–136 i 158 wyroku wydanego w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, odwołujące się do wyroku Leussink i [wyroku z dnia 9 września 1999 r. Lucaccioni/Komisja (C‑257/98 P, zwanego dalej „wyrokiem Lucaccioni”)], pkt 191, 194, 195 i 201 wyroku wydanego w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania oraz pkt 22 wyroku Lucaccioni.
132 Komisja wnioskuje z tych odesłań, że orzecznictwo uznaje prawo do odszkodowania w przypadku obrażeń wyłącznie w odniesieniu do zadośćuczynienia za krzywdę „dodatkowego” w stosunku do wypłaconego już przez organ powołujący na podstawie art. 73 regulaminu pracowniczego.
133 W związku z tym według Komisji, ponieważ rodzeństwo zmarłego urzędnika nie należy do kręgu osób, wobec których stosuje się ten przepis, i dlatego nie może domagać się odszkodowania „dodatkowego” – ponieważ nie jest uprawnione do głównego odszkodowania – nie ma prawa do zadośćuczynienia za krzywdę.
134 Przede wszystkim niewłaściwe wydaje się odesłanie do pkt 33 i 34 wyroku wydanego w ramach szczególnej procedury kontroli.
135 Punkty te dotyczą bowiem właściwości rationae personae Sądu do spraw Służby Publicznej do rozpoznawania skarg osób, do których stosuje się regulamin pracowniczy. Trybunał stwierdził, że regulamin pracowniczy stosuje się wobec ojca i dzieci urzędnika. Wywiódł z tego właściwość Sądu do spraw Służby Publicznej. W związku z tym chodziło o określenie właściwego sądu, a nie o rozpatrywaną obecnie kwestię merytoryczną, kto może otrzymać odszkodowanie. Ponadto w pkt 35 wyroku wydanego w ramach szczególnej procedury kontroli Trybunał zauważył, że kwestii merytorycznej, a mianowicie, czy ojciec i dzieci urzędnika rzeczywiście mają prawo do świadczeń gwarantowanych przez regulamin pracowniczy, nie można uwzględnić przy ustalaniu właściwości Sądu do spraw Służby Publicznej. Gdyby było inaczej, orzeczenie w sprawie właściwości wymagałoby zbadania na wstępie zasadności skargi. W związku z tym należy odrzucić odesłanie Komisji do pkt 34 wyroku wydanego w ramach szczególnej procedury kontroli na poparcie jej argumentu, zgodnie z którym art. 73 regulaminu pracowniczego ogranicza liczbę osób uprawnionych do odszkodowania.
136 Odrzucić również należy odniesienia, o których mowa w pkt 131 powyżej, ponieważ żaden z poprzednich wyroków (Leussink, Lucaccioni, Missir Mamachi), na które powołuje się Komisja, nie odnosi się do kwestii rodzeństwa ani nawet o niej nie wspomina. Przytoczone wyroki dotyczyły jedynie wstępnych i zstępnych.
137 Wyrok wydany w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania (pkt 131–136) stanowi, co następuje w odniesieniu do wyroków Leussink i Lucaccioni:
„131. W sprawie, w której wydano wyrok [Leussink], Trybunał został wezwany do wydania rozstrzygnięcia w przedmiocie tego, czy [jak podnosiła Komisja w pkt 10 tego wyroku] ochrona ubezpieczeniowa przed ryzykiem wypadku, przewidziana w art. 73 regulaminu pracowniczego i przepisami prawa, stanowi wyczerpujący system rekompensaty, który w razie wypadku przy pracy wyklucza wszelkie inne żądania odszkodowawcze oparte na ogólnych regulacjach dotyczących odpowiedzialności odszkodowawczej. G. Leussink, jego małżonka i czwórka ich dzieci złożyli bowiem wniosek o uzupełniające zadośćuczynienie, twierdząc, że odszkodowanie przewidziane w art. 73 regulaminu pracowniczego obejmuje jedynie skutki ekonomiczne wypadku, a nie ich krzywdę. Trybunał w pierwszej kolejności stwierdził w pkt 11 tego wyroku, że ochrona ubezpieczeniowa przewidziana w art. 73 regulaminu pracowniczego opiera się na ogólnym systemie ubezpieczenia od wypadków w pracy i poza nią, a prawo do świadczenia jest niezależne od sprawcy wypadku i ponoszonej przez niego odpowiedzialności. Następnie w pkt 13 tego wyroku Trybunał orzekł, że w braku jakichkolwiek wyraźnych przepisów dotyczących dodatkowych wniosków wobec instytucji nie można na tym braku oprzeć argumentu w celu wykluczenia prawa urzędnika i jego następców prawnych do żądania dodatkowego odszkodowania, jeżeli instytucja jest odpowiedzialna za wypadek według ogólnych regulacji dotyczących odpowiedzialności odszkodowawczej, a świadczenia systemu regulaminu pracowniczego nie są wystarczające do zapewnienia całkowitego naprawienia poniesionej szkody. […]
133. Co się tyczy wyroku [Lucaccioni], Trybunał potwierdził w pkt 23 [tego wyroku], że przy ustaleniu rozmiarów szkody podlegającej naprawieniu w ramach skargi o odszkodowanie wniesionej przez urzędnika na podstawie wadliwego zachowania powodującego powstanie odpowiedzialności instytucji pracodawcy sąd Unii powinien uwzględnić świadczenia otrzymane na podstawie art. 73 regulaminu pracowniczego w następstwie wypadku lub choroby zawodowej.
