WYROK TRYBUNAŁU (trzecia izba)
z dnia 25 stycznia 2024 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Transport lotniczy – Rozporządzenie (WE) nr 261/2004 – Artykuł 5 ust. 1 – Artykuł 7 ust. 1 – Odszkodowanie dla pasażerów lotniczych w przypadku dużego opóźnienia lotu – Strata czasu – Lot zastępczy zarezerwowany przez samego pasażera – Pasażer, który przybył do miejsca docelowego z opóźnieniem krótszym niż trzy godziny w stosunku do pierwotnie planowanej godziny przylotu – Brak odszkodowania
W sprawie C‑54/23
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Bundesgerichtshof (federalny trybunał sprawiedliwości, Niemcy) postanowieniem z dnia 10 stycznia 2023 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 3 lutego 2023 r., w postępowaniu:
WY
przeciwko
Laudamotion GmbH,
Ryanair DAC,
TRYBUNAŁ (trzecia izba),
w składzie: K. Jürimäe, prezes de chambre, K. Lenaerts, prezes Trybunału, pełniący obowiązki sędziego trzeciej izby, N. Piçarra, N. Jääskinen i M. Gavalec (sprawozdawca), sędziowie,
rzecznik generalny: L. Medina,
sekretarz: A. Calot Escobar,
uwzględniając pisemny etap postępowania,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu Laudamotion GmbH – W. Nassall, Rechtsanwalt,
– w imieniu Komisji Europejskiej – G. Braun, G. von Rintelen, G. Wilms oraz N. Yerrell, w charakterze pełnomocników,
podjąwszy, po wysłuchaniu rzecznik generalnej, decyzję o rozstrzygnięciu sprawy bez opinii,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 3 i 5–7 rozporządzenia (WE) nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylającego rozporządzenie (EWG) nr 295/91 (Dz.U. 2004, L 46, s. 1).
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy WY, pasażerem lotniczym, a Laudamotion GmbH i Ryanair DAC w przedmiocie odmówienia przez tych dwóch przewoźników lotniczych wypłaty temu pasażerowi odszkodowania z powodu opóźnienia przylotu lotu, na który posiadał on potwierdzoną rezerwację.
Ramy prawne
3 Zgodnie z motywem 2 rozporządzenia nr 261/2004:
„Odmowa przyjęcia na pokład i odwołanie lub duże opóźnienie lotów powodują poważne problemy i niedogodności dla pasażerów”.
4 Artykuł 3 tego rozporządzenia, zatytułowany „Zakres zastosowania”, przewiduje w ust. 1 i 2:
„1. Niniejsze rozporządzenie ma zastosowanie:
a) do pasażerów odlatujących z lotniska znajdującego się na terytorium państwa członkowskiego, do którego ma zastosowanie traktat;
[…]
2. Ustęp 1 stosuje się pod warunkiem, że pasażerowie:
a) posiadają potwierdzoną rezerwację na dany lot oraz, z wyjątkiem przypadku odwołania, o którym mowa w art. 5, stawią się na odprawę pasażerów
– zgodnie z wymogami i w czasie określonym uprzednio na piśmie (w tym poprzez środki elektroniczne) przez przewoźnika lotniczego, organizatora wycieczek lub autoryzowane biura podróży,
lub, jeżeli czas nie został określony,
– nie później niż 45 minut przed ogłoszoną godziną odlotu […]
[…]”.
5 Artykuł 5 tego rozporządzenia, zatytułowany „Odwołanie”, stanowi w ust. 1:
„W przypadku odwołania lotu pasażerowie, których to odwołanie dotyczy:
a) otrzymują pomoc od obsługującego przewoźnika lotniczego, zgodnie z art. 8;
[…]
c) mają prawo do odszkodowania od obsługującego przewoźnika lotniczego zgodnie z art. 7, chyba że:
[…]
(iii) zostali poinformowani o odwołaniu w okresie krótszym niż siedem dni przed planowym czasem odlotu i zaoferowano im zmianę planu podróży umożliwiającą im wylot nie więcej niż godzinę przed planowym czasem odlotu i dotarcie do ich miejsca docelowego najwyżej dwie godziny po planowym czasie przylotu”.
