WYROK SĄDU (siódma izba)
z dnia 6 września 2023 r.(*)
Klauzula arbitrażowa – Specjalny program badawczo-rozwojowy w dziedzinie „Jakość warunków życia i zarządzanie zasobami żywymi” – Umowa o przyznaniu dotacji – Raport z dochodzenia OLAF‑u stwierdzający nieprawidłowości finansowe – Zwrot wypłaconych kwot – Prawo znajdujące zastosowanie – Przedawnienie – Wpływ raportu OLAF‑u
W sprawie T‑748/20
Komisja Europejska, którą reprezentowali J. Estrada de Solà i M. Ilkova, w charakterze pełnomocników, których wspierał E. Bouttier, adwokat,
strona skarżąca,
przeciwko
Centre d’étude et de valorisation des algues SA (CEVA), z siedzibą w Pleubian (Francja), którą reprezentował A. Raccah, adwokat,
SELARL AJIRE, z siedzibą w Rennes (Francja),
oraz
SELARL TCA, z siedzibą w Saint-Brieuc (Francja),
strony pozwane,
SĄD (siódma izba),
w składzie podczas narady: R. da Silva Passos, prezes, V. Valančius (sprawozdawca) i L. Truchot, sędziowie,
sekretarz: H. Eriksson, administratorka,
uwzględniając pisemny etap postępowania,
po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 11 listopada 2022 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 W skardze opartej na art. 272 TFUE Komisja Europejska wnosi co do istoty o ustalenie kwoty przysługującej jej wierzytelności odpowiadającej zwrotowi dotacji wypłaconych w ramach umowy o finansowanie zawartej z Centre d’étude et de valorisation des algues SA (CEVA) w celu realizacji projektu w ramach specjalnego programu badawczo-rozwojowego zatytułowanego „Jakość warunków życia i zarządzanie zasobami żywymi”.
Okoliczności powstania sporu
2 W dniu 17 stycznia 2001 r. Komisja zawarła z CEVA umowę, której przedmiotem była realizacja projektu w ramach specjalnego programu badawczo-rozwojowego zatytułowanego „Jakość warunków życia i zarządzanie zasobami żywymi” (zwanego dalej „projektem Seapura”) i która przewidywała wypłatę dotacji w wysokości 123 735 EUR (zwaną dalej „umową Seapura”).
3 W 2006 r. Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) wszczął dochodzenie w związku z podejrzeniem nadużyć finansowych dotyczących kilku projektów realizowanych przez CEVA, w tym projektu będącego przedmiotem umowy Seapura.
4 W dniu 11 grudnia 2007 r. OLAF przyjął raport końcowy (zwany dalej „raportem OLAF‑u”), w którym stwierdził nieprawidłowości w ramach wykonywania umowy Seapura polegające w szczególności na fałszowaniu ewidencji czasu pracy personelu CEVA.
5 Pismem z dnia 29 października 2008 r. Komisja powiadomiła CEVA, że ze względu na poważne nieprawidłowości finansowe stwierdzone w raporcie OLAF‑u zamierza ona wystawić CEVA noty debetowe na kwotę 123 735 EUR wraz z odsetkami w celu uzyskania zwrotu dotacji wypłaconej na podstawie umowy Seapura, wzywając jednocześnie CEVA do przedstawienia uwag.
6 W dniu 13 marca 2009 r. Komisja skierowała do CEVA cztery noty debetowe na łączną kwotę 168 220,16 EUR (zwane dalej „notami debetowymi”).
7 Z uwagi na to, że CEVA nie ustosunkowała się do owych not debetowych, w dniu 11 maja 2009 r. Komisja skierowała do niej cztery ponaglenia (zwane dalej „ponagleniami”).
8 Wobec braku płatności ze strony CEVA w dniu 12 czerwca 2009 r. Komisja skierowała do niej cztery wezwania do zapłaty.
9 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 17 lipca 2009 r. CEVA wniosła skargę o stwierdzenie nieważności ponagleń, którą zarejestrowano pod numerem T‑285/09.
10 W wyroku z dnia 15 września 2011 r., CEVA/Komisja (T‑285/09, niepublikowanym, EU:T:2011:479), Sąd odrzucił tę skargę jako niedopuszczalną ze względu na to, że ponaglenia – ze względu na sam ich charakter – nie stanowią decyzji administracyjnych, których stwierdzenia nieważności można by żądać na podstawie art. 263 TFUE.
11 W wyroku z dnia 26 kwietnia 2011 r. tribunal correctionnel de Rennes (sąd karny w Rennes, Francja) uznał, że CEVA oraz jej były dyrektor są winni oszustwa i sprzeniewierzenia środków publicznych, i wymierzył im, odpowiednio, karę grzywny w wysokości 80 000 EUR oraz karę 18 miesięcy pozbawienia wolności w zawieszeniu.