134. Tak więc wyroki [Leussink i Lucaccioni] wyjaśniły związek między świadczeniami otrzymanymi na podstawie art. 73 regulaminu pracowniczego w następstwie wypadku lub choroby zawodowej a systemem rekompensaty na podstawie ogólnych regulacji dotyczących odpowiedzialności odszkodowawczej.
135. W pierwszej kolejności – system przewidziany w art. 73 regulaminu pracowniczego i ogólne regulacje dotyczące odpowiedzialności odszkodowawczej mają charakter komplementarny, tak więc można złożyć wniosek o dodatkowe odszkodowanie, w przypadku gdy instytucja ponosi odpowiedzialność za wypadek na podstawie ogólnych regulacji dotyczących odpowiedzialności odszkodowawczej i gdy świadczenia wypłacone na podstawie art. 73 regulaminu pracowniczego nie są wystarczające do całkowitego naprawienia poniesionej szkody (wyrok [Leussink], pkt 13).
136. W drugiej kolejności – zgodnie z tą zasadą w orzecznictwie zostało również wyjaśnione, że świadczenia otrzymane na podstawie art. 73 regulaminu pracowniczego w następstwie wypadku lub choroby zawodowej powinny zostać wzięte pod uwagę przy ustaleniu rozmiarów szkody podlegającej naprawieniu w ramach skargi o odszkodowanie wniesionej przez urzędnika na podstawie wadliwego zachowania powodującego powstanie odpowiedzialności instytucji pracodawcy. Gdyby tak bowiem nie było, doszłoby do podwójnego odszkodowania (zob. wyrok [Lucaccioni])”.
138 Z powyższego wynika, że celem wyroków Leussink i Lucaccioni nie było rozstrzygnięcie kwestii wniosku złożonego przez rodzeństwo, które nie było rozpatrywane w tych sprawach, lecz jedynie rozstrzygnięcie w sprawie wniosku o odszkodowanie złożonego przez urzędnika, jego małżonka i dzieci oraz w sprawie związku między takim wnioskiem a już wypłaconym ryczałtowym odszkodowaniem, o którym mowa w art. 73 regulaminu pracowniczego. W tym to właśnie ograniczonym kontekście należy rozumieć odniesienie Trybunału do „komplementarności” roszczenia odszkodowawczego w stosunku do świadczeń ubezpieczeniowych przewidzianych w art. 73 regulaminu pracowniczego.
139 Z powyższych wyroków nie można zatem wywnioskować, że brat lub siostra nie mogliby zasadnie powoływać się na podlegającą odszkodowaniu krzywdę. Z definicji, ponieważ rodzeństwo nie pojawia się na kaskadowej liście w art. 73 regulaminu pracowniczego, a zatem nie może niczego otrzymać na mocy tego przepisu, jego roszczenie odszkodowawcze nie może mieć charakteru uzupełniającego, lecz pojedyncze. Omawiane wyroki nie rozstrzygają o możliwości złożenia takiego wniosku, który nie był przedmiotem sporu w tych sprawach.
