OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
JULIANE KOKOTT
przedstawiona w dniu 12 maja 2011 r.(1)
Sprawy połączone C‑483/09 i C‑1/10
Magatte Gueye
i
Valentín Salmerón Sánchez
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Audiencia Provincial de Tarragona (Hiszpania)]
Decyzja ramowa 2001/220/WSiSW – Pozycja ofiary w postępowaniu karnym – Ochrona ofiary – Wymiar kary – Orzekany obligatoryjnie środek karny zakazu zbliżania się sprawcy do ofiary – Uwzględnienie woli ofiary – Mediacja w ramach postępowania karnego
I – Wprowadzenie
1. Centralną kwestią niniejszego wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest pytanie, czy decyzja ramowa Rady 2001/220/WSiSW z dnia 15 marca 2001 r. w sprawie pozycji ofiar w postępowaniu karnym(2) stoi na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, zgodnie z którym w przypadkach przemocy w rodzinie wobec sprawcy bez wyjątku i obligatoryjnie orzeka się również środek karny zakazu kontaktów z ofiarą, i to nawet w przypadkach, gdy ofiara chce nawiązać ponowny kontakt ze sprawcą.
II – Ramy prawne
A – Prawo Unii
2. Artykuł 2 ust. 1 decyzji ramowej 2001/220, zatytułowany „Poszanowanie i uznawanie”, przewiduje, co następuje:
„Każde państwo członkowskie w swoim systemie prawa karnego zapewnia ofiarom rzeczywistą i odpowiednią rolę. Państwo kontynuuje wszelkie wysiłki zmierzające do zapewnienia, aby ofiary w trakcie postępowania traktowane były z należytym poszanowaniem godności jednostki, a także uznaje prawa oraz uzasadnione interesy ofiar, w szczególności w ramach postępowania karnego”.
3. Artykuł 3, zatytułowany „Wysłuchania oraz dostarczanie dowodów”, w ust. 1 stanowi:
„Każde państwo członkowskie zapewnia ofiarom możliwość wysłuchania ich w trakcie postępowania oraz możliwość dostarczania dowodów”.
4. Artykuł 8 decyzji ramowej 2001/220 dotyczy „[p]raw[a] do ochrony”. Zgodnie z jego ust. 1:
„Każde państwo członkowskie zapewnia odpowiedni poziom ochrony ofiarom oraz, gdzie właściwe, ich rodzinom lub osobom mającym pozycję zbliżoną do rodziny, w szczególności w odniesieniu do ich bezpieczeństwa i ochrony ich prywatności, w sytuacjach gdzie właściwe władze uznają, że istnieje poważne ryzyko odwetu lub niezbity dowód poważnego zamiaru naruszenia ich prywatności”.
5. Wreszcie art. 10 ust. 1 decyzji ramowej 2001/220 odnosi się do mediacji w postępowaniu karnym:
„Każde państwo członkowskie dąży do promowania mediacji w sprawach karnych w odniesieniu do przestępstw, dla których uzna taki środek za właściwy”.
B – Prawo krajowe
6. Sąd krajowy wskazuje na okoliczność, że hiszpańskie prawo karne zostało w ostatnich latach znacznie zaostrzone w stosunku do przestępstw popełnionych w rodzinie. Jako przemawiający za tym wzgląd polityki karnoprawnej podał on fakt, że takie czyny zabronione stanowią bolączkę społeczną będącą wyrazem historycznych nierówności sił pomiędzy kobietami i mężczyznami.
7. Z wywodów sądu krajowego wynika, że zgodnie z art. 57 ust. 2 w związku z art. 48 ust. 2 hiszpańskiego kodeksu karnego (Código Penal, zwanego dalej: „CP”) w przypadkach przemocy w rodzinie sądy zobowiązane są, dla ochrony ofiar, orzec wobec sprawcy środek karny zakazu zbliżania się do ofiary albo nawiązywania z nią kontaktu. Ten zakaz zbliżania się jest stosowany w okresie przekraczającym od roku do pięciu lat orzeczoną wobec sprawcy karę pozbawienia wolności lub, jeśli została wobec niego orzeczona inna kara niż kara pozbawienia wolności, w okresie nie krótszym niż 6 miesięcy i nie dłuższym niż pięć lat. Sąd krajowy wskazuje, że dotyczy to nawet najłagodniejszych postaci przemocy w rodzinie, takich jak spoliczkowanie, zadrapanie, popchnięcie albo „łagodna postać gróźb słownych bez grożenia bronią”.
8. Sąd krajowy podkreśla, że kodeks karny wymaga od organów wymiaru sprawiedliwości, by we wszystkich przypadkach orzekały ten zakaz jako środek karny, nie pozostawiając sądowi jakiegokolwiek zakresu swobodnej oceny – wyjąwszy określenie jej wymiaru – w celu zważenia okoliczności danej sprawy lub wchodzących w grę interesów rodziny czy też woli ofiary lub jej decyzji o ponownym wspólnym zamieszkaniu.
9. Zgodnie z art. 468 ust. 2 CP naruszenie takiego zakazu zbliżania się stanowi przestępstwo nierespektowania wymierzonej kary. Zgodnie z postanowieniem Tribunal Supremo także zgoda ofiary na ponowne wspólne zamieszkanie nie wyklucza popełnienia występku polegającego na niezastosowaniu się do wymierzonej kary. Według sądu krajowego istnieje nawet teoretyczna możliwość, że ofiara czynu zabronionego popełnionego w rodzinie w określonych przypadkach ponownego wspólnego zamieszkania ze sprawcą za obopólną zgodą może być ścigana jako podżegacz albo współsprawca tego występku.
10. Nieprzestrzeganie warunków orzeczonego zakazu zbliżania się pociąga za sobą zgodnie z informacjami sądu krajowego na podstawie art. 84 ust. 3 CP zarządzenie wykonania kary orzeczonej z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, nawet jeśli ponowne nawiązanie kontaktów nastąpiło za zgodą ofiary.
11. Sąd krajowy wskazuje wreszcie, że art. 87 lit. b ust. 5 Ley Orgánica del Poder Judicial (ustawy o ustroju sądów) zakazuje mediacji we wszystkich przypadkach przestępstw lub wykroczeń (nawet jeżeli chodzi jedynie o znieważenie) popełnionych w rodzinie.