12 Orzekając w przedmiocie powództwa cywilnego wytoczonego przez Komisję, tribunal correctionnel de Rennes (sąd karny w Rennes) zasądził od oskarżonych, częściowo in solidum, zapłatę na rzecz Komisji kwoty 303 631 EUR tytułem naprawienia szkody majątkowej poniesionej w szczególności w wyniku nieprawidłowości finansowych, jakich dopuszczono się przy wykonywaniu umowy Seapura.
13 W wyroku z dnia 1 kwietnia 2014 r. cour d’appel de Rennes (sąd apelacyjny w Rennes, Francja) uniewinnił CEVA i jej byłego dyrektora od wszystkich zarzutów i oddalił powództwo cywilne Komisji.
14 W wyroku z dnia 12 listopada 2015 r. chambre criminelle de la Cour de cassation (izba karna sądu kasacyjnego, Francja) na wniosek prokuratora generalnego przy cour d’appel de Rennes (sądzie apelacyjnym w Rennes) uchyliła wyrok tego sądu z dnia 1 kwietnia 2014 r. jedynie w części, w której oskarżonych uniewinniono od zarzutu sprzeniewierzenia środków publicznych, i w tym zakresie przekazała sprawę cour d’appel de Caen (sądowi apelacyjnemu w Caen, Francja) do ponownego rozpoznania.
15 W orzeczeniu z dnia 22 czerwca 2016 r. tribunal de commerce de Saint-Brieuc (sąd gospodarczy w Saint-Brieuc, Francja) wszczął postępowanie ochronne dotyczące CEVA i jako mandatariusza sądowego wyznaczył SELARL TCA (zwaną dalej „TCA”).
16 W dniu 15 września 2016 r. w ramach tego postępowania Komisja zgłosiła TCA wierzytelność – odpowiadającą łącznej kwocie not debetowych wystawionych w celu uzyskania zwrotu dotacji wypłaconych w szczególności na podstawie umowy Seapura – na kwotę główną wynoszącą 289 012,95 EUR, powiększoną o odsetki za opóźnienie, to jest na kwotę łączną wynoszącą 431 002,18 EUR.
17 W dniu 6 grudnia 2016 r. TCA zakwestionowała wierzytelność Komisji.
18 W orzeczeniu z dnia 21 lipca 2017 r. tribunal de commerce de Saint-Brieuc (sąd gospodarczy w Saint-Brieuc) zatwierdził plan ochronny CEVA i jako nadzorcę odpowiedzialnego za wykonanie planu ochronnego wyznaczył SELARL AJIRE (zwaną dalej „AJIRE”).
19 W wyroku z dnia 23 sierpnia 2017 r., który stał się prawomocny, cour d’appel de Caen (sąd apelacyjny w Caen), orzekając w następstwie zarządzonego w postępowaniu kasacyjnym przekazania mu sprawy do ponownego rozpoznania, uniewinnił CEVA od zarzutu sprzeniewierzenia środków publicznych, a jej byłemu dyrektorowi wymierzył karę jednego roku pozbawienia wolności w zawieszeniu oraz karę grzywny w wysokości 20 000 EUR za sprzeniewierzenie środków publicznych.
20 W postanowieniu z dnia 11 września 2017 r. sędzia-komisarz w postępowaniu ochronnym odrzucił wierzytelność Komisji w całości (zwanym dalej „postanowieniem sędziego-komisarza”).
21 Komisja wniosła zażalenie na postanowienie sędziego-komisarza.
22 W wyroku z dnia 24 listopada 2020 r. cour d’appel de Rennes (sąd apelacyjny w Rennes) uchylił postanowienie sędziego-komisarza i stwierdził istnienie dwóch poważnych zastrzeżeń co do przedawnienia i zasadności not debetowych, uznając, że w przedmiocie tych zastrzeżeń powinien rozstrzygnąć właściwy sąd, do którego Komisja powinna się zwrócić.
Żądania stron
23 Komisja wnosi do Sądu o:
– zasądzenie na jej rzecz od CEVA kwoty 234 491,02 EUR, to jest kwoty 168 220,16 EUR wraz z odsetkami za opóźnienie w wysokości 66 270,86 EUR;
– obciążenie CEVA kosztami postępowania.
24 CEVA wnosi do Sądu o:
– oddalenie skargi;
– zasądzenie na jej rzecz od Komisji kwoty 30 000 EUR tytułem kosztów postępowania.
25 Z uwagi na to, że TCA i AJIRE nie złożyły odpowiedzi na skargę w terminie określonym w art. 81 regulaminu postępowania przed Sądem, Komisja na podstawie art. 123 § 1 tego regulaminu postępowania wniosła do Sądu o wydanie wyroku zaocznego w zakresie, w jakim jej żądanie odnosiło się do TCA i AJIRE.
