WYROK SĄDU PIERWSZEJ INSTANCJI

z dnia 29 kwietnia 2004 r.(*)

Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Rynek elektrod grafitowych – Ustalanie cen i podział rynków – Obliczanie kwoty grzywny – Kumulacja sankcji – Wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien – Stosowanie – Waga i czas trwania naruszenia – Okoliczności obciążające – Okoliczności łagodzące – Zdolność płatnicza – Współpraca w toku postępowania administracyjnego – Sposoby płatności

W sprawach połączonych T‑236/01, T‑239/01, od T‑244/01 do T‑246/01, T‑251/01 i T‑252/01

Tokai Carbon Co. Ltd, z siedzibą w Tokio (Japonia), reprezentowana początkowo przez adwokatów G. Van Gervena, T. Franchoo i M. De Gravego, a następnie przez adwokatów G. Van Gervena i T. Franchoo, z adresem do doręczeń w Luksemburgu,

SGL Carbon AG, z siedzibą w Wiesbaden (Niemcy), reprezentowana przez adwokatów M. Klusmanna, F. Wiemera i C. Canenbleya,

Nippon Carbon Co. Ltd, z siedzibą w Tokio (Japonia), reprezentowana przez adwokata H. Gilliamsa,

Showa Denko KK, z siedzibą w Tokio (Japonia), reprezentowana przez adwokatów M. Dolmansa, P. Werdmullera, i J. Temple’a-Langa, solicitor,

GrafTech International Ltd, dawniej UCAR International Inc., z siedzibą w Wilmington, Delaware (Stany Zjednoczone), reprezentowana przez K. Lasoka, QC, i B. Hartnetta, barrister, z adresem do doręczeń w Luksemburgu,

SEC Corp., z siedzibą w Amagasaki, Hyogo (Japonia), reprezentowana przez adwokata K. Platteau,

The Carbide/Graphite Group Inc., z siedzibą w Pittsburghu (Stany Zjednoczone), reprezentowana początkowo przez adwokatów M. Seimetza i J. Brüchera, a następnie przez adwokata P. Grunda, z adresem do doręczeń w Luksemburgu,

skarżący,

przeciwko

Komisji Wspólnot Europejskich, reprezentowanej przez W. Möllsa i P. Hellströma, a w sprawie T‑246/01 przez W. Wilsa, działających w charakterze pełnomocników, wspieranych w sprawie T‑239/01 przez adwokata H.J. Freunda, a w sprawach T‑244/01, T‑246/01, T‑251/01 i T‑252/01, przez J. Flynna i C. Kilroy, barristers, z adresem do doręczeń w Luksemburgu,

strona pozwana,

mającej za przedmiot skargi o stwierdzenie nieważności w całości lub w części decyzji Komisji 2002/271/WE z dnia 18 lipca 2001 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 81 traktatu WE i art. 53 porozumienia EOG – Sprawa COMP/E‑1/36.490 – Elektrody grafitowe (Dz.U. 2002, L 100, s. 1),

SĄD PIERWSZEJ INSTANCJI WSPÓLNOT EUROPEJSKICH,

w składzie: N.J. Forwood, prezes, J. Pirrung i A.W.H. Meij, sędziowie,

sekretarz: J. Plingers, administrator,

uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 3 lipca 2003 r.,

wydaje następujący

Wyrok

 Okoliczności faktyczne leżące u podstaw sporów i przebieg postępowania

1        W decyzji 2002/271/WE z dnia 18 lipca 2001 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 81 traktatu WE i art. 53 porozumienia EOG – Sprawa COMP/E‑1/36.490 – Elektrody grafitowe (Dz.U. 2002, L 100, s. 1, zwanej dalej „Decyzją”) Komisja stwierdziła udział różnych przedsiębiorstw w szeregu porozumień i uzgodnionych praktyk w rozumieniu art. 81 ust. 1 WE i art. 53 ust. 1 Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (zwanego dalej „porozumieniem EOG”) w sektorze elektrod grafitowych.

2        Elektrody grafitowe są wykorzystywane przede wszystkim do produkcji stali w łukowych piecach elektrycznych. Wytwarzanie stali za pomocą tych pieców polega w istocie na procesie recyklingu, w trakcie którego odpady stalowe są przetwarzane na nową stal – w przeciwieństwie do klasycznej metody produkcji stali z rudy żelaza w wielkich piecach z dmuchem wzbogaconym w tlen. Złom jest topiony w piecu łukowym za pomocą dziewięciu, zebranych w zespoły po trzy, elektrod. Ze względu na dużą intensywność procesu topienia jedna elektroda zużywa się w ciągu ośmiu godzin. Wytworzenie jednej elektrody trwa około dwóch miesięcy. Żaden inny produkt nie może zastąpić elektrod grafitowych w ramach wyżej opisanego procesu produkcyjnego.

3        Popyt na elektrody grafitowe jest bezpośrednio związany z produkcją stali w łukowych piecach elektrycznych. Głównymi klientami są producenci stali, którzy stanowią około 85% popytu. W 1998 r. światowa produkcja stali surowej wynosiła 800 mln ton, z czego 280 mln ton zostało wytworzonych w elektrycznych piecach łukowych. W trakcie dwudziestu ostatnich lat produkcja stali w łukowych piecach elektrycznych wzrosła (35% produkcji w skali światowej w 1998 r. w stosunku do 18% dwadzieścia lat temu).

4        Cena elektrod grafitowych jest określana w walucie krajowej za tonę. W 1998 r. cena wynosiła 5600 marek niemieckich (DEM) (około 2863 EUR) za tonę. W przypadku elektrod o dużych rozmiarach cena jest powiększana o 15–30%.

5        W latach osiemdziesiątych rozwój technologiczny umożliwił znaczne obniżenie zużycia elektrod na tonę wytworzonej stali. W okresie tym przemysł hutniczy został także w znacznym stopniu zrestrukturyzowany. Osłabienie popytu na elektrody zapoczątkowało proces restrukturyzacji światowego przemysłu zajmującego się wytwarzaniem elektrod, a wiele fabryk zamknięto.

6        W 2001 r. elektrody grafitowe na rynek europejski dostarczało dziewięciu producentów zachodnich: SGL Carbon AG (zwana dalej „SGL”), z siedzibą w Niemczech, i UCAR International Inc. (zwana dalej „UCAR”), z siedzibą w Stanach Zjednoczonych, którzy zaspakajali wspólnie ponad [...](1) popytu, dwaj mniejsi producenci europejscy, VAW Aluminium AG (zwana dalej „VAW”) i Conradty, z siedzibą w Niemczech, posiadający wspólnie udział w rynku wynoszący około [...]%. Carbide/Graphite Group Inc. (zwana dalej „C/G”), posiadająca udział w rynku w wysokości 7%, zaopatrywała rynek europejski ze Stanów Zjednoczonych. Producenci japońscy Showa Denko KK (zwana dalej „SDK”), Tokai Carbon Co. Ltd. (zwana dalej „Tokai”), Nippon Carbon Co. Ltd. (zwana dalej „Nippon”) i SEC Corp. (zwana dalej „SEC”) posiadały wspólnie udział w rynku europejskim w wysokości 3–4%.

7        Na podstawie art. 14 ust. 3 rozporządzenia Rady nr 17 z dnia 6 lutego 1962 r., pierwszego rozporządzenia wprowadzającego w życie art. [81] i [82] traktatu (Dz.U. 1962, 13, s. 204) urzędnicy Komisji przeprowadzili w dniu 5 czerwca 1997 r. niezapowiedziane jednoczesne kontrole w pomieszczeniach należących do SGL, Conradty i VAW w Niemczech oraz UCAR we Francji.

8        Tego samego dnia agenci Federal Bureau of Investigation (FBI) przeprowadzili w Stanach Zjednoczonych przeszukania w pomieszczeniach należących do kilku producentów. W następstwie tych przeszukań wszczęto, pod zarzutem uczestnictwa w bezprawnym kartelu, postępowanie karne przeciwko SGL, SDK, Tokai i UCAR. Wszystkie oskarżone przyznały się do zarzucanych im czynów i zgodziły się na zapłacenie grzywien, ustalonych na kwotę 135 mln dolarów amerykańskich (USD) w przypadku SGL, 110 mln USD w przypadku UCAR, 32,5 mln USD w przypadku SDK i 6 mln USD w przypadku Tokai, podczas gdy C/G skorzystała z amnestii. Następnie SEC i Nippon także przyznały się do winy i zgodziły się na zapłatę grzywien w wysokości odpowiednio 4,8 mln i 2,5 mln USD.

9        W styczniu 2000 r. przeciwko japońskiej spółce Mitsubishi Corp., która w latach 1991–1995 posiadała 50% kapitału UCAR, także wszczęto postępowanie karne w Stanach Zjednoczonych. W lutym 2001 r. Mitsubishi została skazana za sprzyjanie bezprawnemu kartelowi pomiędzy producentami elektrod grafitowych i wspieranie go. Nałożono na nią grzywnę w wysokości 134 mln USD.

10      W Stanach Zjednoczonych wniesiono także przeciwko SGL, UCAR, C/G i SDK powództwa o potrójne odszkodowanie (triple damages) na rzecz grupy nabywców.

11      W marcu 1999 r. w Kanadzie UCAR została ukarana grzywną w wysokości 11 mln dolarów kanadyjskich (CAD) za przestępstwo przewidziane w kanadyjskiej ustawie o konkurencji. W lipcu 2000 r. SGL przyznała się do zarzucanych jej czynów i zgodziła się na zapłacenie grzywny w kwocie 12,5 mln CAD z tytułu tego samego naruszenia. W czerwcu 1998 r. kanadyjscy producenci stali wnieśli przeciwko SGL, UCAR, C/G i SDK powództwa cywilne w związku z bezprawnym kartelem.

12      W dniu 24 stycznia 2000 r. Komisja skierowała do przedsiębiorstw, którym zarzucono naruszenie, pismo w sprawie przedstawienia zarzutów. Postępowanie administracyjne doprowadziło do wydania w dniu 18 lipca 2001 r. Decyzji, w której zarzucono skarżącym przedsiębiorstwom i VAW ustalanie cen na szczeblu światowym, a także podział rynków krajowych i regionalnych rozpatrywanego produktu według zasady „producenta krajowego” („home producer”): UCAR była odpowiedzialna za Stany Zjednoczone i niektóre obszary Europy, zaś SGL za pozostałą część Europy; SDK, Tokai, Nippon i SEC były odpowiedzialne za Japonię i niektóre obszary Dalekiego Wschodu, podczas gdy C/G, prowadząca działalność na rynkach amerykańskim i europejskim, zasadniczo ograniczyła się do śledzenia cen ustalonych przez UCAR i SGL.

13      Zgodnie z Decyzją podstawowe zasady kartelu były następujące:

–        ceny elektrod grafitowych musiały być ustalane na szczeblu światowym;

–        decyzje dotyczące cen każdej spółki musiały być wydawane wyłącznie przez prezesa lub dyrektorów generalnych;

–        „producent krajowy” musiał ustalać cenę rynkową na swoim „terytorium”, a inni producenci „szli jego śladem”;

–        w odniesieniu do rynków „niekrajowych”, czyli rynków, na których nie było żadnego producenta „krajowego”, ceny były ustalane w drodze konsensusu;

–        producenci „niekrajowi” nie mogli konkurować w agresywny sposób i wycofywali się z rynków „krajowych” innych producentów;

–        niedozwolone było zwiększanie mocy produkcyjnych (producenci japońscy mieli zmniejszyć swoje moce produkcyjne);

–        niedozwolony był jakikolwiek transfer technologii poza krąg producentów uczestniczących w kartelu.

14      Następnie w Decyzji wyjaśniono, że wspomniane podstawowe zasady kartelu zostały wprowadzone w życie poprzez spotkania kartelu, które odbywały się na różnych szczeblach: spotkania „szefów”, spotkania „robocze”, spotkania grupy producentów europejskich (bez przedsiębiorstw japońskich), spotkania krajowe lub regionalne poświęcone poszczególnym rynkom i kontaktom dwustronnym pomiędzy przedsiębiorstwami.

15      Jeśli chodzi o czas trwania kartelu, w art. 1 Decyzji początek naruszenia został określony na maj 1992 r. w odniesieniu do wszystkich przedsiębiorstw, którym zarzucono naruszenie, z wyjątkiem C/G, w przypadku której początek naruszenia określono na styczeń 1993 r. Co do końca naruszenia określono następujące daty: marzec 1998 r. w przypadku SGL i UCAR, luty 1998 r. w przypadku Tokai, Nippon i SEC, kwiecień 1997 r. w przypadku SDK, koniec 1996 r. w przypadku VAW i listopad 1996 r. w przypadku C/G.

16      Na podstawie dokonanych w Decyzji ustaleń faktycznych i ocen prawnych Komisja nałożyła na oskarżone przedsiębiorstwa grzywny, których kwota została obliczona zgodnie z metodą przedstawioną w wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (Dz.U. 1998, C 9, s. 3, zwanych dalej „wytycznymi”), oraz w komunikacie w sprawie nienakładania grzywien lub obniżenia ich kwoty w sprawach dotyczących karteli (Dz.U. 1996, C 207, s. 4, zwanym dalej „komunikatem w sprawie współpracy”).

17      W art. 3 sentencji Decyzji zostały nałożone następujące grzywny:

SGL: 80,2 mln EUR;

UCAR: 50,4 mln EUR;

VAW: 11,6 mln EUR;

SDK: 17,4 mln EUR;

Tokai: 24,5 mln EUR;

Nippon: 12,2 mln EUR;

SEC: 12,2 mln EUR;

C/G: 10,3 mln EUR.

18      W art. 4 sentencji nakazano przedsiębiorstwom zapłatę grzywien w terminie trzech miesięcy od dnia doręczenia Decyzji, pod rygorem zapłaty odsetek w wysokości 8,04%.

19      Decyzja została doręczona poszczególnym skarżącym pomiędzy dniem 24 i 30 lipca 2001 r.

20      Została ona przesłana wraz z pismem przewodnim z dnia 23 lipca 2001 r. wskazującym kwotę nałożonej grzywny i warunki zapłaty (zwanym dalej „pismem z lipca”). W piśmie wyjaśniono, że po upływie terminu zapłaty wskazanego w Decyzji Komisja przystąpi do ściągnięcia danej kwoty; jednakże w przypadku wniesienia skargi do Sądu nie zostanie przedsięwzięty żaden środek wykonawczy, pod warunkiem uiszczenia odsetek w wysokości 6,04% i ustanowienia gwarancji bankowej.

21      Pismo z lipca zostało doręczone SGL w dniu 24 lipca, a UCAR w dniu 26 lipca 2001 r. Na uwagi przedstawione przez UCAR na temat warunków zapłaty Komisja odpowiedziała w piśmie z dnia 9 sierpnia 2001 r. (zwanym dalej „pismem z sierpnia”), odmawiając po pierwsze przyjęcia propozycji zapłaty dotyczącej niecałkowitej kwoty grzywny i nieuwzględniającej należnych odsetek, a po drugie ustanowienia zabezpieczenia na aktywach spółki UCAR w celu zagwarantowania zapłaty grzywny. Pismo z sierpnia zostało doręczone UCAR w dniu 10 sierpnia 2001 r.

22      W tych okolicznościach odrębnymi pismami złożonymi w sekretariacie Sądu pomiędzy dniem 1 a 9 października 2001 r. przedsiębiorstwa będące adresatami Decyzji, z wyjątkiem VAW, wniosły niniejsze skargi.

23      Na podstawie sprawozdania sędziego sprawozdawcy Sąd (druga izba) postanowił otworzyć procedurę ustną i zadać stronom pewne pytania. Strony odpowiedziały na nie w wyznaczonym terminie. Następnie po wysłuchaniu stron w tej kwestii prezes drugiej izby postanowieniem z dnia 5 czerwca 2003 r. połączył siedem spraw do celów procedury ustnej i wydania wyroku zgodnie z art. 50 regulaminu Sądu. Poza tym objął klauzulą poufności określone dokumenty z akt sprawy. Podczas rozprawy w dniu 3 lipca 2003 r. wysłuchano wystąpień stron (z wyjątkiem C/G, która nie uczestniczyła w rozprawie) oraz ich odpowiedzi na pytania Sądu.

24      Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dnu 26 września 2003 r. GrafTech International Ltd (dawniej UCAR) złożyła wniosek o zawieszenie wykonania Decyzji i zastosowanie środków tymczasowych dotyczących sposobów zapłaty nałożonej na nią grzywny przewidzianych w pismach z lipca i z sierpnia (sprawa T‑246/01 R). W związku z wycofaniem przez GrafTech wniosku o zastosowanie środków tymczasowych prezes Sądu postanowieniem z dnia 24 marca 2004 r. postanowił o wykreśleniu sprawy T‑246/01 R z rejestru Sądu i obciążył GrafTech kosztami związanymi z owym postępowaniem.

 Żądania stron

25      Tokai (T‑236/01) wnosi do Sądu o:

–        stwierdzenie nieważności art. 3 (i, w razie konieczności, art. 4) Decyzji w zakresie, w jakim nałożono w nim na nią grzywnę w wysokości 24,5 mln EUR lub, tytułem żądania ewentualnego, znaczne obniżenie kwoty grzywny;

–        obciążenie Komisji kosztami postępowania.

26      SGL (T‑239/01) wnosi do Sądu o:

–        stwierdzenie nieważności Decyzji w zakresie jej dotyczącym;

–        tytułem żądania ewentualnego, odpowiednie obniżenie kwoty nałożonej grzywny;

–        obciążenie Komisji kosztami postępowania.

27      Nippon (T‑244/01) wnosi do Sądu o:

–        stwierdzenie nieważności art. 1 Decyzji w zakresie, w jakim stwierdzono w niej, że uczestniczyła w naruszeniu art. 81 WE i art. 53 ust. 1 porozumienia EOG w okresie od maja 1992 r. do marca 1993 r.;

–        stwierdzenie nieważności art. 3 Decyzji w zakresie, w jakim nałożono w nim na nią grzywnę w wysokości 12,2 mln EUR;

–        tytułem żądania ewentualnego, znaczne obniżenie kwoty grzywny;

–        obciążenie Komisji kosztami postępowania.

28      SDK (T‑245/01) wnosi do Sądu o:

–        stwierdzenie nieważności art. 3 lit. d) Decyzji;

–        tytułem żądania ewentualnego, obniżenie kwoty grzywny do 2,95 mln EUR lub innej kwoty, którą Sąd uzna za stosowną;

–        wezwanie Komisji na podstawie art. 65 lit. b) regulaminu Sądu do przedłożenia wszystkich dokumentów przedstawiających obliczenie nałożonej grzywny;

–        obciążenie Komisji kosztami postępowania.

29      UCAR (T‑246/01) wnosi do Sądu o:

–        zarządzenie przeprowadzenia środków dowodowych, które okażą się konieczne;

–        stwierdzenie nieważności art. 3 Decyzji w zakresie, w jakim nałożono w nim na nią grzywnę lub, tytułem żądania ewentualnego, obniżenie kwoty tej grzywny;

–        stwierdzenie nieważności art. 4 Decyzji w zakresie jej dotyczącym lub, tytułem żądania ewentualnego, zmianę warunków zapłaty mających zastosowanie do grzywny zgodnie z postanowieniami zawartymi w załączniku 50 do skargi;

–        stwierdzenie nieważności pisma z lipca lub, tytułem żądania ewentualnego, zmianę warunków w nim wskazanych zgodnie z postanowieniami zawartymi w załączniku 50 do skargi;

–        stwierdzenie nieważności pisma z sierpnia lub, tytułem żądania ewentualnego, zmianę warunków w nim wskazanych zgodnie z postanowieniami zawartymi w załączniku 50 do skargi;

–        nakazanie zastosowania każdego innego środka, który może okazać się konieczny;

–        obciążenie Komisji kosztami postępowania.

30      SEC (T‑251/01) wnosi do Sądu o:

–        stwierdzenie nieważności art. 3 Decyzji w zakresie, w jakim nałożono w nim na nią grzywnę w wysokości 12,2 mln EUR;

–        tytułem żądania ewentualnego, znaczne obniżenie kwoty grzywny;

–        obciążenie Komisji kosztami postępowania.

31      C/G (T‑252/01) wnosi do Sądu o:

–        stwierdzenie nieważności Decyzji w zakresie, w jakim nałożono w niej na nią grzywnę;

–        tytułem żądania ewentualnego, obniżenie kwoty nałożonej na nią grzywny;

–        obciążenie Komisji kosztami postępowania.

32      W sprawach T‑236/01, T‑239/01, T‑245/01, T‑251/01 i T‑252/01 Komisja wnosi do Sądu o:

–        oddalenie skargi jako bezzasadnej;

–        obciążenie strony skarżącej kosztami postępowania.

33      W sprawach T‑244/01 i T‑246/01 Komisja wnosi do Sądu o:

–        oddalenie skargi jako bezzasadnej;

–        podwyższenie grzywny;

–        obciążenie strony skarżącej kosztami postępowania.

 Co do prawa

34      W większości spraw skarżące dążą co do zasady jedynie do uchylenia grzywien lub obniżenia ich kwot, podnosząc, że Komisja pominęła grzywny już nałożone w innych krajach i błędnie zastosowała swoje wytyczne i swój komunikat w sprawie współpracy, przy czym nie podważą one wystąpienia okoliczności faktycznych stwierdzonych w Decyzji. Jednakże celem niektórych skarg jest poza tym stwierdzenie nieważności Decyzji w całości. Skargi te oparte są na zarzutach dotyczących niezgodności z prawem Decyzji w całości lub na zarzutach dotyczących błędów popełnionych przez Komisję przy ustalaniu okoliczności faktycznych składających się na naruszenie. Wreszcie w dwóch sprawach podważono sposoby zapłaty nałożonych grzywien.

35      Należy zatem zbadać przede wszystkim żądania, których przedmiotem jest stwierdzenie nieważności Decyzji w całości lub niektórych ustaleń faktycznych zawartych w Decyzji. Następnie należy zbadać żądania, których celem jest stwierdzenie nieważności art. 3 Decyzji lub obniżenie kwot grzywien ustalonych na podstawie wytycznych i komunikatu w sprawie współpracy. Na koniec zostaną zbadane zarzuty dotyczące sposobów zapłaty grzywien.