6 Artykuł 6 ust. 1 owego rozporządzenia, zatytułowany „Opóźnienie”, ma następujące brzmienie:
„Jeżeli obsługujący przewoźnik lotniczy ma uzasadnione powody, by przewidywać, że lot będzie opóźniony w stosunku do planowego startu:
a) o dwie lub więcej godzin w przypadku lotów do 1500 kilometrów; lub
b) o trzy lub więcej godzin w przypadku wszystkich lotów wewnątrzwspólnotowych dłuższych niż 1500 kilometrów i wszystkich innych lotów o długości pomiędzy 1500 a 3500 kilometrów; lub
c) o cztery lub więcej godzin w przypadku wszystkich innych lotów niż loty określone w lit. a) lub b),
pasażerowie otrzymują od obsługującego przewoźnika lotniczego:
i) pomoc określoną w art. 9 ust. 1 lit. a) i art. 9 ust. 2; oraz
ii) gdy oczekiwany w sposób uzasadniony czas odlotu nastąpi co najmniej dzień po terminie poprzednio zapowiedzianego odlotu – pomoc określoną w art. 9 ust. 1 lit. b) i c); oraz
iii) gdy opóźnienie wynosi co najmniej pięć godzin – pomoc określoną w art. 8 ust. 1 lit. a)”.
7 Artykuł 7 rozporządzenia nr 261/2004, zatytułowany „Prawo do odszkodowania”, stanowi w ust. 1:
„W przypadku odwołania do niniejszego artykułu, pasażerowie otrzymują odszkodowanie w wysokości:
a) 250 EUR dla wszystkich lotów o długości do 1500 kilometrów;
[…]”.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
8 WY zarezerwował w Ryanairze lot w obie strony łączący Düsseldorf (Niemcy) z Palma de Mallorca (Hiszpania), planowany na dzień 31 października 2019 r. Po poinformowaniu przez Laudamotion, który był obsługującym przewoźnikiem lotniczym, że start lotu do miejsca przeznaczenia (zwanego dalej „lotem pierwotnym”) będzie opóźniony o sześć godzin, pasażer ten sam zarezerwował lot zastępczy, aby zdążyć na spotkanie służbowe, które miało się odbyć w Palma de Mallorca. Dzięki temu lotowi zastępczemu dotarł on do miejsca przeznaczenia z opóźnieniem krótszym niż trzy godziny w stosunku do planowego czasu przylotu pierwotnego lotu. Wspomniany pasażer, który twierdzi, że stawił się na odprawę w ramach lotu pierwotnego, zażądał między innymi od Laudamotion odszkodowania w wysokości 250 EUR na podstawie art. 5 ust. 1 lit. c) i art. 7 ust. 1 rozporządzenia nr 261/2004. Zwrócił się on również do Ryanaira o udzielenie informacji na temat kwoty niewykorzystanych podatków i jej przelania.
9 Żądania WY skierowane przeciwko Laudamotion zostały oddalone zarówno w pierwszej instancji, jak i w postępowaniu apelacyjnym. Sąd apelacyjny uznał, że chociaż lot pierwotny miał w miejscu docelowym opóźnienie przekraczające trzy godziny, Laudamotion nie był zobowiązany do wypłaty żądanego odszkodowania, ponieważ WY nie skorzystał z tego lotu i dotarł do miejsca docelowego z opóźnieniem nieprzekraczającym trzech godzin. W tym względzie nie ma znaczenia, że lot zastępczy został zarezerwowany przez samego pasażera. WY nie doznał tym samym żadnych niedogodności z powodu nieskorzystania z lotu pierwotnego. Ma on natomiast prawo na podstawie niemieckiego prawa cywilnego do zwrotu kosztów lotu zastępczego, który sam zarezerwował.
10 WY wniósł skargę rewizyjną do Bundesgerichtshof (federalnego trybunału sprawiedliwości, Niemcy), będącego sądem odsyłającym. Sąd ten uważa, że rozstrzygnięcie tego powództwa zależy od wykładni art. 3 ust. 2 lit. a), art. 5 ust. 1 lit. c) i art. 7 ust. 1 rozporządzenia nr 261/2004.
11 Sąd odsyłający wskazuje, że z orzecznictwa Trybunału wynika, iż odszkodowanie, o którym mowa w tych dwóch ostatnich przepisach, przysługuje pasażerowi lotniczemu, który doznaje straty czasu wynoszącej co najmniej trzy godziny w chwili przybycia do miejsca docelowego. W związku z tym odszkodowanie to nie powinno być wypłacane pasażerowi, którego lot może ulec dużemu opóźnieniu i który z tego względu sam rezerwuje lot zastępczy pozwalający mu dotrzeć do miejsca docelowego z opóźnieniem krótszym niż trzy godziny w stosunku do planowego czasu przylotu pierwszego lotu.
