Sprawy T‑472/09 i T‑55/10

SP SpA

przeciwko

Komisji Europejskiej

Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Rynek prętów zbrojeniowych prostych lub w kręgach – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 65 EWWiS, po wygaśnięciu traktatu EWWiS, na podstawie rozporządzenia (WE) nr 1/2003 – Ustalanie cen i terminów płatności – Ograniczanie lub kontrolowanie produkcji lub sprzedaży – Naruszenie istotnych wymogów proceduralnych – Podstawa prawna – Nadużycie władzy i nadużycie proceduralne – Grzywny – Pułap przewidziany w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 – Skarga o stwierdzenie nieważności – Decyzja zmieniająca – Niedopuszczalność

Streszczenie – wyrok Sądu (ósma izba) z dnia 9 grudnia 2014 r.

1.      Postępowanie sądowe – Pismo wszczynające postępowanie – Wymogi formalne – Określenie przedmiotu sporu – Zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów – Analogiczne wymogi w odniesieniu do zarzutów szczegółowych powoływanych na poparcie zarzutu

(regulamin postępowania przed Sądem, art. 44 § 1)

2.      Postępowanie sądowe – Podnoszenie nowych zarzutów w toku postępowania – Rozszerzenie przedstawionego wcześniej zarzutu – Dopuszczalność

(regulamin postępowania przed Sądem, art. 44 § 1, art. 48 § 2)

3.      Akty instytucji – Domniemanie ważności – Akt nieistniejący – Pojęcie

(art. 249 WE)

4.      Akty instytucji – Uzasadnienie – Obowiązek – Zakres – Decyzja w przedmiocie zastosowania reguł konkurencji doręczona bez załączników – Kontekst znany zainteresowanemu umożliwiający mu zrozumienie zakresu podjętego wobec niego środka – Brak naruszenia obowiązku uzasadnienia

(art. 15 EWWiS, 36 EWWiS)

5.      Komisja – Zasada kolegialności – Zakres – Decyzja w przedmiocie zastosowania reguł konkurencji doręczona bez załączników – Naruszenie zasady kolegialności – Brak – Okoliczności przedstawione w sposób wystarczający pod względem prawnym w tekście decyzji

(art. 219 WE)

6.      Akty instytucji – Wybór podstawy prawnej – Uregulowania Unii – Wymóg jasności i przewidywalności – Wyraźne wskazanie podstawy prawnej – Decyzja Komisji stwierdzająca po wygaśnięciu traktatu EWWiS naruszenie art. 65 EWWiS i nakładająca karę na dane przedsiębiorstwo – Podstawa prawna ustanowiona w art. 7 ust. 1 i art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003

(art. 65 ust. 1 EWWiS; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 7 ust. 1, art. 23 ust. 2)

7.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki podlegające ratione materiae i ratione temporis reżimowi prawnemu traktatu EWWiS – Wygaśnięcie traktatu EWWiS – Ciągłość systemu wolnej konkurencji w traktacie WE – Utrzymanie kontroli Komisji działającej w ramach prawnych rozporządzenia nr 1/2003

(art. 65 akapit 1 EWWiS; rozporządzenie Rady nr 1/2003)

8.      Akty instytucji – Stosowanie w czasie – Przepisy proceduralne – Przepisy materialne – Rozróżnienie – Wygaśnięcie traktatu EWWiS – Decyzja w przedmiocie zastosowania reguł konkurencji wydana po tym wygaśnięciu i dotycząca okoliczności faktycznych mających miejsce przed tym wygaśnięciem – Zasady pewności prawa, ochrony uzasadnionych oczekiwań i legalności kar – Sytuacje prawne zaistniałe przed wygaśnięciem traktatu EWWiS – Poddanie systemowi prawnemu traktatu EWWiS

(art. 65 ust. 1 EWWiS; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 49 ust. 1)

9.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Porozumienia między przedsiębiorstwami – Naruszenie konkurencji w rozumieniu art. 65 EWWiS – Kryteria oceny – Cel antykonkurencyjny – Wystarczające ustalenie

(art. 65 ust. 1 EWWiS)