A –  W przedmiocie żądań mających na celu stwierdzenie nieważności Decyzji w całości lub niektórych ustaleń faktycznych

1.     W przedmiocie żądań mających na celu stwierdzenie nieważności Decyzji w całości

a)     Sprawa T‑239/01

36      SGL jest jedyną skarżącą, która żąda formalnie, tytułem żądania głównego, stwierdzenia nieważności Decyzji w całości w zakresie, w jakim Decyzja jej dotyczy. Zarzuty podniesione na poparcie tych żądań dotyczą kilku błędów proceduralnych.

 W przedmiocie zarzucanej odmowy pełnego dostępu do akt

37      SGL zarzuca Komisji, że odmówiła jej dostępu do swoich dokumentów wewnętrznych i nie dostarczyła jej żadnego nieobjętego klauzulą poufności wykazu ani streszczenia wspomnianych dokumentów zawierających tajemnice handlowe lub informacje poufne. Ze względu na to naruszenie jej prawa do obrony nie miała ona możliwości wyrobienia sobie pełnego poglądu na temat kontaktów pomiędzy Komisją a innym zainteresowanymi przedsiębiorstwami w kontekście ich współpracy. W konsekwencji – jej zdaniem – należy stwierdzić nieważność Decyzji.

38      W tym zakresie Sąd przypomina, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Komisja jest zobowiązana, w celu umożliwienia danym przedsiębiorstwom skutecznej obrony przed zarzutami sformułowanymi przeciwko nim w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, do udostępnienia im całości akt dochodzenia, z wyjątkiem dokumentów zawierających tajemnice handlowe innych przedsiębiorstw lub inne informacje poufne i dokumentów wewnętrznych Komisji (zob. wyrok Sądu z dnia 20 marca 2002 r. w sprawie T‑23/99 LR AF 1998 przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1705, pkt 170 i przytoczone tam orzecznictwo).

39      W zakresie, w jakim SGL podnosi przed Sądem, że Komisja powinna była przekazać jej co najmniej nieobjęty klauzulą poufności wykaz lub streszczenie wspomnianych dokumentów zawierających tajemnice handlowe lub informacje poufne, należy stwierdzić, że w toku postępowania administracyjnego skarżąca nie sformułowała takiego wniosku. W piśmie z dnia 9 marca 2000 r. oraz w swojej odpowiedzi z dnia 4 kwietnia 2000 r. na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów odwołała się ona wyłącznie do dokumentów wewnętrznych Komisji; w piśmie z dnia 9 marca SGL nawet przyznała, że Komisja dostarczyła jej wykaz dokumentów, do których może mieć wgląd. W tych okolicznościach Komisja nie była zobowiązana do udostępnia ze swej inicjatywy wykazów i streszczeń, o których mowa (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 15 marca 2000 r. w sprawach połączonych T‑25/95, T‑26/95, od T‑30/95 do T‑32/95, od T‑34/95 do T‑39/95, od T‑42/95 do T‑46/95, T‑48/95, od T‑50/95 do T‑65/95, od T‑68/95 do T‑71/95, T‑87/95, T‑88/95, T‑103/95 i T‑104/95 Cimenteries CBR i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑491, zwany dalej „wyrokiem w sprawie Cement”, pkt 383).

40      W odniesieniu do wniosku o udostępnienie dokumentów wewnętrznych, których Komisja nie ma obowiązku udostępnić (ww. w pkt 38 wyrok w sprawie LR AF 1998 przeciwko Komisji, pkt 170), należy przypomnieć, że to ograniczenie dostępu jest uzasadnione koniecznością zapewnienia prawidłowego funkcjonowania Komisji w zakresie ścigania naruszeń reguł konkurencji ustanowionych w traktacie; dokumenty wewnętrzne mogą być udostępnione jedynie wówczas, gdy wymagają tego wyjątkowe okoliczności danej sprawy na podstawie poważnych przesłanek, które musi przedstawić strona zainteresowana, i to zarówno przed sądem wspólnotowym, jak i w ramach postępowania administracyjnego prowadzonego przez Komisję (zob. ww. w pkt 39 wyrok w sprawie Cement, pkt 420 i przytoczone tam orzecznictwo). Tymczasem SGL, twierdząc ogólnie, że z dokumentów wewnętrznych Komisji mogłoby wynikać, że została ona potraktowana mniej korzystnie niż inne przedsiębiorstwa podczas oceny zaoferowanej przez nią współpracy, nie przedstawiła poważnych przesłanek co do okoliczności, które wymagałyby udostępnienia jej omawianych dokumentów.

41      Ponadto Komisja podkreśliła, czego SGL nie podważyła, że dokumenty dotyczące współpracy przedsiębiorstw nie są częścią jej akt wewnętrznych, ale znajdują się w aktach dochodzenia, do których przedsiębiorstwa miały dostęp. Wreszcie, jak wynika z kilku zarzutów skierowanych przeciwko obliczeniu nałożonej na nią grzywny (zob. pkt 384 i nast. poniżej), SGL rzeczywiście dokonała porównania swojej własnej współpracy ze współpracą innych członków kartelu, co potwierdza tezę Komisji.

42      W takich okolicznościach nie można zarzucać Komisji, że nie ujawniła SGL swych dokumentów wewnętrznych i że nie przekazała nieobjętego klauzulą poufności wykazu ani streszczenia wspomnianych dokumentów.

43      W konsekwencji należy oddalić rozpatrywany zarzut.

 W przedmiocie podnoszonego nieostatecznego charakteru pisma w sprawie przedstawienia zarzutów

44      SGL podnosi, że pismo w sprawie przedstawienia zarzutów z dnia 24 stycznia 2000 r. nie było ostateczne. Mimo że Komisja stwierdziła w piśmie z dnia 4 maja 2000 r., że odpowiedzi niektórych przedsiębiorstw na to pismo zawierały nieścisłości i sprzeczności, nie zastąpiła go nowym pismem przed wydaniem Decyzji. SGL nie była zatem w stanie skorzystać ze swego prawa do bycia wysłuchaną w przedmiocie ostatecznego wyniku dochodzenia.

45      W tym względzie Sąd przypomina, że żaden przepis nie zakazuje Komisji przekazywania zainteresowanym stronom, po przesłaniu pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, nowych dokumentów, które jej zdaniem popierają jej tezę, pod warunkiem pozostawienia przedsiębiorstwom czasu koniecznego do przedstawienia stanowiska na ten temat (zob. ww. w pkt 38 wyrok w sprawie LR AF 1998 przeciwko Komisji, pkt 190 i przytoczone tam orzecznictwo).

46      W niniejszym przypadku Komisja przyznaje, że niektóre odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów zawierały sprzeczności i oskarżenia dotyczące innych przedsiębiorstw. Z tego względu udostępniła ona wersję nieobjętą klauzulą poufności tych odpowiedzi i umożliwiła przedsiębiorstwom przedstawienie uwag w tym względzie podczas rozprawy w dniu 25 maja 2000 r. Jednakże nie wyciągnęła ona z nich żadnych obciążających wniosków.

47      Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem pismo w sprawie przedstawienia zarzutów powinno umożliwiać zainteresowanym stronom rzeczywiste zaznajomienie się z zachowaniami zarzucanymi im przez Komisję, przy czym wymóg ten jest zachowany wówczas, gdy decyzja końcowa nie obciąża zainteresowanych stron odpowiedzialnością za inne naruszenia niż te, o których mowa w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, i uwzględnia tylko te okoliczności faktyczne, co do których zainteresowane strony miały okazję się wypowiedzieć (wyrok Sądu z dnia 19 marca 2003 r. w sprawie T‑213/00 CMA CGM i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑913, zwany dalej „wyrokiem w sprawie FETTCSA”, pkt 109). A zatem w niniejszym przypadku nic nie stało SGL na przeszkodzie, by porównała pismo w sprawie przedstawienia zarzutów z tekstem Decyzji w celu zweryfikowania, czy Komisja oparła się na nowych zarzutach, które nie były zawarte w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów i co do których SGL nie mogła się wypowiedzieć przed wydaniem Decyzji. Jednakże SGL nie powołuje się na taką rozbieżność pomiędzy pismem w sprawie przedstawienia zarzutów a Decyzją.

48      W każdym razie wystarczy, że Komisja umożliwi przedsiębiorstwom konkretne wypowiedzenie się na temat uwag przedstawionych w odniesieniu do pisma w sprawie przedstawienia zarzutów. W niniejszym przypadku SGL nie zarzuca Komisji, że naruszyła jej prawo do bycia wysłuchaną w tej właśnie kwestii. Skarży się tylko na wyłącznie ustny charakter uwag przedstawionych przez Komisję, nie wykazując jednak, że jedynie uwagi na piśmie umożliwiłyby jej skuteczną obronę jej stanowiska.

49      W konsekwencji należy oddalić powyższy zarzut.

 W przedmiocie podnoszonej niezgodności z prawem raportu funkcjonariusza ds. przesłuchań

50      Sąd stwierdza, że w dniu 28 maja 2001 r. funkcjonariusz ds. przesłuchań przedstawił na podstawie art. 15 decyzji Komisji 2001/462/WE, EWWiS z dnia 23 maja 2001 r. w sprawie zakresu uprawnień funkcjonariuszy ds. przesłuchań w niektórych postępowaniach z zakresu konkurencji (Dz.U. L 162, s. 21) raport końcowy o następującym brzmieniu:

„Projekt decyzji nie daje powodu do szczególnych uwag na temat prawa do bycia wysłuchanym. Przedsiębiorstwa, których dotyczy sprawa, nie podniosły żadnego problemu związanego z postępowaniem. Projekt decyzji nie zawiera żadnego zarzutu, w przedmiocie którego wspomniane przedsiębiorstwa nie mogły wcześniej zająć stanowiska”.

51      W tym kontekście SGL utrzymuje, że funkcjonariusz ds. przesłuchań błędnie stwierdził, że nie podniosła ona żadnego problemu związanego z postępowaniem. W samej decyzji przyznano, że SGL skarżyła się na niepełny dostęp do akt. Z naruszeniem art. 8 decyzji 2001/462 funkcjonariusz ds. przesłuchań nie wypowiedział się na temat wniosku o udostępnienie akt złożonego przez SGL w odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów. Według SGL jego raport końcowy zawierał zatem błędy, które mogły mieć wpływ, ze szkodą dla SGL, na wynik obrad kolegium członków Komisji. Funkcjonariusz ds. przesłuchań nie zajął się także problematyką odpowiedzi niektórych przedsiębiorstw na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów zawierających sprzeczności i oskarżenia, na temat których SGL mogła się jedynie wypowiedzieć ustnie podczas rozprawy. Mimo że SGL skrytykowała taki sposób postępowania, funkcjonariusz ds. przesłuchań nie wspomniał o tym błędzie proceduralnym.

52      Sąd przypomina, że zgodnie z motywami 2, 3 i 8 decyzji 2001/462 zadaniem Komisji jest zapewnienie, aby prawo do bycia wysłuchanym przysługujące osobom, których dotyczy postępowanie z zakresu konkurencji, było zagwarantowane w toku całego postępowania; musi ona powierzać prowadzenie postępowań administracyjnych w tej dziedzinie osobie niezależnej, która cechuje się uczciwością niezbędną dla zagwarantowania obiektywności, przejrzystości i skuteczności tych postępowań. Na podstawie art. 15 i art. 16 ust. 1 wspomnianej decyzji funkcjonariusz ds. przesłuchań sporządza raport końcowy w kwestii przestrzegania prawa do bycia wysłuchanym, w którym bada także, czy projekt decyzji uwzględnia tylko zarzuty, w przedmiocie których strony miały okazję przedstawić swoją opinię; wspomniany raport jest dołączany do projektu decyzji przedkładanego Komisji, tak aby Komisja przy podejmowaniu decyzji miała pełną znajomość „[wszystkich] istotnych informacji” dotyczących przebiegu postępowania i przestrzegania prawa do bycia wysłuchanym.

53      Jak wynika z ww. przepisów, zadaniem funkcjonariusza ds. przesłuchań nie jest zebranie wszystkich zarzutów o charakterze proceduralnym, które zostały wysunięte przez zainteresowanych w toku postępowania administracyjnego. Jest on zobowiązany do przedstawienia kolegium członków Komisji wyłącznie zarzutów istotnych dla oceny zgodności z prawem przebiegu postępowania administracyjnego. Jak wskazano powyżej, obydwa zarzuty przedstawione przez SGL w odniesieniu do jej dostępu do dokumentów wewnętrznych Komisji i problematyki odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów nie są zasadne. A zatem funkcjonariusz ds. przesłuchań jako obiektywny i niezależny doradca nie był zobowiązany do przekazania kolegium członków Komisji tych dwóch pozbawionych znaczenia zarzutów.

54      W konsekwencji nie można uwzględnić także tego zarzutu.

55      Z powyższego wynika, że nie można uwzględnić żadnego z zarzutów, w których SGL utrzymuje, że Decyzja jest dotknięta błędami formalnymi.

b)     Sprawa T‑246/01

56      Nie przedstawiając formalnych żądań mających na celu stwierdzenie nieważności Decyzji w całości, UCAR podniosła w swojej skardze, że należy stwierdzić nieważność Decyzji „w całości lub w części”. UCAR twierdzi, że nie badając roli odegranej przez Mitsubishi i Union Carbide, jej spółek dominujących w latach 1992–1995, w tworzeniu kartelu i w początkowym okresie jego funkcjonowania, Komisja naruszyła ciążący na niej obowiązek przeprowadzenia bezstronnego dochodzenia i naruszyła jej prawo do obrony. W replice UCAR jednakże wyjaśniła, że jej celem nie było stwierdzenie nieważności Decyzji w całości z powodu naruszenia istotnych wymogów proceduralnych, ale uchylenie grzywny nałożonej na nią w art. 3 Decyzji lub obniżenie jej kwoty. Zdaniem UCAR ww. fragment jej skargi powinien być postrzegany wyłącznie w tym ostatnim kontekście.

57      Sąd wywiódł z powyższego, że celem skargi wniesionej przez UCAR nie jest stwierdzenie nieważności Decyzji w całości. Zarzut dotyczący pominięcia przez Komisję roli odegranej przez Mitsubishi i Union Carbide w uczestnictwie UCAR w bezprawnym kartelu zostanie zatem zbadany w ramach zarzutów skierowanych przez UCAR przeciwko obliczeniu nałożonej na nią grzywny.

2.     W przedmiocie żądań mających na celu stwierdzenie częściowej nieważności art. 1 Decyzji i niektórych ustaleń faktycznych w niej zawartych

a)     W przedmiocie zarzutu podniesionego w sprawie T‑239/01 dotyczącego błędnego ustalenia co do wprowadzenia w życie centralnego systemu nadzoru

58      W ramach grupy zarzutów dotyczących błędnego obliczenia nałożonej na nią grzywny SGL zarzuca Komisji, że potraktowała ją w sposób dyskryminacyjny w stosunku do SDK, obniżając grzywnę nałożoną na to przedsiębiorstwo z tego względu, że ujawniło ono istnienie i funkcjonowanie centralnego systemu nadzoru (Central Monitoring System, zwanego dalej „CMS”) wprowadzonego w życie w ramach kartelu. SGL twierdzi, że system ten nigdy nie był stosowany. Poinformowała o tym Komisję w odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów.

59      W tym względzie Sąd stwierdza, że SGL wskazuje w swojej skardze na to, że wyraźnie powstrzymała się w swej odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów od podważenia okoliczności faktycznych, tak jak zostały one przedstawione przez Komisję. Niemniej jednak w odpowiedzi tej SGL skorygowała niektóre ustalenia faktyczne; w odniesieniu do CMS podniosła, że „centralny system nadzoru […] nigdy nie został zrealizowany”.

60      Sąd przypomina, że mimo odpowiedzi SGL w tej kwestii Komisja uznała w Decyzji, że stwierdzone naruszenie polegało między innymi na ustanowieniu mechanizmu kontroli i stosowaniu porozumień kartelowych (motyw 2). Opisała szczegóły CMS (motywy 72, 73, 91, 92), podnosząc, że teza broniona przez SGL została podważona dowodami z dokumentów i oświadczeniami innych producentów takich jak Tokai i UCAR. W odpowiedzi na skargę Komisja odwołuje się do wskazanych powyżej fragmentów Decyzji, podczas gdy w replice SGL ogranicza się do podtrzymania, że CMS nie został wprowadzony w życie.

61      W okolicznościach niniejszego przypadku okoliczność, że SGL ograniczyła się do powtórzenia w sposób ogólny samego niepopartego niczym twierdzenia dotyczącego niewprowadzenia w życie CMS, nie wystarcza, by skutecznie podważyć przeciwne ustalenia faktyczne zawarte w Decyzji.

62      Należy zatem oddalić zarzut skierowany przeciwko ustaleniom faktycznym dotyczącym stosowania CMS.

b)     W przedmiocie zarzutu podniesionego w sprawie T‑236/01 dotyczącego błędnego stwierdzenia, iż kartel ma wymiar światowy

63      W ramach zarzutu dotyczącego okoliczności, że Komisja niesłusznie oparła się na jej obrotach w skali światowej, Tokai utrzymuje, że geograficzny rynek elektrod grafitowych nie ma wymiaru światowego. W każdym razie Komisja nie przeanalizowała odpowiednio właściwego rynku geograficznego. W decyzji z dnia 4 stycznia 1991 r. (Mitsubishi/UCAR, IVM024), wydanej na podstawie rozporządzenia dotyczącego kontroli koncentracji przedsiębiorstw, Komisja stwierdziła, że rynek elektrod grafitowych jest rynkiem o wymiarze wspólnotowym.

64      W tym względzie Sąd przypomina wyraźne oświadczenie złożone przez samą Tokai w skardze, zgodnie z którym celem jej skargi nie jest podważenie stanu faktycznego przedstawionego w Decyzji. Ustalenia faktyczne, zgodnie z którymi kartel obejmował światowy rynek elektrod grafitowych, są zawarte zarówno w Decyzji (zob. na przykład motywy 14–18, 46, 47, 49, 51, 71, 72, 73), jak i w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów (pkt 33, 34, 35, 37, 39, 59, 60, 61). Z powyższego wynika, że sama istota kartelu polegała, zgodnie z ustaleniami Komisji, na ustrukturyzowaniu sektora elektrod grafitowych na świecie według systemu trzech „filarów”: SGL reprezentująca Europę, UCAR reprezentująca Stany Zjednoczone oraz SDK, Tokai, Nippon i SEC reprezentujące Japonię (motyw 47 Decyzji). Poza tym wśród podstawowych zasad kartelu zidentyfikowanych przez Komisję znajduje się zasada „producenta krajowego”, który powinien ustalać ceny na swym terytorium, podczas gdy inni producenci powinni iść jego śladem (zob. pkt 12, 13 powyżej), przy czym producenci „niekrajowi” powinni wycofać się z rynków „krajowych” innych producentów (motyw 50 Decyzji). Wreszcie Komisja przedstawiła przykład amerykańskiej spółki C/G, której udało się – mimo że nie dysponowała ona żadnym zakładem produkcyjnym poza Stanami Zjednoczonymi – uzyskać udział w rynku w wysokości około 7% w Europie i zbyć niemalże jedną trzecią swej produkcji w EOG (motywy 16, 30, 85 Decyzji), co Komisja uznała za przejaw istnienia rynku na skalę światową i dowód na to, że nawet producent „niekrajowy” był zdolny zakłócić funkcjonowanie kartelu.

65      A zatem omawiany zarzut jest ewidentnie niezgodny z uznaniem przez Tokai wyjaśnień faktycznych, które właśnie zostały przedstawione i których Tokai nie podważyła skutecznie ani w toku postępowania administracyjnego, ani przed Sądem. Usytuowany w kontekście innych zarzutów dotyczących błędnego obliczenia grzywien zarzut dotyczy raczej oceny przez Komisję rzeczywistego wpływu zachowania Tokai na konkurencję w EOG. Tokai w ramach tych zarzutów podkreśla bowiem w szczególności swoje bierne zachowanie i brak interesu gospodarczego w sprzedaży rozpatrywanego produktu na rynku europejskim. W rzeczywistości w omawianym zarzucie Komisji zarzuca się to, że w ramach ustalania kwoty grzywny nałożonej na Tokai pominęła jej wyłącznie bierną rolę.

66      Wniosku tego nie podważa odwołanie się przez Tokai do decyzji z dnia 4 stycznia 1991 r. (Mitsubishi/UCAR, IVM024), w której Komisja uznała w odniesieniu do koncentracji przedsiębiorstw, że rynek elektrod grafitowych ma wymiar wspólnotowy. W tym względzie wystarczy zauważyć, że wspomniana decyzja została wydana w kontekście odmiennym od kontekstu niniejszego przypadku i że pochodzi ona z okresu zarówno sprzed dochodzenia Komisji w niniejszej sprawie, jak i sprzed okresu naruszenia uwzględnionego w Decyzji. To właśnie wykrycie w 1997 r. kartelu, w którym uczestniczyła Tokai, umożliwiło Komisji stwierdzenie, że członkowie kartelu podzielili rynek elektrod grafitowych na szczeblu światowym. Odwołanie do decyzji z 1991 r. jest zatem bezskuteczne.

67      W konsekwencji należy oddalić zarzut w zakresie, w jakim podważono w nim ustalenia faktycznie dotyczące światowego wymiaru rynku elektrod grafitowych.

c)     W przedmiocie zarzutu podniesionego w sprawie T‑239/01 dotyczącego błędnej oceny czasu trwania naruszenia

68      W ramach grupy zarzutów dotyczących błędnego obliczenia nałożonej na nią grzywny SGL zarzuca Komisji, po pierwsze, że uwzględniła bez żadnego dowodu zbyt długi okres jej uczestnictwa w naruszeniu: Komisja niesłusznie stwierdziła, że SGL kontynuowała naruszenie po kontrolach przeprowadzonych w czerwcu 1997 r., i to aż do lutego/marca 1998 r. W konsekwencji ustalenie nałożonej na nią grzywny jest błędne w zakresie, w jakim zawiera ono podwyżkę z tytułu tego okresu. Poza tym Komisja niesłusznie uznała zarzucaną kontynuację naruszenia po przeprowadzeniu kontroli jako okoliczność obciążającą ze szkodą dla SGL. W tym kontekście SGL twierdzi, że spotkania, które miały miejsce w ramach kartelu w spornym okresie, nie dotyczyły rynku europejskiego, ale wyłącznie rynki azjatyckie, o czym już poinformowała Komisję w toku postępowania administracyjnego. Dowody przytoczone przez Komisję na poparcie jej tezy nie są wiarygodne.