26 W skardze wszczynającej postępowanie Komisja wyjaśniła, że zgodnie z art. L.622‑22 i art. L.626‑25 akapit drugi francuskiego code de commerce (kodeksu handlowego) powinna ona była wystąpić również przeciwko mandatariuszowi sądowemu i nadzorcy odpowiedzialnemu za wykonanie planu ochronnego CEVA, to jest przeciwko TCA i AJIRE, w związku z czym wskazała ona te spółki jako strony pozwane obok CEVA.
27 Na rozprawie w dniu 11 listopada 2022 r. Komisja w odpowiedzi na pytanie Sądu wyjaśniła, że wnosi nie o zasądzenie określonej kwoty od strony pozwanej, lecz o ustalenie kwoty przysługującej jej wierzytelności, co odnotowano w protokole z rozprawy. Uściśliła ona również, że jej żądanie nie dotyczy TCA i AJIRE oraz że w związku z tym nie wnosi ona do Sądu o stwierdzenie, że te ostatnie są zobowiązane do zwrotu kwot wypłaconych w ramach wykonywania umowy Seapura.
Co do prawa
28 Stosownie do art. 272 TFUE Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania na mocy klauzuli arbitrażowej umieszczonej w umowie prawa publicznego lub prywatnego, zawartej przez Unię Europejską lub w jej imieniu. Zgodnie z art. 256 ust. 1 TFUE Sąd jest właściwy do rozpoznawania w pierwszej instancji skarg określonych w art. 272 TFUE.
29 W niniejszym wypadku należy zauważyć, że art. 5 ust. 2 umowy Seapura zawiera klauzulę arbitrażową, na mocy której wszelkie spory dotyczące tej umowy będą przedkładane do rozstrzygnięcia Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Sąd jest zatem właściwy do rozpoznania skargi będącej przedmiotem niniejszej sprawy.
W przedmiocie przedawnienia żądania Komisji
30 W odpowiedzi na skargę CEVA podniosła zarzut jej niedopuszczalności ze względu na to, że zarówno na gruncie prawa belgijskiego, jak i prawa Unii roszczenie, którego dochodzi Komisja, uległo przedawnieniu.
31 Komisja twierdzi, po pierwsze, że zarzut niedopuszczalności podniesiony przez CEVA sam jest niedopuszczalny, ponieważ zarzut przedawnienia dotyczy nie dopuszczalności, lecz istoty sprawy, a po drugie, że ani w prawie belgijskim, ani w prawie Unii termin przedawnienia jeszcze nie upłynął.
32 W niniejszym wypadku w art. 5 ust. 1 umowy Seapura postanowiono, że „umowa podlega prawu belgijskiemu”.
33 Jednakże Komisja w odpowiedzi na pisemne pytanie Sądu, którą potwierdziła na rozprawie, utrzymuje, że w dniu wystawienia not debetowych, to jest w dniu 13 marca 2009 r., obowiązywało rozporządzenie Rady (WE, Euratom) nr 1605/2002 z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie rozporządzenia finansowego mającego zastosowanie do budżetu ogólnego Wspólnot Europejskich (Dz.U. 2002, L 248, s. 1), zmienione rozporządzeniem Rady (WE, Euratom) nr 1995/2006 z dnia 13 grudnia 2006 r. (Dz.U. 2006, L 390, s. 1).
34 CEVA twierdzi, że rozporządzenia finansowe, na które powołuje się Komisja, nie mogą mieć zastosowania do sytuacji sprzed ich wejścia w życie.
35 CEVA wyjaśnia, że w dniu podpisania umowy Seapura, to jest w dniu 17 stycznia 2001 r., obowiązującą wersją rozporządzenia finansowego było rozporządzenie finansowe z dnia 21 grudnia 1977 r. mające zastosowanie do budżetu ogólnego Wspólnot Europejskich (Dz.U. 1977, L 356, s. 1), zmienione rozporządzeniem Rady (WE, EWWiS, Euratom) nr 2548/98 z dnia 23 listopada 1998 r. (Dz.U. 1998, L 320, s. 1, zwanym dalej „rozporządzeniem finansowym nr 2548/98”), oraz że ta wersja rozporządzenia finansowego nie zawierała przepisów dotyczących przedawnienia.
36 Co się tyczy wersji rozporządzenia finansowego mającej zastosowanie do okoliczności faktycznych niniejszej sprawy, należy zauważyć, że w dniu zawarcia umowy Seapura mająca zastosowanie wersja rozporządzenia finansowego, to jest rozporządzenie finansowe nr 2548/98, nie przewidywała przepisów szczególnych dotyczących terminu przedawnienia ani sposobów przerwania biegu tego terminu.
37 W związku z tym przepisami dotyczącymi przedawnienia, które mają zastosowanie w niniejszej sprawie, są przepisy prawa regulującego umowę, a mianowicie prawa belgijskiego.