III – Okoliczności faktyczne i postępowanie przed sądem krajowym
12. Juzgado de lo Penal nº 23 de Barcelona skazał M. Gueye za – nieopisane szerzej we wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym – przestępstwo znęcania się w środowisku rodzinnym nad partnerką, z którą M. Gueye pozostawał wcześniej w związku przez cztery lata. Sąd orzekł z tego względu między innymi środek karny, zgodnie z którym sprawca nie mógł w okresie 17 miesięcy zbliżać się do ofiary na mniej niż 1000 m ani nawiązywać z nią kontaktu.
13. M. Gueye zamieszkał ponownie z ofiarą na kilka dni po skazaniu, co nastąpiło na życzenie ofiary. Z powodu tego nieprzestrzegania warunków zakazu zbliżania się Juzgado de lo Penal nº 1 Tarragona skazał go za przestępstwo nierespektowania wymierzonego środka karnego zgodnie z art. 468 ust. 2 CP. M. Gueye odwołał się od tego wyroku do czwartego wydziału Audiencia Provincial de Tarragona, sądu odsyłającego.
14. Przed Audiencia Provincial de Tarragona jako sądem apelacyjnym zawisła także sprawa przeciwko V. Salmerónowi Sánchezowi o przestępstwo nierespektowania wymierzonego środka karnego zgodnie z art. 468 ust. 2 CP. V. Salmerónowi Sánchezowi zarzuca się, że naruszył warunki orzeczonego wobec niego wyrokiem Juzgado de Instrucción nº 7 de Valencia Sobre la Mujer, de El Vendrell w dniu 6 listopada 2006 r. środka karnego zakazu zbliżania się do ofiary na mniej niż 500 m i kontaktowania się z nią w okresie 16 miesięcy.
15. Podstawą orzeczenia tego środka karnego przez Juzgado de Instrucción nº 7 de Valencia Sobre la Mujer, de El Vendrell, było – nieopisane szerzej we wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym – przestępstwo znęcania się w środowisku rodzinnym nad partnerką, z którą drugi oskarżony pozostawał wcześniej w związku przez sześć lat.
16. Zgodnie z ustaleniami sądu w obu przypadkach oskarżeni, pomimo zakazu zbliżania się, kilka dni po skazaniu ponownie zamieszkali z ofiarami. Wysłuchane przez sąd krajowy ofiary stwierdziły, że kontynuują związek ze sprawcami z własnej woli, nie pozostając pod przymusem oraz przy braku jakiejkolwiek konieczności ekonomicznej; ponadto inicjatywa w tej sprawie wyszła przede wszystkim od nich. Uważają się one z tego względu pośrednio za ofiary hiszpańskich przepisów karnych, tym bardziej że do momentu zatrzymania oskarżonych w związku z przestępstwem nierespektowania warunków wymierzonego środka karnego wspólne życie przebiegało bez problemów.
17. Sąd apelacyjny ma wątpliwości co do zgodności hiszpańskich przepisów z decyzją ramową. Dla ochrony ofiar może wprawdzie być konieczne orzeczenie zakazu zbliżania się do nich także wbrew ich woli. Nie wydaje mu się jednak właściwe, że hiszpańskie prawo także w przypadkach drobniejszych przestępstw nie pozostawia marginesu pozwalającego na rozważenie okoliczności sprawy i uwzględnienie woli ofiary oraz wymaga bez wyjątków orzeczenia zakazu zbliżania się na okres minimum 6 miesięcy.
IV – Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym i postępowanie przed Trybunałem
18. Z tego względu sąd apelacyjny, Audiencia Provincial de Tarragona, w postępowaniu przeciwko M. Gueye postanowieniem z dnia 15 września 2009 r. i w postępowaniu przeciwko V. Salmerónowi Sánchezowi postanowieniem z dnia 18 grudnia 2009 r., przedstawił Trybunałowi identyczne w obu sprawach następujące pytania prejudycjalne:
„1. Czy prawo ofiary do bycia zrozumianą, o którym mowa jest w motywie 8 decyzji ramowej, należy interpretować jako spoczywający na władzach państwowych odpowiedzialnych za ściganie i karanie czynów powodujących pokrzywdzenie pozytywny obowiązek umożliwienia ofierze, by wyraziła ona swą ocenę, wynik swoich przemyśleń i swoje zdanie na temat bezpośrednich skutków, jakie w jej życiu może spowodować nałożenie kar lub środków karnych na sprawcę, z którym łączą ją stosunki rodzinne lub silne więzy uczuciowe?
2. Czy art. 2 decyzji ramowej 2001/220/WSiSW należy interpretować w ten sposób, że spoczywający na państwach obowiązek uznania praw i uzasadnionych interesów ofiar wymaga, by zdanie ofiar było brane pod uwagę, gdy konsekwencje karne postępowania mogą w sposób zasadniczy i bezpośredni zagrozić korzystaniu przez nie z prawa do swobodnego rozwoju osobistego oraz do życia prywatnego i rodzinnego?
3. Czy art. 2 decyzji ramowej 2001/220/WSiSW należy interpretować w ten sposób, że władze państwowe nie mogą nie uwzględnić wolnej woli ofiary, gdy sprzeciwia się ona nałożeniu lub utrzymaniu zakazu zbliżania się, kiedy sprawca przemocy jest członkiem jej rodziny, a nie można stwierdzić istnienia obiektywnego ryzyka ponownego popełnienia przestępstwa, ofiara reprezentuje poziom świadomości osobistej, społecznej, kulturalnej i emocjonalnej wykluczający potencjalne podporządkowanie się sprawcy, czy też przeciwnie, należy utrzymać stosowanie tego zakazu w każdym przypadku jako środka właściwego ze względu na szczególny charakter tych przestępstw?
4. Czy art. 8 decyzji ramowej 2001/220/WSiSW, stanowiący, że każde państwo zapewnia odpowiedni poziom ochrony ofiarom, należy interpretować w ten sposób, że dopuszcza on powszechne i przymusowe nakładanie zakazu zbliżania lub komunikowania się jako środków karnych we wszystkich przypadkach, w których dana osoba jest ofiarą przestępstwa popełnionego w rodzinie, ze względu na szczególny charakter tych przestępstw, czy też przeciwnie, art. 8 wymaga indywidualnego wyważenia takiej decyzji, pozwalającego ustalić dla każdego przypadku oddzielnie odpowiedni poziom ochrony z uwzględnieniem wchodzących w grę interesów?