69      Po drugie, SGL krytykuje błędne stwierdzenie w motywie 57 Decyzji, zgodnie z którym europejska grupa kartelu spotykała się jeszcze od „1999 r.”. Uważa, że nie można wykluczyć, że ten błąd miał negatywny wpływ na ustalenie kwoty nałożonej na nią grzywny. Ponadto w motywie 124 Decyzji Komisja twierdzi, że istnieją wskazówki umożliwiające dojście do wniosku, że w 2001 r. naruszenie nadal nie zostało zakończone. SGL zwraca się do Sądu o zweryfikowanie za pomocą środka organizacji postępowania, czy błędna liczba – 1999 r. – została przekazana kolegium członków Komisji w celu wydania Decyzji.

70      W odniesieniu do pierwszej części zarzutu podniesionego przez SGL należy przypomnieć chronologię i dokładną treść uwag sformułowanych przez SGL w odpowiedzi na stwierdzenia Komisji.

71      Po pierwsze, to w odpowiedzi na wystosowane przez Komisję żądanie udzielenia informacji SGL, w memorandum z dnia 8 czerwca 1999 r., oświadczyła, że najważniejsi producenci elektrod grafitowych, w tym SGL i UCAR, uzgadniali swe zachowania w zakresie konkurencji w latach od 1992 „do 1998 r.”. Następnie wyliczyła spotkania, które miały miejsce w ramach kartelu. W odniesieniu do spotkań, które odbyły się po czerwcu 1997 r., wskazała – za każdym razem w jednym zdaniu – spotkanie w lipcu 1997 r. na Malezji, spotkanie w listopadzie 1997 r. w Hong Kongu i spotkanie w lutym 1998 r. w Bangkoku, podnosząc, że przedmiotem tych spotkań były specyficznie azjatyckie tematy.

72      Po drugie, w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów z dnia 24 lipca 2000 r. Komisja stwierdziła, że naruszenie zarzucane SGL trwało do marca 1998 r., wyjaśniając, z jednej strony, że spotkania w Hong Kongu i Bangkoku dotyczyły aktualizacji tabel CMS w odniesieniu do wielkości sprzedaży dla wszystkich regionów i wszystkich rynków, a z drugiej strony, że SGL i UCAR poinformowały japońskich członków kartelu o nowo stosowanych cenach w Europie (pkt 78, 79). Zgodnie z pismem w sprawie przedstawienia zarzutów dwustronne kontakty pomiędzy SGL a UCAR miały poza tym miejsce co najmniej do marca 1998 r. (pkt 80). Większość tych ustaleń była oparta na oświadczeniu byłego dyrektora sprzedaży UCAR na Europę, pana [...]. Wreszcie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów zawiera długi wykaz załączonych dokumentów wykorzystanych jako dowody, w tym oświadczenie pana [...].

73      Po trzecie, w odpowiedzi z dnia 4 kwietnia 2000 r. na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów SGL, potwierdziwszy najpierw, że okoliczności faktyczne leżące u podstaw pisma w sprawie przedstawienia zarzutów nie są zasadniczo („grundsätzlich”) podważane, ograniczyła się do odesłania do memorandum z dnia 8 czerwca 1999 r., nie poruszając w ogóle kwestii nowych ustaleń i dowodów z dokumentów odnoszących się do spornego okresu naruszenia zawartych w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów. W szczególności SGL nie podważyła oświadczenia pana [...], mimo że miała dostęp do tego oświadczenia.

74      Przed Sądem SGL nie dodała nic istotnego do swojej argumentacji poprzedzającej wniesienie skargi. Ograniczyła się do twierdzenia, że wartość oświadczenia pana [...] należy zdecydowanie zrelatywizować w świetle okoliczności, które doprowadziły do jego wystosowania. Uwaga ta odnosi się do przedstawionego przez Komisję faktu, że UCAR, po zwolnieniu pana [...] uzależniła polubowne rozstrzygnięcie wszczętego przez niego z tego powodu sporu od tego, czy zgodzi się on współpracować z Komisją w ramach prowadzonego przez nią dochodzenia.

75      Jednakże tekst uzupełniającego oświadczenia (supplemental statement) złożonego przez pana [...], na którym Komisja w szczególności się oparła, nie zawiera żadnego elementu, który mógłby uzasadniać podejrzenia wysunięte przez SGL: wymienione przez niego okoliczności faktyczne są konkretne i nie zawierają sprzeczności; pan [...] przedstawia nazwiska kilku przedstawicieli innych członków kartelu, w tym pana [...] z SGL i pana [...] z UCAR, tak że prawdziwość jego oświadczeń mogła zostać zweryfikowana przez przesłuchanie tych osób jako świadków. Niemniej SGL nie zażądała ich zacytowania; nie zwróciła się także do Komisji podczas postępowania administracyjnego o przekazanie jej kontroświadczeń, na przykład, ze strony jej byłego dyrektora sprzedaży, pana [...]. Wreszcie z oświadczenia pana [...], które zostało przekazane Komisji na wniosek UCAR, wynika, że celem jego oświadczeń nie było wcale uniewinnienie UCAR ze szkodą dla innych członków kartelu, by uzyskać korzystne rozstrzygnięcie jego sporu z UCAR. Pan [...] wskazuje bowiem, że jego działania noszące znamiona naruszenia były znane jego przełożonym w przedsiębiorstwie i zostały przez nich zatwierdzone.

76      Z powyższego wynika, że SGL nie udało się wykazać w sposób wymagany prawem, że ustalenia faktyczne Komisji dotyczące jej uczestnictwa w naruszeniu w okresie od czerwca 1997 r. do marca 1998 r. (motywy 91–93 Decyzji) są błędne. A zatem należy oddalić pierwszą część zarzutu.

77      W odniesieniu do drugiej części zarzutu skierowanej przeciwko motywowi 57 Decyzji Komisja przyznała, że zdanie znajdujące się w notyfikowanej wersji niemieckiej Decyzji, zgodnie z którym spotkania grupy europejskiej wewnątrz kartelu miały miejsce „od 1999 r.”, stanowi błąd pisarski. Oczywistość tego błędu wynika, po pierwsze, z porównania z angielską wersją Decyzji będącą innym tekstem autentycznym (obok tekstu niemieckiego), w której prawidłowo wskazano „1992 r.”. Po drugie, niemiecka wersja motywu 57 (z błędną datą 1999 r.) jest niezrozumiała sama w sobie: według UCAR rozpatrywane spotkania zakończyły się bowiem „po około roku” (czyli w 2000 r. zgodnie z logiką błędnego tekstu), ponieważ producenci europejscy uznali, znowu według UCAR, że organizowanie spotkań w roku „1993 r.” nie jest już konieczne. Zdanie to ma ewidentnie sens tylko wtedy, gdy rokiem odniesienia jest rok 1992.

78      Zresztą i przede wszystkim w art. 1, a także w motywach 3, 114 i 155 Decyzji wyraźnie wskazano marzec 1998 r. jako koniec naruszenia popełnionego przez SGL. Stwierdzeniu temu nie przeczy motyw 124 Decyzji, zgodnie z którym naruszenie ewentualnie nie zakończyło się nawet w 2001 r. Fragment ten bowiem, nie zmieniając ustaleń faktycznych dotyczących czasu trwania naruszenia, służy jedynie uzasadnieniu art. 2 sentencji Decyzji, w którym nakazano danym przedsiębiorstwom – z ostrożności – natychmiastowe zaprzestanie rozpatrywanych naruszeń, o ile jeszcze tego nie uczyniły.

79      Ze względu na swój oczywisty charakter, błąd pisarski nie może naruszać interesów SGL w odniesieniu do ustalenia nałożonej na nią grzywny: rozdział „Czas trwania naruszenia” znajdujący się w części Decyzji poświęconej ustaleniu grzywien wskazuje miesiące „luty/marzec 1998 r.” jako zakończenie naruszenia popełnionego przez SGL, UCAR, Tokai, Nippon i SEC (motyw 155).

80      W konsekwencji taki błąd nie może uzasadniać stwierdzenia nieważności ustaleń faktycznych dotyczących czasu trwania naruszenia popełnionego przez SGL. W tych okolicznościach nie należy zarządzać środka organizacji postępowania proponowanego przez SGL.

81      Należy zatem oddalić obydwie części zarzutu podniesionego przez SGL.

d)     W przedmiocie zarzutów podniesionych w sprawie T‑244/01 dotyczących naruszenia istotnych wymogów proceduralnych ze względu na brak wystarczających dowodów dotyczących uczestnictwa Nippon w naruszeniu w okresie od maja 1992 r. do marca 1993 r. i braku uzasadnienia w tym zakresie

 Argumenty stron

82      Na poparcie swych żądań mających na celu stwierdzenie częściowej nieważności art. 1 Decyzji Nippon utrzymuje, że ciężar dowodu spoczywa na Komisji w przypadku, gdy wydaje decyzję oskarżającą przedsiębiorstwo o naruszenie przepisów prawa wspólnotowego. W niniejszym przypadku stwierdzenie zawarte w Decyzji, zgodnie z którym Nippon uczestniczyła w naruszeniu w okresie od maja 1992 r. do marca 1993 r., nie jest poparte wystarczającymi i niezbitymi dowodami. W zakresie bowiem, w jakim Komisja utrzymuje, że Nippon uczestniczyła w spotkaniach zorganizowanych w tym okresie, jej twierdzenie nie zostało udowodnione. Oskarżenie Komisji jest w pełni oparte na oświadczeniach złożonych przez niektórych konkurentów Nippon (SDK, UCAR i SGL) wyłącznie w celu skorzystania z zastosowania komunikatu w sprawie współpracy. W takich okolicznościach – zdaniem Nippon – Komisja nie miała prawa przyznać jakiejkolwiek wartości dowodowej tym oświadczeniom, których wiarygodność jest ograniczona.

83      W odniesieniu do pierwszego spotkania „szefów”, które miało miejsce w Londynie w dniu 21 maja 1992 r., Nippon utrzymuje, że stwierdzenie zawarte w Decyzji, jakoby Tokai reprezentowała interesy skarżącej, nie jest poparte żadnym dowodem. Tymczasem w ww. w pkt 39 wyroku w sprawie Cement (pkt 2773–2782) Sąd orzekł, że jeżeli Komisja nie wykazała, iż strona udzieliła instrukcji do jej reprezentowania podczas spotkania, to nie jest ona uprawniona do wyciągnięcia wniosku, że strona ta była rzeczywiście obecna lub reprezentowana oraz że podpisała porozumienie zawarte podczas tego spotkania. Według skarżącej takie rozumowanie narzuca się także w tym przypadku. W szczególności Komisja nie dostarczyła dowodu wykazującego, że skarżąca rzeczywiście udzieliła Tokai instrukcji do reprezentowania jej podczas tego spotkania.

84      W zakresie, w jakim Komisja powołuje się na oświadczenie SDK dotyczące spotkania, które wyraźnie miało miejsce w ramach kontaktów przygotowawczych przed spotkaniem w dniu 21 maja 1992 r., Nippon nie może zrozumieć, w jaki sposób odniesienie do spotkania, które miało miejsce przed utworzeniem kartelu, mogłoby ewentualnie dowieść jej twierdzenia. Jeśli chodzi o oświadczenie złożone przez SGL, jest ono zredagowane w sposób ogólny, bez podania jakichkolwiek szczegółów; SGL przyznaje w nim ogólnikowo, że uczestniczyła w zarzucanym naruszeniu w latach 1992–1998. Oświadczenia tego nie można interpretować w ten sposób, że odnosi się ono do uczestnictwa Nippon w różnych spotkaniach, które miały miejsce w spornym okresie. Nie wspomniano w nim także, że interesy skarżącej były reprezentowane przez Tokai.

85      Nippon dodaje, że nieścisłe oświadczenia złożone przez UCAR, zgodnie z którymi we wspomnianym spotkaniu uczestniczyli „niektórzy konkurenci japońscy” i „szereg konkurentów japońskich”, nie mogą służyć jako podstawa twierdzenia Komisji, jakoby to właśnie Nippon była reprezentowana przez określone przedsiębiorstwo, które uczestniczyło w tym spotkaniu.

86      W odniesieniu do spotkań „roboczych”, które odbyły się w dniach 25 maja i 19 września 1992 r., Nippon twierdzi, że ustalenia Komisji dotyczące jej obecności podczas tych spotkań są w pełni oparte na nieścisłych i niespójnych oświadczeniach złożonych przez konkurentów skarżącej. W Decyzji Komisja nie dostarcza żadnego dowodu faktycznego ani z dokumentów w tym zakresie.

87      Jeśli chodzi w szczególności o spotkanie, które miało miejsce w Zurychu w dniu 25 maja 1992 r., zarzucana obecność Nippon jest oparta na jednym jedynym oświadczeniu SDK, która utrzymuje, że „przedstawiciele Nippon” uczestniczyli w spotkaniu, nie wskazując jednak, kto ją wtedy reprezentował. Natomiast w oświadczeniach dotyczących innych spółek SDK przekazuje tę informację w sposób szczegółowy. Jeśli chodzi o oświadczenie UCAR, nie wspomniano w nim w ogóle o spotkaniu w Zurychu. W oświadczeniu SGL nie wspomniano o obecności Nippon na tym spotkaniu.

88      W przypadku spotkania, które odbyło się w Lugano w dniu 19 września 1992 r., zarzucana obecność Nippon jest ponownie w całości oparta na jednym jedynym oświadczeniu złożonym przez SGL. Oświadczenie to jest sprzeczne z oświadczeniami SDK i UCAR, w których nie wspomniano o spotkaniu w Lugano.

89      W zakresie, w jakim w Decyzji twierdzi się, że notatki dotyczące kosztów podróży dostarczone przez Nippon stanowią dowód na jej obecność na spornych spotkaniach (motyw 48), Nippon przypomina, że przekazała Komisji te notatki w związku z formalnym żądaniem udzielenia informacji wystosowanym na podstawie art. 11 rozporządzenia nr 17. Jednakże Komisja nie ma prawa do zbierania informacji poza terytorium Wspólnoty. Informacje te zostały zatem uzyskane niezgodnie z prawem i nie mogą służyć jako podstawa w celu wykazania uczestnictwa Nippon w zarzucanym naruszeniu. W każdym razie żądanie wystosowane do Nippon w niniejszym przypadku nie odpowiada wymogom określonym w rozporządzeniu nr 17 ze względu na fakt, że Komisja nie wskazała sankcji przewidzianych w art. 15 ust. 1 lit. b), czego wymaga art. 11 ust. 3 rozporządzenia nr 17. Wreszcie – zdaniem Nippon – sporne notatki dotyczące kosztów podróży nie dowodzą uczestnictwa Nippon w spotkaniach, które miały miejsce w okresie od maja 1992 r. do marca 1993 r.

90      Nippon twierdzi, że nigdy nie przyznała w swej korespondencji z Komisją, że była obecna na jednym lub drugim spotkaniu zorganizowanym w okresie od maja 1992 r. do marca 1993 r. W tym względzie podkreśla, że jej pisma z dnia 30 marca i 17 maja 2000 r., zredagowane w odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, powinny być czytane w kontekście jej pisma z dnia 18 grudnia 1998 r.

91      Tym ostatnim pismem Nippon odpowiedziała na żądanie wystosowane przez Komisję w celu uzyskania informacji, czy uczestniczyła ona w spotkaniach zorganizowanych przez kartel. Zdaniem skarżącej odpowiedź była jasna i szczegółowa w odniesieniu do każdego z okresów wskazanych przez Komisję. Nippon nie wspomniała o żadnym spotkaniu w okresie od maja 1992 r. do marca 1993 r., mimo że Komisja wyraźnie prowadziła dochodzenie w odniesieniu do tego okresu.

92      Nippon przyznaje, że stwierdziła w piśmie z dnia 30 marca 2000 r., że jej pracownicy zajmujący kierownicze funkcje lub osoby zarządzające uczestniczyli „wielokrotnie” w międzynarodowych spotkaniach konkurentów, i oświadczyła, że nie będzie podważać swego uczestnictwa w spotkaniach. Jednakże to ogólne oświadczenie nie może być interpretowane jako przyznanie się Nippon do uczestnictwa we wszystkich spotkaniach, zwłaszcza tych, które miały miejsce właśnie w okresie od maja 1992 r. do marca 1993 r.

93      W kolejnym piśmie z dnia 17 maja 2000 r. Nippon wyjaśniła, że „co do zasady” nie podważa okoliczności przytoczonych w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów. Z pisma tego nie wynika, że Nippon uczestniczyła we wszystkich spotkaniach. Przeciwnie, wyraźnie przypomniano w nim jej pismo z dnia 18 grudnia 1998 r. i powtórzono, że Nippon uczestniczyła wyłącznie w kilku spotkaniach.

94      Nippon dodaje, że Decyzja nie jest w tym zakresie odpowiednio uzasadniona. Zakładając nawet, że jej uczestnictwo w kartelu podczas tego okresu zostanie dowiedzione, Komisja nie dostarczyła powodu, dla którego uzasadniona jest podwyżka podstawowej kwoty grzywny w świetle faktu, że grzywna nałożona na skarżącą była także przedmiotem podwyżki ze względu na zarzucane kontynuowanie naruszenia po dochodzeniu przeprowadzonym przez Komisję. W Decyzji nie wyjaśniono tej podwójnej podwyżki.

95      Skarżąca uważa, że żądanie Komisji, by Sąd podwyższył kwotę grzywny nałożonej na skarżącą, jest niestosowne i bezzasadne.

96      Komisja podkreśla, że w żadnym momencie przed wniesieniem skargi do Sądu Nippon nie podważyła swego uczestnictwa w spotkaniach zorganizowanych w okresie od maja 1992 r. do marca 1993 r. Przeciwnie, powołała się na niepodważenie przez nią okoliczności faktycznych, na których Komisja oparła swe twierdzenia, w celu uzyskania obniżki grzywny na podstawie komunikatu w sprawie współpracy. W każdym razie uczestnictwo Nippon w rozpatrywanych spotkaniach zostało dowiedzione przez oświadczenia SDK i SGL.

97      Komisja przyznaje, że nie posiada not dotyczących kosztów podróży Nippon odpowiadających spornemu okresowi. Jednakże w świetle ww. dowodów nie jest konieczne odwoływanie się do tych not.

98      Wreszcie Komisja wnosi do Sądu o podwyższenie w ramach przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania grzywny nałożonej na Nippon. W odróżnieniu bowiem od odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów Nippon podważa obecnie ustalenia dotyczące czasu trwania jej uczestnictwa w naruszeniu. Według Komisji podwyższenie grzywny powinno być co najmniej równe obniżce 10% przyznanej Nippon na podstawie komunikatu w sprawie współpracy.

 Ocena Sądu

99      Na wstępie należy przypomnieć, że w Decyzji (motyw 113) Komisja ograniczyła swą ocenę w świetle reguł konkurencji, a także czas trwania uwzględniony do obliczenia grzywien, do okresu, który rozpoczął się w maju 1992 r., to jest dacie pierwszego spotkania „szefów” w Londynie, podczas którego przyjęto podstawowe zasady rządzące kartelizacją rynku. Zdaniem Komisji fakt, że Nippon nie uczestniczyła w tym spotkaniu, nie jest istotny, zważywszy że była ona reprezentowana przez Tokai i sama była obecna podczas pierwszego spotkania „roboczego”, które odbyło się zaledwie cztery dni później.

100    W celu dokonania oceny znaczenia niniejszego zarzutu w świetle powyższego stwierdzenia należy przypomnieć ponownie chronologię poszczególnych etapów postępowania administracyjnego i przeanalizować z jednej strony treść dokumentów przedstawionych przez Komisję, zaś z drugiej strony treść oświadczeń złożonych przez Nippon.

101    W tym względzie należy zauważyć po pierwsze, że w odpowiedzi na wystosowane przez Komisję żądanie udzielenia informacji Nippon pismem z dnia 18 grudnia 1998 r. przedstawiła informacje na temat podróży swojego dyrektora generalnego, pana [...], i niektórych innych osób zarządzających. Prawdą jest, że w piśmie tym nie wspomniano o żadnej podróży w spornym okresie.

102    Po drugie, w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów z dnia 24 stycznia 2000 r. Komisja wskazała w pkt 36, 37, 39, 40 i 101, odsyłając do oświadczeń SGL, SDK i UCAR:

–        że uczestnikami pierwszego spotkania „szefów” z dnia 21 maja 1992 r. w Londynie były SGL, UCAR, Mitsubishi, SDK i Tokai, „przy czym Tokai reprezentowała także interesy Nippon i SEC”,

–        że podczas tego spotkania zostały określone podstawowe zasady kartelu; że po spotkaniu tym niemalże natychmiast zorganizowano spotkanie „robocze” w Zurychu w dniu 25 maja 1992 r., w którym uczestniczyli przedstawiciele wszystkich przedsiębiorstw będących adresatami pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, w tym Nippon, i podczas którego przeanalizowano światowy rynek elektrod grafitowych w odniesieniu do poszczególnych regionów (Daleki Wschód, Bliski Wschód i Afryka, Europa Zachodnia, Europa Wschodnia, Ameryka Łacińska i Ameryka Północna) oraz przydzielono udziały w rynku;

–        że Nippon i SEC nie mogą podnosić, że nie były obecne na spotkaniu w dniu 21 maja 1992 r., biorąc pod uwagę, że obydwie były reprezentowane przez Tokai i że same uczestniczyły w pierwszym spotkaniu „roboczym”, które odbyło się cztery dni później;

–        że drugie spotkanie „robocze” miało miejsce w Lugano w dniu 19 września 1992 r. „w obecności producentów japońskich” i w jego trakcie, po pierwsze, przekazano tym producentom ceny minimalne dla rynku europejskiego, a po drugie, określono dla każdego regionu wielkości produkcji i kwoty.