140 Przyjęcie, jak utrzymuje Komisja, że instytucje, sporządzając listę osób uprawnionych do otrzymywania świadczeń ubezpieczeniowych w razie śmierci urzędnika w wypadku, zamierzały ograniczyć krąg osób, wobec których uznały się, w stosownych przypadkach, za zobowiązane do ponoszenia odpowiedzialności finansowej za wszelkie wadliwe zachowanie, stanowi konstrukcję, której nie można wywnioskować na podstawie wyroków Leussink i Lucaccioni.
141 Należy następnie zbadać pkt 157 i 158 wyroku wydanego w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, w których Sąd stwierdza, co następuje:
„157. W [odniesieniu do żądań zadośćuczynienia za krzywdę doznaną przez czwórkę dzieci Alessandra Missira i jego ojca] z wyroku sądu pierwszej instancji […] wynika, że Komisja podniosła […] bezwzględną przeszkodę procesową […] dotyczącą zasadniczo okoliczności, że […] art. 73 regulaminu pracowniczego wykluczył możliwość wystąpienia przez czwórkę dzieci [Alessandra Missira] i [przez] Livia Missira z żądaniem zadośćuczynienia za krzywdę. Komisja argumentowała bowiem […], że na podstawie [art. 73 regulaminu pracowniczego] czwórka dzieci Alessandra Missira Mamachiego nie miała prawa dochodzić zadośćuczynienia za krzywdę i […] że Livio Missir Mamachi nie należy do grupy następców prawnych, o których mowa w tym artykule.
158. Bezwzględnych przesłanek procesowych podniesionych przeciwko roszczeniom o zadośćuczynienie za krzywdę doznaną przez Livia Missira i czwórkę dzieci Alessandra Missira nie można uwzględnić. Wystarczy bowiem, po pierwsze, stwierdzić, że w pkt 34 wyroku wydanego w ramach szczególnej procedury kontroli Trybunał orzekł, iż art. 73 ust. 2 lit. a) regulaminu pracowniczego wyraźnie określał »zstępnych« i »wstępnych« urzędnika jako osoby mogące otrzymać świadczenie w wypadku jego śmierci i że w konsekwencji zarówno Livio Missir, jak i czworo dzieci Alessandra Missira było objętych tym przepisem. Po drugie, należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem system przewidziany w art. 73 regulaminu pracowniczego i system prawa powszechnego mają charakter uzupełniający, w związku z czym możliwe jest wniesienie wniosku o uzupełniające odszkodowanie, jeżeli instytucja ponosi odpowiedzialność, a świadczenia wypłacane na podstawie art. 73 regulaminu pracowniczego nie są wystarczające dla zapewnienia pełnego naprawienia poniesionej szkody ([wyroki: Leussink], pkt 13; [Lucaccioni], pkt 22). Dlatego też, w świetle powyższych rozważań, członkowie rodziny urzędnika, o których mowa w art. 73 regulaminu pracowniczego, są uprawnieni do wniesienia uzupełniającego powództwa, jeżeli uznają, że świadczenia na podstawie regulaminu pracowniczego nie są wystarczające do zapewnienia pełnego naprawienia ich szkody”.
142 Również w tym przypadku sąd Unii miał konkretnie do uwzględnienia tylko ojca i dzieci urzędnika. Właśnie w odniesieniu do wyroków Leussink i Lucaccioni sąd ten przypomniał o możliwości uzupełniającego odszkodowania w przypadku odpowiedzialności administracyjnej i gdy świadczenia ubezpieczeniowe są niewystarczające, aby zapewnić pełne naprawienie szkody poniesionej przez te osoby. Wobec rozpatrywanych „członków rodziny” „stosował się art. 73 regulaminu pracowniczego”. Wyrok wydany w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania nie określa niczego w odniesieniu do członków rodziny nieobjętych art. 73 regulaminu pracowniczego, co nie było przedmiotem postępowania przed Trybunałem, i w związku z tym nie pozwala na rozwinięcie ustaleń poczynionych w pkt 140 powyżej.