5. Czy art. 10 decyzji ramowej 2001/220/WSiSW należy interpretować w ten sposób, że pozwala on na ogólne wykluczenie mediacji w postępowaniach karnych dotyczących przestępstw popełnionych w rodzinie, ze względu na szczególny charakter tych przestępstw, czy też przeciwnie, należy zezwolić na mediację również w tego rodzaju postępowaniach, ważąc wchodzące w grę interesy dla każdego przypadku oddzielnie?”.
19. Postanowieniem Prezesa Trybunału z dnia 24 września 2010 r. Trybunał połączył te dwie sprawy do celów procedury ustnej i wydania wyroku.
20. W obu postępowaniach przed Trybunałem uwagi na piśmie przedstawiły rządy włoski, niderlandzki, austriacki, polski, szwedzki i hiszpański, a także Komisja Europejska; rząd niemiecki przedstawił uwagi na piśmie w sprawie C‑483/09. Na rozprawie w dniu 3 marca 2011 r. reprezentowane były rządy niemiecki i hiszpański, rząd Zjednoczonego Królestwa, a także Komisja.
V – Ocena prawna
A – Uprawnienie do wystąpienia z wnioskiem i dopuszczalność wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
21. Nie ma wątpliwości co do uprawnienia Audiencia Provincial de Tarragona do wystąpienia z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. Podlegająca wykładni w niniejszej sprawie decyzja ramowa 2001/220 została wydana na podstawie art. 31 i art. 34 ust. 2 zdanie drugie lit. b) UE. Zgodnie z art. 35 UE wystąpienie z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczącym aktu prawnego wydanego na tej podstawie prawnej wymaga, aby zainteresowane państwo członkowskie uznało właściwość Trybunału. To ograniczenie uprawnienia do wystąpienia z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym pozostaje w mocy także w okresie przejściowym po wejściu w życie traktatu z Lizbony(3). Hiszpania złożyła odpowiednie oświadczenie zgodnie z art. 35 ust. 3 lit. a) UE(4), zgodnie z którym każdy sąd hiszpański, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa krajowego, jest uprawniony do wystąpienia z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.
22. Komisja stwierdziła, co nie zostało zakwestionowane, że od orzeczeń Audiencia Provincial, który orzeka jako instancja odwoławcza od wyroku Juzgado de lo Penal, nie służy żaden środek prawny zgodnie z prawem hiszpańskim. Audiencia Provincial jest zatem w niniejszej sprawie sądem rozstrzygającym w ostatniej instancji w rozumieniu art. 35 ust. 2 lit. a) UE, a co za tym idzie, jest uprawniony do wystąpienia z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.
23. Rządy hiszpański i włoski uważają wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym za niedopuszczalny ze względu na to, że zadane pytania nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie.
24. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w ramach współpracy pomiędzy Trybunałem a sądami krajowymi do sądu krajowego, którego odpowiedzialnością jest orzec w sprawie przed nim zawisłej, należy dokonanie oceny, z uwzględnieniem szczególnych okoliczności sprawy, czy wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest niezbędne do wydania rozstrzygnięcia w postępowaniu przed sądem krajowym, jak i oceny zasadności pytań, z którymi zwraca się on do Trybunału. Gdy postawione pytania prejudycjalne dotyczą wykładni prawa Unii, Trybunał jest co do zasady zobowiązany orzec w sprawie(5) zatem w odniesieniu do przedstawionych przez sądy krajowe pytań prejudycjalnych stosuje się domniemanie istotności dla sprawy(6).
25. Jedynie w wyjątkowych przypadkach należy uznać wniosek za niedopuszczalny, a mianowicie wówczas, gdy wykładnia przepisów prawa Unii, której dotyczył wniosek, jest w oczywisty sposób hipotetycznej natury(7). W związku z tym zarzuty obu rządów nie są przekonujące.
26. Rząd hiszpański podnosi, że pytania prejudycjalne są hipotetyczne, ponieważ przedmiotem postępowania przed sądem krajowym nie jest już sam zakaz zbliżania się, lecz raczej sankcja za nierespektowanie tego zakazu, mianowicie przestępstwo niezastosowania się do wymierzonego środka karnego. Pytania sądu krajowego dotyczą jednak jedynie zakazu zbliżania się, a nie nierespektowania środka karnego zakazu zbliżania się.
27. Do kompetencji sądu krajowego należy decyzja, czy przy rozstrzyganiu o nierespektowaniu wymierzonego środka karnego będzie musiał, mógł albo chciał uwzględnić dopuszczalność pierwotnego orzeczenia zakazu zbliżania się. Z tego względu może on postawić pytanie o wykładnię decyzji ramowej w związku z takim zakazem zbliżania się.
28. Rząd włoski uważa wniosek za niedopuszczalny, ponieważ jeśli przyjąć, że prawo krajowe jest niezgodne z decyzją ramową, jego wykładnia zgodna z decyzją ramową nie będzie możliwa lub, co więcej, zostanie dokonana contra legem. Sąd krajowy sam wskazuje na to, że w przypadku spełnienia przesłanek art. 57 ust. 2 CP musi obligatoryjnie zostać orzeczony środek karny zakazu zbliżania się.
29. Trybunał stwierdził wielokrotnie, że zobowiązanie sądu krajowego do dokonania wykładni zgodnej nie może stanowić podstawy dla wykładni prawa krajowego contra legem(8). Nie wydaje mi się jednak wystarczająco wyjaśnione, czy zakaz wykładni contra legem wynika już z prawa Unii(9), czy też prawo Unii jedynie nie stoi na przeszkodzie obowiązującemu w prawie krajowym zakazowi dokonywania wykładni contra legem(10). W każdym razie w sytuacji, w której prawo krajowe dopuszcza taką wykładnię, a nie prowadzi ona do obciążenia jednostek – na przykład w niniejszej sprawie do zagrożenia karą albo zaostrzenia kary, lecz raczej przeciwnie do zniesienia kary – nic nie wskazuje na to, by prawo Unii miałoby się temu sprzeciwiać.
