Υπόθεση T-502/16
(Δημοσίευση αποσπασμάτων)
Stefano Missir Mamachi di Lusignano,
ως κληρονόμος του Livio Missir Mamachi di Lusignano κ.λπ.
κατά
Ευρωπαϊκής Επιτροπής
Απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου (όγδοο τμήμα) της 20ής Νοεμβρίου 2019
«Υπαλληλική υπόθεση – Υπάλληλοι της Ένωσης – Δολοφονία υπαλλήλου και της συζύγου του – Υποχρέωση εγγυήσεως της ασφάλειας του προσωπικού της Ένωσης – Ευθύνη θεσμικού οργάνου για την ψυχική οδύνη όσων έλκουν δικαιώματα από θανόντα υπάλληλο – Μητέρα, αδελφός και αδελφή του υπαλλήλου – Αγωγή αποζημιώσεως – Παραδεκτό – Ενεργητική νομιμοποίηση βάσει του άρθρου 270 ΣΛΕΕ – Πρόσωπο που υπόκειται στον Κανονισμό Υπηρεσιακής Καταστάσεως – Εύλογη προθεσμία»
1. Υπαλληλικές προσφυγές – Αγωγή αποζημιώσεως – Αίτημα περί ακυρώσεως της προ της ασκήσεως της αγωγής αποφάσεως με την οποία είχε απορριφθεί το αίτημα αποζημιώσεως – Αίτημα το οποίο δεν είναι αυτοτελές σε σχέση με το αίτημα αποζημιώσεως
(Κανονισμός Υπηρεσιακής Καταστάσεως των υπαλλήλων, άρθρο 91)
(βλ. σκέψη 29)
2. Υπαλληλικές προσφυγές – Ενεργητική νομιμοποίηση – Πρόσωπα που υπόκεινται στον ΚΥΚ – Έννοια – Αγωγή αποζημιώσεως ασκηθείσα από τα αδέλφια θανόντος υπαλλήλου – Παραδεκτό – Προϋποθέσεις
(Άρθρο 270 ΣΛΕΕ· Οργανισμός του Δικαστηρίου, παράρτημα I, άρθρο 1· Κανονισμός Υπηρεσιακής Καταστάσεως των υπαλλήλων, άρθρα 40, 42β, 55α, 73, 90 και 91)
(βλ. σκέψεις 42, 50-57)
3. Υπαλληλικές προσφυγές – Αίτημα αποζημιώσεως απευθυνόμενο σε θεσμικό όργανο – Προθεσμία παραγραφής – Παραγραφή η οποία δεν αποτελεί λόγο απαραδέκτου δημοσίας τάξεως
(Άρθρο 340, εδ. 2, ΣΛΕΕ· Οργανισμός του Δικαστηρίου, άρθρο 46 § 1· Κανονισμός Υπηρεσιακής Καταστάσεως των υπαλλήλων, άρθρο 90 § 1)
(βλ. σκέψεις 68, 69)
4. Υπαλληλικές προσφυγές – Προθεσμίες – Αίτημα αποζημιώσεως απευθυνόμενο σε θεσμικό όργανο – Τήρηση εύλογης προθεσμίας – Κριτήρια εκτιμήσεως
(Οργανισμός του Δικαστηρίου, άρθρο 46· Κανονισμός Υπηρεσιακής Καταστάσεως των υπαλλήλων, άρθρο 90)
(βλ. σκέψεις 77-79)
5. Εξωσυμβατική ευθύνη – Ζημία – Ζημία δεκτική αποζημιώσεως – Ψυχική οδύνη λόγω του θανάτου οικείου προσώπου – Περιλαμβάνεται – Εκτίμηση ex æquo et bono
(Άρθρο 340, εδ. 2, ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 146, 147, 167, 168, 171, 172)
Σύνοψη
Τα αδέλφια δολοφονηθέντος υπαλλήλου της Ευρωπαϊκής Ένωσης δικαιούνται χρηματική ικανοποίηση λόγω ψυχικής οδύνης ως «πρόσωπα που υπόκεινται στον Κανονισμό Υπηρεσιακής Καταστάσεως των υπαλλήλων»
Με την απόφαση Missir Mamachi di Lusignano κ.λπ. κατά Επιτροπής (T-502/16, EU:T:2019:795), η οποία εκδόθηκε στις 20 Νοεμβρίου 2019, το Γενικό Δικαστήριο δέχθηκε την αγωγή αποζημιώσεως που είχαν ασκήσει η μητέρα, ο αδελφός και η αδελφή του Alessandro Missir Mamachi di Lusignano (στο εξής: ενάγοντες), υπαλλήλου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ο οποίος δολοφονήθηκε στο Ραμπάτ (Μαρόκο).