143 W odniesieniu do pkt 194 wyroku wydanego w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, co do którego Komisja stwierdza, że Sąd wyraźnie przypomniał tam istnienie ogólnej zasady przewidującej możliwość naprawienia krzywdy, jeżeli nie jest ona objęta w całości lub w części systemem gwarantującym automatyczne wypłacanie świadczeń, należy zauważyć, że punkt ten nie określa rozwiązania mającego zastosowanie w przypadku osoby nieobjętej takim systemem, jak w tym przypadku rodzeństwo. W punkcie tym Sąd ograniczył się bowiem do stwierdzenia, że „z prawa państw członkowskich wynika wspólna zasada ogólna, zgodnie z którą w okolicznościach podobnych do okoliczności [sprawy T‑401/11 P RENV RX] istnienie systemu gwarantującego automatyczną wypłatę świadczeń spadkobiercom zmarłego urzędnika nie stoi na przeszkodzie temu, aby spadkobiercy ci, jeżeli uważają, że szkody poniesione przez nich nie zostały naprawione za pośrednictwem tego systemu lub zostały naprawione w niepełnym wymiarze, dochodzili również zadośćuczynienia za poniesioną krzywdę w drodze postępowania przed sądem krajowym”.
144 W odniesieniu do pkt 195 wyroku wydanego w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, w którym Sąd stwierdził istnienie ogólnej zasady wspólnej dla praw państw członkowskich, zgodnie z którą doznana krzywda nie może być naprawiona podwójnie, należy zauważyć, podobnie jak skarżący, że w niniejszej sprawie nie ma mowy o podwójnym zadośćuczynieniu za tę samą krzywdę, ponieważ krzywda, na którą powołują się brat i siostra Alessandra Missira, jest ich własną krzywdą i nie jest objęta świadczeniami przewidzianymi w art. 73 regulaminu pracowniczego.
145 Z powyższych rozważań wynika, że wbrew temu, co utrzymuje Komisja, nie można przyjąć, że art. 73 regulaminu pracowniczego, w świetle dokonanej w orzecznictwie wykładni, stoi na przeszkodzie temu, by rodzeństwo urzędnika, który zmarł z powodu uchybienia Unii, uzyskało w stosownych przypadkach zadośćuczynienie za własną krzywdę, której doznało w wyniku tej śmierci.
146 W nieokreślonym stanie tej kwestii w prawie Unii należy zauważyć, że z przepisów prawnych państw członkowskich wynika wspólna zasada ogólna, zgodnie z którą w okolicznościach podobnych do okoliczności niniejszej sprawy sąd krajowy uznaje prawo rodzeństwa zmarłego pracownika do dochodzenia, w stosownych przypadkach, zadośćuczynienia za krzywdę doznaną w wyniku tej śmierci.
147 W tych okolicznościach należy nie tylko stwierdzić, że Komisja niesłusznie utrzymuje, iż art. 73 regulaminu pracowniczego w wykładni nadanej mu przez orzecznictwo stoi na przeszkodzie temu, by rodzeństwo zmarłego urzędnika mogło uzyskać zadośćuczynienie za krzywdę doznaną w wyniku tej śmierci, lecz również, że z ogólnych zasad wspólnych dla praw państw członkowskich wynika, że rodzeństwo osoby, której śmierć została spowodowana przez osobę trzecią może, w odpowiednim przypadku, uzyskać od niej zadośćuczynienie za doznaną krzywdę.
148 W odniesieniu do przesłanek takiego zadośćuczynienia skarżący podnoszą zasadniczo, że ustalenia poczynione już przez Sąd w wyroku wydanym w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania na temat winy, związku przyczynowego i krzywdy w dużej mierze odnoszą się do roszczeń brata i siostry zmarłego urzędnika oraz że w niniejszej sprawie nie występuje kwestia podwójnego odszkodowania.
149 Komisja nie zgadza się ze stanowiskiem skarżących. W odniesieniu do związku przyczynowego między naruszeniem obowiązku ochrony urzędnika a szkodą, biorąc pod uwagę, że rodzeństwo nie znajduje się w takiej samej sytuacji w stosunku do zmarłego jak wstępni i zstępni, należy jej zdaniem przedkładać teorię adekwatnego związku przyczynowego nad teorię równoważności warunków. Tymczasem skarżący nie wykazali adekwatnego związku przyczynowego.
150 W każdym razie, nawet gdyby zastosowano teorię równoważności warunków, pozostaje faktem, że podnoszona krzywda byłaby wystarczająco „daleka” od zawinionego działania popełnionego w celu wykluczenia jakiegokolwiek odszkodowania. Byłaby to szkoda pośrednia, którą nie można obciążyć Komisji jako natychmiastową i bezpośrednią konsekwencją naruszenia szczególnego obowiązku ochrony urzędnika.