30. W ramach niniejszego postępowania nie ma jednak potrzeby wyczerpującego rozważania tej kwestii. W niniejszej sprawie nie jest bowiem, przynajmniej w ramach badania dopuszczalności, oczywiste, że sąd krajowy – w przypadku gdyby decyzja ramowa stała na przeszkodzie prawu krajowemu – może dokonać wykładni zgodnej z decyzją ramową jedynie poprzez wykładnię contra legem. Od sądów krajowych przy dokonywaniu wykładni zgodnej z decyzją ramową wymaga się zawsze, aby wzięły odpowiednio pod uwagę całokształt prawa krajowego celem dokonania oceny, w jakim stopniu prawo to może zostać zastosowane w sposób, który nie prowadziłby do rezultatu sprzecznego z decyzją ramową(11).
31. Rząd hiszpański w uwagach na piśmie sam stwierdził, że w orzecznictwie hiszpańskim jest sporne, w jakim zakresie prawo hiszpańskie nie dopuszcza uwzględnienia woli ofiary. Wskazał on, że wywody Tribunal Supremo dotyczące karalności nierespektowania wymierzonego środka karnego, z których wynika nieuwzględnienie przeciwnej woli ofiary dla potrzeb karania nierespektowania zakazu zbliżania się, nie mają „charakteru wiążącego”. W świetle tych wywodów nie jest oczywiste, że wykładnia zgodna z treścią decyzji ramowej byłaby niemożliwa, a wobec tego odpowiedź Trybunału nie miałaby dla postępowania przed sądem krajowym żadnego znaczenia.
32. W konsekwencji wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest dopuszczalny.
B – W przedmiocie wykładni decyzji ramowej 2001/220
33. Sąd krajowy w swoim wniosku zmierza w istocie do ustalenia, czy decyzja ramowa stoi na przeszkodzie przepisowi krajowemu, który w przypadku przestępstw popełnionych w rodzinie obligatoryjnie przewiduje orzeczenie zakazu kontaktów pomiędzy sprawcą a ofiarą, nie dopuszczając przy tym możliwości odstąpienia od orzeczenia tego środka karnego w wyjątkowych wypadkach po rozważeniu okoliczności sprawy, a w szczególności pragnienia powrotu przez ofiarę do związku ze sprawcą.
1. Uwaga wstępna
34. Przepis, który we wszystkich przypadkach przemocy w rodzinie – jak podkreśla sąd krajowy nawet w przypadku gróźb słownych – przewiduje obligatoryjny środek karny zakazu zbliżania się, i to w okresie przekraczającym orzeczoną karę pozbawienia wolności o minimum rok, a w przypadkach w których nie została orzeczona kara pozbawienia wolności – w okresie sześciu miesięcy(12), jest bardzo surowy.
35. Sąd krajowy wyraża swoje wątpliwości co do proporcjonalności takiego zakazu zbliżania się w sytuacjach, w których ofiara samodzielnie i nie podlegając presji, chce ponownie zamieszkać ze sprawcą. Powstaje pytanie, czy nie mogą wystąpić sytuacje wyjątkowe, w których orzeczenie takiej sankcji może samo w sobie naruszyć interesy i prawa ofiary, dla której ochrony zostało przewidziane. Ofiara może się w tym zakresie oprzeć na swoim prawie podstawowym do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego. Rząd niemiecki podniósł na rozprawie przykładową sytuację pary wspólnie prowadzącej przedsiębiorstwo. W tym przypadku zakaz zbliżania się mógłby doprowadzić do upadku przedsiębiorstwa, a co za tym idzie, naruszyć podstawy ekonomiczne ofiary.
36. Rząd hiszpański podkreślił natomiast, że surowe przepisy są niezbędne do skutecznego przeciwdziałania zjawisku przemocy w rodzinie. Należy ponadto wziąć pod uwagę, że na ustawodawcy spoczywa obowiązek ochrony ofiary. Te obowiązki ochrony podkreślił niedawno Europejski Trybunał Praw Człowieka(13). Właśnie w przypadku przemocy w rodzinie zakaz zbliżania się może być właściwym środkiem, dającym ofierze możliwość uporządkowania swojego życia swobodnie i bez bezpośredniej presji. Sąd krajowy wskazuje wprawdzie na to, że ofiary w postępowaniach przed sądem krajowym powzięły wolę ponownego zamieszkania ze sprawcami w sposób całkowicie samodzielny, w przypadkach przemocy w rodzinie nie zawsze jednak łatwo jest ustalić, czy rzeczywiście na ofiarę nie została wywarta presja, nie następuje to bowiem na ogół publicznie.
37. Widać wyraźnie, że obligatoryjny zakaz zbliżania się należy do sfery, w której występuje konflikt między wymogiem skutecznego publicznego przeciwdziałania przemocy w rodzinie i prawem ofiary do poszanowania jej życia prywatnego i rodzinnego, a także osobistej wolności. Krótko naszkicowana jedynie w niniejszej sprawie problematyka wymaga niełatwego porównania różnych dóbr prawnych.
38. Uprzedzając wynik mojej analizy: w moim przekonaniu ta delikatna kwestia znalezienia właściwej przeciwwagi nie wchodzi w zakres przedmiotowy decyzji ramowej 2001/220, lecz jest raczej kwestią krajowego prawa konstytucyjnego(14) oraz Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności(15).
39. Jak zamierzam przedstawić poniżej, przedmiotem decyzji ramowej jest jedynie pozycja ofiary w postępowaniu karnym, jakkolwiek szeroko rozumianym. Nie zawiera ona jednak żadnych wymogów co do materialnego prawa karnego, w szczególności co do rodzaju i wymiaru kar. Kwestia proporcjonalności obligatoryjnego zakazu zbliżania się, jaki jest przewidziany w hiszpańskim prawie karnym, pozostaje zatem poza jej przedmiotowym zakresem zastosowania.
40. Poniżej omówię na wstępie ogólny cel normatywny decyzji ramowej 2001/220, aby następnie dwa pierwsze pytania oraz pytania trzecie i czwarte omówić odpowiednio łącznie. Wreszcie udzielę odpowiedzi na pytanie piąte.
2. Ogólny cel normatywny decyzji ramowej 2001/220
41. Decyzja ramowa 2001/220 ma na celu wypracowanie minimalnego standardu ochrony ofiar przestępstw(16). Jej ogólnym celem jest ochrona interesów ofiar przestępstw w różnych stadiach postępowania karnego oraz zagwarantowanie w tym celu porównywalnego wysokiego stopnia ochrony w całej Unii, niezależnie od państwa, w jakim ofiara się znajduje(17). Państwa członkowskie dokładają starań, aby ofiara przestępstwa otrzymała również środki wspierające, mogące złagodzić skutki przestępstwa(18).