Ο Alessandro Missir Mamachi di Lusignano (στο εξής: Alessandro Missir ή ο θανών υπάλληλος) δολοφονήθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 2006 μαζί με τη σύζυγό του στο Ραμπάτ (Μαρόκο), όπου επρόκειτο να αναλάβει καθήκοντα πολιτικού και διπλωματικού συμβούλου στην αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η δολοφονία διαπράχθηκε σε επιπλωμένη οικία την οποία είχε μισθώσει η εν λόγω αντιπροσωπεία για τον Alessandro Missir, τη σύζυγό του και τα τέσσερα τέκνα τους. Η αγωγή ασκήθηκε από τους ενάγοντες στην υπόθεση αυτή σε συνέχεια της αποφάσεως του Γενικού Δικαστηρίου της 7ης Δεκεμβρίου 2017, Missir Mamachi di Lusignano κ.λπ. κατά Επιτροπής (T-401/11 P RENV RX, EU:T:2017:874), με την οποία το Γενικό Δικαστήριο αποφάνθηκε επί του αιτήματος αποζημιώσεως που είχαν υποβάλει ο πατέρας και τα τέκνα του θανόντος υπαλλήλου. Με τις παρατηρήσεις τους, οι ενάγοντες υποστήριξαν ότι οι αποφάσεις που είχαν ήδη εκδοθεί είχαν μεν επιδικάσει αποζημίωση για ορισμένες ζημίες, πλην όμως έπρεπε να εξεταστούν και κάποιες άλλες ζημίες στο πλαίσιο της υπό κρίση αγωγής, δηλαδή οι μη περιουσιακές ζημίες τις οποίες είχαν υποστεί η μητέρα, ο αδελφός και η αδελφή του θανόντος υπαλλήλου. Η Επιτροπή αντέτεινε ότι, όσον αφορά την ψυχική οδύνη που διατείνεται ότι υπέστη η μητέρα του θανόντος υπαλλήλου, το αίτημα χρηματικής ικανοποιήσεως ήταν απαράδεκτο διότι είχε υποβληθεί εκπρόθεσμα. Όσον αφορά την ψυχική οδύνη που υποστηρίζουν ότι υπέστησαν ο αδελφός και η αδελφή του Alessandro Missir, η Επιτροπή αντέτεινε ότι, πέραν του ότι το αίτημά τους ήταν εκπρόθεσμο, οι ενάγοντες αυτοί δεν μπορούσαν να θεωρηθούν ως πρόσωπα που υπόκεινται στον Κανονισμό Υπηρεσιακής Καταστάσεως των υπαλλήλων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στο εξής: ΚΥΚ).