38 W prawie belgijskim art. 2262 bis ust. 1 belgijskiego code civil (kodeksu cywilnego), który ma zastosowanie do roszczeń wynikających z umów, stanowi, że „[w]szystkie roszczenia osobiste przedawniają się z upływem lat dziesięciu”.
39 Ponadto należy zauważyć, że zgodnie z art. 2257 belgijskiego kodeksu cywilnego termin przedawnienia roszczeń osobistych rozpoczyna bieg w dniu następującym po dniu, w którym wierzytelność stała się wymagalna.
40 Po pierwsze, nie ulega wątpliwości, że spór rozpatrywany w niniejszej sprawie ma charakter umowny. Należy zauważyć, że w art. 3 ust. 5 załącznika II do umowy Seapura postanowiono, że „[p]o zakończeniu wykonania lub rozwiązaniu umowy bądź też po zakończeniu udziału wykonawcy Komisja, w zależności od przypadku, może zażądać lub żąda od wykonawcy – w wyniku stwierdzonych w ramach audytu nadużyć finansowych lub poważnych nieprawidłowości finansowych – zwrotu całego wypłaconego mu wkładu wspólnotowego”.
41 Z brzmienia tego postanowienia wynika, że strony umowy Seapura uzgodniły, iż zwrot – w wyniku stwierdzonych w ramach audytu nadużyć finansowych lub poważnych nieprawidłowości finansowych – całego wkładu Unii wypłaconego CEVA jest uzależniony od uprzedniego wystąpienia przez Komisję z żądaniem zwrotu.
42 W związku z tym w dniu 13 marca 2009 r. Komisja przesłała CEVA cztery noty debetowe, których celem było zaspokojenie przysługującej jej wierzytelności. Należy zatem uznać, że w tym właśnie dniu Komisja zażądała od CEVA zwrotu kwot, które ta ostatnia otrzymała na podstawie umowy Seapura.
43 W tych okolicznościach zgodnie z postanowieniami art. 3 ust. 5 załącznika II do umowy Seapura wierzytelność Komisji stała się wymagalna w dniu 13 marca 2009 r.
44 Po drugie, należy stwierdzić, że CEVA nie przedstawiła żadnego konkretnego argumentu pozwalającego na wykazanie, iż wierzytelność stała się wymagalna przed dniem 13 marca 2009 r.
45 Dziesięcioletni termin, w którym Komisja mogła dochodzić swojego roszczenia względem CEVA, rozpoczął zatem bieg w dniu następującym po dniu, w którym świadczenie stało się wymagalne, to jest w dniu 14 marca 2009 r., zgodnie z art. 2257 belgijskiego kodeksu cywilnego, o którym mowa w pkt 39 powyżej.
46 W związku z tym należy uznać, że termin przedawnienia upływał co do zasady w dniu 14 marca 2019 r.
47 W niniejszym wypadku Komisja podnosi, że bieg terminu przedawnienia został przerwany dwukrotnie: po pierwsze, z chwilą wstąpienia przez nią do sprawy w charakterze powoda cywilnego przed tribunal correctionnel de Rennes (sądem karnym w Rennes) w dniu 26 kwietnia 2011 r., a po drugie, z chwilą zgłoszenia przez nią wierzytelności w dniu 15 września 2016 r. w ramach postępowania ochronnego dotyczącego CEVA.
48 W tym względzie należy ograniczyć się do zbadania, czy bieg terminu przedawnienia mógł zostać skutecznie przerwany w wyniku zgłoszenia wierzytelności dokonanego przez Komisję w ramach postępowania ochronnego dotyczącego CEVA, bez konieczności badania również skutków wstąpienia przez Komisję do sprawy w charakterze powoda cywilnego przed tribunal correctionnel de Rennes (sądem karnym w Rennes).
49 Komisja twierdzi bowiem, że jej wierzytelność została zgłoszona TCA w dniu 15 września 2016 r. i że zgodnie z orzecznictwem belgijskiego Cour de cassation (sądu kasacyjnego) zgłoszenie wierzytelności przerywa bieg terminu przedawnienia do czasu zakończenia postępowania upadłościowego.
50 Komisja dodaje, że jest uprawniona do powoływania się na postępowania francuskie w celu skorzystania z „zawieszenia” biegu terminu przedawnienia na gruncie prawa belgijskiego.
51 CEVA kwestionuje argumentację Komisji, podnosząc, że postępowanie ochronne wszczęte we Francji jest niezależne od przedmiotowych stosunków umownych, a wierzytelność Komisji jest kwestionowana i nie została uznana przez sąd.
52 W niniejszym wypadku należy przypomnieć, że w dniu 22 czerwca 2016 r. tribunal de commerce de Saint-Brieuc (sąd gospodarczy w Saint-Brieuc) wszczął postępowanie ochronne dotyczące CEVA. W dniu 15 września 2016 r. Komisja w ramach tego postępowania zgłosiła swoją wierzytelność TCA.