42. Zgodnie z motywem 8 decyzji ramowej zbliżone powinny zostać zasady oraz praktyki dotyczące pozycji i podstawowych praw ofiar, ze szczególnym uwzględnieniem prawa do bycia traktowanym z poszanowaniem własnej godności, prawa do dostarczania i otrzymywania informacji, prawa do uzyskania zrozumiałych informacji i bycia zrozumianym, prawa do ochrony w różnych stadiach postępowania oraz prawa do uwzględnienia niekorzystnej sytuacji wynikającej z zamieszkiwania w państwie członkowskim innym niż to, w którym popełnione zostało przestępstwo. Innymi słowy ofiara nie może być jedynie przedmiotem postępowania. Należy raczej, jak wskazuje motyw 5, rozważyć potrzeby ofiar i odnieść się do nich w sposób wszechstronny i skoordynowany, unikając rozwiązań częściowych lub niespójnych, mogących powodować ponowne pokrzywdzenie.
3. Pytania pierwsze i drugie
43. Poprzez dwa pierwsze pytania sąd krajowy zmierza do ustalenia, czy z jednej strony motyw 8 decyzji ramowej zobowiązuje państwa członkowskie do wysłuchania ofiary co do skutków kary orzeczonej wobec sprawcy, z którym utrzymuje ona stosunki rodzinne, a z drugiej strony – z art. 2 decyzji ramowej wynika, że sądy muszą wziąć pod uwagę jej wypowiedź.
44. W odniesieniu do pytania pierwszego należy na wstępie wyjaśnić, że z motywów decyzji ramowej nie może wynikać prawny obowiązek państw członkowskich(19). Motywy mogą być jedynie przywoływane w celu dokonania wykładni jej przepisów.
45. Prawo ofiary do bycia wysłuchaną unormowane jest w art. 3 decyzji ramowej. Zgodnie z tym przepisem państwa członkowskie zapewniają ofiarom możliwość wysłuchania ich w trakcie postępowania oraz możliwość dostarczania dowodów. Skoro art. 3 stanowi przepis szczególny dotyczący prawa ofiary do bycia wysłuchaną, należy przy udzielaniu odpowiedzi na pytanie drugie przeanalizować go przed art. 2 ust. 1. Motyw 8 może zatem nabrać znaczenia co najwyżej przy konkretyzacji art. 3.
a) Artykuł 3 decyzji ramowej
46. Jak Trybunał stwierdził już w związku z przewidzianym w art. 3 prawem ofiary do dostarczania dowodów, państwom członkowskim przy wykonywaniu tego zobowiązania przysługuje szeroki margines uznania(20). Motyw 9 decyzji ramowej podkreśla zatem również, że przepisy decyzji nie nakładają na państwa członkowskie obowiązku przyznania ofierze pozycji procesowej równej pozycji stron. Mogą one zatem swobodnie określić formę, w jakiej ofiarom zostanie przyznane prawo do bycia wysłuchanym.
47. W celu uwzględnienia interesów ofiary oraz nieograniczania jej roli do całkowitej bierności, wykluczone jest jednak, jak słusznie wskazują rządy niemiecki i polski, zawężające rozumienie tego prawa do bycia wysłuchanym. Prawo ofiary do bycia wysłuchaną musi obejmować poza możliwością opisania przebiegu zdarzenia, także prawo do wyrażenia w postępowaniu swoich subiektywnych ocen i oczekiwań. Przynajmniej w sytuacji, w której ofiara pozostaje ze sprawcą w bliskim związku, a co za tym idzie, kara oddziałuje pośrednio na życie prywatne i rodzinne ofiary, prawo do bycia wysłuchanym obejmuje także zdanie ofiary na temat kary, która ma zostać orzeczona.
48. Aby to prawo do bycia wysłuchanym nie zostało pozbawione swojego praktycznego znaczenia(21), musi istnieć również możliwość uwzględnienia stanowiska ofiary przy wymiarze kary. Trybunał przy dokonywaniu wykładni art. 3 oparł się na sformułowaniu w art. 2 ust. 1(22). Zgodnie z tym przepisem każde państwo członkowskie w swoim systemie prawa karnego zapewnia ofiarom rzeczywistą i odpowiednią rolę. Dla spełnienia tego wymogu sąd musi wziąć pod uwagę opinię ofiary, a zatem musi istnieć możliwość, że wpłynie ona na rozważane przez sąd orzeczenie. Ofierze nie przysługiwałaby bowiem żadna faktyczna rola w postępowaniu, gdyby jej opinia nie musiała zostać uwzględniona.
49. Z prawa do bycia wysłuchanym nie może jednak, jak słusznie podnosi między innymi rząd austriacki, wynikać, że orzeczenie kary pozostawione jest do dyspozycji ofiary. Kwestia wymiaru kary wymaga raczej kompleksowego rozważenia, w którym należy uwzględnić szereg różnych aspektów, tak że nie może się ona opierać jedynie na życzeniu ofiary. Z tego względu właściwy sąd nie jest związany oceną ofiary. Jako drugi argument przeciwko obligatoryjnemu uwzględnieniu woli ofiary rząd szwedzki słusznie podniósł, że istniałoby wówczas ryzyko wywierania przez sprawcę presji na ofiarę, by domagała się dla niego przed sądem łagodnego kary.
50. Jak wykażę przy udzielaniu odpowiedzi na pytania trzecie i czwarte, skuteczność tego prawa do bycia wysłuchanym nie stoi jednak na przeszkodzie przewidzianej w prawie krajowym karze minimalnej. Wymagana art. 3 decyzji ramowej możliwość uwzględnienia zdania ofiary musi istnieć wyłącznie przy jednoczesnym poszanowaniu dolnych i górnych granic sankcji określonych w prawie krajowym.
b) Wniosek częściowy
51. Na tym etapie rozważań należy stwierdzić, że art. 3 ust. 1 zobowiązuje państwa członkowskie do przyznania ofierze możliwości wyrażenia swojej opinii w przedmiocie orzeczenia kary wobec sprawcy, z którym ofiara utrzymuje bliskie związki rodzinne albo emocjonalne. Musi również istnieć możliwość uwzględnienia przez sąd przy rozważaniu orzeczenia stanowiska ofiary. Ma to jednak miejsce wyłącznie przy jednoczesnym poszanowaniu dolnych i górnych granic sankcji określonych w prawie krajowym. Należy jednak wyjaśnić, że nie oznacza to, iż sąd musi przychylić się do woli ofiary. W wymiarze kary nie jest on związany wyrażoną przez ofiarę oceną.