103    Po trzecie, odpowiedź Nippon na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów została sporządzona w dniu 30 marca 2000 r., przy czym Nippon nie skorzystała z prawa wglądu do akt postępowania dowodowego przeprowadzonego przez Komisję, mimo że Komisja umożliwiła jej do nich dostęp w okresie od 14 do 23 lutego 2000 r. (motyw 38 Decyzji); Nippon nie uczestniczyła także w przesłuchaniu w dniu 25 maja 2000 r. przeprowadzonym przez Komisję (motyw 40 Decyzji). W odpowiedzi tej Nippon przyznaje, że jej przedstawiciele uczestniczyli „wielokrotnie” w międzynarodowych spotkaniach konkurentów, i oświadcza, że „jeśli chodzi o początkową fazę [kartelu]”, to nie uczestniczyła ona we wszystkich spotkaniach, mimo że była na nie zapraszana. Następnie podkreśla „w odniesieniu do pisma w sprawie przedstawienia zarzutów”, że „nie podważa pod względem faktycznym swego uczestnictwa w spotkaniach” i że oferuje Komisji współpracę w największym z możliwych zakresów.

104    Po czwarte, w kolejnym piśmie z dnia 17 maja 2000 r., w którym Nippon składa wniosek o zastosowanie komunikatu w sprawie współpracy, przypomina, odsyłając do pkt 6 odpowiedzi z dnia 30 maja 2000 r., że Nippon „nie podważa co do zasady prawdziwości okoliczności faktycznych ustalonych w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów”. Jako przykład swej pełnej współpracy z Komisją przywołuje między innymi pismo z dnia 18 grudnia 1998 r., podnosząc, że zostały w nim wymienione wszystkie spotkania, w których uczestniczyli jej przedstawiciele. Wreszcie wyraźnie wskazuje, że zaprzestała naruszenia po lutym 1998 r.

105    Streszczone powyżej dokumenty nie mogą wesprzeć tezy bronionej przez Nippon. O ile bowiem prawdą jest, że Nippon nie potwierdziła z własnej inicjatywy (pismo z dnia 18 grudnia 1998 r.), że uczestniczyła w spotkaniach zorganizowanych w rozpatrywanym okresie, kolejne pismo w sprawie przedstawienia zarzutów zawierało konkretne wskazówki dotyczące, odpowiednio, jej udziału i reprezentacji przez Tokai podczas tych spotkań, wyjaśniając ponadto, że podczas tych spotkań zostały przedyskutowane wszystkie zasadnicze kwestie funkcjonowania kartelu. Wskazówki te były oparte na oświadczeniach przedsiębiorstw innych niż Nippon. Nippon powinna zatem po lekturze pisma w sprawie przedstawienia zarzutów rozsądnie wywnioskować, że Komisja przyznała tym oświadczeniom większą wagę i wiarygodność niż pismu Nippon z dnia 18 grudnia 1998 r.

106    W tych okolicznościach, skoro Nippon nie akceptowała ani twierdzeń dotyczących jej uczestnictwa i reprezentacji w spotkaniach zorganizowanych w rozpatrywanym okresie, zawartych w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, ani znaczenia i wartości dowodowej oświadczeń złożonych przez SGL, SDK i UCAR, na których Komisja oparła swe twierdzenia, powinna była je podważyć w swej odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów. Tylko takie konkretne zastrzeżenia, przedstawione na tym etapie postępowania administracyjnego, umożliwiłyby Komisji pogłębienie dochodzenia i zdobycie ewentualnych dodatkowych dowodów.

107    Tymczasem pisma Nippon z dnia 30 marca i 17 maja 2000 r. nie zawierają żadnego konkretnego zastrzeżenia co do ww. twierdzeń i oświadczeń. Przeciwnie, w nadziei na uzyskanie obniżki grzywny Nippon podkreśla swą wolę współpracy i oświadcza, że nie podważa prawdziwości okoliczności faktycznych ustalonych w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów. Jedyna konkretna uwaga odnosząca się do czasu trwania naruszenia dotyczy fazy końcowej, czyli zaprzestania wszelkiej działalności noszącej znamiona naruszenia po lutym 1998 r. W tym kontekście brak podważenia faktów dotyczących dziesięciu pierwszych miesięcy naruszenia – w związku z nieskorzystaniem przez Nippon z prawa wglądu do akt postępowania dowodowego przeprowadzonego przez Komisję i z nieobecnością Nippon podczas przesłuchania zorganizowanego przez Komisję – mógł rozsądnie być interpretowany przez Komisję w ten sposób, że Nippon w ramach zaoferowanej Komisji współpracy zamierzała ułatwić jej zadanie polegające na ustaleniu czasu trwania naruszenia, potwierdzając ustalenia dotyczące jego rozpoczęcia i przedstawiając wyjaśnienia jedynie na temat jego zakończenia.

108    W odniesieniu do kwestii, czy Nippon może zdystansować się od tej współpracy i podnosić przez Sądem, że nie uczestniczyła w naruszeniu w okresie od maja 1992 r. do marca 1993 r., należy przypomnieć, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału w razie braku wyraźnego przyznania faktów przez przedsiębiorstwo, przeciwko któremu toczy się postępowanie, Komisja powinna udowodnić fakty, przy czym przedsiębiorstwo ma możliwość skorzystania w ramach postępowania sądowego ze wszystkich środków obrony, jakie uzna za przydatne (wyrok Trybunału z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie C‑297/98 P SCA Holding przeciwko Komisji, Rec. s. I‑10101, pkt 37). Z powyższego można wywieść a contrario, że tak nie może być w przypadku wyraźnego, jasnego i dokładnego przyznania faktów przez dane przedsiębiorstwo: jeżeli przedsiębiorstwo to wyraźnie potwierdziło w toku postępowania administracyjnego prawdziwość faktów, które mu zarzucała Komisja w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, fakty te powinny zostać uznane za udowodnione, przy czym co do zasady przedsiębiorstwo to nie ma już możliwości ich podważenia w toku postępowania spornego przed Sądem.

109    Tymczasem w niniejszym przypadku uczestnictwo Nippon w zarzucanym kartelu w okresie od maja 1992 r. do marca 1993 r. nie zostało wywiedzione przez Komisję z jasnego i dokładnego oświadczenia Nippon, wyraźnie odnoszącego się do tego okresu, ale z wielu elementów, takich jak jej obiektywne zachowanie wobec Komisji podczas postępowania administracyjnego i z jej raczej ogólnych oświadczeń o niepodważaniu ustalonych okoliczności faktycznych. W takich okolicznościach nie można odmawiać Nippon prawa do podniesienia przed Sądem, że elementy te zostały błędnie zinterpretowane jako stanowiące dowód jej uczestnictwa w naruszeniu w ww. okresie.

110    Jednakże to spóźnione podważenie faktów nie może być uwzględnione co do istoty. Jak bowiem zostało stwierdzone powyżej, Komisja była uprawniona do uznania, że Nippon, zapoznawszy się z dowodami przedstawionymi w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, nie podważyła swego uczestnictwa w kartelu w rozpatrywanym okresie. W konsekwencji Komisja może ograniczyć się przed Sądem do przypomnienia, po pierwsze, zachowania Nippon w toku postępowania administracyjnego, a po drugie, wspomnianych dowodów, jakie stanowią między innymi oświadczenia SGL, SDK i UCAR. Oświadczenia te – które w odpowiedzi na pisemne pytanie Sądu zostały przedstawione przez Komisję w streszczonej wersji – umożliwiają udowodnienie w sposób wymagany prawem uczestnictwa Nippon w kartelu w rozpatrywanym okresie.

111    Z powyższego wynika, że Komisja nie miała obowiązku ponownego przeprowadzania dowodów przed Sądem i wypowiadania się na temat argumentów przedstawionych po raz pierwszy przez Nippon przed Sądem w celu osłabienia ww. dowodów. W szczególności argumentacja Nippon odnosząca się do not dotyczących kosztów podróży może być uznana za nieistotną. Zadanie Komisji polegające na ustaleniu stanowiących naruszenie okoliczności faktycznych, które zostało ułatwione w toku postępowania administracyjnego przez zachowanie i oświadczenia Nippon, nie zostało zatem obiektywnie utrudnione przez późniejsze podważenie faktów przez Nippon przed Sądem.

112    Jednakże nie można pomijać faktu, że Komisja, wbrew wszelkim oczekiwaniom, jakie mogła zasadnie oprzeć na obiektywnej współpracy Nippon w toku postępowania administracyjnego, została zobowiązana do opracowania i przedstawienia obrony przed Sądem odnoszącej się do podważenia stanowiących naruszenie okoliczności faktycznych, co do których słusznie uznała, że Nippon już ich nie podważy. W tych okolicznościach Sąd uważa, że powinien skorzystać z nieograniczonego prawa orzekania przyznanego mu na podstawie art. 17 rozporządzenia nr 17 i podwyższyć grzywnę nałożoną na Nippon o dwa punkty procentowe (zob. pkt 457 poniżej).

113    Wniosek ten nie jest sprzeczny z wyrokiem Sądu z dnia 28 lutego 2002 r. w sprawie T‑354/94 Stora Kopparbergs Bergslags przeciwko Komisji, Rec. s. II‑843, pkt 85. W owym wyroku Sąd, któremu Trybunał przekazał sprawę do ponownego rozpoznania w ramach postępowania odwoławczego, orzekł, że ryzyko, iż przedsiębiorstwo, które skorzystało z obniżki kwoty grzywny w zamian za swą współpracę, wniesie później skargę o stwierdzenie nieważności decyzji, na mocy której nałożono na nie grzywnę za naruszenie reguł konkurencji, i wygra sprawę przed Sądem lub przed Trybunałem, jest zwykłą konsekwencją korzystania ze środków odwoławczych przewidzianych w traktacie; a zatem sam fakt, że przedsiębiorstwo to wygrało sprawę przed sądem, nie może uzasadniać przeprowadzenia nowej oceny zakresu obniżki, która została mu przyznana. W tym względzie należy podkreślić, że wyrok Sądu z dnia 14 maja 1998 r. w sprawie T‑354/94 Stora Kopparbergs Bergslags przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2111, od którego wniesiono odwołanie, nie dotyczył stosowności obniżki grzywny przyznanej z tytułu współpracy zaoferowanej przez przedsiębiorstwo, a ponadto, że w wyroku Trybunału z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie C‑286/98 P Stora Kopparbergs Bergslags przeciwko Komisji, Rec. s. I‑9925, w którym uchylono w części powyższy wyrok, także nie poruszono problematyki wspomnianej obniżki grzywny. Biorąc pod uwagę tę szczególną sytuację proceduralną, fakt, że Sąd odmówił w ww. wyroku z dnia 28 lutego 2002 r. przeprowadzenia „nowej oceny zakresu przyznanej obniżki”, nie powinien być interpretowany w ten sposób, że Sąd nie może w żadnych okolicznościach w ramach korzystania z przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania podwyższyć kwoty grzywny nałożonej na przedsiębiorstwo, które po skorzystaniu z obniżki grzywny ze względu na niepodważenie prawdziwości okoliczności faktycznych ustalonych przez Komisję w toku postępowania administracyjnego kwestionuje prawdziwość tych samych okoliczności faktycznych po raz pierwszy przed Sądem.

114    W zakresie, w jakim Nippon podnosi także, że w motywie 48 Decyzji błędnie stwierdzono, że noty dotyczące kosztów podróży stanowią dowód jej uczestnictwa w spotkaniach „szefów” i spotkaniach „roboczych”, wystarczy przypomnieć tekst wspomnianego motywu, zgodnie z którym uczestnictwo we wspomnianych spotkaniach przedstawicieli Tokai, Nippon i SEC jest „bądź potwierdzone przez tych przedstawicieli, bądź przez ich noty dotyczące kosztów podróży”. W świetle okoliczności, że Nippon obiektywnie przyznała, iż uczestniczyła w kartelu w całym jego okresie, fragment ten nie może być interpretowany w ten sposób, że Komisja chciała wykazać uczestnictwo tylko spółki Nippon w naruszeniu właśnie w okresie od maja 1992 r. do marca 1993 r. jedynie na podstawie jej not dotyczących kosztów podróży.

115    Wreszcie zastrzeżenie dotyczące braku uzasadnienia nie jest skierowane ani przeciwko całej Decyzji, ani przeciwko ustaleniu faktycznemu dotyczącemu ww. okresu uczestnictwa. Dotyczy ono wyłącznie podwyższenia o 55% podstawowej kwoty grzywny nałożonej na Nippon. W konsekwencji, zakładając nawet, że zastrzeżenie to jest zasadne, nie prowadziłoby ono do stwierdzenia nieważności Decyzji w całości lub stwierdzenia nieważności rozpatrywanego ustalenia faktycznego, ale jedynie do zmiany Decyzji w zakresie, w jakim przewiduje podwyżkę o 55%.

116    Z powyższego wynika, że należy oddalić zarzuty oparte na naruszeniu istotnych wymogów proceduralnych ze względu na brak wystarczających dowodów co do uczestnictwa Nippon w naruszeniu w okresie od maja 1992 r. do marca 1993 r. oraz na braku uzasadnienia.

117    Z badania pierwszej grupy zarzutów wynika, że żaden element podniesiony przez skarżące nie uzasadnia stwierdzenia nieważności Decyzji w całości ani stwierdzenia nieważności ustaleń faktycznych w niej zawartych. W konsekwencji należy oddalić żądania stwierdzenia nieważności Decyzji w całości lub stwierdzenia częściowej nieważności jej art. 1.

118    Poniższe badanie żądań i zarzutów skierowanych przeciwko ustaleniu grzywien będzie zatem uwzględniać wszystkie wspomniane ustalenia faktyczne.

B –  W przedmiocie żądań mających na celu stwierdzenie nieważności art. 3 Decyzji lub obniżenie nałożonych grzywien

1.     W przedmiocie zarzutów opartych na naruszeniu zasady niekumulowania sankcji i obowiązku uwzględnienia przez Komisję sankcji nałożonych wcześniej oraz na braku uzasadnienia w tym zakresie

a)     Argumenty stron

119    Wszystkie skarżące, z wyjątkiem C/G, twierdzą, że odmawiając odjęcia od grzywien ustalonych w Decyzji kwot grzywien już nałożonych w Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie, a także odszkodowań już wypłaconych w tych krajach, Komisja naruszyła zasadę zakazującą kumulacji sankcji za to samo naruszenie. Zasada ta opiera się na zasadach słuszności i proporcjonalności ustanowionych w prawie konstytucyjnym Wspólnoty; została ona potwierdzona w art. 50 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, proklamowanej w dniu 7 grudnia 2000 r. w Nicei (Dz.U. 2000, C 364, s. 1), i w art. 54–58 Konwencji wykonawczej do Układu z Schengen z dnia 14 czerwca 1985 r. między rządami państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec i Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach (Dz.U. 2000, L 239, s. 19), podpisanej w dniu 19 czerwca 1990 r. w Schengen (Luksemburg). Zasada ne bis in idem jest potwierdzona także w art. 4 protokołu nr 7 do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (EKPC), podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r., w rozumieniu nadanym jej między innymi w wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 29 maja 2001 r. w sprawie Fischer przeciwko Austrii.

120    Jak wynika z wyroku Trybunału z dnia 14 grudnia 1972 r. w sprawie 7/72 Boehringer przeciwko Komisji, Rec. s. 1281, Komisja jest zobowiązana do zaliczenia sankcji nałożonej przez władze państwa trzeciego, jeżeli okoliczności faktyczne zarzucane skarżącemu przedsiębiorstwu z jednej strony przez Komisję, a z drugiej strony przez te władze są identyczne. Tak jest właśnie w niniejszym przypadku, ponieważ w przeciwieństwie do sprawy, która doprowadziła do wydania ww. wyroku z dnia 14 grudnia 1972 r., kartel ukarany przez władze amerykańskie i kanadyjskie stanowił z punktu widzenia jego przedmiotu, lokalizacji i czasu trwania ten sam kartel, co ukarany przez Komisję.

121    Poza tym nieuwzględnienie zasady zaliczenia sankcji jest sprzeczne z wyrokiem Trybunału z dnia 13 lutego 1969 r. w sprawie 14/68 Walt Wilhelm i in., Rec. s. 1, pkt 11, a także z wyrokami Sądu z dnia 6 kwietnia 1995 r. w sprawie T‑149/89 Sotralentz przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1127, pkt 29 i z dnia 20 kwietnia 1999 r. w sprawach połączonych od T‑305/94 do T‑307/94, od T‑313/94 do T‑316/94, T‑318/94, T‑325/94, T‑328/94, T‑329/94 i T‑335/94 Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑931, pkt 96, zgodnie z którymi z ogólnego wymogu słuszności wynika, że przy ustalaniu kwoty grzywny Komisja jest zobowiązana do uwzględnienia sankcji, które zostały już nałożone na to samo przedsiębiorstwo za ten sam czyn.

122    W tym kontekście SGL podważa ocenę zawartą w Decyzji, zgodnie z którą grzywny nałożone w Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie uwzględniały tylko skutki antykonkurencyjne kartelu na obszarze właściwości tych sądów (motywy 179, 180 Decyzji). W celu wykazania, że w Stanach Zjednoczonych i w Europie sankcje zostały nałożone w odniesieniu do tych samych okoliczności faktycznych, SGL odsyła do ustaleń zawartych w Decyzji. I tak motywy 14, 17, 18, 71–73, 106 i 149 Decyzji wskazują na to, że Komisja ogólnie przyznała, że naruszenia obejmowały porozumienia na szczeblu światowym oparte na globalnym projekcie, w których uczestniczyły zainteresowane przedsiębiorstwa. Komisja nie twierdziła, że okoliczności faktyczne, w odniesieniu do których nałożyła grzywnę, stanowiły zdarzenia odrębne od okoliczności faktycznych, co do których już nałożono sankcje w Stanach Zjednoczonych. W odniesieniu do zarzutu merytorycznego, do którego odnosi się sankcja nałożona na skarżącą w Stanach Zjednoczonych, w ugodzie (plea agreement) potwierdzonej przed sądem można przeczytać, że rozpatrywane porozumienia dotyczące cen i kwot miały miejsce „w Stanach Zjednoczonych i w innych krajach” w okresie od 1992 r. do czerwca 1997 r.

123    SGL dodaje, że sankcja karna, jaka została na nią nałożona w Stanach Zjednoczonych w wysokości 135 mln USD, przekracza już górną granicę sankcji (10% obrotów w skali światowej) przewidzianą w art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17. A zatem Komisja nie miała prawa nakładać na nią dodatkowej sankcji w wysokości 80,2 mln EUR.

124    SGL podkreśla ponadto, że Komisja, nie odliczając sankcji już nałożonych w innych krajach, postąpiła wbrew zapowiedzi byłego dyrektora generalnego dyrekcji generalnej ds. konkurencji, Alexandra Schauba, który podczas spotkania w dniu 1 grudnia 1998 r. obiecał, że przy obliczaniu grzywny Komisja uwzględni sankcje nałożone w Stanach Zjednoczonych.

125    Skarżące uważają poza tym, że Komisja naruszyła zasadę zakazu kumulowania sankcji, uwzględniając jej obroty w skali światowej, w których zawarte są obroty osiągnięte w Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie. Obroty te zostały już bowiem uwzględnione przez władze amerykańskie i kanadyjskie w celu ustalenia kwot nałożonych przez nie grzywien. By uniknąć podwójnej sankcji, Komisja powinna zatem – zdaniem skarżących – uwzględnić jedynie tę część obrotów, która pochodzi ze sprzedaży elektrod grafitowych w Europie.

126    Skarżące dodają, że Komisja nie uwzględniła odstraszającego skutku już nałożonych grzywien. W rezultacie pominęła ona przy ustalaniu kwoty grzywien fakt, że skarżące już zostały ukarane w państwach trzecich grzywnami i odszkodowaniami w wysokości wystarczającej, by odstraszyć je od popełniania wszelkich nowych naruszeń prawa konkurencji. Skarżące zostały zatem – ich zdaniem – wystarczająco ukarane.

127    Wreszcie Tokai i Nippon zarzucają Komisji, że nie zawarła w Decyzji wystarczającego uzasadnienia tej kwestii. Po pierwsze, nie odpowiedziała na argument Tokai dotyczący zasady ne bis in idem przedstawiony w jej odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, w którym to argumencie podkreśliła ona konieczność odpowiedniej „terytorialnej lokalizacji” do celów obliczenia grzywny. Po drugie, zdaniem Nippon obowiązek uzasadnienia miał szczególne znaczenie w niniejszym przypadku, biorąc pod uwagę fakt, że Komisja nałożyła grzywny obliczone na podstawie obrotów w skali światowej, zaś ta metoda stanowi nowy etap w praktyce decyzyjnej Komisji.

128    Komisja co do zasady wyjaśnia, że grzywny nałożone przez władze państw trzecich sankcjonowały jedynie naruszenia ich krajowego prawa konkurencji i że władze te nie są właściwe do nakładania sankcji za naruszenia wspólnotowego prawa konkurencji. Okoliczność, że różne władze musiały zbadać te same okoliczności faktyczne, jest pozbawiona znaczenia, ponieważ ten sam czyn może stanowić naruszenie kilku porządków prawnych.

129    W odniesieniu do odstraszającego skutku grzywien Komisja przypomina, że głównym kryterium przy obliczaniu grzywny jest waga naruszenia. Nic nie pozwala na wywiedzenie wniosku, że grzywny powinny być obniżone z tego względu, że skarżące zostały już wystarczająco odstraszone w wyniku sankcji nałożonych przez inne sądy. Na skarżące zostały nałożone sankcje, ponieważ nie przestrzegały wspólnotowych reguł konkurencji, popełniając naruszenie w Europie. Zdaniem Komisji w celu zapewnienia pożądanego odstraszającego skutku wspomniane reguły konkurencji powinny być traktowane z równą powagą co reguły obowiązujące na obszarze właściwości innych sądów.

b)     Ocena Sądu

130    Z orzecznictwa wynika, że zasada ne bis in idem, potwierdzona także w art. 4 protokołu nr 7 do EKPC, stanowi ogólną zasadę prawa wspólnotowego, zaś jej przestrzeganie zapewniają sądy (wyroki Trybunału: z dnia 5 maja 1966 r. w sprawach połączonych 18/65 i 35/65 Gutmann przeciwko Komisji EWEA, Rec. s. 149, 172; z dnia 15 października 2002 r. w sprawach połączonych C‑238/99 P, C‑244/99 P, C‑245/99 P, C‑247/99 P, od C‑250/99 P do C‑252/99 P i C‑254/99 P Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I‑8375, zwany dalej „wyrokiem w sprawie LVM”, pkt 59; a także ww. w pkt 120 wyrok w sprawie Boehringer przeciwko Komisji, pkt 3).