53 Z art. L.622‑24 francuskiego kodeksu handlowego wynika bowiem, że od chwili opublikowania orzeczenia o wszczęciu postępowania ochronnego wszyscy wierzyciele, których wierzytelności powstały przed wydaniem orzeczenia o wszczęciu postępowania, z wyjątkiem pracowników, zgłaszają swoje wierzytelności mandatariuszowi sądowemu. To zatem na podstawie tego przepisu Komisja w ramach postępowania ochronnego wszczętego wobec CEVA zgłosiła swoją wierzytelność TCA.
54 Ponadto art. L.622‑25‑1 francuskiego kodeksu handlowego stanowi: „Zgłoszenie wierzytelności przerywa bieg terminu przedawnienia do czasu zakończenia postępowania; zwalnia ono z obowiązku formalnego zawiadomienia i jest równoważne z czynnością przedsięwziętą w celu dochodzenia roszczeń”.
55 W tym względzie należy przede wszystkim stwierdzić, że – jak podniosła Komisja w odpowiedzi na pytanie zadane w ramach środków organizacji postępowania – wszczęcie postępowania ochronnego we Francji pociąga za sobą bezpośrednie stosowanie obowiązującego wówczas rozporządzenia Rady (WE) nr 1346/2000 z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie postępowania upadłościowego (Dz.U. 2000, L 160, s. 1), które jako lex concursus wskazuje prawo francuskie.
56 Należy zauważyć, że zgodnie z art. 4 ust. 2 lit. f) rozporządzenia nr 1346/2000 „[p]rawo państwa wszczęcia postępowania określa przesłanki wszczęcia postępowania upadłościowego, sposób jego prowadzenia i ukończenia”, a w szczególności „skutki [wpływ] wszczęcia postępowania upadłościowego na środki dochodzenia praw przez poszczególnych wierzycieli”. Co więcej, art. 16 ust. 1 tego rozporządzenia przewiduje, że „[w]szczęcie postępowania upadłościowego przez sąd państwa członkowskiego właściwy zgodnie z art. 3 podlega uznaniu we wszystkich pozostałych państwach członkowskich z chwilą, gdy orzeczenie stanie się skuteczne w państwie wszczęcia postępowania”. Ponadto zgodnie z art. 17 ust. 1 owego rozporządzenia „[w]szczęcie postępowania określonego w art. 3 ust. 1 wywołuje w każdym innym państwie członkowskim, bez potrzeby dopełnienia jakichkolwiek formalności, skutki, które wynikają z prawa państwa wszczęcia postępowania, o ile niniejsze rozporządzenie nie stanowi inaczej oraz dopóki w tym innym państwie członkowskim nie zostanie wszczęte postępowanie określone [w] art. 3 ust. 2”.
57 W oparciu o wspomniane powyżej przepisy należy uznać, że wszczęcie we Francji postępowania ochronnego wobec CEVA i dokonane następnie przez Komisję w ramach tego postępowania ochronnego zgłoszenie wywołały na mocy prawa francuskiego, w szczególności art. L.622‑25‑1 francuskiego kodeksu handlowego, skutki w prawie belgijskim, a dokładniej rzecz ujmując – że zgłoszenie to przerwało bieg przewidzianego w tym prawie dziesięcioletniego terminu przedawnienia. Skutki związane z wszczęciem wobec CEVA postępowania ochronnego zostałyby bowiem udaremnione, gdyby zgłoszenie wierzytelności dokonane we Francji przez Komisję w dniu 15 września 2016 r. nie skutkowało przerwaniem biegu terminu przedawnienia w prawie belgijskim.
58 W tych okolicznościach – z uwagi na to, że rozpatrywane żądanie zgłoszono w dniu 19 grudnia 2020 r. – należy stwierdzić, że w niniejszym wypadku termin przedawnienia nie upłynął.
59 Należy zatem oddalić zarzut przedawnienia podniesiony przez CEVA.
W przedmiocie zasadności żądania
60 Komisja żąda zwrotu wszystkich kwot wypłaconych CEVA w ramach umowy Seapura wraz z odsetkami za opóźnienie.
61 W tym względzie należy przypomnieć, że Sąd, orzekając w oparciu o klauzulę arbitrażową na podstawie art. 272 TFUE, powinien rozstrzygnąć spór na podstawie prawa materialnego mającego zastosowanie do umowy (wyrok z dnia 1 marca 2017 r., Universiteit Antwerpen/REA, T‑208/15, niepublikowany, EU:T:2017:136, pkt 53).
62 W niniejszej sprawie należy przypomnieć, że zgodnie z art. 5 ust. 1 umowy Seapura prawem materialnym znajdującym zastosowanie do tej umowy jest prawo belgijskie.