151 Ponadto nie można przyjąć, że istnieje ogólna zasada wspólna dla porządków prawnych państw członkowskich, która ustanowiłaby istnienie domniemania krzywdy w przypadku śmierci brata lub siostry.
152 Skarżący odrzucają stanowisko Komisji, stwierdzając, że związek między teoriami adekwatnego związku przyczynowego i równoważności przesłanek miał znaczenie jedynie dla ustalenia odpowiedzialności Komisji za śmierć Alessandra Missira, co nie jest już przedmiotem niniejszej sprawy, nie zaś dla ustalenia związku między tą śmiercią a doznaną przez krewnych zmarłego urzędnika w wyniku tej śmierci krzywdą, która została uznana za wyrządzoną in re ipsa.
153 Należy zauważyć, że analiza rozumowania sądu Unii w wyroku wydanym w pierwszej instancji i w wyroku wydanym w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania potwierdza co do zasady stanowisko skarżących.
154 Należy przypomnieć, że w wyroku wydanym w pierwszej instancji Sąd do spraw Służby Publicznej orzekł, że przez swoje zawinione uchybienia obowiązkowi zapewnienia ochrony Alessandrowi Missirowi Komisja dopuściła się wadliwego zachowania prowadzącego do powstania jej odpowiedzialności (wyroki: wydany w pierwszej instancji, pkt 176; wydany w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, pkt 9).
155 Sąd do spraw Służby Publicznej stwierdził, że związek przyczynowy między tym wadliwym zachowaniem a zabójstwem urzędnika został wykazany (wyrok w pierwszej instancji, pkt 182–190). Komisja nie wniosła odwołania od wyroku wydanego w pierwszej instancji. Sąd w wyroku wydanym w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania (pkt 63 zdanie szóste) również stwierdził, że Komisja nie zakwestionowała oceny Sądu do spraw Służby Publicznej w tym zakresie.
156 Tymczasem, jak słusznie zauważają skarżący, debata na temat związku pomiędzy teorią równoważności przesłanek i adekwatnego związku przyczynowego (wyrok pierwszej instancji, pkt 178–190; wyrok wydany w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, pkt 63 zdanie trzecie, pkt 64–95) była prowadzona wyłącznie w celu ustalenia, czy Komisję, która oczywiście nie była sprawcą zabójstwa, można jednak było uznać za odpowiedzialną, inaczej mówiąc, czy można przyjąć, iż uchybienie Komisji spowodowało śmierć Alessandra Missira. Jeśli nie, Komisja nie byłaby za nic odpowiedzialna. Jeżeli tak, to, jak twierdzi sąd Unii, była ona przynajmniej częściowo odpowiedzialna za tę śmierć.
157 Po ustaleniu tego związku przyczynowego przez Sąd do spraw Służby Publicznej – na podstawie teorii równoważności przesłanek i bez popełnienia błędu co do prawa, jak wyraźnie wskazał Sąd w pkt 79 i 80 wyroku wydanego w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania – Sąd do spraw Służby Publicznej orzekł, że nie ustalił jeszcze, jaki jest udział zabójcy w odpowiedzialności za szkodę (wyroki: wydany w pierwszej instancji, pkt 191; wydany w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, pkt 9).
158 W tym kontekście Sąd do spraw Służby Publicznej uznał, że Komisja powinna zostać pociągnięta do odpowiedzialności za 40% poniesionej szkody (wyroki: wydany w pierwszej instancji, pkt 197; wydany w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, pkt 10).
159 To rozstrzygnięcie w przedmiocie podziału odpowiedzialności zostało zakwestionowane w odwołaniu przez skarżących, którzy domagali się uznania Komisji za odpowiedzialną solidarnie z zabójcą, i zostało uchylone przez Sąd, który uwzględnił odwołanie w tym zakresie i uznał odpowiedzialność solidarną Komisji (zatem w odniesieniu do 100% szkody) (wyrok wydany w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, pkt 96–119).