131    W dziedzinie wspólnotowego prawa konkurencji zasada ta zabrania Komisji karania lub ścigania przedsiębiorstwa po raz kolejny za antykonkurencyjne zachowanie, za które zostało już ono ukarane lub za które nie zostało uznane winnym we wcześniejszej decyzji Komisji niepodlegającej już zaskarżeniu.

132    W orzecznictwie dopuszczono jednak możliwość kumulacji sankcji – jednej wspólnotowej i drugiej krajowej – w wyniku dwóch równoległych postępowań, które służącą odmiennym celom i których dopuszczalność wynika ze szczególnego systemu podziału kompetencji pomiędzy Wspólnotę a państwa członkowskie w zakresie karteli. Jednakże z ogólnego wymogu słuszności wynika, że przy ustalaniu kwoty grzywny Komisja jest zobowiązana do uwzględnienia sankcji, które zostały już nałożone na to samo przedsiębiorstwo za ten sam czyn, jeżeli chodzi o sankcje nałożone za naruszenia przepisów prawa kartelowego państwa członkowskiego, a zatem naruszenia popełnione na terytorium Wspólnoty (ww. w pkt 121 wyrok w sprawie Walt Wilhelm i in., pkt 11; ww. w pkt 120 wyrok w sprawie Boehringer przeciwko Komisji, pkt 3; wyrok Sądu z dnia 6 kwietnia 1995 r. w sprawie T‑141/89 Tréfileurope przeciwko Komisji, Rec. s. II‑791, pkt 191; ww. w pkt 121 wyrok w sprawie Sotralentz przeciwko Komisji, pkt 29).

133    W zakresie, w jakim skarżące twierdzą, że Komisja, nakładając na nie grzywnę za uczestnictwo w kartelu ukaranym już przez władze amerykańskie i kanadyjskie, naruszyła zasadę ne bis in idem, zgodnie z którą nie można nałożyć drugiej sankcji na tę samą osobę za to samo naruszenie, należy przypomnieć, że sąd wspólnotowy przyznał, że w stosunku do przedsiębiorstwa mogą zgodnie z prawem toczyć się dwa równoległe postępowania za to samo naruszenie, a zatem może być na nie nałożona podwójna sankcja – jedna przez właściwe władze danego państwa członkowskiego, zaś druga przez władze wspólnotowe. Ta możliwość kumulacji sankcji jest uzasadniona faktem, że wspomniane postępowania służą odmiennym celom (ww. w pkt 121 wyrok w sprawie Walt Wilhelm i in., pkt 11; ww. w pkt 132 wyrok w sprawie Tréfileurope przeciwko Komisji, pkt 191; ww. w pkt 121 wyrok w sprawie Sotralentz przeciwko Komisji, pkt 29).

134    W takich okolicznościach zasada ne bis in idem tym bardziej nie może mieć zastosowania w niniejszym przypadku, ponieważ z jednej strony cele postępowania przeprowadzonego przez Komisję i sankcji przez nią nałożonych i z drugiej strony cele postępowań przeprowadzonych przez władze amerykańskie i kanadyjskie oraz sankcji przez nie nałożonych ewidentnie nie są takie same. O ile w pierwszym przypadku chodzi o zachowanie niezakłóconej konkurencji na terytorium Unii Europejskiej lub w EOG, o tyle w drugim przypadku chodzi o ochronę rynku amerykańskiego lub kanadyjskiego (zob. podobnie wyrok Trybunału z dnia 15 lipca 1970 r. w sprawie 44/69 Buchler przeciwko Komisji, Rec. s. 733, pkt 52, 53). Zastosowanie zasady ne bis in idem jest bowiem uzależnione nie tylko od tożsamości stanowiących naruszenie okoliczności faktycznych i ukaranych osób, ale także od występowania jednego i tego samego chronionego dobra prawnego (opinia rzecznika generalnego D. Ruiza-Jaraba Colomera z dnia 11 lutego 2003 r. w sprawie C‑213/00 P Italcementi przeciwko Komisji, dotychczas nieopublikowana w Zbiorze, pkt 89).

135    Wniosek ten znajduje potwierdzenie w treści zasady zakazu kumulowania sankcji ustanowionej w art. 4 protokołu nr 7 do EKPC. Z treści tego postanowienia wynika, że skutkiem tej zasady jest wyłącznie zakazanie sądom krajowym ponownego sądzenia lub karania za przestępstwo, za które dana osoba została już uprzednio skazana prawomocnym wyrokiem lub od którego została uniewinniona w tym samym państwie. Natomiast zasada ne bis in idem nie zakazuje, by osoba była ścigana lub karana więcej niż jeden raz za ten sam czyn w co najmniej dwóch różnych państwach. W konsekwencji powołany przez SGL wyrok w sprawie Fischer przeciwko Austrii jest nieistotny dla niniejszego sporu, ponieważ został wydany na podstawie art. 4 protokołu nr 7 do EKPC i dotyczy dwóch skazań wewnątrz tego samego państwa.

136    Należy także podkreślić, że skarżące nie powołały się na żadną konwencję lub postanowienie prawa międzynarodowego publicznego zakazujące władzom lub sądom poszczególnych państw ścigania lub skazania osoby za te same czyny. Obecnie taki zakaz może zatem wynikać jedynie z bardzo ścisłej współpracy międzynarodowej prowadzącej do wydania wspólnych postanowień takich jak te zawarte w ww. Konwencji wykonawczej do układu z Schengen. W tym względzie skarżące nie powołały się na istnienie konwencji wiążącej Wspólnotę i państwa trzecie takie jak Stany Zjednoczone lub Kanada i przewidującej taki zakaz.

137    Prawdą jest, że art. 50 ww. Karty praw podstawowych przewiduje, że nikt nie może być ponownie sądzony lub ukarany w postępowaniu karnym za ten sam czyn zabroniony pod groźbą kary, w odniesieniu do którego zgodnie z ustawą został już uprzednio uniewinniony lub za który został już uprzednio skazany prawomocnym wyrokiem na terytorium Unii. Należy jednakże stwierdzić, że tekst ten ma zastosowanie wyłącznie na terytorium Unii i wyraźnie ogranicza zakres prawa określonego w jego art. 50 do przypadków, w których dane orzeczenie uniewinniające lub skazujące zostało wydane na tym terytorium.

138    Z powyższego wynika, że należy oddalić zarzut skarżących w zakresie, w jakim powołują się one na naruszenie zasady ne bis in idem z tego względu, że dany kartel był także przedmiotem decyzji nakładających sankcje wydanych poza terytorium wspólnotowym lub że Komisja uwzględniła w Decyzji ich obroty w skali światowej, które obejmują ich obroty osiągnięte w Stanach Zjednoczonych lub w Kanadzie już wzięte pod uwagę przez władze amerykańskie i kanadyjskie w celu ustalenia grzywien.

139    W zakresie, w jakim skarżące twierdzą, że Komisja pominęła ww. w pkt 120 wyrok w sprawie Boehringer przeciwko Komisji, zgodnie z którym Komisja jest zobowiązana do zaliczenia sankcji nałożonej przez władze państwa trzeciego, jeżeli okoliczności faktyczne zarzucane skarżącemu przedsiębiorstwu z jednej strony przez Komisję, a z drugiej strony przez te władze są identyczne, należy przypomnieć, że w owym wyroku Trybunał wskazał, co następuje (pkt 3):

„[...] w odniesieniu do kwestii, czy Komisja może także być zobowiązana do zaliczenia sankcji nałożonej przez władze państwa trzeciego, istnieje potrzeba jej rozstrzygnięcia wyłącznie wtedy, gdy okoliczności faktyczne zarzucane skarżącej w niniejszym przypadku z jednej strony przez Komisję, a z drugiej strony przez władze amerykańskie są identyczne”.

140    Z tego fragmentu ewidentnie wynika, że Trybunał nie rozstrzygnął wprawdzie kwestii, czy Komisja jest zobowiązana do zaliczenia sankcji nałożonej przez władze państwa trzeciego w przypadku, gdy okoliczności faktyczne przypisane danemu przedsiębiorstwu przez tę instytucję i przez te władze są identyczne, ale uznał, że tożsamość okoliczności faktycznych zarzucanych przez Komisję i władze państwa trzeciego jest warunkiem wstępnym przeprowadzenia ww. badania.

141    Poza tym właśnie z uwagi na szczególną sytuację, która wynika, po pierwsze, ze ścisłej współzależności rynków krajowych państw członkowskich i rynku wspólnotowego, a po drugie, ze szczególnego systemu podziału kompetencji pomiędzy Wspólnotę i państwa członkowskie w zakresie karteli na tym samym terytorium – to jest terytorium wspólnego rynku, Trybunał, uznawszy możliwość podwójnego ścigania, w świetle wynikającej stąd ewentualnie podwójnej sankcji orzekł, że konieczne jest uwzględnienie zgodnie z wymogiem słuszności pierwszej decyzji nakładającej sankcje (ww. w pkt 121 wyrok w sprawie Walt Wilhelm i in., pkt 11; opinia rzecznika generalnego H. Mayrasa w sprawie Boehringer przeciwko Komisji (ww. wyrok w pkt 120), Rec. s. 1293, 1301–1303).

142    Tymczasem taka sytuacja w niniejszym przypadku nie występuje. A zatem ze względu na brak powołania się na wyraźne postanowienie konwencji przewidujące obowiązek uwzględnienia przez Komisję przy ustalaniu kwoty grzywny sankcji, które zostały już nałożone na to samo przedsiębiorstwo za ten sam czyn przez władze lub sądy państwa trzeciego, takiego jak Stany Zjednoczone lub Kanada, skarżące nie mogą skutecznie zarzucać Komisji, że nie przestrzegała w niniejszym przypadku tego domniemanego obowiązku.

143    W każdym razie zakładając nawet, że z ww. w pkt 120 wyroku w sprawie Boehringer przeciwko Komisji można a contrario wywieść, że Komisja jest zobowiązana do zaliczenia sankcji nałożonej przez władze państwa trzeciego w przypadku, gdy okoliczności faktyczne zarzucane danemu przedsiębiorstwu przez tę instytucję i przez wspomniane władze są identyczne, należy podkreślić, że choć w orzeczeniu wydanym przeciwko SGL w Stanach Zjednoczonych powołano się na fakt, że celem kartelu dotyczącego elektrod grafitowych było ograniczenie produkcji i podwyższenie cen tych produktów „w Stanach Zjednoczonych i w innych krajach”, w żaden sposób nie wykazano, że sankcja nałożona w Stanach Zjednoczonych odnosiła się do działań lub skutków kartelu innych niż te, które miały miejsce w tym kraju (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Boehringer przeciwko Komisji, pkt 6), a w szczególności w EOG, co stanowiłoby zresztą oczywiste naruszenie właściwości terytorialnej Komisji. Ta ostatnia uwaga odnosi się również do sankcji nałożonej w Kanadzie.

144    W odniesieniu do odstraszającego skutku już nałożonych grzywien należy podkreślić, że zgodnie z orzecznictwem uprawnienie Komisji do nakładania grzywien na przedsiębiorstwa, które umyślnie lub poprzez niedbalstwo dopuszczają się naruszenia postanowień art. 81 ust. 1 WE lub art. 82 WE, stanowi jeden ze środków przyznanych Komisji w celu umożliwienia jej wypełniania zadania nadzoru, jakie jej powierza prawo wspólnotowe. Zadanie to obejmuje obowiązek prowadzenia ogólnej polityki mającej na celu stosowanie w dziedzinie konkurencji zasad ustalonych w traktacie i ukierunkowanie w ten sposób zachowania przedsiębiorstw (wyrok Trybunału z dnia 7 czerwca 1983 r. w sprawach połączonych od 100/80 do 103/80 Musique diffusion française i in. przeciwko Komisji, Rec. s. 1825, pkt 105).

145    Z powyższego wynika, że Komisja jest uprawniona do decydowania o wysokości kwot grzywien w celu wzmocnienia ich skutku odstraszającego w przypadku, gdy naruszenia określonego rodzaju, mimo że ich bezprawność została stwierdzona już na samym początku polityki wspólnotowej w dziedzinie konkurencji, są wciąż stosunkowo częste ze względu na korzyści, jakie niektóre z zainteresowanych przedsiębiorstw mogą z nich czerpać (ww. w pkt 144 wyrok w sprawach połączonych Musique diffusion française i in. przeciwko Komisji, pkt 108).

146    Skarżące nie mogą skutecznie podnosić, że nie istniała konieczność wywarcia wobec nich żadnego skutku odstraszającego z tego względu, że już zostały na nie nałożone sankcje za te samy czyny przez sądy państw trzecich. Ta argumentacja skarżących w rzeczywistości pokrywa się z argumentacją dotyczącą naruszenia zasady zakazu kumulowania sankcji, która została odrzucona powyżej.

147    Poza tym, jak wynika z ww. orzecznictwa, cel odstraszenia, do którego Komisja ma prawo dążyć przy ustalaniu kwoty grzywny, służy zapewnieniu przestrzegania przez przedsiębiorstwa reguł konkurencji określonych w traktacie w odniesieniu do prowadzenia przez nie działalności w ramach Wspólnoty lub EOG. W konsekwencji odstraszający charakter grzywny nałożonej z powodu naruszenia wspólnotowych reguł konkurencji nie może być określony ani na podstawie wyłącznie szczególnej sytuacji ukaranego przedsiębiorstwa, ani na tej podstawie, czy przestrzegało ono reguł konkurencji określonych w państwach trzecich poza EOG.

148    Komisja mogła zatem nałożyć na SGL grzywnę zapewniającą odpowiednio odstraszający skutek w granicach przewidzianych w art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17, przy czym nie musiała ona uwzględniać sankcji nałożonych w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie do celów ustalenia tych granic.

149    W odniesieniu do zarzutu dotyczącego braku uzasadnienia wystarczy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem uzasadnienie powinno przedstawiać w sposób jasny i jednoznaczny rozumowanie instytucji, która wydała akt, pozwalając zainteresowanym poznać motywy podjętej decyzji w celu dochodzenia swoich praw, a sądom wspólnotowym dokonać jej kontroli (zob. wyroki Sądu: z dnia 20 października 1999 r. w sprawie T‑171/97 Swedish Match Philippines przeciwko Radzie, Rec. s. II‑3241, pkt 82 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 12 lipca 2001 r. w sprawach połączonych T‑12/99 i T‑63/99 UK Coal przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2153, pkt 196).

150    Tymczasem w niniejszym przypadku w motywach 179–183 Decyzji wyraźnie odrzucono argumentację, jaką SGL przedstawiła w toku postępowania administracyjnego w celu skorzystania z zastosowania zasady ne bis in idem. Komisja zatem wyjaśniła, że jej zdaniem zasada ta nie ma zastosowania do sankcji nałożonych przez władze amerykańskie i kanadyjskie. Zakładając nawet, że w motywach tych Komisja nie zajęła stanowiska w kwestii szczególnego argumentu przedstawionego przez Tokai (zob. pkt 127 powyżej) i że podejście Komisji w rzeczywistości stanowiło nowy etap w jej praktyce decyzyjnej, nic nie stoi na przeszkodzie, by skarżące skutecznie broniły swych interesów przed Sądem, podnosząc wszystkie zarzuty i argumenty, które uznały za stosowne w celu podważenia tezy Komisji. Poza tym Sąd był w stanie przeprowadzić kontrolę sądową, orzekając w przedmiocie różnych aspektów zasady ne bis in idem.

151    Z powyższego wynika, że należy oddalić zarzuty oparte na naruszeniu zasady niekumulowania sankcji i obowiązku uwzględnienia przez Komisję sankcji nałożonych wcześniej, a także na braku uzasadnienia w tym zakresie.

152    W odniesieniu do szczególnego zarzutu podniesionego przez SGL, że właściwy dyrektor generalny Komisji obiecał jej, że sankcje nałożone w Stanach Zjednoczonych zostaną zaliczone na poczet grzywny ustalonej przez Komisję, skarżąca powołuje się na zasadę ochrony uzasadnionych oczekiwań. Zasada ta rozciąga się na każdą jednostkę znajdującą się w sytuacji, z której wynika, iż administracja wspólnotowa spowodowała powstanie u niej uzasadnionych oczekiwań (wyroki Trybunału: z dnia 11 marca 1987 r. w sprawie 265/85 Van den Bergh en Jurgens przeciwko Komisji, Rec. s. 1155, pkt 44; z dnia 26 czerwca 1990 r. w sprawie C‑152/88 Sofrimport przeciwko Komisji, Rec. s. I‑2477, pkt 26), wyjaśniwszy, że nikt nie może powoływać się na naruszenie tej zasady w przypadku braku dokładnych, bezwarunkowych i spójnych zapewnień pochodzących z uprawnionych i wiarygodnych źródeł, udzielonych przez administrację (wyroki Sądu: z dnia 6 lipca 1999 r. w sprawie T‑203/97 Forvass przeciwko Komisji, RecFP s. I‑A‑129, II‑705, pkt 70 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 18 stycznia 2000 r. w sprawie T‑290/97 Mehibas Dordtselaan przeciwko Komisji, Rec. s. II‑15, pkt 59).

153    W tym względzie wystarczy przypomnieć, że Decyzja została wydana przez kolegium członków Komisji zgodnie z zasadą kolegialności ustanowioną w art. 1 regulaminu Komisji z dnia 29 listopada 2000 r. (Dz.U. L 308, s. 26), a nie przez dyrektora generalnego (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 20 marca 2002 r. w sprawie T‑31/99 ABB Asea Brown Boveri przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1881, pkt 104). Ponadto SGL nie może zasadnie oczekiwać, że decyzja, w której nałożono na nią grzywnę w celu ukarania jej uczestnictwa w kartelu prowadzącym działalność na skalę światową na rynku elektrod grafitowych, może być przedmiotem delegacji jako „środ[ek] zarządzania lub administracyjny […]” w rozumieniu art. 14 regulaminu na rzecz dyrektora generalnego właściwego w sprawach konkurencji. W konsekwencji dyrektor generalny nie mógł w żadnym razie udzielić SGL „dokładnych zapewnień pochodzących z uprawnionego i wiarygodnego źródła” w odniesieniu do zaliczenia sankcji nałożonych na nią w Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie, ponieważ jego kompetencje ograniczają się do przedłożenia propozycji kolegium, które mogło je przyjąć lub odrzucić.

154    Ponadto wydaje się, że SGL sama wątpiła w dokładność zapewnień udzielonych rzekomo przez A. Schauba w dniu 1 grudnia 1998 r. W swojej odpowiedzi z dnia 4 kwietnia 2000 r. na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów SGL nie powołuje się bowiem na wspomniane zapewnienia, lecz przeciwnie, zarzuca Komisji, że nie ujawniła, czy i w jakiej mierze uwzględni sankcje już nałożone w Stanach Zjednoczonych z uwagi na zasadę ne bis in idem. W każdym razie SGL nie twierdziła, że sporna obietnica A. Schauba skłoniła ją do współpracy z Komisją i do potwierdzenia prawdziwości zarzucanych faktów.

155    Z powyższego wynika, że zarzut dotyczący zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań w stosunku do zaliczenia sankcji nałożonej na SGL w Stanach Zjednoczonych także nie może zostać uwzględniony.

2.     W przedmiocie zarzutów dotyczących naruszenia wytycznych, ich niezgodności z prawem oraz braku uzasadnienia w tym zakresie

a)     Uwagi wstępne w przedmiocie ram prawnych, w jakie wpisują się grzywny nałożone na skarżące

156    Zgodnie z art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 „Komisja może nałożyć, w drodze decyzji, na przedsiębiorstwa […] kary pieniężne [grzywny] w wysokości 1000–1 000 000 [EUR] albo ponad tę kwotę do dziesięciu procent wartości osiągniętego w poprzednim roku gospodarczym obrotu każdego z przedsiębiorstw uczestniczących w naruszeniu, jeśli umyślnie lub przez niedbalstwo [...] naruszają art. [81] ust. 1 […] traktatu”. W tym samym przepisie przewidziano, że „[p]rzy ustalaniu wysokości kary pieniężnej [grzywny] należy uwzględnić, oprócz wagi naruszenia, również okres [czas] trwania tego naruszenia”.

157    Powyższy przepis przyznaje Komisji zakres uznania przy ustalaniu grzywien (wyrok Sądu z dnia 21 października 1997 r. w sprawie T‑229/94 Deutsche Bahn przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1689, pkt 127), zaś korzystanie z tego uznania zależy w szczególności od ogólnej polityki w dziedzinie konkurencji (ww. w pkt 144 wyrok w sprawach połączonych Musique diffusion française i in. przeciwko Komisji, pkt 105, 109). Właśnie w tych ramach Komisja wydała w 1998 r. wytyczne w celu zapewnienia przejrzystości i obiektywnego charakteru swych decyzji w zakresie grzywien. Chodzi o instrument, którego celem jest wyjaśnienie – z poszanowaniem przepisów prawa wyższej rangi – kryteriów, jakie ma ona zamiar stosować w ramach korzystania z przysługującego jej uznania; z powyższego wynika samoograniczenie tego uznania (wyrok Sądu z dnia 30 kwietnia 1998 r. w sprawie T‑214/95 Vlaams Gewest przeciwko Komisji, Rec. s. II‑717, pkt 89), gdyż zadaniem Komisji jest przestrzeganie wytycznych, które sama sobie narzuciła (wyrok Sądu z dnia 12 grudnia 1996 r. w sprawie T‑380/94 AIUFFASS i AKT przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2169, pkt 57).

158    W niniejszym przypadku zgodnie z motywami 126–144 Decyzji Komisja nałożyła grzywny na wszystkie skarżące z powodu stwierdzonego naruszenia art. 81 ust. 1 WE i art. 53 ust. 1 porozumienia EOG. Z motywów tych wynika, że grzywny zostały nałożone na podstawie art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 i że Komisja – mimo że w Decyzji nie odwołała się wyraźnie do wytycznych – ustaliła kwotę grzywien, stosując metodę określoną w wytycznych.