12 Z postanowienia z dnia 24 października 2019 r., easyJet Airline (C‑756/18, EU:C:2019:902, pkt 33 i nast.) można wywnioskować, że prawo do odszkodowania z powodu dużego opóźnienia przysługuje co do zasady tylko tym pasażerom, którzy skorzystali z danego lotu i rzeczywiście dotarli do miejsca docelowego z co najmniej trzygodzinnym opóźnieniem. Okoliczność, że przewoźnik lotniczy, tak jak w niniejszej sprawie, uchybił ciążącemu na nim obowiązkowi zaproponowania lotu zastępczego, który umożliwiłby pasażerom uniknięcie zapowiedzianego opóźnienia pierwotnego lotu, jest w tym względzie pozbawiona znaczenia.
13 Sąd odsyłający wskazuje, że z wyroku z dnia 11 czerwca 2020 r., Transportes Aéreos Portugueses (C‑74/19, EU:C:2020:460, pkt 61) wynika co prawda, iż w przypadku dużego opóźnienia lub odwołania lotu przewoźnik lotniczy jest w szczególności zobowiązany zaoferować pasażerowi ewentualną inną podróż bezpośrednią lub pośrednią w ramach lotu realizowanego przez siebie lub przez innego przewoźnika, przylatującego z mniejszym opóźnieniem niż następny lot danego przewoźnika, chyba że realizacja takiej podróży stanowiła dla tego przewoźnika poświęcenie, jakiego nie można od niego wymagać, mając na uwadze możliwości jego przedsiębiorstwa w danej chwili. Uchybienie temu obowiązkowi nie może jednak samo w sobie dać prawa do odszkodowania w rozumieniu art. 7 ust. 1 rozporządzenia nr 261/2004. Przepis ten pozwala bowiem na uzyskanie odszkodowania nie za każdy rodzaj niedogodności, lecz jedynie w przypadku straty czasu wynoszącej co najmniej trzy godziny. Niedogodność, jakiej doświadczył pasażer, którego dotyczy postępowanie główne, nie stanowi zatem poważnej niedogodności w rozumieniu tego rozporządzenia, jak wynika z wyroku z dnia 30 kwietnia 2020 r., Air Nostrum (C‑191/19, EU:C:2020:339, pkt 32).
14 Sąd ten uważa jednak, że sytuację można rozpatrywać inaczej w świetle w świetle art. 5 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 261/2004, który w przypadku odwołania lotu przewiduje wypłatę odszkodowania pasażerom, jeżeli nie zaoferowano im lotu alternatywnego ze stratą czasu nieprzekraczającą trzech godzin. Jeżeli bowiem już przed momentem, w którym pasażer musi stawić się najpóźniej do odprawy, istnieją wystarczające przesłanki, by stwierdzić, że przylot do miejsca docelowego będzie opóźniony o co najmniej trzy godziny w stosunku do planowego czasu, nie można wymagać od tego pasażera dla celów jego odszkodowania, aby na czas stawił się na odprawę lub faktycznie rozpoczął podróż. Ponadto czas przylotu wspomnianego pasażera do miejsca docelowego jest również bez znaczenia w tym zakresie.
15 W tych okolicznościach Bundesgerichtshof (federalny trybunał sprawiedliwości) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy prawo do odszkodowania z tytułu co najmniej trzygodzinnego opóźnienia lotu zgodnie z art. 5–7 rozporządzenia [nr 261/2004] jest zasadniczo wykluczone, jeżeli w przypadku grożącego dużego opóźnienia pasażer skorzysta z zarezerwowanego przez siebie lotu zastępczego i w ten sposób dotrze do miejsca docelowego z opóźnieniem mniejszym niż trzy godziny, czy też prawo do odszkodowania w tej konstelacji jest w każdym wypadku możliwe, jeżeli już przed godziną, o której pasażer powinien najpóźniej stawić się na odprawę pasażerów, istnieją wystarczająco solidne przesłanki ku temu, że dotarcie do miejsca docelowego nastąpi z co najmniej trzygodzinnym opóźnieniem?