160 Sąd podtrzymał tę odpowiedzialność solidarną Komisji na podstawie ogólnej zasady wspólnej państwom członkowskim, zgodnie z którą w okolicznościach podobnych do okoliczności niniejszej sprawy sąd krajowy stwierdza odpowiedzialność solidarną współsprawców danej szkody, uznając, że słuszne jest, aby poszkodowany nie musiał, po pierwsze, ustalać części szkody, za którą każdy współsprawca jest odpowiedzialny, a po drugie, ponosić ryzyka, że pozwany współsprawca okaże się niewypłacalny (wyrok wydany w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, pkt 118).
161 Należy w pierwszej kolejności zauważyć, że nie podważa się odpowiedzialności Komisji za zabójstwo, która została stwierdzona prawomocnym wyrokiem (zob. pkt 155 powyżej), a w drugiej kolejności, że zasada odpowiedzialności solidarnej Komisji za szkody wynikające z tego zabójstwa w żaden sposób nie jest podważana ani zresztą nie może racjonalnie być podważana.
162 W tych okolicznościach należy odrzucić zarzut Komisji […], zgodnie z którym należy przedkładać adekwatny związek przyczynowy nad równoważnością przesłanek, ponieważ ostateczne ustalenie przez sąd Unii związku przyczynowego między winą Komisji a zabójstwem Alessandra Missira znajduje w tym przypadku w pełni zastosowanie.
163 Jedyny element odróżniający w niniejszej sprawie w odniesieniu do sprawy F‑50/09 wynika w dalszej kolejności z faktu, że skarżący nie są dziećmi ani rodzicami zmarłego urzędnika, lecz jego rodzeństwem.
164 Tymczasem ustalono już, że art. 73 regulaminu pracowniczego w świetle wykładni nadanej mu przez orzecznictwo nie stanowi istotnego ograniczenia pozbawiającego rodzeństwo możliwości uzyskania odszkodowania (zob. pkt 145 powyżej) i że w braku określenia tej kwestii w prawie Unii z ogólnych zasad wspólnych dla państw członkowskich wynika prawo rodzeństwa do dochodzenia, w stosownym przypadku, naprawienia krzywdy w związku z utratą brata (zob. pkt 146 powyżej).
165 Z tych samych powodów należy odrzucić argumenty Komisji […], zgodnie z którymi krzywda doznana przez rodzeństwo jest zbyt oddalona lub stanowi jedynie następstwo, którego nie można naprawić. Okoliczność, że krzywda rodzeństwa stanowi, podobnie jak krzywda rodziców i dzieci zmarłego, krzywdę nie wprost – lub pośrednią – w odniesieniu do bezpośredniej krzywdy doznanej przez zmarłego urzędnika, a mianowicie utraty życia, nie umniejsza faktu, że przyjmuje się, iż taka krzywda jest możliwa do naprawienia zgodnie z ogólnymi zasadami wspólnymi dla państw członkowskich.
166 Powyższego ustalenia nie podważa argumentacja Komisji dotycząca zakresu stosowania pkt 198 wyroku wydanego w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania […], ponieważ, jak już wskazano, Sąd w wyroku wydanym w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania nie rozpatrywał kwestii zadośćuczynienia za krzywdę doznaną przez rodzeństwo.
167 W odniesieniu do uwag Komisji, zgodnie z którymi nie można przyjąć, że istnieje ogólna zasada uznawana przez państwa członkowskie, która ustanowiłaby domniemanie krzywdy w przypadku śmierci brata lub siostry […], wystarczy stwierdzić, że skarżący nie ograniczyli się do powołania na istnienie domniemania krzywdy po stronie rodzeństwa, lecz przedstawili szczególne względy w celu ustalenia rzeczywistego wystąpienia i intensywności krzywdy w odniesieniu do brata i siostry Alessandra Missira.
168 Tym samym skarżący powołali się na szczególnie tragiczne okoliczności śmierci Alessandra Missira i wielkie obawy rodziny o przyszłość dzieci (s.7 akapit ostatni wniosku z dnia 17 września 2011 r. i s. 9 akapit drugi uprzedniego zażalenia administracyjnego) oraz powołali się w tym zakresie na „niesprawiedliwy ból i cierpienie wynikające z utraty brata w tak tragicznych i okropnych okolicznościach”, a także odwołali się do wyjątkowych okoliczności oraz szczególnie przerażającego i tragicznego charakteru sprawy.