10.    Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Złożone naruszenie wykazujące elementy porozumienia i elementy uzgodnionej praktyki – Jednolita kwalifikacja jako „porozumienie lub uzgodniona praktyka” – Dopuszczalność – Konsekwencje, gdy chodzi o obowiązek uzasadnienia

(art. 15 EWWiS, art. 65 ust. 1 EWWiS)

11.    Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Pojęcie – Koordynacja i współpraca niezgodna z obowiązkiem określenia przez każde przedsiębiorstwo w sposób autonomiczny jego zachowania na rynku – Wymiana informacji między konkurentami – Domniemanie wykorzystywania informacji w celu określenia zachowania na rynku – Brak antykonkurencyjnych skutków na rynku – Brak wpływu

(art. 65 ust. 1 EWWiS)

12.    Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Zasada dobrej administracji – Wymóg bezstronności – Konsekwencje, gdy chodzi o ocenę dowodów

(Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 41; rozporządzenie Rady nr 1/2003, motyw 37)

13.    Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uczestniczenie w spotkaniach mających cel antykonkurencyjny – Okoliczność umożliwiająca stwierdzenie, w braku zdystansowania się od podjętych decyzji, że przedsiębiorstwo bierze udział w porozumieniu wynikającym z wcześniejszego spotkania – Otwarte zdystansowanie się – Wykładnia zawężająca

(art. 65 ust. 1 EWWiS)

14.    Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Środek dowodowy – Dowody z dokumentów – Ocena wartości dowodowej dokumentu – Kryteria – Brak parafy i podpisu – Brak wpływu

(art. 65 EWWiS)

15.    Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Zakaz – Naruszenia – Porozumienia i uzgodnione praktyki stanowiące jednolite naruszenie – Pojęcie – Ocena – Przypisanie przedsiębiorstwu odpowiedzialności za całość naruszenia – Dopuszczalność

(art. 65 ust. 1 EWWiS; art. 81 WE)

16.    EWWiS – Cena – Cenniki – Obowiązkowa jawność – Zgodność z zakazem karteli

(art. 60 EWWiS, art. 65 ust. 1 EWWiS)

17.    Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Zakres zasady – Stwierdzenie nieważności pierwszej decyzji Komisji stwierdzającej naruszenie – Wydanie nowej decyzji w oparciu o inną podstawę prawną i wcześniejsze akty przygotowawcze – Dopuszczalność – Obowiązek sporządzenia nowego pisma w sprawie przestawienia zarzutów – Brak

(art. 65 ust. 1, 4, 5 EWWiS)

18.    Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Dostęp do akt – Zakres – Odmowa przekazania dokumentu – Konsekwencje – Konieczność wprowadzenia w zakresie ciężaru dowodu spoczywającego na danym przedsiębiorstwie rozróżnienia między dokumentami obciążającymi a dokumentami odciążającymi

19.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kwota maksymalna – Obliczanie – Obrót, jaki należy uwzględnić – Łączny obrót wszystkich spółek tworzących jednostkę gospodarczą działającą jako przedsiębiorstwo – Ustanie bytu jednostki gospodarczej w chwili nałożenia grzywny – Zastosowanie pułapu do spółek rozpatrywanych indywidualnie – Spółka w stanie likwidacji – Niemożność nałożenia na nią grzywny wobec braku możliwości wykazania istnienia jednostki gospodarczej złożonej z tej spółki i z grupy, na którą nałożono grzywnę

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

20.    Skarga o stwierdzenie nieważności – Interes prawny – Skarga na decyzję dodającą załączniki do istniejącej decyzji bez zmiany jej istoty – Skarga niemogąca przynieść korzyści stronie, która ją wniosła – Niedopuszczalność

(art. 263 akapit czwarty TFUE)

1.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 65)

2.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 66)

3.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 72–74)

4.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 78–83, 104)

5.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 106, 107)

6.      W ramach wspólnotowego porządku prawnego instytucje posiadają wyłącznie kompetencje powierzone. Z tego powodu w preambule aktów wspólnotowych wskazana jest podstawa prawna, która upoważnia odpowiednią instytucję do podjęcia działania w danej dziedzinie. Wybór właściwej podstawy prawnej ma bowiem znaczenie o charakterze konstytucyjnym.