2) [Przy tym ostatnim założeniu]: Czy prawo do odszkodowania z tytułu opóźnienia lotu o co najmniej trzy godziny na podstawie art. 5, 6 i 7 [tego] rozporządzenia w wyżej wymienionej konstelacji zakłada, że pasażer zgodnie z art. 3 ust. 2 lit. a) [wspomnianego] rozporządzenia stawi się na czas na odprawę pasażerów?”.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
W przedmiocie pytania pierwszego
16 Na wstępie należy zauważyć, że w pierwszym pytaniu prejudycjalnym sąd odsyłający zastanawia się nad wykładnią art. 5–7 rozporządzenia nr 261/2004. W tym względzie o ile prawdą jest, że spór w postępowaniu głównym ma swoje źródło w opóźnieniu wylotu statku powietrznego, o tyle jego przedmiotem są następstwa, jakie to opóźnienie mogło spowodować przy przylocie. Powód w postępowaniu głównym dochodzi bowiem odszkodowania z tytułu prawdopodobnego opóźnienia rozpatrywanego lotu w chwili przylotu do miejsca docelowego, które uniemożliwiłoby mu przybycie na czas na spotkanie służbowe, które miało odbyć się w Palma de Mallorca. Jednak art. 6 tego rozporządzenia dotyczy wyłącznie opóźnienia lotu w stosunku do pierwotnie planowego startu. Wynika z tego, że zryczałtowane odszkodowanie przysługujące na podstawie art. 7 rozporządzenia nr 261/2004 pasażerowi lotu przybywającego do miejsca docelowego z co najmniej trzygodzinnym opóźnieniem w stosunku do planowego czasu przylotu nie jest uzależnione od spełnienia przesłanek wymienionych we wspomnianym art. 6 (wyrok z dnia 26 lutego 2013 r., Folkerts, C‑11/11, EU:C:2013:106, pkt 36, 37).
17 Ponadto z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, że powód w postępowaniu głównym może dochodzić na podstawie prawa niemieckiego zwrotu kosztów transportu zastępczego, który sam zarezerwował, w związku z czym pytanie to dotyczy jedynie prawa tego powoda w postępowaniu głównym do uzyskania zryczałtowanego odszkodowania na podstawie art. 5 ust. 1 i art. 7 ust. 1 rozporządzenia nr 261/2004 za duże opóźnienie lotu.
18 W tych okolicznościach należy uznać, że poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający dąży zasadniczo do ustalenia, czy art. 5 ust. 1 i art. 7 ust. 1 rozporządzenia nr 261/2004 należy interpretować w ten sposób, że z prawa do odszkodowania w rozumieniu tych przepisów może skorzystać pasażer lotniczy, który ze względu na grożące duże opóźnienie w przylocie do miejsca docelowego lotu, na który dysponował potwierdzoną rezerwacją, i na wystarczające przesłanki takiego opóźnienia sam zarezerwował lot zastępczy i dotarł do miejsca docelowego z opóźnieniem wynoszącym mniej niż trzy godziny w stosunku do planowego czasu przylotu pierwszego lotu.
19 Jak wynika z utrwalonego orzecznictwa, art. 5 i 7 rozporządzenia nr 261/2004 w świetle zasady równego traktowania należy interpretować w ten sposób, że z jednej strony pasażerów lotów opóźnionych można traktować jak pasażerów lotów odwołanych do celów stosowania prawa do odszkodowania przewidzianego w art. 7 oraz że z drugiej strony mogą oni powoływać się na to prawo do odszkodowania, jeżeli z powodu opóźnionego lotu poniosą stratę czasu wynoszącą co najmniej trzy godziny, czyli jeżeli przylecą do swego miejsca docelowego co najmniej trzy godziny po czasie przylotu zaplanowanym pierwotnie przez przewoźnika lotniczego [zob. podobnie wyroki: z dnia 19 listopada 2009 r., Sturgeon i in., C‑402/07 i C‑432/07, EU:C:2009:716, pkt 60, 61, 69; a także z dnia 7 lipca 2022 r., SATA International – Azores Airlines (Awaria systemu dostawy paliwa), C‑308/21, EU:C:2022:533, pkt 19 i przytoczone tam orzecznictwo].
20 Pasażerowie opóźnionych w ten sposób lotów ponoszą bowiem, podobnie jak pasażerowie, których pierwotny lot został odwołany, nieodwracalną stratę czasu, a w konsekwencji podobną niedogodność. Niedogodność ta materializuje się w wypadku lotów opóźnionych w chwili przylotu do miejsca docelowego, wobec czego do celów odszkodowania przewidzianego w art. 7 rozporządzenia nr 261/2004 opóźnienie należy oceniać przez pryzmat planowego czasu przylotu do tego miejsca docelowego (wyrok z dnia 26 lutego 2013 r., Folkerts, C‑11/11, EU:C:2013:106, pkt 32, 33).