169 Poza tymi względami, które rzeczywiście mogą powodować niezwykle intensywne emocjonalne cierpienia rodzeństwa zmarłego urzędnika, skarżący nie dostarczyli dowodów na istnienie emocjonalnych więzi między urzędnikiem a jego rodzeństwem, które wykraczałyby poza zwyczajowe więzi uczuciowe między dorosłym rodzeństwem prowadzącym samodzielne życie.
170 Jeżeli chodzi o dowody przedstawione przez skarżących na etapie repliki dotyczące leczenia psychologicznego i psychiatrycznego brata i siostry Alessandra Missira, należy je odrzucić na podstawie art. 85 § 2 regulaminu postępowania jako przedstawione po terminie.
171 Jeśli chodzi o określenie wysokości zadośćuczynienia za krzywdę, należy przypomnieć, że zadaniem sądu Unii jest ustalenie kwoty ex æquo et bono (zob. podobnie wyrok z dnia 5 czerwca 1980 r., Oberthür/Komisja, 24/79, EU:C:1980:145, pkt 15) i przedstawienie uwzględnionych w tym celu kryteriów (zob. podobnie wyroki: z dnia 14 maja 1998 r., Rada/de Nil i Impens, C‑259/96 P, EU:C:1998:224, pkt 32, 33; Lucaccioni, pkt 35; z dnia 6 czerwca 2006 r., Girardot/Komisja, T‑10/02, EU:T:2006:148, pkt 51).
172 Biorąc pod uwagę okoliczności faktyczne sprawy, a w szczególności szczególnie tragiczne okoliczności śmierci Alessandra Missira, opisane w pkt 2 wyroku wydanego w wyniku przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, okoliczności wymienione w pkt 168 powyżej, niekwestionowane istnienie związków emocjonalnych o zwyczajowej intensywności między dorosłym rodzeństwem prowadzącym samodzielne życie oraz w świetle zasad wywiedzionych w pkt 146, 147 i 164 powyżej, należy zobowiązać solidarnie Komisję do zapłaty na rzecz brata i siostry Alessandra Missira, tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną w wyniku jego śmierci, kwoty, oszacowanej ex æquo et bono, po 10 000 EUR.
[…]
Wniosek
181 Z wszystkich powyższych rozważań wynika, że należy zobowiązać Komisję solidarnie do zapłaty, tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną w wyniku śmierci Alessandra Missira, kwoty 50 000 EUR na rzecz matki zmarłego urzędnika, A.J.C.M.M. Sintobin, oraz kwoty po 10 000 EUR na rzecz brata i siostry zmarłego urzędnika, Stefana Missira i Marii Letizii Missir, wraz z odsetkami, a także należy oddalić skargę w pozostałym zakresie.
W przedmiocie kosztów
[…]
Z powyższych względów
SĄD (ósma izba)
orzeka, co następuje:
1) Postępowanie w przedmiocie wniosków o zasądzenie od Komisji Europejskiej, tytułem zadośćuczynienia za krzywdę, kwoty 463 050 EUR każdemu następcy prawnemu Alessandra Missira Mamachiego di Lusignana, kwoty 574 000 EUR tym samym następcom prawnym oraz kwoty 308 700 EUR następcom prawnym Livia Missira Mamachiego di Lusignana zostaje umorzone.
2) Komisja zostaje zobowiązana in solidum do zapłaty kwoty 50 000 EUR na rzecz Anne Jeanne Cécile Magdaleny Marii Sintobin z tytułu doznanej przez nią krzywdy.
3) Komisja zostaje zobowiązana in solidum do zapłaty kwoty 10 000 EUR na rzecz Marii Letizii Missir Mamachi di Lusignano z tytułu doznanej przez nią krzywdy.
4) Komisja zostaje zobowiązana in solidum do zapłaty kwoty 10 000 EUR na rzecz Stefana Missira Mamachiego di Lusignana z tytułu doznanej przez niego krzywdy.
5) Zadośćuczynienie, o którym mowa w pkt 2–4 niniejszej sentencji, zostanie powiększone o odsetki za zwłokę, od dnia ogłoszenia niniejszego wyroku do dnia pełnej spłaty, według stopy określonej przez Europejski Bank Centralny (EBC) dla jego podstawowych operacji refinansujących, powiększonej o dwa punkty procentowe.
6) W pozostałym zakresie skarga zostaje oddalona.
7) Komisja zostaje obciążona kosztami postępowania.
Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 20 listopada 2019 r.
Podpisy