63 Co się tyczy przepisów regulujących wykonywanie i wykładnię umów w prawie belgijskim, art. 1134 akapit trzeci obowiązującego wówczas belgijskiego kodeksu cywilnego przewidywał, że „[zawarte zgodnie z prawem umowy] należy wykonywać w dobrej wierze”.
64 Stosownie do art. 1147 obowiązującego wówczas belgijskiego kodeksu cywilnego dłużnik jest obowiązany, w razie potrzeby, do zapłaty odszkodowania w przypadku niewykonania zobowiązania lub opóźnienia w jego wykonaniu, ilekroć nie wykaże, że niewykonanie wynika z przyczyny zewnętrznej, której nie można mu przypisać, choćby nie działał w złej wierze.
65 To w świetle tych przepisów należy zbadać, czy CEVA dopuściła się nieprawidłowości przy wykonywaniu umowy Seapura, jak utrzymuje Komisja.
W przedmiocie raportu OLAF‑u
66 Komisja opiera swoje żądanie na przepisach art. 1147 obowiązującego wówczas belgijskiego kodeksu cywilnego i art. 3 ust. 5 załącznika II do umowy Seapura, o którym mowa w pkt 40 powyżej.
67 Podnosi ona, że w raporcie OLAF‑u stwierdzono wystąpienie po stronie CEVA poważnych nieprawidłowości finansowych przy wykonywaniu umowy Seapura.
68 Komisja twierdzi zatem, że na podstawie art. 3 ust. 5 załącznika II do umowy Seapura ma prawo żądać zwrotu całości dotacji wypłaconej CEVA.
69 CEVA kwestionuje tę argumentację i podnosi, po pierwsze, że dochodzenie OLAF‑u nie dotyczyło projektu związanego z umową Seapura, oraz, po drugie, że stwierdzonych nieprawidłowości nie powiązano w raporcie OLAF‑u z umową Seapura.
70 W tym względzie należy przede wszystkim zauważyć, jak słusznie podnosi Komisja, że dochodzenie OLAF‑u dotyczące CEVA obejmowało dwie części, z których pierwsza odnosiła się do wydatków bezpośrednich, a druga – do funduszy strukturalnych.
71 Następnie należy uściślić, że dochodzenie OLAF‑u dotyczyło głównie dwóch rodzajów działań, które wzbudziły podejrzenia, a mianowicie, po pierwsze, fałszowania ewidencji czasu pracy personelu oraz, po drugie, plagiatowania dokumentów naukowych w różnych projektach CEVA.
72 W niniejszym wypadku w raporcie OLAF‑u wprost stwierdzono wystąpienie poważnych nieprawidłowości finansowych dotyczących wszystkich projektów CEVA, w tym umowy Seapura. Jak również słusznie podnosi Komisja, przekrojowy charakter przedmiotu dochodzenia OLAF‑u siłą rzeczy obejmował umowę Seapura.
73 W związku z tym nie można uwzględnić argumentu CEVA, zgodnie z którym dochodzenie i raport OLAF‑u nie dotyczyły projektu Seapura.
74 Wreszcie, co się tyczy poważnych nieprawidłowości finansowych stwierdzonych w raporcie OLAF‑u, należy zauważyć, że, jak utrzymuje CEVA, w raporcie tym – ze względu na brak zidentyfikowania dokumentów, które miały zostać splagiatowane – nie potwierdzono podejrzenia dotyczącego plagiatowania dokumentów naukowych w odniesieniu do projektu Seapura.
75 Co się natomiast tyczy podejrzenia dotyczącego fałszowania ewidencji czasu pracy personelu, w raporcie OLAF‑u dowiedziono, że CEVA sporządziła kilka wersji arkuszy zarządzania czasem w odniesieniu do projektów, w przypadku których miała ona obowiązek uzasadnienia kosztów, wykazując tym samym, że manipulowała ona czasem pracy swojego personelu, w szczególności w przypadku projektów europejskich, w celu odblokowania maksymalnej kwoty środków przeznaczonych na każdy projekt.
76 Ponadto, jak twierdzi Komisja, w raporcie OLAF‑u wskazano na nieprawidłowości nie tylko w ramach systemu księgowania godzin, ale również w ramach rozbicia tych godzin na poszczególne projekty, w tym – projekt Seapura. Z raportu tego wynika bowiem, że prowadzący dochodzenie dokonali analizy krzyżowej dokumentów pochodzących z różnych projektów, odpowiadających temu samemu okresowi, w celu uzyskania całościowej oceny, co pozwoliło im rozstrzygnąć o wiarygodności arkuszy czasu pracy w odniesieniu do wszystkich projektów w toku realizacji. Należy w tym względzie w szczególności zauważyć, że w raporcie OLAF‑u wielokrotnie odniesiono się do projektu Seapura na potrzeby dokonania analizy wszystkich godzin przepracowanych przez każdego członka personelu.