159    Zgodnie ze wspomnianą powyżej metodą do celów obliczenia kwoty grzywien, jakie należy nałożyć na dane przedsiębiorstwa, Komisja przyjmuje za punkt wyjścia kwotę podstawową ustaloną na podstawie wagi naruszenia. Przy ocenie wagi naruszenia należy wziąć pod uwagę jego charakter, rzeczywisty wpływ na rynek, tam gdzie może to być zmierzone, oraz rozmiar właściwego rynku geograficznego (pkt 1 A akapit pierwszy). W tych ramach naruszenia są podzielone na trzy kategorie, czyli „naruszenia o małym znaczeniu”, w przypadku których kwota możliwych grzywien wynosi od 1000 do 1 mln EUR, „poważne naruszenia”, w przypadku których kwota możliwych grzywien wynosi od 1 mln do 20 mln EUR i „bardzo poważne naruszenia”, w przypadku których kwota możliwych grzywien wynosi ponad 20 mln EUR (pkt 1 A akapit drugi tiret od pierwszego do trzeciego). W ramach każdej z tych kategorii możliwa skala grzywien umożliwia stosowanie zróżnicowanego traktowania przedsiębiorstw w zależności od charakteru popełnionych naruszeń (pkt 1 A akapit trzeci). Trzeba wziąć również pod uwagę rzeczywiste ekonomiczne możliwości sprawcy naruszenia wyrządzenia znaczących szkód innym podmiotom działającym na rynku, w szczególności konsumentom, i w zależności od tego ustalić grzywnę na takim poziomie, który zapewni odpowiednio odstraszający skutek (pkt 1 A akapit czwarty).

160    Według Komisji w ramach każdej z trzech zdefiniowanych w ten sposób kategorii naruszeń w niektórych przypadkach może wystąpić potrzeba stosowania kwot ważonych w celu uwzględnienia określonej wagi naruszenia i tym samym rzeczywistego wpływu zachowania o znamionach naruszenia każdego z przedsiębiorstw na konkurencję, w szczególności tam, gdzie istnieje znaczna dysproporcja pomiędzy wielkością przedsiębiorstw popełniających naruszenie tego samego typu, i dostosowania w związku z tym punktu wyjścia kwoty podstawowej według szczególnego charakteru każdego przedsiębiorstwa (zwanego dalej „kwotą wyjściową”) (pkt 1 A akapit szósty).

161    W odniesieniu do czynnika dotyczącego czasu trwania naruszenia w wytycznych dokonano rozróżnienia pomiędzy naruszeniami krótkotrwałymi (z reguły mniej niż rok), w przypadku których kwota określona na podstawie wagi naruszenia nie powinna być zwiększana, naruszeniami o średnim czasie trwania (z reguły od jednego do pięciu lat), w przypadku których kwota ta może być podwyższona o co najwyżej 50%, oraz naruszeniami długotrwałymi (z reguły ponad pięć lat), w przypadku których kwota ta może być podwyższona o 10% za każdy rok naruszenia (pkt 1 B akapit pierwszy tiret od pierwszego do trzeciego).

162    Następnie w wytycznych wyliczono przykładowo okoliczności obciążające i łagodzące, które mogą być uwzględnione w celu podwyższenia lub obniżenia kwoty podstawowej.

163    Wreszcie w wytycznych wyjaśniono, że ostateczna kwota obliczona zgodnie z tą metodą (kwota podstawowa powiększona lub pomniejszona procentowo) nie może w żadnym przypadku przewyższać 10% obrotu przedsiębiorstw w skali światowej zgodnie z art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 [pkt 5 lit. a)]. Ponadto w wytycznych przewidziano, że w zależności od okoliczności, gdy powyższe obliczenie zostanie już dokonane, aby ostatecznie dostosować kwotę grzywny, która ma zostać nałożona, należy wziąć pod uwagę pewne obiektywne czynniki, takie jak określony kontekst ekonomiczny, wszelkie korzyści finansowe i ekonomiczne uzyskane przez sprawców naruszenia, charakterystyczne cechy danych przedsiębiorstw oraz rzeczywistą zdolność płatniczą w określonym kontekście społecznym [pkt 5 lit. b)].

164    W tym kontekście należy dokonać oceny, czy – jak twierdzą skarżące – grzywny nałożone w art. 3 Decyzji są zbyt wysokie i zostały ustalone na podstawie błędnej metody.

165    W tym względzie należy przypomnieć, że Komisja dysponuje wprawdzie uznaniem przy ustalaniu kwoty każdej grzywny i nie jest zobowiązana do stosowania ścisłej formuły matematycznej (wyrok Sądu z dnia 6 kwietnia 1995 r. w sprawie T‑150/89 Martinelli przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1165, pkt 59), jednak w przypadku skarg wnoszonych na decyzje Komisji, w których nakładana jest grzywna, Sądowi przysługuje zgodnie z art. 17 rozporządzenia nr 17 nieograniczone prawo orzekania w rozumieniu art. 229 WE, w związku z czym może on uchylić, obniżyć albo podwyższyć nałożoną grzywnę. W tych ramach jego ocena proporcjonalności grzywny może, niezależnie od ewentualnych oczywistych błędów w ocenie popełnionych przez Komisję, uzasadniać przedstawienie i uwzględnienie dodatkowych informacji, które nie zostały wspomniane w decyzji Komisji (ww. w pkt 108 wyrok w sprawie SCA Holding przeciwko Komisji, pkt 55).

b)     W przedmiocie kwot wyjściowych ustalonych w Decyzji na podstawie wagi naruszenia

 Streszczenie Decyzji

166    W motywach 129–154 Decyzji Komisja ustaliła kwotę wyjściową każdej grzywny na podstawie wagi naruszenia. W tym kontekście uwzględniła:

–        charakter naruszenia (podział rynków i ustalanie cen w ważnym sektorze przemysłu), uznając, że ma do czynienia z bardzo poważnym naruszeniem art. 81 ust. 1 WE i art. 53 ust. 1 porozumienia EOG;

–        rzeczywisty wpływ naruszenia na rynek elektrod grafitowych w EOG, uznając, że ceny nie tylko były uzgadniane, ale także ogłaszane i wprowadzane w życie, i wyjaśniając, że stosowane ceny (zwłaszcza podwyżki cen) były w ciągu sześciu lat w dużej mierze zgodne z tymi, które były ustalane przez kartel;

–        rozmiar właściwego rynku geograficznego, podnosząc, że kartel obejmował cały wspólny rynek, zaś po jego utworzeniu – cały EOG.

167    W świetle powyższych czynników Komisja doszła do wniosku, że przedsiębiorstwa, których dotyczy sprawa, popełniły „bardzo poważne naruszenie”.

168    Następnie w celu uwzględnienia rzeczywistych ekonomicznych możliwości każdego przedsiębiorstwa wyrządzenia znaczącej szkody konkurencji i w związku z dużymi różnicami w wielkości przedsiębiorstw, których dotyczy sprawa, Komisja zastosowała zróżnicowane traktowanie. W tym celu podzieliła te przedsiębiorstwa na trzy kategorie na podstawie wielkości obrotów w skali światowej osiąganych przez każde z nich ze sprzedaży rozpatrywanego produktu. Porównanie zostało oparte na danych dotyczących obrotów osiągniętych ze sprzedaży rozpatrywanego produktu w ostatnim roku naruszenia, czyli w 1998 r., które to dane wynikały z tabeli zamieszczonej w motywie 30 Decyzji:

Spółka	Obrót w skali światowej ze sprzedaży elektrod grafitowych (1998), EUR mln + udział rynkowy w światowym rynku elektrod grafitowych (1992–1998)			Obrót w EOG ze sprzedaży elektrod grafitowych (1998) + udział rynkowy w rynku elektrod grafitowych obejmującym EOG (1992–1998)			Łączny obrót w skali światowej (2000, EUR mln)
SGL	[...]	[...]%	[...]	[...]%	1262
UCAR	[...]	[...]%	[...]	[...]%	841
VAW	[...]	[...]%	[...]	[...]%	3693
C/G	[...]	[...]%	[...]	[...]%	225
SDK	[...]	[...]%	[...]	[...]%	7508
Tokai	[...]	[...]%	[...]	[...]%	652
SEC	[...]	[...]%	[...]	[...]%	155
Nippon	[...]	[...]%	[...]	[...]%	189

169    Biorąc pod uwagę dane zamieszone w tej tabeli, SGL i UCAR, dwaj najwięksi producenci elektrod grafitowych na szczeblu światowym i na szczeblu EOG, zostały zaliczone do pierwszej kategorii (kwota wyjściowa grzywny w wysokości 40 mln EUR). C/G, SDK i Tokai, posiadające o wiele mniejsze światowe udziały w rynku (pomiędzy 5 a 10%) zostały zaliczone do drugiej kategorii (kwota wyjściowa grzywny w wysokości 16 mln EUR). VAW, SEC i Nippon, których światowe udziały w rynku wynosiły poniżej 5%, zostały umieszczone w trzeciej kategorii (kwota wyjściowa grzywny w wysokości 8 mln EUR).

170    Wreszcie w celu uwzględnienia wielkości i całkowitych zasobów VAW i SDK Komisja zastosowała do kwoty wyjściowej VAW współczynnik wynoszący 1,25 w celu osiągnięcia kwoty 10 mln EUR, zaś do kwoty wyjściowej SDK – uznanej za zdecydowanie największe z przedsiębiorstw, których dotyczyła Decyzja – współczynnik wynoszący 2,5 w celu osiągnięcia kwoty 40 mln EUR.

 Argumenty stron

171    SGL sprzeciwia się stosowaniu wytycznych, twierdząc, że określona w nich metoda obliczania odbiega w pełni od wcześniejszego podejścia, nie uwzględniając proporcjonalności do obrotów. Jej zdaniem tylko sankcja proporcjonalna do całkowitych obrotów jest zgodna z art. 15 rozporządzenia nr 17. W przeciwnym wypadku takie przedsiębiorstwa jak SGL, które osiągają obroty głównie ze sprzedaży rozpatrywanego produktu, znajdują się w mniej korzystnej sytuacji w porównaniu z przedsiębiorstwami, które osiągają największą część swoich obrotów ze sprzedaży innych produktów.

172    Natomiast UCAR zarzuca Komisji, że uwzględniła obroty w skali światowej jako kryterium względnego znaczenia przedsiębiorstw, których dotyczy sprawa. Metoda ta była niekorzystna dla UCAR, spółki amerykańskiej, ponieważ poziom jej działalności gospodarczej prowadzonej w Stanach Zjednoczonych został siłą rzeczy odzwierciedlony w jej obrotach w skali światowej.

173    Następnie SGL podnosi brak przejrzystości i brak uzasadnienia w odniesieniu do ustalenia trzech kategorii, do których zostały zaliczone przedsiębiorstwa, w szczególności w odniesieniu do wyboru kwot i kryteriów klasyfikacji. Ustalone w ten sposób kwoty są arbitralne, zwłaszcza że z Decyzji nie wynika, czy Komisja oparła się na całkowitych obrotach przedsiębiorstw, których dotyczy sprawa, czy też na ich obrotach osiągniętych ze sprzedaży rozpatrywanego produktu. Poza tym bardzo wysoka kwota wyjściowa w wysokości 40 mln EUR, ustalona dla SGL na podstawie wagi naruszenia, jest niezgodna z wcześniejszą praktyką decyzyjną Komisji.

174    Zdaniem SGL Komisja nie wykazała również, że kartel rzeczywiście doprowadził do wzrostu cen. Pominęła okoliczność, że istnieje alternatywne wyjaśnienie podwyżek cen, które miały miejsce między 1992 a 1996 r.: podczas kryzysu strukturalnego, jaki panował na początku lat 90., ceny były zdecydowanie niższe od kosztów własnych; późniejsze podwyżki były zatem konieczne dla przetrwania sektora i dla finansowania poprawy jakości. Ponadto Komisja sama przyznaje (motyw 139 Decyzji), że trudno jest odpowiedzieć na pytanie, czy i w jakiej mierze ceny byłyby inne w przypadku, gdyby kartel nie powstał.

175    SGL dodaje, że Komisja uzasadniła wysokie kwoty wyjściowe jedynie koniecznością zapewnienia „odstraszającego skutku” (motywy 146, 148, 152 Decyzji). A zatem pominęła fakt, że zasada słuszności wymaga uwzględnienia także okoliczności odnoszących się do poszczególnych przedsiębiorstw, takich jak aspekty prewencji szczególnej i proporcjonalności.

176    Cztery skarżące japońskie i C/G, w przypadku których EOG nie był ich „rynkiem krajowym”, podnoszą, że Komisja, zamiast przypisać nieproporcjonalne znaczenie światowym obrotom i udziałom w rynku odnoszącym się do rozpatrywanego produktu, powinna była oprzeć się na obrotach i udziałach w rynku w EOG. Tylko zastosowanie takiej metody pozwoliłoby z jednej strony na przestrzeganie ograniczonej właściwości terytorialnej Komisji, a z drugiej strony na zmierzenie rzeczywistych ekonomicznych możliwości każdego przedsiębiorstwa wyrządzenia poważnych szkód konkurencji w EOG.

177    Udziały w rynku w EOG Tokai [...%], Nippon […%], SDK [...%], SEC [...%] i C/G [...%] były tylko marginalne w porównaniu z udziałami SGL i UCAR; ich udział w europejskiej działalności kartelu był wyłącznie bierny. W tym kontekście dokonują one licznych porównań pomiędzy kwotami wyjściowymi, podstawowymi i końcowymi swoich grzywien z odpowiednimi danymi liczbowymi przywódców: SGL i UCAR oraz pomiędzy poszczególnymi obrotami danych przedsiębiorstw w celu wykazania, że nałożone na nie sankcje były zbyt wysokie w stosunku do ich gospodarczej obecności w EOG. Ponadto porównują one metodę obliczania zastosowaną przez Komisję z bardziej słuszną – ich zdaniem – metodą zastosowaną przez władze amerykańskie.

178    Cztery skarżące japońskie i C/G wyjaśniają, że ich marginalna i bierna obecność na rynku EOG w żaden sposób nie wynika ze skutków kartelu, ale jest konsekwencją niezależnych decyzji, które podjęły one w swoim własnym interesie gospodarczym, na długo zresztą przed początkiem okresu naruszenia. Komisji nie udało się dowieść, że powstrzymały się one od sprzedaży rozpatrywanego produktu w EOG właśnie ze względu na kartel. W szczególności nie wykazała, że ich udziały w rynku lub wielkość ich sprzedaży w EOG w przypadku nieistnienia kartelu byłyby zdecydowanie wyższe.

179    Tokai, Nippon, SEC i C/G dodają, że nawet przyjmując logikę Komisji i akceptując ustalenie kwoty wyjściowej na podstawie obrotów w skali światowej osiągniętych w 1998 r. ze sprzedaży rozpatrywanego produktu, ich zaliczenie przez Komisję do trzech ww. kategorii i określenie odpowiednich liczb (40 mln, 16 mln i 8 mln EUR) naruszają zasady proporcjonalności i równego traktowania. Ustalona wobec nich kwota wyjściowa jest bowiem proporcjonalnie, czyli w stosunku do światowych obrotów i udziałów w rynku, dużo wyższa niż kwota wyjściowa określona wobec SGL, UCAR i SDK.

180    W odniesieniu do indywidualnego udziału w naruszeniu C/G wyjaśnia także, że jej sytuacja różni się pod wieloma względami od sytuacji innych członków kartelu. W tym względzie powołuje się poza swą marginalną rolą na wiele okoliczności, z których wywodzi, że jej zachowanie nie może zostać zakwalifikowane jako „bardzo poważne”.

181    SDK zarzuca Komisji, że sztucznie podwyższyła nałożoną na nią grzywnę poprzez dodatkowe zastosowanie czynnika odstraszenia w wysokości 2,5, co doprowadziło do podwyższenia określonej wobec niej kwoty wyjściowej o 24 mln EUR. Tymczasem taki czynnik nie został zastosowany ani do przywódców kartelu, ani do członków kartelu posiadających wyższe udziały w rynku w EOG, ani do tych, którzy utrudniali przebieg dochodzenia prowadzonego przez Komisję i którzy kontynuowali naruszenie nawet po zakończeniu tego dochodzenia. Chodzi zatem o podwójne dyskryminacyjne i nieproporcjonalne ukaranie tej samej spółki SDK, podczas gdy mnożnik zastosowany do VAW wynosił jedynie 1,25 i podwyższył kwotę zastosowaną do tej spółki tylko o 2 mln EUR.

182    W zakresie, w jakim Komisja powołuje się na jej wielkość i całkowite zasoby (motywy 152–154 Decyzji), SDK odwołuje się do sprawozdania z ekspertyzy ekonomicznej w celu potwierdzenia, że siła gospodarcza nie zależy od wielkości jako takiej. Z jednej strony, duże spółki takie jak SDK, które posiadają niskie udziały w rynku właściwym, nie czerpią żadnej władzy z obecności na innych rynkach niemających żadnego związku z rynkiem właściwym. Z drugiej strony, duży konglomerat zajmujący słabą pozycję finansową także nie może być uznawany za silny gospodarczo tylko ze względu na swoją wielkość. Przedsiębiorstwo dysponujące ograniczonym udziałem w rynku w odniesieniu do rozpatrywanego produktu nie korzysta bardziej z kartelu z tego tylko względu, że sprzedaje także produkty niepozostające w żadnym związku z kartelem i których kartel wobec tego nie dotyczy. W każdym razie zakładając nawet, że należało zastosować czynnik odstraszenia, powinien on zależeć od sytuacji na rynku EOG, na którym SDK zajmuje tylko marginalną pozycję, i uwzględnić wyłącznie prawdopodobieństwo wykrycia kartelu i spodziewane korzyści członków tego kartelu.

183    Zdaniem SDK zastosowania mnożnika wynoszącego 2,5 nie można także pogodzić z wieloma wcześniejszymi decyzjami Komisji. Instytucja ta traktuje zatem różne sprawy w sposób niespójny. Wreszcie SDK podnosi, że jej prawo do obrony zostało naruszone, ponieważ nie została ona wysłuchana co do powodów i kryteriów wyboru mnożnika wynoszącego 2,5.

184    Wszystkie skarżące japońskie powołują się na niewystarczające uzasadnienie poszczególnych kwestii, które właśnie zostały streszczone.

185    Zdaniem Komisji z uzasadnienia przedstawionego w Decyzji i z orzecznictwa wynika, że żaden z zarzutów nie jest zasadny.

186    W odniesieniu w szczególności do podziału przedsiębiorstw na trzy kategorie i określenia kwot wyjściowych Komisja podważa twierdzenie, że oparła się ona wyłącznie na obrotach w skali światowej osiągniętych ze sprzedaży rozpatrywanego produktu. Punktem wyjścia ustalenia grzywien była waga naruszenia (charakter i wpływ, a także rozmiar właściwego rynku geograficznego). Światowe obroty i udziały w rynku posłużyły jedynie jako podstawa do określenia względnego znaczenia w EOG przedsiębiorstw uczestniczących w kartelu. Podejście Komisji uwzględniało zatem liczne czynniki i w żaden sposób nie stanowiło prostego obliczenia opartego na wielkości obrotów.

187    W odniesieniu do wynoszącego 2,5 mnożnika zastosowanego do kwoty wyjściowej ustalonej dla SDK Komisja podważa argument, jakoby celem tego dostosowania było spowodowanie dodatkowego odstraszającego skutku. Przeciwnie czynnik dostosowania jest zwykłym potwierdzeniem faktu, że różne zasoby finansowe wymagają różnych grzywien, jeśli ich celem ma być zapewnienie odpowiedniego odstraszającego skutku. Wymaga to zastosowania zróżnicowanego traktowania członków kartelu. W przypadku dużych konglomeratów, takich jak ten, którego część stanowi SDK, nie wystarczy uwzględnienie obrotów na rynku, na którym doszło do popełnienia naruszenia.

188    W odniesieniu do liczby 2,5 Komisja twierdzi, że nie oparła się na obrotach w skali światowej grupy, do której należała skarżąca. Chodziło raczej o dokonane z grubsza dostosowanie uwzględniające wielkość SDK i jej całkowite zasoby, zważywszy, że była ona zdecydowanie największym przedsiębiorstwem, którego dotyczyła Decyzja.

 Ocena Sądu

–       W przedmiocie możliwości stosowania wytycznych w celu ustalenia obrotów, które należy uwzględnić

189    W zakresie, w jakim SGL powołuje się na niezgodność wytycznych z wcześniejszą praktyką decyzyjną Komisji, która była oparta na całkowitych obrotach, należy wyjaśnić, że sankcje, które Komisja może nałożyć za naruszenie wspólnotowych reguł konkurencji, są określone w art. 15 rozporządzenia nr 17 wydanym przed datą popełnienia naruszenia. Jak wynika z pkt 159–164 powyżej, ogólna metoda obliczania kwoty grzywien przedstawiona w wytycznych jest oparta na dwóch kryteriach wymienionych w art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17, czyli wadze naruszenia i czasie jego trwania, oraz przestrzega ustanowionej w tym samym przepisie górnej granicy w stosunku do obrotów każdego przedsiębiorstwa (ww. w pkt 38 wyrok w sprawie LR AF 1998 przeciwko Komisji, pkt 231).

190    W konsekwencji wytyczne nie wykraczają poza ramy prawne sankcji określone w powyższym przepisie (ww. w pkt 38 wyrok w sprawie LR AF 1998 przeciwko Komisji, pkt 232).

191    Zmiana, jaką wydanie wytycznych mogło wprowadzić do wcześniejszej praktyki administracyjnej Komisji, nie stanowi zmiany ram prawnych określających kwotę grzywien, jakie mogą zostać nałożone, sprzecznej z ogólną zasadą niedziałania prawa wstecz i zasadą pewności prawa. Po pierwsze bowiem, wcześniejsza praktyka Komisji jako taka nie stanowi ram prawnych dla grzywien w zakresie konkurencji, biorąc pod uwagę, że są one określone wyłącznie w rozporządzeniu nr 17. Po drugie, z uwagi na zakres uznania przyznany Komisji w rozporządzeniu nr 17 wprowadzenie przez nią nowej metody obliczania kwoty grzywien mogącej prowadzić do podwyższenia ogólnego poziomu grzywien nie może zostać uznane za zaostrzenie ze skutkiem wstecznym grzywien, jakie są przewidziane w art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 (ww. w pkt 38 wyrok w sprawie LR AF 1998 przeciwko Komisji, pkt 233–235).