4. Pytania trzecie i czwarte
52. Poprzez te dwa pytania sąd krajowy zmierza w istocie do ustalenia, czy decyzja ramowa stoi na przeszkodzie zakazowi zbliżania się, który należy orzec – obligatoryjnie, bez wyważenia okoliczności sprawy i także wbrew woli ofiary – we wszystkich przypadkach przemocy w rodzinie.
53. W nawiązaniu do dokonanej powyżej wykładni art. 3 należy na wstępie rozważyć prawo do bycia wysłuchanym.
a) Artykuł 3 decyzji ramowej
54. Nawiązując do omówionego w ramach dwóch pierwszych pytań prawa ofiary do bycia wysłuchaną, można argumentować, że prawo do bycia wysłuchanym jest skuteczne wyłącznie wówczas, gdy wysłuchanie ofiary może w określonych przypadkach prowadzić do tego, iż zakaz zbliżania się nie zostanie wcale orzeczony. Zgodnie z informacjami sądu krajowego w przypadku skazania sprawcy na karę pozbawienia wolności zakaz zbliżania się obowiązuje przynajmniej przez rok po odbyciu kary, zaś w pozostałych przypadkach wynosi on minimalnie sześć miesięcy. Na pytanie Trybunału rząd hiszpański wyjaśnił ponadto na rozprawie, że w określonych przypadkach minimalny okres obowiązywania zakazu zbliżania się może zostać zredukowany także do jednego miesiąca.
55. W związku z minimalnym okresem obowiązywania zakazu zbliżania się wynoszącym sześć miesięcy Zjednoczone Królestwo wyraziło na rozprawie wątpliwość co do zgodności przepisów hiszpańskich z decyzją ramową. Jego zdaniem prawo ofiary do bycia wysłuchaną w odniesieniu do kary, którą należy orzec, jest pozbawione znaczenia z uwagi na ten minimalny okres sześciu miesięcy. Niezależnie bowiem od tego, co uważa ofiara, sąd nie może orzec środka karnego zakazu zbliżania się na okres krótszy niż sześć miesięcy. W opinii Zjednoczonego Królestwa nie spełnia to wymogów skutecznego prawa do bycia wysłuchanym.
56. Moim zdaniem prawo do bycia wysłuchanym nie może jednak wywierać takiego wpływu na wysokość kary przewidzianą prawem krajowym. Dopóki ofiara może wyrazić swój pogląd na temat kary, którą należy orzec, a jej stanowisko może zostać ogólnie uwzględnione przy jednoczesnym poszanowaniu dolnych i górnych granic sankcji określonych w prawie krajowym, dopóty wymogi art. 3 są spełnione.
57. Dalej idące wymogi wykraczałyby poza proceduralną treść normatywną decyzji ramowej. Decyzja ramowa ma bowiem na celu zapewnienie ofierze przestępstwa w postępowaniu karnym określonych gwarancji procesowych. Nie jest przedmiotem regulacji decyzji ramowej 2001/220 kwestia, czy i jakie środki karne państwo członkowskie przewiduje w przypadku przestępstw polegających na przemocy w rodzinie. Nie reguluje ona w sposób ogólny i pełny wszelkich aspektów ochrony ofiary, a jedynie aspekty dotyczące gwarancji procesowych w postępowaniu karnym. Prawo ofiary do bycia wysłuchaną zgodnie z art. 3 nie może zatem być rozumiane tak szeroko, by mogło wpłynąć pośrednio nawet na dolne i górne granice sankcji określonych w prawie krajowym.
58. Zasadniczo także Zjednoczone Królestwo było zdania, że prawo karne materialne, a co za tym idzie, rodzaj i wymiar kar, nie są objęte zakresem zastosowania decyzji ramowej.
b) Artykuł 8 decyzji ramowej 2001/220
59. Z użytego w art. 8 sformułowania „odpowiedni poziom ochrony ofiar […]”. rząd niemiecki wnioskuje, że decyzja ramowa stoi na przeszkodzie obligatoryjnemu i niepodlegającemu wyjątkom orzekaniu zakazu zbliżania się. Jego zdaniem z wymogu odpowiedniej ochrony ofiar wynika obowiązek wyważenia przez państwa członkowskie zakazu zbliżania się w każdym poszczególnym przypadku.
60. Taka interpretacja mnie nie przekonuje. Po pierwsze, prawodawca unijny z pewnością nie miał na myśli zbyt daleko idącej ochrony ofiar, kiedy zdecydował się wspierać w art. 8 ust. 1 odpowiednią ochronę ofiar. W niniejszej sprawie ochrona wynikająca z hiszpańskiego zakazu zbliżania się może być jednak nieodpowiednia jedynie z tego względu, że następuje wbrew woli ofiary, a co za tym idzie, może być zbyt daleko idąca. Wymóg odpowiedniego poziomu ochrony ofiar został włączony do art. 8 z obawy o zbyt niski jej poziom.
61. Niezależnie od tego art. 8 ma za przedmiot – jak wynika z jego kontekstu normatywnego – ochronę ofiar w ramach postępowania „w sytuacjach gdzie […] istnieje poważne ryzyko odwetu lub niezbity dowód poważnego zamiaru naruszenia ich prywatności”. Jak słusznie podnosi rząd szwedzki, środki ochronne mają na celu ochronę ofiary przed aktami przemocy lub wpływem sprawcy lub osoby pochodzącej z jego otoczenia podczas postępowania. Artykuł 8 ust. 1 nie jest nakierowany na ochronę ofiary przed negatywnymi skutkami kar orzeczonych wobec sprawcy.