77 W tym kontekście prowadzący dochodzenie uznali, że wszystkie koszty personelu zadeklarowane w odniesieniu do lat 2001–2005 były niewiarygodne. W konsekwencji stwierdzili oni, że poważne nieprawidłowości finansowe w zakresie deklarowania ewidencjonowanego czasu pracy personelu CEVA dotyczyły wszystkich projektów, w szczególności projektu Seapura.
78 Ponadto z ustaleń i ocen zawartych w raporcie OLAF‑u wynika, że zasoby kadrowe CEVA były niewystarczające do tego, by mogła ona wykonać swoje zobowiązania umowne w ramach wszystkich realizowanych przez nią projektów, oraz że dla tego samego pracownika w ramach tego samego projektu i w tym samym roku istniało nawet osiem różnych wersji zarządzania czasem, co potwierdzało, że manipulacja ewidencją czasu pracy dotyczyła wszystkich projektów, a siłą rzeczy – również projektu Seapura. OLAF stwierdził również, że ze względu na działania jej byłego dyrektora fałszerstw tych dokonywano celowo i w sposób systemowy.
79 W konsekwencji nie można uwzględnić argumentu CEVA dotyczącego braku powiązania stwierdzonych nieprawidłowości z projektem Seapura.
80 Ze względu na to, że w raporcie OLAF‑u stwierdzono poważne nieprawidłowości finansowe w rozumieniu art. 3 ust. 5 załącznika II do umowy Seapura, Komisja słusznie żąda od CEVA zwrotu wszystkich kwot wypłaconych jej w ramach wykonywania umowy Seapura.
W przedmiocie postępowań karnych przed sądami francuskimi
81 CEVA podnosi, że Komisja nie może opierać swojego żądania na rzekomo noszącym znamiona nadużycia finansowego charakterze zarządzania przyznaną jej dotacją, skoro przed francuskimi sądami karnymi ostatecznie uniewinniono ją od wszystkich zarzutów.
82 Twierdzi ona ponadto, że w wyroku z dnia 1 kwietnia 2014 r. cour d’appel de Rennes (sąd apelacyjny w Rennes) zwrócił uwagę na prawidłowość zarządzania i na fakt, że realizacja rozpatrywanych projektów nigdy nie wzbudziła po stronie instytucji Unii zastrzeżeń związanych z aspektami naukowymi. CEVA utrzymuje zatem, że Sąd nie może uwzględnić żądań Komisji na podstawie rzekomo noszącego znamiona nadużycia finansowego charakteru popełnionych czynów.
83 Komisja kwestionuje argumentację CEVA i podnosi, że zgodnie z wyrażoną w art. 1134 obowiązującego wówczas belgijskiego kodeksu cywilnego zasadą mocy wiążącej umów art. 3 ust. 5 załącznika II do umowy Seapura wiąże strony, w związku z czym zwrot wypłaconych kwot jest uzależniony nie od skazania CEVA przez krajowy sąd karny, lecz od dowodu nadużycia finansowego lub poważnych nieprawidłowości finansowych uzyskanego w ramach audytu finansowego.
84 Komisja podnosi ponadto, że CEVA nie może dodać warunku do postanowienia umownego, które nie pozostawia żadnych wątpliwości interpretacyjnych.
85 W tym względzie należy zauważyć, że w przypadku umowy takiej jak ta rozpatrywana w niniejszej sprawie samo ustalenie wystąpienia nadużyć finansowych lub poważnych nieprawidłowości finansowych stwierdzonych w ramach audytu wystarczy, aby uzasadnić prawo Komisji do żądania zwrotu przyznanych przez nią kwot (zob. analogicznie wyrok z dnia 3 maja 2018 r., Sigma Orionis/Komisja, T‑48/16, EU:T:2018:245, pkt 121–125).
86 W niniejszym wypadku, jak wskazano w pkt 78 i 80 powyżej, fałszowanie ewidencji czasu pracy personelu stanowi co najmniej poważną nieprawidłowość finansową w rozumieniu art. 3 ust. 5 załącznika II do umowy Seapura.
87 Otóż art. 3 ust. 5 załącznika II do umowy Seapura uzależnia zwrot rozpatrywanego wkładu wspólnotowego jedynie od stwierdzenia w ramach audytu wystąpienia nadużyć finansowych lub poważnych nieprawidłowości finansowych, nie warunkując tego zwrotu skazaniem w związku z rozpatrywanymi czynami ani uznaniem ich za czyny zabronione.
88 W tych okolicznościach należy stwierdzić, że uniewinnienie przez sąd karny od zarzutów oszustwa lub sprzeniewierzenia środków publicznych nie ma wpływu na stosowanie art. 3 ust. 5 załącznika II do umowy Seapura.