21 Kluczowym elementem, który skłonił Trybunał do zrównania dużego opóźnienia lotu w chwili przylotu z odwołaniem lotu, jest fakt, że pasażerowie lotu, którego dotyczy duże opóźnienie, ponoszą podobnie jak pasażerowie lotu odwołanego szkodę, która materializuje się poprzez nieodwracalną stratę czasu wynoszącą co najmniej trzy godziny, która może zostać naprawiona jedynie w drodze odszkodowania (zob. podobnie wyroki: z dnia 19 listopada 2009 r., Sturgeon i in., C‑402/07 i C‑432/07, EU:C:2009:716, pkt 52, 53, 61; z dnia 23 października 2012 r., Nelson i in., C‑581/10 i C‑629/10, EU:C:2012:657, pkt 54; a także z dnia 12 marca 2020 r., Finnair, C‑832/18, EU:C:2020:204, pkt 23). Tak więc w przypadku odwołania lub dużego opóźnienia lotu w chwili przylotu do miejsca docelowego prawo do odszkodowania przewidziane w art. 7 ust. 1 rozporządzenia nr 261/2004 jest nierozerwalnie związane z istnieniem tej straty czasu wynoszącej co najmniej trzy godziny.
22 Wynika z tego, że pasażer lotniczy, który nie skorzystał z lotu, na który dysponował potwierdzoną rezerwacją, i dzięki lotowi zastępczemu, który sam zarezerwował, dotarł do miejsca docelowego z opóźnieniem mniejszym niż trzy godziny w stosunku do czasu przylotu zaplanowanego pierwotnie przez przewoźnika lotniczego godziny, nie poniósł takiej straty czasu i nie może tym samym korzystać ze wspomnianego prawa do odszkodowania.
23 W tym względzie należy przypomnieć, że rozporządzenie nr 261/2004, zgodnie z jego motywem 2, ma na celu rozwiązanie problemów i „poważnych niedogodności”, których doznają pasażerowie w transporcie lotniczym. Tymczasem o ile okoliczność, że pasażer linii lotniczych sam znalazł lot zastępczy, może powodować niedogodności dla danego pasażera, o tyle takiej niedogodności nie można jednak uznać za „poważną” w rozumieniu tego rozporządzenia, ponieważ pasażer ten dotarł do miejsca docelowego z opóźnieniem mniejszym niż trzy godziny w stosunku do pierwotnie zaplanowanego czasu przylotu (zob. analogicznie wyroki: z dnia 30 kwietnia 2020 r., Air Nostrum, C‑191/19, EU:C:2020:339, pkt 30–33; a także z dnia 22 kwietnia 2021 r., Austrian Airlines, C‑826/19, EU:C:2021:318, pkt 42, 43).
24 Uwzględniając powyższe rozważania, na pytanie pierwsze należy odpowiedzieć, że art. 5 ust. 1 i art. 7 ust. 1 rozporządzenia nr 261/2004 należy interpretować w ten sposób, iż z prawa do odszkodowania w rozumieniu tych przepisów nie może skorzystać pasażer lotniczy, który ze względu na grożące duże opóźnienie w przylocie do miejsca docelowego lotu, na który dysponował potwierdzoną rezerwacją, i na wystarczające przesłanki takiego opóźnienia sam zarezerwował lot zastępczy i dotarł do miejsca docelowego z opóźnieniem wynoszącym mniej niż trzy godziny w stosunku do pierwotnie zaplanowanego czasu przylotu pierwszego lotu.
W przedmiocie pytania drugiego
25 Z uwagi na treść odpowiedzi udzielonej na pytanie pierwsze nie jest konieczna analiza pytania drugiego. Skoro bowiem opóźnienie przylotu w miejscu docelowym lotu jest krótsze niż trzy godziny w stosunku do pierwotnie przewidzianej godziny przylotu, pasażerowie tego lotu nie mogą skorzystać z odszkodowania przewidzianego w art. 7 ust. 1 rozporządzenia nr 261/2004. W tym przypadku nie ma zatem znaczenia, czy pasażerowie ci stawili się na czas do odprawy, jak tego wymaga art. 3 ust. 2 lit. a) tego rozporządzenia.
W przedmiocie kosztów
26 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (trzecia izba) orzeka, co następuje:
Artykuł 5 ust. 1 i art. 7 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylającego rozporządzenie (EWG) nr 295/91
należy interpretować w ten sposób, że:
z prawa do odszkodowania w rozumieniu tych przepisów nie może skorzystać pasażer lotniczy, który ze względu na grożące duże opóźnienie w przylocie do miejsca docelowego lotu, na który dysponował potwierdzoną rezerwacją, i na wystarczające przesłanki takiego opóźnienia sam zarezerwował lot zastępczy i dotarł do miejsca docelowego z opóźnieniem wynoszącym mniej niż trzy godziny w stosunku do pierwotnie zaplanowanego czasu przylotu pierwszego lotu.
Podpisy