192    Ponadto fakt, że Komisja nakładała w przeszłości grzywny na pewnym poziomie za określone rodzaje naruszeń, nie może pozbawić jej możliwości podniesienia tego poziomu w granicach wskazanych w rozporządzeniu nr 17, jeśli jest to konieczne do zapewnienia realizacji wspólnotowej polityki konkurencji (ww. w pkt 144 wyrok w sprawach połączonych Musique diffusion française i in. przeciwko Komisji, pkt 109). Przeciwnie skuteczne stosowanie wspólnotowych reguł konkurencji wymaga, by Komisja mogła w każdym momencie dostosować poziom grzywien do potrzeb tej polityki (ww. w pkt 144 wyrok w sprawach połączonych Musique diffusion française i in. przeciwko Komisji, pkt 109; ww. w pkt 38 wyrok w sprawie LR AF 1998 przeciwko Komisji, pkt 236, 237).

193    Z powyższego wynika, że należy oddalić zarzut oparty na niemożności zastosowania wytycznych.

194    W konsekwencji odwołanie się przez cztery skarżące japońskie i C/G do bardziej słusznych – ich zdaniem – amerykańskich metod obliczania jest nieistotne dla sprawy, jako że Komisja mogła zgodnie z prawem zastosować metodę obliczania przedstawioną w wytycznych.

–       W przedmiocie obrotów uwzględnionych przez Komisję w celu ustalenia kwoty wyjściowej

195    W zakresie, w jakim Komisji zarzuca się, że nie ustaliła poszczególnych kwot wyjściowych bądź na podstawie obrotów uzyskanych ze sprzedaży elektrod grafitowych w EOG, bądź na podstawie całkowitych obrotów uzyskanych ze sprzedaży wszystkich produktów, należy przypomnieć po pierwsze, że jedyne wyraźne odniesienie do obrotów zawarte w art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 dotyczy górnej granicy, której kwota grzywny nie może przekroczyć, a po drugie, że granicę tę rozumie się jako dotyczącą całkowitych obrotów (ww. w pkt 144 wyrok w sprawach połączonych Musique diffusion française i in. przeciwko Komisji, pkt 119). Przestrzegając tej granicy, Komisja może co do zasady ustalić grzywnę na podstawie wybranych przez nią obrotów zarówno pod względem geograficznym, jak i pod względem rozpatrywanych produktów (ww. w pkt 39 wyrok w sprawie Cement, pkt 5023), przy czym nie jest ona zobowiązana do uwzględnienia właśnie całkowitych obrotów lub obrotów osiągniętych na właściwym rynku geograficznym lub właściwym rynku produktowym. Wreszcie ponieważ wytyczne nie przewidują obliczania grzywien na podstawie określonych obrotów, nie stoją one także na przeszkodzie uwzględnieniu takich obrotów, pod warunkiem że wybór dokonany przez Komisję nie jest dotknięty oczywistym błędem w ocenie.

196    Wbrew argumentowi SGL w niniejszym przypadku z motywów 149–151 Decyzji ewidentnie wynika, że Komisja wybrała obroty w skali światowej osiągnięte ze sprzedaży rozpatrywanego produktu w celu odzwierciedlenia w kwotach wyjściowych charakteru naruszenia, jego rzeczywistego wpływu na rynek, a także zakresu rynku geograficznego, biorąc pod uwagę duże różnice w rozmiarze członków kartelu.

197    Mając na uwadze swoisty charakter kartelu, Komisja była uprawniona do uwzględnienia wspomnianych obrotów, nie popełniając błędu w ocenie, ponieważ umożliwiały one uwzględnienie „rzeczywist[ych] ekonomiczn[ych] możliwości przestępcy [sprawcy naruszenia] spowodowania [wyrządzenia] znaczących szkód innym podmiotom działającym na rynku, w szczególności konsumentom” w rozumieniu pkt 1 A akapit czwarty wytycznych.

198    Zgodnie bowiem ze stwierdzeniami zawartymi w Decyzji kartel miał wymiar światowy i obejmował poza ustalaniem cen podział rynków według zasady „producenta krajowego”: producenci niepochodzący z EOG, zamiast prowadzić agresywną konkurencję na rynku EOG, mieli ostatecznie wycofać się z tego rynku, który nie był „ich rynkiem krajowym” (zob. pkt 64, 67 powyżej). Gdyby Komisja obliczyła kwotę wyjściową Tokai, SDK, Nippon, SEC i C/G na podstawie ich niewielkich obrotów w EOG osiąganych ze sprzedaży rozpatrywanego produktu, to nagrodziłaby je za to, że zastosowały się one do jednej z podstawowych zasad kartelu i zgodziły się nie prowadzić konkurencji na rynku EOG, podczas gdy ich zachowanie zgodne z tą zasadą kartelu umożliwiło producentom „krajowym” w Europie, czyli w szczególności SGL i UCAR, jednostronne ustalanie cen w EOG. W ten sposób skarżące japońskie i C/G zakłóciły konkurencję na rynku EOG, niezależnie od ich rzeczywistych obrotów na tym rynku.

199    W tym zakresie należy wyjaśnić, że kartel światowy ukarany w Decyzji spowodował szkodę konsumentom w EOG, ponieważ w szczególności SGL i UCAR mogły podwyższać ceny swoich produktów w EOG, nie będąc zagrożone przez skarżące japońskie i C/G, które mogły działać podobnie na podstawie zasady wzajemności na szczeblu światowym na swoich odnośnych rynkach, czyli z jednej strony w Japonii i na Dalekim Wschodzie, a z drugiej strony w Stanach Zjednoczonych. Ponieważ jednym z celów kartelu było zapobieżenie wzmocnieniu siły konkurencyjnej producentów „niekrajowych” w EOG, uczestnictwo tych producentów było konieczne do prawidłowego funkcjonowania kartelu jako całości, czyli na innych rynkach regionalnych świata. W konsekwencji rzeczywisty wpływ na EOG naruszenia popełnionego przez wszystkich członków kartelu – w tym skarżących, dla których EOG nie był „rynkiem krajowym” – polegał na przyczynieniu się przez nich do ogólnej efektywności kartelu, przy czym każdy z trzech „filarów” – Stany Zjednoczone, EOG, Daleki Wschód/Japonia – miał istotne znaczenie dla efektywnego funkcjonowania kartelu na szczeblu światowym.

200    Należy dodać, że fakt, iż Komisja ma tylko ograniczone kompetencje w zakresie wymierzania sankcji na terytorium EOG, nie stoi na przeszkodzie, by uwzględniła ona obroty w skali światowej osiągnięte ze sprzedaży rozpatrywanego produktu w celu dokonania oceny możliwości ekonomicznych członków kartelu naruszenia konkurencji w ramach EOG. Komisja może dokonać tej oceny w ten sam sposób, co zgodnie z art. 15 rozporządzenia nr 17 i orzecznictwem odnoszącym się do tego przepisu uwzględnia zdolność finansową danego przedsiębiorstwa, opierając się na jego całkowitych obrotach.

201    Prawdą jest, że utrwalone orzecznictwo sprzeciwia się nadaniu takim czy innym obrotom znaczenia nieproporcjonalnego w stosunku do innych elementów oceny, tak że ustalenie stosownej grzywny nie może być wynikiem zwykłego obliczenia opartego na całkowitych obrotach, w szczególności gdy rozpatrywane produkty stanowią jedynie niewielką część tych obrotów (ww. w pkt 144 wyrok w sprawach połączonych Musique diffusion française i in. przeciwko Komisji, pkt 120, 121; wyrok Sądu z dnia 14 lipca 1994 r. w sprawie T‑77/92 Parker Pen przeciwko Komisji, Rec. s. II‑549, pkt 94). I tak Sąd uwzględnił w ww. wyroku w sprawie Parker Pen przeciwko Komisji zarzut dotyczący naruszenia zasady proporcjonalności z tego względu, że Komisja nie uwzględniła faktu, że obroty osiągnięte ze sprzedaży produktów objętych naruszeniem były względnie niskie w stosunku do obrotów osiągniętych z całkowitej sprzedaży zrealizowanej przez dane przedsiębiorstwo.

202    Cztery skarżące japońskie i C/G powołują się na przytoczone powyżej orzecznictwo, wskazując na swoją niewielką obecność w EOG. Jednakże rozwiązanie przyjęte przez Sąd w ww. w pkt 201 wyroku w sprawie Parker Pen przeciwko Komisji dotyczy ustalenia ostatecznej kwoty grzywny, a nie, jak w niniejszym przypadku, kwoty wyjściowej ustalonej na podstawie wagi naruszenia. A zatem w niniejszym przypadku Komisja w żaden sposób nie oparła ostatecznej kwoty grzywien jedynie na całkowitych obrotach, ale uwzględniła szereg innych czynników niż obroty, zaś w odniesieniu do kwoty wyjściowej nie zostały właśnie uwzględnione całkowite obroty. Przytoczone orzecznictwo jest zatem pozbawione znaczenia (zob. podobnie ww. w pkt 153 wyrok w sprawie ABB Asea Brown Boveri przeciwko Komisji, pkt 156).

203    W zakresie, w jakim C/G także twierdzi, że jej uczestnictwo w naruszeniu nie może zostać zakwalifikowane jako „bardzo poważne” ze względu na jej szczególną sytuację w EOG, wystarczy zauważyć, że szczegółowe dane właściwe dla danego przedsiębiorstwa mogą bezspornie stanowić okoliczności obciążające lub łagodzące (pkt 2, 3 wytycznych) lub uzasadniać ostateczne dostosowanie grzywny [pkt 5 lit. b) wytycznych]. Jednakże w przypadku gdy Komisja opiera się na wpływie naruszenia w celu oceny jego wagi, zgodnie z pkt 1 A akapity pierwszy i drugi wytycznych skutki, jakie należy uwzględnić z tego tytułu, to skutki wynikające z całego naruszenia, w którym uczestniczyły wszystkie przedsiębiorstwa (wyrok Trybunału z dnia 8 lipca 1999 r. w sprawie C‑49/92 P Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, Rec. s. I‑4125, pkt 150–152), tak że uwzględnienie indywidualnego zachowania lub danych właściwych dla każdego przedsiębiorstwa nie jest w tym zakresie istotne. Szczególne okoliczności podniesione przez C/G są zatem pozbawione znaczenia w niniejszym kontekście.

204    Z powyższego wynika, że należy oddalić zarzuty, w których podnosi się, że przy ustalaniu kwoty wyjściowej oparto się na niewłaściwych obrotach.

–       W przedmiocie rzeczywistego wpływu kartelu na podwyżki cen i w przedmiocie udziałów w rynku niektórych członków kartelu

205    W zakresie, w jakim skarżące japońskie i C/G twierdzą, że ich zachowanie noszące znamiona naruszenia nie miało „rzeczywistego wpływu” w EOG w rozumieniu pkt 1 A akapit przedostatni wytycznych z tego względu, że powstrzymywanie się przez nie od sprzedaży rozpatrywanego produktu wynikało z niezależnych decyzji podjętych przed powstaniem kartelu, należy zauważyć, że argumentacja ta pomija swoisty charakter kartelu obejmującego podział rynków na szczeblu światowym, oraz fakt, że skarżące nie podważyły skutecznie ustaleń faktycznych Komisji w tym zakresie.

206    Skarżące przyjęły bowiem podstawowe zasady kartelu, zgodnie z którymi ceny rozpatrywanego produktu powinny być ustalane na szczeblu światowym, a producenci „niekrajowi” powinni wycofać się z rynków zastrzeżonych dla producentów „krajowych” (motyw 50 Decyzji). Poza tym Komisja stwierdziła, że te podstawowe zasady zostały wprowadzone w życie poprzez poszczególne spotkania kartelu (motywy 51–93 Decyzji), przy czym ww. skarżące nie podważyły skutecznie tych stwierdzeń.

207    W odniesieniu do konkretnego wpływu noszącego znamiona naruszenia zachowania każdego przedsiębiorstwa na rynek i konkurencję, wpływ ten należy uwzględnić zgodnie z pkt 1 A akapit pierwszy wytycznych „tam gdzie może to być zmierzone”. W niniejszym przypadku nieagresywne zachowanie w EOG pięciu ww. skarżących odpowiada wiernie zasadom i prawidłowemu funkcjonowaniu kartelu. Trudno jest zatem zmierzyć, w jakiej mierze konkretny wpływ naruszenia popełnionego przez te skarżące, czyli brak agresywności z ich strony na rynku EOG, przekracza poziom czysto umowny, czyli ich zobowiązanie do biernego zachowania.

208    Aby skutecznie podważyć konkretny wpływ naruszenia, nie wystarczy także powołać się na „alternatywne wyjaśnienia” zachowania zgodnego z porozumieniami stanowiącymi naruszenie, czyli niezależne decyzje podjęte rzekomo w interesie gospodarczym przedsiębiorstw. Koncepcja „alternatywnych wyjaśnień” może bowiem służyć jedynie do wykluczenia istnienia uzgodnionej praktyki w przypadku, gdy równoległe i bierne zachowanie może zostać wyjaśnione innymi prawdopodobnymi powodami niż uzgodnienie pomiędzy danymi przedsiębiorstwami (zob. wyrok Sądu z dnia 29 czerwca 1995 r. w sprawie T‑30/91 Solvay przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1775, pkt 75 i przytoczone tam orzecznictwo Trybunału). W niniejszym przypadku zachowanie ww. pięciu skarżących noszące znamiona naruszenia, które w żaden sposób nie stanowi zwykłego zachowania równoległego, odpowiada właśnie zmowie kartelowej, której istnienie i treść nie zostały przez nie podważone.

209    Poza tym, jak słusznie podkreśliła Komisja, celem kartelu było zapewnienie stabilności rynku światowego, tak by umożliwić uzgodnione podwyżki cen. Pięć ww. skarżących, godząc się na pozostanie z dala od rynku EOG, w znacznym stopniu przyczyniło się do stabilności rynku światowego, co doprowadziło do poważnego naruszenia konkurencji w EOG. Świadczenie wzajemne za ochronę, jaką SGL i UCAR zapewniały tym skarżącym na ich rynkach „krajowych”, stanowiła ich obietnica pozostawania poza EOG. Gdyby obietnica ta nie miała wartości, wspomniane skarżące nie musiałyby uczestniczyć w kartelu.

210    Wreszcie zgodnie z ustaleniami zawartymi w Decyzji sporny kartel nie był kartelem europejskim, do którego przyłączyło się kilku uczestników japońskich i amerykańskich, ale chodziło o kartel prowadzący działalność na skalę światową. W celu wykluczenia ryzyka zakłócenia prawidłowego funkcjonowania kartelu każda ze stron zobowiązała się do respektowania udziałów w rynku nabytych na szczeblu światowym, mimo ewentualnych przyszłych tendencji i ewolucji, i do zapewnienia w ten sposób regularnych podwyżek cen w każdym regionie świata, podwyżek, które w przypadku nieistnienia zasady producenta „krajowego” mogłyby zachęcić producentów „niekrajowych” do uzyskania dostępu do regionów charakteryzujących się obecnością producentów „krajowych”.

211    Odwołanie się przez skarżące do ich niezależnych decyzji podjętych we własnym interesie gospodarczym, aby skoncentrować się na swoim rynku „krajowym”, jest zatem pozbawione znaczenia. Okoliczności, które legły u podstaw takich decyzji, mogą bowiem w każdym momencie się zmienić, tak że zobowiązanie do pozostania poza regionem, który w danym momencie nie przedstawiał interesu gospodarczego, zachowuje swą wartość. Poza tym wprawdzie zawsze trudno jest sobie wyobrazić, jak wyglądałaby ewolucja na danym rynku w przypadku braku kartelu działającego na tym rynku, jednak takie prognozy są szczególnie problematyczne w przypadku podziału rynków według zasady producenta „krajowego”, która zobowiązuje członków kartelu do powstrzymania się od działalności w niektórych regionach geograficznych.

212    W każdym razie nie wystarczy rozpatrzyć w takim przypadku udziałów, jakie producenci „niekrajowi” mogliby rozsądnie nabyć w przypadku nieistnienia kartelu na rynku zastrzeżonym dla innego członka kartelu. Nie można bowiem wykluczyć, że w przypadku braku bezpieczeństwa zapewnianego przez kartel producent „krajowy” stosowałby ze względu na samą groźbę dostępu innych producentów do tego rynku dosyć niskie ceny, aby ci inni producenci postanowili pozostać poza danym rynkiem, nie nabywając żadnego udziału w tym rynku. A zatem w takiej sytuacji wolna konkurencja byłaby korzystna dla konsumentów ze względu na spadek cen, a udziały w rynku wcale by się nie zmieniły.

213    Komisja zatem słusznie stwierdziła, że bierne zachowanie w EOG pięciu skarżących, o których mowa, było konkretną konsekwencją kartelu, tak że te skarżące także uczestniczyły w „bardzo poważnym naruszeniu”.

214    Podobnie jest w przypadku podwyżek cen spowodowanych istnieniem kartelu między 1992 a 1996 r. W zakresie, w jakim SGL powołuje się na „alternatywne wyjaśnienia” w tym względzie, wystarczy ponownie przypomnieć, że niniejszy przypadek nie dotyczy sytuacji zwykłego „zachowania równoległego”. Poza tym motywy 136 i 137 Decyzji zawierają streszczenie ustaleń faktycznych Komisji dotyczących ustalania cen docelowych i rzeczywistych podwyżek cen w wykonaniu podstawowej zasady kartelu, zgodnie z którą ceny elektrod grafitowych były określane na szczeblu światowym (motywy 50, 61–70 Decyzji). Z powyższego wynika, że ceny uzgadniane podczas spotkań kartelu były stopniowo narzucane nabywcom i wzrosły niemalże o 50% między 1992 a 1996 r. Te konkretne i szczegółowe ustalenia nie zostały podważone przez SGL. Komisja wykazała zatem w niezbity sposób związek pomiędzy wzrostem cen a stosowaniem niezgodnych z prawem porozumień przez ośmiu członków kartelu, którzy kontrolowali niemalże 90% światowego rynku elektrod grafitowych (motyw 135 Decyzji) i którym udało się uzgadniać ceny w okresie od pięciu do sześciu lat (motyw 3 Decyzji), dzielić rynki między siebie i podejmować szereg środków powiązanych (motyw 2 Decyzji).

215    Z powyższego wynika, że zarzuty dotyczące błędnej oceny konkretnego wpływu kartelu na podwyżki cen oraz udziały w rynku niektórych członków kartelu nie mogą zostać uwzględnione.

–       W przedmiocie podziału członków kartelu na trzy kategorie i w przedmiocie ustalenia odnośnych kwot wyjściowych

216    W odniesieniu do zarzutu dotyczącego arbitralnych i zbyt wysokich kwot wyjściowych, a zwłaszcza kwoty wynoszącej 40 mln EUR ustalonej dla SGL z tego powodu, że ta wysoka kwota jest niezgodna z wcześniejszą praktyką decyzyjną Komisji, wystarczy przypomnieć, że Komisji przysługuje zakres uznania przy ustalaniu kwoty grzywien w celu ukierunkowania zachowania przedsiębiorstw w taki sposób, by przestrzegały one reguł konkurencji (ww. w pkt 157 wyrok w sprawie Deutsche Bahn przeciwko Komisji, pkt 127). Fakt, że Komisja nakładała w przeszłości grzywny na pewnym poziomie za określone rodzaje naruszeń, nie może zatem pozbawić jej możliwości podniesienia w każdym momencie tego poziomu w celu zapewnienia realizacji wspólnotowej polityki konkurencji (ww. w pkt 144 wyrok w sprawach połączonych Musique diffusion française i in. przeciwko Komisji, pkt 109) i w celu wzmocnienia odstraszającego skutku grzywien (wyrok Sądu z dnia 14 maja 1998 r. w sprawie T‑327/94 SCA Holding przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1373, pkt 179) (zob. pkt 191, 192 powyżej). Z powyższego wynika, że należy oddalić zarzut dotyczący zmiany praktyki w zakresie dotyczącym poziomu kwot podstawowych.

217    W odniesieniu do podziału członków kartelu na kilka kategorii, co spowodowało zryczałtowanie kwoty wyjściowej ustalonej wobec przedsiębiorstw należących do tej samej kategorii, należy zauważyć, że takie podejście Komisji nie może być co do zasady kwestionowane, chociaż nie uwzględnia ono różnic w wielkości przedsiębiorstw należących do tego samej kategorii. W przypadku bowiem gdy grzywny są nakładane na wiele przedsiębiorstw uczestniczących w tym samym naruszeniu, Komisja nie jest zobowiązana przy ustalaniu kwoty grzywien do zapewnienia, by ostateczne kwoty grzywien odzwierciedlały wszelkie różnice pomiędzy danymi przedsiębiorstwami z punktu widzenia ich całkowitych obrotów (zob. ww. w pkt 47 wyrok w sprawie FETTCSA, pkt 385 i przytoczone tam orzecznictwo).

218    Komisja nie popełniła zatem żadnego błędu natury faktycznej lub prawnej, dokonując podziału skarżących na kategorie na etapie ustalania wagi naruszenia.

219    Niemniej jednak taki podział na kategorie musi być dokonany w poszanowaniu zasady równego traktowania, zgodnie z którą zakazane jest traktowanie sytuacji porównywalnych w odmienny sposób oraz sytuacji odmiennych w taki sam sposób, chyba że takie traktowanie jest obiektywnie uzasadnione (ww. w pkt 47 wyrok w sprawie FETTCSA, pkt 406). Mając to na uwadze, w pkt 1 A akapit szósty wytycznych przewidziano, że „znaczna” różnica w wielkości przedsiębiorstw popełniających naruszenie tego samego rodzaju może w szczególności uzasadniać zróżnicowanie przy ocenie wagi naruszenia. Ponadto zgodnie z orzecznictwem kwota grzywien powinna być przynajmniej proporcjonalna do czynników uwzględnionych w celu oceny wagi naruszenia (wyrok Sądu z dnia 12 lipca 2001 r. w sprawach połączonych T‑202/98, T‑204/98 i T‑207/98 Tate & Lyle i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2035, pkt 106).

220    W konsekwencji gdy Komisja dzieli dane przedsiębiorstwa na kategorie do celów ustalenia kwoty grzywien, określenie progów dla każdej z kategorii utworzonych w ten sposób powinno być spójne i obiektywnie uzasadnione (ww. w pkt 47 wyrok w sprawie FETTCSA, pkt 416; ww. w pkt 38 wyrok w sprawie LR AF 1998 przeciwko Komisji, pkt 298).