Podstawę prawną decyzji, w której Komisja stwierdza, po wygaśnięciu traktatu EWWiS, że dane przedsiębiorstwo popełniło naruszenie art. 65 ust. 1 EWWiS i nakłada na nie grzywnę, stanowi w odniesieniu do stwierdzenia naruszenia art. 7 ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003, a w odniesieniu do nałożenia grzywny art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003.

(por. pkt 117, 121)

7.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 122–138)

8.      Stosowanie uregulowań traktatu WE w dziedzinie początkowo podlegającej traktatowi EWWiS powinno mieć miejsce w poszanowaniu zasad rządzących stosowaniem prawa w czasie. W tym względzie, o ile uznaje się ogólnie, iż przepisy proceduralne mają zastosowanie do wszystkich postępowań toczących się w chwili ich wejścia w życie, o tyle przepisy materialne należy, w celu zapewnienia przestrzegania zasady pewności prawa oraz zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań, interpretować jako dotyczące sytuacji zaistniałych przed ich wejściem w życie jedynie w przypadku, gdy z ich treści, celów lub systematyki jasno wynika, że należy im przypisać taki skutek.

Z takiego punktu widzenia w odniesieniu do kwestii przepisów materialnych znajdujących zastosowanie do sytuacji prawnej, która ostatecznie powstała przed wygaśnięciem traktatu EWWiS, ciągłość porządku prawnego Unii oraz wymogi dotyczące zasad pewności prawa i ochrony uzasadnionych oczekiwań nakazują zastosowanie przepisów materialnych wydanych na podstawie traktatu EWWiS do okoliczności faktycznych objętych jego zakresem stosowania ratione materiae i ratione temporis. W tym zakresie zasada ustawowej określoności czynów zabronionych i kar nie wymaga, w odniesieniu do decyzji nakładającej grzywnę za naruszenie reguł konkurencji, by dany czyn był bezprawny nie tylko w chwili jego popełnienia, lecz również w chwili formalnego ukarania za ten czyn.

(por. pkt 140, 141, 143–145)

9.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 150, 151, 162, 210, 220)

10.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 156–160, 167)

11.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 163–166, 178, 181, 269)

12.    W odniesieniu do postępowań administracyjnych prowadzonych przez Komisje w sprawach z zakresu prawa konkurencji poszanowanie gwarancji przyznanych przez porządek prawny Unii w postępowaniach administracyjnych nabiera szczególnego znaczenia, w sytuacji gdy danej instytucji przysługują uprawnienia dyskrecjonalne. Poszanowanie tych gwarancji jest ponadto uznane w rozporządzeniu nr 1/2003. Wśród gwarancji tych figuruje w szczególności obowiązek starannego i bezstronnego zbadania wszystkich istotnych okoliczności danego przypadku przez właściwą instytucję. Ponadto dowody należy oceniać w całości, uwzględniając wszystkie istotne okoliczności.

(por. pkt 184–187)

13.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 197, 223, 226)

14.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 201)

15.    Naruszenie art. 81 WE i analogicznie art. 65 EWWiS może wynikać nie tylko z pojedynczego czynu, lecz również z serii czynów lub też ciągłego zachowania. W tym względzie zachowania dotyczące ustalania ceny podstawowej i terminów płatności pojawiają się jako zdarzenia wprowadzenia w życie jednego i tego samego planu ustalania uzgodnionej ceny minimalnej, ponieważ każde z tych zachowań skonkretyzowało się w postaci szczegółowych zasad, mniej lub bardziej podobnych w czasie, za pomocą których ustalano uzgodnioną cenę minimalną.

Fakt, iż te same zachowania przyjęto w dziedzinie cen podstawowych, dodatków, terminów płatności i kontrolowania lub ograniczania produkcji lub sprzedaży, i to przez długie lata, oraz że istnieją ponadto dowody spotkań kontrolujących uzgodnione zachowania, wskazuje na to, że sytuacja na rynku była stale monitorowana i że wobec tego nowe inicjatywy były przyjmowane, kiedy zaangażowane przedsiębiorstwa uznały to za konieczne, tak iż nie można mówić o krótkotrwałości rozpatrywanych zachowań.