62. Za prezentowaną tutaj wykładnią przemawia ponadto, na co wskazuje rząd niderlandzki w swoich uwagach, związek z innymi ustępami art. 8 decyzji ramowej 2001/220. Zgodnie z ust. 3 państwa członkowskie zapewniają możliwość uniknięcia kontaktu ofiary ze sprawcą w pomieszczeniach sądowych poprzez zapewnienie osobnych poczekalni. Temu samemu celowi służy art. 8 ust. 4 decyzji ramowej 2001/220, który zmierza ponadto do uniknięcia występowania ofiary na publicznej rozprawie i składania zeznań w obecności sprawcy. Wszystkie te aspekty dotyczą postępowania karnego.
63. Gwarancja ochrony w art. 8 decyzji ramowej 2001/220 ma innymi słowy przede wszystkim funkcję służebną, ma ona zapewnić, by pozostałe gwarancje zapewnione procedurą ofiara mogła wykonywać bez przeszkód, bez strachu, a zatem skutecznie. Artykuł 8 pozostaje zatem w związku z prawami ofiary w postępowaniu, a jego przedmiotem nie są wszelkie możliwe interesy ofiary.
64. Z tego względu z art. 8 decyzji ramowej nie wynika, że stoi on na przeszkodzie przewidzianemu w krajowym prawie karnym obligatoryjnemu zakazowi zbliżania się.
c) Artykuł 2 decyzji ramowej
65. Zgodnie z art. 2 ust. 1 decyzji ramowej 2001/220 państwa członkowskie w swoich systemach prawa karnego zapewniają ofiarom rzeczywistą i odpowiednią rolę oraz uznają prawa i uzasadnione interesy ofiar, w szczególności w ramach postępowania karnego.
66. Artykuł 2 nie zawiera konkretnych gwarancji, lecz jest sformułowany w sposób otwarty. Trybunał powoływał się na niego z tego względu w celu dokonania wykładni konkretnych gwarancji zawartych w kolejnych artykułach decyzji ramowej(23). Jego celem jest ogólne zarysowanie programu decyzji ramowej przed wprowadzeniem w następnych artykułach konkretnych zobowiązań państw członkowskich.
67. Z art. 2 nie może jednak zostać wyprowadzony zakaz orzekanego obligatoryjnie i niepodlegającego wyjątkom zakazu zbliżania się. Kwestia proporcjonalności orzekanego obligatoryjnie zakazu zbliżania się dotyczy kar przewidzianych materialnym prawem karnym. Ogólne odniesienie w art. 2 do poszanowania i uznawania praw ofiary nie może prowadzić do zobowiązania państw członkowskich do realizacji interesów ofiary w całym prawie karnym, także materialnym, lecz ogranicza się raczej do kontekstu procedury karnej.
68. Można to wywnioskować już z tytułu i ogólnego wydźwięku przepisów decyzji ramowej 2001/220. Wszystkie artykuły następujące po art. 2 służą bliższemu ukształtowaniu i konkretyzacji pozycji ofiary właśnie w odniesieniu do postępowania karnego. Dotyczą one zatem między innymi „wysłuchania oraz dostarczania dowodów”, „prawa do otrzymywania informacji”, „zabezpieczenia w zakresie informowania” oraz „kosztów ponoszonych przez ofiary w związku z postępowaniem karnym”. W decyzji ramowej w żadnym miejscu nie zostały jednak wyraźnie poruszone aspekty ochrony ofiar odnoszące się do materialnego prawa karnego.
69. W decyzji ramowej nie wypowiedziano się ani na temat materialnego prawa karnego państw członkowskich ogólnie, ani na temat należącej do niego kwestii kar dla sprawcy. Także z definicji ofiary w art. 1 można wywnioskować, że decyzja ramowa nie zmierza do wywarcia wpływu na materialne prawo karne, lecz uważa je za punkt wyjścia dla procesowych uprawnień ofiary. Ofiarą zgodnie z tym przepisem jest bowiem tylko taka osoba, która doznała szkody spowodowanej bezpośrednio przez działania stanowiące naruszenie prawa karnego państwa członkowskiego.
70. Przeciwny wniosek nie płynie również z zawartej także w art. 1 definicji pojęcia postępowania, zgodnie z którą jest ono używane także w art. 2 ust. 1. Jest ono tam zdefiniowane jako „postępowanie interpretowane szeroko”, które obejmuje, oprócz postępowania karnego, także wszelkie kontakty ofiar z jakimikolwiek organami, przed procesem karnym, w jego trakcie lub po nim. Nie sposób z tego wywnioskować, że pojęcie postępowanie obejmuje także ukształtowanie kar materialnych. Motywy 6 i 10 odnoszą się do znaczenia środków wspierania oraz grup wsparcia ofiar przed i po procesie karnym.
71. Logiczne jest, że decyzja ramowa opiera się na szerokim pojęciu postępowania karnego, skoro pojęciem postępowania obejmuje, zgodnie z art. 1, postępowanie karne w rozumieniu prawa krajowego. Skoro krajowe porządki prawne mogą się różnić co do tego, co zalicza się do właściwego postępowania karnego, dla ogólnounijnej ochrony ofiary konieczne jest włączenie do niej także aspektów pozostających w bezpośrednim związku z postępowaniem karnym, jednak poprzedzających je albo następujących po nim. Ochrona ofiary może również wymagać, aby środki pomocy i wsparcia nie zakończyły się nagle wraz z wydaniem wyroku, lecz oddziaływały jeszcze przez określony czas.
72. Nawet jednak szerokie rozumienie pojęcia postępowania nie czyni karnoprawnej sankcji wobec sprawcy aspektem procedury. Decyzja ramowa nie reguluje bowiem w sposób ogólny wszelkich aspektów ochrony ofiary, a jedynie aspekty dotyczące gwarancji procesowych w postępowaniu karnym. Przedmiotem decyzji ramowej nie jest zatem ochrona ofiary przed pośrednimi, pozaprocesowymi skutkami kary orzeczonej wobec sprawcy przez sąd.
73. W przypadku dokonania wykładni decyzji ramowej, która miałaby pośrednio skutki dla kar przewidzianych w prawie krajowym, powstawałoby ponadto pytanie, czy Unia Europejska posiada w ogóle w tym względzie kompetencje prawodawcze.