Συναφώς, το Γενικό Δικαστήριο κλήθηκε να αποφανθεί, πρώτον, επί της ενεργητικής νομιμοποιήσεως των αδελφών θανόντος υπαλλήλου προς άσκηση αγωγής αποζημιώσεως βάσει του άρθρου 270 ΣΛΕΕ. Το Γενικό Δικαστήριο επισήμανε ότι το κριτήριο βάσει του οποίου κρίνεται εάν μπορεί να ασκηθεί αγωγή βάσει του άρθρου αυτού έγκειται στην ιδιότητα του «προσώπου που υπόκειται στον [ΚΥΚ]» (άρθρο 91, παράγραφος 1, του ΚΥΚ). Το άρθρο 73 του ΚΥΚ προβλέπει, σε περίπτωση θανάτου του ασφαλισμένου υπαλλήλου, την καταβολή των εξασφαλισμένων παροχών στον/στη σύζυγο και στα τέκνα του υπαλλήλου, εφόσον υπάρχουν, ελλείψει αυτών στους άλλους κατιόντες του υπαλλήλου, ελλείψει άλλων κατιόντων στους ανιόντες του υπαλλήλου, ελλείψει δε ανιόντων στο θεσμικό όργανο. Δεδομένου ότι το άρθρο αυτό δεν μνημονεύει τους συγγενείς σε πλάγια γραμμή, η Επιτροπή υποστήριξε ότι οι συγγενείς αυτοί δεν έχουν δικαίωμα αποκαταστάσεως της ζημίας που υπέστησαν. Προσέθεσε δε ότι, μολονότι οι συγγενείς σε πλάγια γραμμή μνημονεύονται στα άρθρα 40, 42α και 55β του ΚΥΚ, τούτο είναι άνευ σημασίας εν προκειμένω, διότι τα εν λόγω άρθρα δεν εφαρμόζονται στην περίπτωση υπαλλήλου που χάνει τη ζωή του λόγω παραβάσεως, εκ μέρους του θεσμικού οργάνου, του καθήκοντός του προστασίας. Το Γενικό Δικαστήριο επισήμανε ότι το κριτήριο του «προσώπου που υπόκειται στον [ΚΥΚ]» δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι πληρούται απλώς και μόνον λόγω του ότι ο ενάγων καλύπτεται από οιαδήποτε διάταξη του ΚΥΚ. Ο ενάγων πρέπει να καλύπτεται από διάταξη η οποία είτε αντανακλά την υφιστάμενη σχέση μεταξύ του ενάγοντος και της πράξεως που αυτός προσβάλλει, είτε αντανακλά την υφιστάμενη σχέση μεταξύ του ενάγοντος και του υπαλλήλου ο οποίος φέρεται να έχει υποστεί ο ίδιος ζημία από την προσβολή των συμφερόντων του. Το Γενικό Δικαστήριο διαπίστωσε ότι αυτό ακριβώς ισχύει όχι μόνο στην περίπτωση των ανιόντων, των κατιόντων και του/της συζύγου του υπαλλήλου, αλλά και στην περίπτωση των αδελφών του. Πράγματι, τα πρόσωπα αυτά υπόκεινται «στον [ΚΥΚ]», είτε πρόκειται για το άρθρο 73 είτε για τα άρθρα 40, 42β και 55α του εν λόγω κανονισμού, επειδή ακριβώς ο νομοθέτης θέλησε να λάβει υπόψη, με συγκεκριμένες διατάξεις του ΚΥΚ, τη σχέση εγγύτητας που τους συνδέει με τον υπάλληλο. Επομένως, τα αδέλφια πρέπει να θεωρηθούν ότι «υπόκεινται στον [ΚΥΚ]» για τον καθορισμό της νομικής οδού που πρέπει να ακολουθήσουν, εφόσον σκοπεύουν να ζητήσουν χρηματική ικανοποίηση λόγω της ψυχικής οδύνης που υπέστησαν από τον θάνατο του υπαλλήλου αδελφού ή της υπαλλήλου αδελφής τους, για τον οποίο ευθύνεται, κατά την άποψή τους, το θεσμικό όργανο.