(por. pkt 211–213)

16.    Ceny zawarte w cenniku muszą być ustalane przez każde z przedsiębiorstw w sposób niezależny, bez porozumienia między nimi, nawet milczącego. Wynika z tego, że jeżeli w ramach regularnych uzgodnień konkurencyjne przedsiębiorstwa przyjmują ciągłe zachowanie zmierzające do wyeliminowania zarówno w drodze porozumień, jak i uzgodnionych praktyk, niepewności dotyczącej w szczególności dodatków rozmiarowych, które będą one stosować na rynku, zachowanie to stanowi zakazane porozumienie w rozumieniu art. 65 EWWiS.

(por. pkt 231–232)

17.    Ze względu na to, że nieważność decyzji Komisji stwierdzającej naruszenie reguł konkurencji traktatu EWWiS i nakładającej grzywny stwierdzono z tego powodu, że art. 65 ust. 4 i 5 EWWiS wygasł i że w konsekwencji Komisja nie mogła już oprzeć swojej kompetencji na wspomnianych przepisach, które nie obowiązywały w chwili przyjęcia tej decyzji, wykonanie wyroku, w którym ta nieważność została stwierdzona, wymaga od Komisji podjęcia procedury dokładnie w punkcie, w którym wystąpiła niezgodność z prawem, a mianowicie w chwili przyjęcia decyzji, której nieważność została stwierdzona. Komisja nie ma zatem, zgodnie z zasadą poszanowania prawa do obrony, obowiązku skierowania do skarżącej nowego pisma w sprawie przedstawienia zarzutów.

(por. pkt 277, 280)

18.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 285–288)

19.    Pułap wynoszący 10% całkowitego obrotu uzyskanego w poprzedzającym roku obrotowym przez przedsiębiorstwo, na które nałożono grzywnę za naruszenie reguł konkurencji, ustalony w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 jako górna granica tej grzywny, zmierza w szczególności do ochrony przedsiębiorstw przed nadmierną wysokością grzywien, które mogą pozbawić te przedsiębiorstwa gospodarczej egzystencji. Wynika z tego, że pułap dotyczy nie okresu, w którym popełniano ukarane naruszenia, który mógł trwać wiele lat przed datą nałożenia grzywny, lecz okresu bliższego tej dacie. Jeżeli okaże się, że różni adresaci tworzą przedsiębiorstwo w znaczeniu jednostki gospodarczej odpowiedzialne za ukarane naruszenie w dniu przyjęcia decyzji, limit ten można obliczyć na podstawie całkowitego obrotu tego przedsiębiorstwa, to znaczy wszystkich jego elementów razem. Jeżeli natomiast dana jednostka gospodarcza przestała tymczasem istnieć, każdy adresat decyzji ma prawo do zastosowania wobec niego omawianego pułapu indywidualnie. Wynika z tego, że wobec braku wykazania istnienia jednostki gospodarczej złożonej z danego przedsiębiorstwa i grupy spółek, na które nałożono grzywnę, i w sytuacji gdy przedsiębiorstwo to znajduje się w chwili nałożenia grzywny w likwidacji, a więc nie ma obrotów, nie można na nie nałożyć grzywny.

W tym względzie sam fakt, że dane osoby posiadające udziały w kapitale danego przedsiębiorstwa są również reprezentowane w jej zarządzie, bez posiadania w nim większościowego akcjonariatu, nie może uzasadniać twierdzenia, że członkowie ci nadal wywierali decydujący wpływ na to przedsiębiorstwo w chwili nałożenia grzywny. Podobnie komunikat prasowy świadczący o strategicznym partnerstwie między tymi członkami a daną grupą spółek nie wystarcza dla wykazania istnienia, w chwili przyjęcia decyzji nakładającej grzywnę, decydującego wpływu tych członków na tę grupę. Istnienia jednostki gospodarczej złożonej z obydwu spółek nie może również uzasadniać uwzględniona indywidualnie okoliczność, że siedziba jednej z nich odpowiada siedzibie administracyjnej drugiej.

(por. pkt 307, 308, 317, 318, 321, 324)

20.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 331–334)