74. W innym miejscu(24) zwróciłam już uwagę, że występują pewne wątpliwości co do tego, czy kwestia ochrony ofiary w postępowaniu karnym jest rzeczywiście objęta określoną w decyzji ramowej 2001/220 podstawą prawną [art. 34 ust. 2 zdanie drugie lit. b) TUE]. Dotyczy to tym bardziej omawianych w niniejszej sprawie aspektów kar materialnych i wymiaru kary. Także koncepcja wykładni zgodnej z prawem pierwotnym przemawia zatem przeciwko wykładni decyzji ramowej obejmującej proporcjonalność kar.
75. Należy wreszcie przytoczyć kartę praw podstawowych, do której odnosi się w szczególności Komisja. Zdaniem Komisji zawarte w art. 2 decyzji ramowej zobowiązanie państw członkowskich do uznawania praw ofiary w postępowaniu karnym prowadzi także do tego, że państwa członkowskie muszą zapewniają wszystkie prawa wynikające z karty praw podstawowych. Komisja bada zatem naruszenie art. 7 karty, który ustanawia poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego.
76. Należy w tym względzie przypomnieć, że decyzję ramową należy z pewnością interpretować w ten sposób, aby prawa podstawowe były szanowane(25). Dotyczy to jednak wyłącznie ram jej przedmiotowego zakresu zastosowania. Przedstawiłam na wstępie, że w niniejszych okolicznościach faktycznych prawa podstawowe ofiar mogą być naruszone. Takie stwierdzenie nie może jednak prowadzić do przyznawania decyzji ramowej treści, której ona nie posiada.
77. W niniejszej sprawie nie powstaje ponadto kwestia wykładni art. 51 ust. 1 karty praw podstawowych, który ustanawia jej zakres zastosowania. Zgodnie z tym przepisem karta obowiązuje państwa członkowskie „w zakresie, w jakim stosują one prawo Unii”. Nie zostało jeszcze ostatecznie wyjaśnione, czy należy go rozumieć wąsko, czy też obejmuje on kompleksowo wszystkie przypadki, w których przepis krajowy objęty jest zakresem zastosowania prawa Unii(26).
78. Skoro przedmiotem decyzji ramowej są jedynie aspekty procedury karnej dotyczące ochrony ofiar, nie zaś orzeczone wobec sprawcy kary, niniejsza sytuacja nie jest objęta zakresem zastosowania decyzji ramowej, a co za tym idzie – prawa Unii.
79. Trybunał nie jest jednak uprawniony do badania, czy i w jakim zakresie wątpliwe z punktu widzenia sądu krajowego przepisy hiszpańskiego prawa karnego dotyczące orzekania zakazu zbliżania się w przypadku przestępstw przemocy w rodzinie są zgodne z prawami podstawowymi, takimi jak obowiązek poszanowania życia prywatnego i rodzinnego(27). Takie badanie praw podstawowych zainteresowanych pozostaje raczej zadaniem krajowego sądu konstytucyjnego, ewentualnie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
d) Wniosek częściowy
80. Udzielając odpowiedzi na pytania trzecie i czwarte, wystarczy zatem stwierdzić, że decyzja ramowa 2001/220 nie dotyczy kwestii prawidłowości orzekanych kar. Nie stoi ona zatem na przeszkodzie przepisowi krajowemu przewidującemu obligatoryjny i niepodlegający wyjątkom środek karny zakazu zbliżania się.
5. Pytanie piąte
81. W swoim pytaniu piątym sąd krajowy zmierza do ustalenia, czy art. 10 decyzji ramowej 2001/220 należy interpretować w ten sposób, że zobowiązuje on państwa członkowskie do przewidzenia możliwości mediacji także w przypadku przestępstw popełnionych w rodzinie.
82. W tym względzie należy ponownie wskazać na okoliczność, że decyzja ramowa obowiązuje wyłącznie w odniesieniu do swoich celów, pozostawia jednak organom krajowym wybór formy i środków. Przy konkretnym wykonaniu należy przyznać państwom członkowskim szeroki zakres uznania(28).
83. W odniesieniu do możliwości mediacji w ramach postępowania karnego art. 10 decyzji ramowej 2001/220 nakazuje państwom członkowskim czynienie starań w celu promowania mediacji w sprawach karnych, „dla których uzna taki środek za właściwy”. Już to otwarte kryterium właściwości wskazuje wyraźnie, że decyzja co do tego, w których sprawach karnych mediacja będzie możliwa, należy do państw członkowskich(29).
84. Choć te uprawnienia państw członkowskich mogą niewątpliwie zostać ograniczone obowiązkiem zastosowania przy określaniu tych czynów zabronionych obiektywnych kryteriów(30), nic nie przemawia za tym, że ma to miejsce w niniejszym przypadku. Możliwość mediacji posiada bowiem nadal istotny zakres zastosowania nawet wówczas, gdy wyłączone są z niej występki popełnione w rodzinie.
VI – Wnioski
85. W świetle powyższych uwag proponuję, aby Trybunał udzielił następujących odpowiedzi na pytania prejudycjalne:
1) Artykuł 3 ust. 1 decyzji ramowej Rady 2001/220/WSiSW z dnia 15 marca 2001 r. w sprawie pozycji ofiar w postępowaniu karnym zobowiązuje państwa członkowskie do przyznania ofierze możliwości wyrażenia swojej opinii w przedmiocie orzeczenia kary wobec sprawcy, z którym ofiara utrzymuje bliskie związki rodzinne albo emocjonalne, a co za tym idzie, zakaz zbliżania się wywiera pośredni wpływ na jej życie prywatne i rodzinne. Musi również istnieć możliwość uwzględnienia przez sąd przy rozważaniu orzeczenia stanowiska ofiary. Ma to jednak miejsce wyłącznie przy jednoczesnym poszanowaniu dolnych i górnych granic sankcji określonych w prawie krajowym oraz nie oznacza, iż sąd jest związany wolą ofiary.
2) Decyzja ramowa 2001/220 nie dotyczy kwestii proporcjonalności orzekanych kar. Nie stoi zatem na przeszkodzie przepisowi krajowemu przewidującemu obligatoryjny i niepodlegający wyjątkom środek karny zakazu zbliżania się.
3) Artykuł 10 decyzji ramowej 2001/220 przyznaje państwom członkowskim szeroki zakres uznania przy określaniu czynów zabronionych, dla których przewidują możliwość mediacji. Przepis ten nie zobowiązuje państw członkowskich do przewidzenia mediacji w przypadku przestępstw popełnionych w rodzinie.