Δεύτερον, το Γενικό Δικαστήριο κλήθηκε να αποφανθεί επί της προβληθείσας από την Επιτροπή εκπρόθεσμης υποβολής των αιτημάτων χρηματικής ικανοποιήσεως μετά την παρέλευση εύλογης προθεσμίας και επί της ενστάσεως των εναγόντων περί εκπρόθεσμης προβολής εκ μέρους της Επιτροπής της εν λόγω ενστάσεως απαραδέκτου. Το Γενικό Δικαστήριο παρατήρησε ότι η νομολογία του Δικαστηρίου, κατά την οποία η τήρηση της προθεσμίας παραγραφής που προβλέπεται στο άρθρο 46, παράγραφος 1, του Οργανισμού του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν εξετάζεται αυτεπαγγέλτως, ισχύει, mutatis mutandis, και για την παραγραφή που επέρχεται κατά τη λήξη της εύλογης προθεσμίας εντός της οποίας πρέπει να υποβάλλεται αίτημα αποζημιώσεως βάσει του ΚΥΚ. Επομένως, η ένσταση απαραδέκτου που προέβαλε η Επιτροπή δεν αποτελεί ζήτημα δημοσίας τάξεως το οποίο εξετάζεται αυτεπαγγέλτως από το Γενικό Δικαστήριο. Κατόπιν τούτου, το Γενικό Δικαστήριο εξέτασε την ένσταση των εναγόντων περί εκπρόθεσμης προβολής της ενστάσεως απαραδέκτου και την απέρριψε ως αβάσιμη. Αφού εξέτασε, στη συνέχεια, την ένσταση απαραδέκτου λόγω εκπρόθεσμης ασκήσεως της αγωγής, την απέρριψε και αυτή, διευκρινίζοντας ότι, μολονότι η προβλεπόμενη στο άρθρο 46 του Οργανισμού του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης πενταετής προθεσμία παραγραφής των αξιώσεων εξωσυμβατικής ευθύνης δεν έχει εφαρμογή στις διαφορές μεταξύ της Ένωσης και του προσωπικού της, πρέπει, εντούτοις, κατά πάγια νομολογία, να λαμβάνεται υπόψη ως συγκριτικό σημείο αναφοράς προκειμένου να εκτιμηθεί εάν το αίτημα υποβλήθηκε εντός ευλόγου προθεσμίας.
Τρίτον, όσον αφορά την ουσία της υποθέσεως, ακολουθώντας τις αρχές που εφάρμοσε στην απόφαση Missir Mamachi di Lusignano κ.λπ. κατά Επιτροπής (T-401/11 P RENV RX), το Γενικό Δικαστήριο δέχθηκε το αίτημα χρηματικής ικανοποιήσεως λόγω ψυχικής οδύνης, το οποίο είχε υποβάλει η μητέρα του θανόντος υπαλλήλου. Όσον αφορά το αίτημα χρηματικής ικανοποιήσεως των αδελφών του θανόντος υπαλλήλου και τις προϋποθέσεις επιδικάσεώς της, δηλαδή το πταίσμα, την αιτιώδη συνάφεια και τη μη περιουσιακή ζημία, το Γενικό Δικαστήριο επισήμανε ότι η διαπίστωση, με προγενέστερη απόφαση που έχει καταστεί αμετάκλητη, της ευθύνης της Επιτροπής για τη δολοφονία του Alessandro Missir και η αρχή της εις ολόκληρον ευθύνης της Επιτροπής για τις ζημίες που προκλήθηκαν από τη δολοφονία αυτή ισχύουν απολύτως και στην προκείμενη περίπτωση. Όσον αφορά τη μη περιουσιακή ζημία που υπέστησαν τα αδέλφια του θανόντος υπαλλήλου, το Γενικό Δικαστήριο επισήμανε ότι το άρθρο 73 του ΚΥΚ, όπως έχει ερμηνευθεί από τη νομολογία, επιτρέπει την επιδίκαση, στα αδέλφια υπαλλήλου ο οποίος απεβίωσε λόγω πταίσματος της Ένωσης, χρηματικής ικανοποιήσεως λόγω της ψυχικής οδύνης που υπέστησαν από τον θάνατό του, όταν συντρέχει τέτοια περίπτωση. Ενώ το ζήτημα αυτό δεν έχει κριθεί έως τώρα στο πλαίσιο του δικαίου της Ένωσης, το Γενικό Δικαστήριο επισήμανε ότι από τα δίκαια των κρατών μελών απορρέει μια κοινή γενική αρχή βάσει της οποίας, υπό περιστάσεις παρεμφερείς με τις συντρέχουσες εν προκειμένω, ο εθνικός δικαστής αναγνωρίζει το δικαίωμα των αδελφών θανόντος εργαζομένου να ζητήσουν, όταν συντρέχει περίπτωση, χρηματική ικανοποίηση λόγω της ψυχικής οδύνης που υπέστησαν εξαιτίας του θανάτου του.