W przedmiocie zasady autonomii proceduralnej
89 CEVA podnosi, że – zgodnie z zasadą autonomii proceduralnej zapisaną w orzecznictwie Trybunału – w braku harmonizacji prawa na poziomie europejskim prawo i procedury państwa członkowskiego ograniczają się do krajowego systemu prawnego, w związku z czym podmioty prawa nie mogą powoływać się na prawo danego państwa członkowskiego przed sądem innego państwa członkowskiego.
90 Zdaniem CEVA w niniejszym wypadku Komisja nie może powoływać się na postępowania wszczęte we Francji na podstawie prawa francuskiego, skoro umowa Seapura podlega prawu belgijskiemu i skoro właściwość do rozstrzygnięcia przedmiotowego sporu przyznaje ona Sądowi.
91 Komisja kwestionuje tę argumentację.
92 W tym względzie należy stwierdzić, że w niniejszej sprawie – niezależnie od tego, czy istnieją przepisy prawa Unii mogące regulować rozpatrywaną umowę, czy też nie – Komisja wniosła skargę do Sądu na podstawie art. 272 TFUE.
93 Należy przypomnieć, że z orzecznictwa przywołanego w pkt 61 powyżej wynika, iż Sąd, orzekając w oparciu o klauzulę arbitrażową na podstawie art. 272 TFUE, powinien rozstrzygnąć spór na podstawie prawa materialnego mającego zastosowanie do umowy. Otóż – zgodnie z uzasadnieniem przedstawionym w pkt 52–57 powyżej – chociaż do umowy zastosowanie ma prawo belgijskie, to pozostaje to bez uszczerbku dla bezpośredniego stosowania rozporządzenia nr 1346/2000, na mocy którego pewne przepisy francuskiego kodeksu handlowego wywołują skutki w prawie belgijskim. Wynika stąd, wbrew temu, co twierdzi CEVA, że Komisja miała podstawy do tego, by, nie narażając się na zarzut naruszenia zasady autonomii proceduralnej, powołać się w oparciu o rozporządzenie nr 1346/2000 na skutki postępowań wszczętych we Francji w prawie belgijskim.
94 Trzeba zatem oddalić argumentację CEVA opartą na naruszeniu zasady autonomii proceduralnej.
95 W związku z tym należy uwzględnić żądanie Komisji i stwierdzić, że kwota główna wierzytelności Komisji względem CEVA wynosi 168 220,16 EUR oraz że kwotę tę powiększają odsetki należne na podstawie art. 3 ust. 5 załącznika II do umowy.
W przedmiocie wniosku Komisji o wydanie przez Sąd wyroku zaocznego w stosunku do TCA i AJIRE
96 W uwagach w przedmiocie dalszego toku postępowania z dnia 14 czerwca 2021 r. Komisja zwróciła się do Sądu o wydanie wyroku zaocznego w stosunku do TCA i AJIRE na podstawie art. 123 § 1 regulaminu postępowania.
97 Należy zauważyć, że żądania Komisji, które ta zmieniła w toku rozprawy, nie dotyczą już TCA i AJIRE oraz że w związku z tym instytucja ta – siłą rzeczy, choć w sposób dorozumiany – nie wnosi już do Sądu o stwierdzenie, że te ostatnie są zobowiązane do zwrotu kwot wypłaconych w ramach wykonywania umowy Seapura.
98 Z pkt 60–95 powyżej wynika, że ze względu na to, iż w raporcie OLAF‑u stwierdzono poważne nieprawidłowości finansowe w rozumieniu art. 3 ust. 5 załącznika II do umowy Seapura, Komisja słusznie żąda od CEVA zwrotu wszystkich kwot wypłaconych jej w ramach wykonywania umowy Seapura.
99 Z uwagi na to, że uwzględniono wszystkie żądania Komisji, które dotyczą wyłącznie CEVA, nie ma potrzeby orzekania w przedmiocie wniosku tej instytucji o wydanie przez Sąd wyroku zaocznego w stosunku do TCA i AJIRE.
W przedmiocie kosztów
100 Zgodnie z art. 134 § 1 regulaminu postępowania kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę.
101 Ponieważ CEVA przegrała sprawę, należy – zgodnie z żądaniem Komisji – obciążyć ją kosztami postępowania.
Z powyższych względów
SĄD (siódma izba)
orzeka, co następuje:
1) Kwota wierzytelności Komisji Europejskiej względem Centre d’étude et de valorisation des algues SA (CEVA) wynosi 168 220,16 EUR, którą to kwotę należy powiększyć o odsetki za opóźnienie naliczane od dnia wypłaty nienależnie otrzymanych kwot, według stopy rocznej równej stopie określonej przez Europejski Bank Centralny (EBC) w odniesieniu do podstawowych operacji refinansujących, powiększonej o 2 punkty.
2) CEVA pokrywa własne koszty i zostaje obciążona kosztami poniesionymi przez Komisję.
da Silva Passos | Valančius | Truchot |
Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 6 września 2023 r.
Podpisy