221    W tym względzie należy zauważyć, że Komisja, oświadczając we wstępie do wytycznych, że zakres uznania, jakim dysponuje przy ustalaniu kwoty grzywien, musi być przez nią wykorzystywany „zgodnie z konsekwentną i niedyskryminacyjną polityką, która jest spójna z celami nakładania grzywien za naruszenia zasad [reguł] konkurencji”, zobowiązała się do stosowania tych zasad w przypadku, gdy ustala kwotę grzywien za naruszenia reguł konkurencji.

222    Należy zatem zbadać, czy w niniejszym przypadku określenie progów oddzielających trzy kategorie utworzone przez Komisję na podstawie tabeli zamieszczonej w motywie 30 Decyzji (zob. pkt 168 powyżej) jest spójne i obiektywnie uzasadnione.

223    W tym względzie należy stwierdzić, że z motywów 148–151 Decyzji bezspornie wynika, że w celu utworzenia trzech kategorii i ustalenia różnych kwot wyjściowych Komisja oparła się na jednym jedynym kryterium, czyli konkretnych obrotach i udziałach w rynku, jakie członkowie kartelu uzyskali w związku ze sprzedażą rozpatrywanego produktu na rynku światowym. W tym celu Komisja odwołała się do obrotów za rok 1998 i rozwój udziałów w rynku między 1992 a 1998 r., tak jak zostały one zamieszczone w ww. tabeli. Poza tym okazuje się, że zastosowana metoda arytmetyczna polegała na podziale na transze wynoszące około [...]% udziałów w rynku, przy czym każda transza odpowiadała kwocie około 8 mln EUR. A zatem zarówno w odniesieniu do SGL, jak i UCAR, których udział w rynku wynosił około [...], ustalono kwotę wyjściową wynoszącą [...] 40 mln EUR. W przypadku VAW, SEC i Nippon, których udział w rynku leżał poniżej 5%, ustalono kwotę wynoszącą 8 mln EUR, podczas gdy kwota ustalona w przypadku SDK, C/G i Tokai, posiadających udział w rynku wynoszący od 5 do 10%, wynosi 16 mln.

224    Jeśli chodzi o punkt wyjścia tej metody, czyli wybór transz wynoszących 8 mln EUR, by uzyskać maksymalną liczbę 40 mln EUR ustaloną wobec SGL i UCAR, prawdą jest, że Komisja w żadnym miejscu w Decyzji nie wskazała, z jakich powodów wybrała właśnie liczbę 40 mln EUR w odniesieniu do przedsiębiorstw zaliczonych do pierwszej kategorii. Jednakże ten wybór Komisji nie może zostać uznany za arbitralny i nie wykracza poza granice uznania, jakim Komisja dysponuje w tym zakresie.

225    W przypadku „bardzo poważnych” naruszeń wytyczne umożliwiają bowiem ustalenie kwoty powyżej 20 mln EUR. Porozumienia horyzontalne w sprawie cen zawsze były uznawane za należące do najpoważniejszych naruszeń wspólnotowego prawa konkurencji i mogą zatem same w sobie zostać zakwalifikowane jako „bardzo poważne” (ww. w pkt 47 wyrok w sprawie FETTCSA, pkt 262). Jest to podwójnie prawdziwe w przypadku kartelu ukaranego w niniejszym przypadku, który obejmował zarówno ustalanie cen, jak i podział rynków, i odnosił się do całego terytorium wspólnego rynku i EOG.

226    Należy dodać, że właściwe obroty w przypadku SGL i UCAR wynoszą, odpowiednio, [...] mln EUR i [...] mln EUR, zaś ich udziały w rynku oscylują, odpowiednio, pomiędzy [...] a [...]% oraz pomiędzy [...] a [...]%. A zatem Komisja słusznie stwierdziła, że należy zaszeregować te dwa przedsiębiorstwa do tej samej kategorii odpowiadającej średnim obrotom wynoszącym [...] mln EUR i średniemu udziałowi w rynku wynoszącemu około [...]%.

227    Jako że zgodność z prawem pierwszej kategorii i związanej z nią kwoty wyjściowej została w ten sposób potwierdzona, należy zbadać, czy druga kategoria, do której należą SDK, C/G i Tokai, została utworzona w sposób spójny i obiektywnie uzasadniony. W tym względzie okazuje się, że metoda arytmetyczna zastosowana przez Komisję prowadzi do spójnego wyniku w odniesieniu do SDK, której właściwe obroty i udział w rynku wynoszą, odpowiednio, [...] mln EUR i około [...]%. Stosunek pomiędzy z jednej strony SDK, a z drugiej strony kategorią, do której należą SGL i UCAR, może zatem zostać w przybliżeniu wyrażony następującymi liczbami: 1 : 2,5, co uzasadnia ustalenie kwoty wyjściowej w wysokości 16 mln EUR w odniesieniu do SDK (40 : 2,5).

228    Natomiast fakt zaliczenia do tej samej kategorii SDK i Tokai, podczas gdy obroty i udział w rynku tej ostatniej wynoszą, odpowiednio, jedynie [...] mln EUR i około [...]%, czyli połowę wartości odnoszących się do SDK, przekracza granice tego, co może zostać zaakceptowane w świetle zasad proporcjonalności i równego traktowania, zwłaszcza że różnica w wielkości pomiędzy Tokai a SDK, które należą do tej samej kategorii, jest większa od różnicy pomiędzy Tokai a Nippon (obroty: [...] mln EUR i udział w rynku: około [...]%), które to spółki należą do dwóch różnych kategorii. Wbrew tezie Komisji taki sposób zaszeregowania nie może być uznany za spójny (zob. podobnie ww. w pkt 47 wyrok w sprawie FETTCSA, pkt 415, 422, 426).

229    W celu sprawdzenia, czy podejście Komisji może być obiektywnie uzasadnione, należy przypomnieć, że w Decyzji, po odniesieniu się do obrotów w skali światowej osiągniętych przez każde przedsiębiorstwo ze sprzedaży rozpatrywanego produktu w 1998 r. i do światowych udziałów w rynku (motywy 149, 150), Komisja ogranicza się do wskazania, że „C/G, SDK i Tokai, których udziały w rynku były dużo mniejsze na szczeblu światowym (pomiędzy 5 a 10%) [od udziałów SGL i UCAR], należą do drugiej kategorii” (motyw 150). We fragmencie tym nie podano jednak żadnego szczególnego powodu umożliwiającego Komisji, mimo wspomnianych powyżej stosunków wielkości przedsiębiorstw, umieszczenie Tokai w tej samej kategorii co SDK, a nie z Nippon.

230    Przed Sądem Komisja podniosła, że tworząc trzy kategorie i ustalając różne kwoty wyjściowe, posłużyła się raczej rządami wielkości, a nie formułami arytmetycznymi, ponieważ grzywna nie powinna być proporcjonalna do obrotów danego przedsiębiorstwa, ale do wagi i czasu trwania naruszenia. W każdym razie kartel jako całość miał znaczący wpływ w EOG, tak że nawet uczestnik posiadający mały udział w rynku mógł przyczynić się w znacznym stopniu do tego wyniku. Udział w rynku i obroty niekoniecznie zatem odzwierciedlają wymiar wpływu każdego członka kartelu na konkurencję. Wreszcie Komisja nie jest zobowiązana do wprowadzenia jakiegokolwiek rozróżnienia pomiędzy przedsiębiorstwami na podstawie ich obrotów; jeśli zatem takie rozróżnienie zostanie wprowadzone, nie można jej zarzucać, że nie przestrzegała ściśle stosunku pomiędzy poszczególnymi obrotami.

231    Argumentacja ta nie może zostać uwzględniona. Komisja postanowiła bowiem zastosować w niniejszym przypadku metodę zróżnicowania przewidzianą w wytycznych, w związku z czym była zobowiązana do postępowania zgodnie z nią bądź do szczegółowego wyjaśnienia powodów, które uzasadniały odejście od tej metody w stosownym przypadku w określonej kwestii (ww. w pkt 47 wyrok w sprawie FETTCSA, pkt 271). Zważywszy, że zgodnie z Decyzją członkowie kartelu zostali zaliczeni do poszczególnych kategorii wyłącznie na podstawie ich obrotów i udziałów w rynku, Komisja nie może skutecznie powrócić przed Sądem do swej własnej metody zróżnicowania, twierdząc, że chodzi jedynie o dość niejasne rzędy wielkości i że ani udział w rynku, ani obroty niekoniecznie odzwierciedlają wpływ każdego przedsiębiorstwa na konkurencję. Ponadto Decyzja nie zawiera żadnego konkretnego wyjaśnienia, dlaczego ten ostatni argument uzasadnia umieszczenie Tokai w tej samej kategorii co SDK, a nie z Nippon.

232    Wprawdzie Komisja może uwzględnić dużą liczbę czynników w celu ustalenia ostatecznej kwoty grzywny i nie jest zobowiązana do stosowania formuł matematycznych w tym zakresie, jednak w przypadku gdy uznała ona za stosowne i słuszne odwołanie się na określonym etapie tego ustalania do liczbowych elementów obliczenia, musi stosować swą własną metodę w sposób prawidłowy, spójny i przede wszystkim niedyskryminacyjny. Z chwilą gdy Komisja zdecydowała się dobrowolnie na zastosowanie metody arytmetycznej, jest ona związana odnoszącymi się do niej zasadami w stosunku do wszystkich członków tego samego kartelu, chyba że poda ona wyraźne uzasadnienie odejścia od tych zasad.

233    Z powyższego wynika, że zaliczenie Tokai do tej samej kategorii co SDK nie może być utrzymane w mocy. Sąd, korzystając z nieograniczonego prawa orzekania, uważa, że bezspornie należy przyjąć ogólną logikę Komisji i zachować podział członków kartelu na kategorie. Niemniej jednak należy zlikwidować drugą kategorię i zaliczyć najpierw SDK i Tokai do dwóch różnych kategorii, pozostawiając w przypadku SDK kwotę wyjściową w wysokości 16 mln EUR ustaloną przez Komisję, podczas gdy w odniesieniu do Tokai należy ustalić kwotę wyjściową w wysokości 8 mln EUR.

234    W konsekwencji nie ma potrzeby orzekania w przedmiocie dwóch zarzutów dodatkowych podniesionych przez Tokai w celu uzyskania kwoty wyjściowej w wysokości 8 mln EUR, które to zarzuty zostały oparte na tym, że Komisja nie dostarczyła żadnej istotnej wskazówki co do rozmiaru rynku właściwego i pominęła fakt, że udział Tokai w rynku leżał nieco poniżej progu 5%.

235    Korzystając z przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania, Sąd uważa następnie, że C/G, osiągająca obroty wynoszące [...] mln EUR i posiadająca udział w rynku w wysokości około [...]%, sytuuje się tak blisko Tokai pod względem rozmiaru na właściwym rynku światowym, że należy ją zaszeregować do tej samej kategorii co Tokai. W konsekwencji kwota wyjściowa dla C/G zostaje także ustalona na 8 mln EUR.

236    Dawna trzecia kategoria składająca się z Nippon, SEC i VAW wydaje się wystarczająco spójna pod względem różnicy w wielkości zarówno między trzema przedsiębiorstwami, o których mowa, jak i w stosunku do przedsiębiorstw należących do sąsiedniej kategorii (Tokai i C/G). Należy zatem utrzymać bez zmian tę kategorię obejmującą najmniejsze przedsiębiorstwa.

237    Jednakże średnie obroty ([...] mln EUR) i średni udział w rynku (około [...]%) w tej kategorii wynoszą jedynie połowę średnich wartości odnoszących się do sąsiedniej kategorii, którą tworzą Tokai i C/G, oraz jedną dziesiątą wartości odnoszących się do pierwszej kategorii, do której należą SGL i UCAR. W konsekwencji Sąd w ramach nieograniczonego prawa orzekania uważa, że należy ustalić kwotę wyjściową dla każdej ze skarżących, Nippon i SEC, na 4 mln EUR.

–       W przedmiocie „czynnika odstraszenia” zastosowanego w Decyzji

238    Należy przede wszystkim zauważyć, że zarzut SGL, jakoby Komisja zamiast uwzględnić okoliczności właściwe dla przedsiębiorstwa, dążyła jedynie do osiągnięcia skutku odstraszającego, nie ma oparcia w faktach. Komisja wspomniała bowiem o wystarczająco odstraszającym poziomie kwot wyjściowych jedynie w ramach przypomnienia ogólnych reguł obliczania (motywy 146, 148 Decyzji). Konkretne dostosowanie tych kwot w celu zapewnienia im szczególnego odstraszającego skutku zostało dokonane wyłącznie w stosunku do VAW i SDK (motywy 152–154 Decyzji), podczas gdy w przypadku SGL takie dostosowanie nie miało miejsca.

239    W odniesieniu do zarzutu podniesionego przez SDK należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Komisja przy obliczaniu grzywny dla przedsiębiorstwa może uwzględnić między innymi jego wielkość i siłę gospodarczą (ww. w pkt 144 wyrok w sprawach połączonych Musique diffusion française i in. przeciwko Komisji, pkt 120; wyrok Sądu z dnia 13 grudnia 2001 r. w sprawie T‑48/98 Acerinox przeciwko Komisji, Rec. s. II‑3859, pkt 89, 90). Poza tym w odniesieniu do zmierzenia zdolności finansowej członków kartelu orzecznictwo uznało znaczenie całkowitych obrotów (wyrok Trybunału z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie C‑291/98 P Sarrió przeciwko Komisji, Rec. s. I‑9991, pkt 85, 86), a w ww. w pkt 153 wyroku w sprawie ABB Asea Brown Boveri przeciwko Komisji (pkt 154, 155, 162–167) Sąd uznał nawet za zgodną z prawem zasadę mnożnika wynoszącego właśnie 2,5, podkreślając uprawnienie Komisji do uwzględnienia wystarczająco odstraszającego skutku nałożonej grzywny.

240    W takich okolicznościach należy oddalić zarzut dotyczący naruszenia prawa SDK do obrony. W pkt 110 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów Komisja wyjaśniła bowiem, że miała zamiar „ustalić grzywny na poziomie wystarczająco wysokim, by zapewnić odstraszający skutek”. Bezsporne jest, że SDK znała treść art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 i swoje wysokie całkowite obroty. Poza tym SDK mogła wywieść z decyzji Komisji 1999/60/WE z dnia 21 października 1998 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 85 traktatu WE [IV/35.691/E‑4 – Rury preizolowane (Dz.U. 1999, L 24, s. 1, zwanej dalej „decyzją w sprawie rur preizolowanych”)], w której do spółki Asea Brown Boveri został zastosowany mnożnik wynoszący właśnie 2,5, że nie jest wykluczone, iż Komisja zastosuje również do niej mnożnik tego rzędu. Nic nie stało zatem na przeszkodzie, by SDK odwołała się w toku postępowania administracyjnego do swojej wielkości i zasobów finansowych oraz wypowiedziała się na temat odstraszającego skutku sankcji, jaką Komisja miała na nią nałożyć.

241    W świetle orzecznictwa przytoczonego w pkt 239 powyżej Komisja mogła zatem słusznie uznać, że SDK ze względu na swoje ogromne całkowite obroty w porównaniu z obrotami pozostałych członków kartelu z większą łatwością zbierze środki konieczne do zapłaty grzywny, co uzasadniało zastosowanie mnożnika w celu zapewnienia wystarczającego odstraszającego skutku tej grzywny. Nie można uwzględnić żadnego z argumentów przedstawionych przez SDK w celu poparcia tezy przeciwnej.

242    Po pierwsze bowiem sama wielkość przedsiębiorstwa nie jest wprawdzie automatycznie synonimem jego możliwości finansowych, ale to ogólne stwierdzenie jest w niniejszym przypadku nieistotne, zważywszy, że SDK, w przeciwieństwie do innych skarżących, nie podniosła braku zdolności finansowej do zapłaty nałożonej grzywny. Po drugie, twierdząc, że celem sprawiedliwej grzywny może być wyłącznie naprawienie szkody wyrządzonej konkurencji i że w tym celu należy ocenić prawdopodobieństwo wykrycia kartelu, a także korzyści spodziewane przez członków kartelu, SDK powołuje się na parametry hipotetyczne i zbyt niepewne, by dokonać oceny rzeczywistych zasobów finansowych przedsiębiorstwa.

243    W każdym razie ta argumentacja SDK nie może prowadzić do podważenia reguły, zgodnie z którą za naruszenie popełnione przez przedsiębiorstwo mające znaczne zasoby finansowe można co do zasady ukarać grzywną proporcjonalnie wyższą niż za to samo naruszenie popełnione przez przedsiębiorstwo, które nie ma takich zasobów. Wreszcie w odniesieniu do powołania się przez SDK na inne przedsiębiorstwa, które zostały ukarane mniej surowymi grzywnami, mimo że znajdowały się w sytuacjach porównywalnych do sytuacji SDK, wystarczy przypomnieć, że Komisja, pod warunkiem przestrzegania górnej granicy ustanowionej w art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17, nie jest zobowiązana do kontynuowania w nieskończoność określonej praktyki w zakresie ustalania wysokości grzywien.

244    Ponieważ możliwość zastosowania wobec SDK mnożnika została w ten sposób potwierdzona, należy zbadać, czy liczba 2,5 jest zgodna z zasadami proporcjonalności i równego traktowania.

245    W tym względzie należy stwierdzić, że jedynym punktem zaczepienia w Decyzji umożliwiającym zbadanie zasadności zastosowanego wobec SDK mnożnika wynoszącego 2,5 jest jego porównanie z zastosowanym wobec VAW mnożnikiem wynoszącym 1,25 w świetle danych liczbowych i powodów przedstawionych w motywach 30 i 152–154 Decyzji (zob. pkt 168, 170 powyżej).

246    Z powyższego wynika, że Komisja w przypadku VAW uznała za słuszne podwyższenie kwoty wyjściowej „w celu uwzględnienia wielkości i całkowitych zasobów” przedsiębiorstwa. Ponieważ obroty i udziały w rynku odnoszące się do sprzedaży produktu w skali światowej między 1992 a 1998 r. zostały już wykorzystane w celu zróżnicowania członków kartelu z tytułu wagi naruszenia, a dane liczbowe dotyczące rynku EOG są nieistotne w niniejszym kontekście, jedynym elementem mogącym uzasadniać to stwierdzenie wobec VAW są jej obroty w skali światowej osiągnięte w 2000 r., które – jak wynika z tabeli zamieszczonej w motywie 30 Decyzji – są trzykrotnie wyższe od obrotów SGL. W odniesieniu do zastosowanego wobec VAW mnożnika wynoszącego 1,25 wydaje się oczywiste, że mnożenie przez 1 ma skutek w pełni neutralny, a jedyny rzeczywisty skutek mnożnikowy jest zapewniony przez liczbę 0,25 dodaną do liczby 1.

247    W odniesieniu do sytuacji SDK w Decyzji stwierdzono, że „jest ona zdecydowanie największym z przedsiębiorstw, których dotyczy Decyzja”, w związku z czym do dotyczącej jej kwoty wyjściowej należy zastosować mnożnik wynoszący 2,5 (motyw 154). Jedynym elementem uzasadniającym ten opis SDK są jej obroty w skali światowej osiągnięte w 2000 r., które są dwukrotnie wyższe od obrotów VAW i sześciokrotnie wyższe od obrotów SGL. Zgodnie z logiką przyjętą przez samą Komisję w przypadku VAW należało zatem powiększyć kwotę wyjściową SDK o podwójną kwotę podwyżki rzeczywiście zastosowanej wobec VAW, aby uwzględnić dwukrotną wielkość i dwukrotne całkowite zasoby SDK. A zatem jedynym mnożnikiem spełniającym to kryterium jest mnożnik wynoszący 0,5 (2 x 0,25) dodany do liczby 1.

248    Żaden z argumentów wysuniętych przez Komisję w celu poparcia tezy przeciwnej nie może podważyć tego wniosku. Po pierwsze, Decyzja nie zawiera żadnego stwierdzenia innego niż stwierdzenia dotyczące wielkości i całkowitych zasobów przedsiębiorstwa, które to stwierdzenie uzasadniałoby zastosowanie wobec SDK mnożnika wyższego od 1,5. W szczególności nie wyjaśniono w niej, dlaczego okoliczności niniejszego przypadku wymagały zastosowania wobec SDK mnożnika sześciokrotnie wyższego od mnożnika zastosowanego wobec VAW, mimo że obroty SDK istotne do przeprowadzenia tej operacji są jedynie dwukrotnie wyższe od obrotów VAW. W zakresie, w jakim Komisja oświadczyła przed Sądem, że nie oparła się na dokładnych obrotach SDK, lecz że dokonała z grubsza dostosowania, by nadać obliczeniom określony kierunek, wystarczy stwierdzić, że argumentacja ta pozostaje w sprzeczności zarówno z danymi liczbowymi, jak i powodami przedstawionymi w tym względzie w Decyzji. Komisja nie może zatem od nich odejść przed Sądem (zob. pkt 232 powyżej). W każdym razie argumentacja ta nie może uzasadniać zastosowania mnożnika wynoszącego 2,5.

249    Biorąc pod uwagę powyższe rozważania, Sąd w ramach przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania uważa, że należy do kwoty wyjściowej ustalonej dla SDK zastosować mnożnik wynoszący 1,5, by osiągnąć kwotę 24 mln EUR.

–       W przedmiocie uzasadnienia Decyzji

250    Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem uzasadnienie indywidualnej decyzji powinno przedstawiać w sposób jasny i jednoznaczny rozumowanie instytucji, która wydała akt, pozwalając zainteresowanym na zapoznanie się z motywami podjętej decyzji, zaś właściwemu sądowi na dokonanie jej kontroli. Wymóg uzasadnienia należy oceniać w odniesieniu do konkretnej sytuacji. Nie ma wymogu, by uzasadnienie wyszczególniało wszystkie istotne okoliczności faktyczne i prawne, ponieważ ocena, czy uzasadnienie aktu spełnia wymogi art. 253 WE, winna opierać się nie tylko na jego brzmieniu, ale także uwzględniać okoliczności, w jakich ten akt został wydany (zob. w szczególności wyrok Trybunału z dnia 2 kwietnia 1998 r. w sprawie C‑367/95 P Komisja przeciwko Sytraval i Brink’s France, Rec. s. I‑1719, pkt 63).

251    Mając na uwadze informacje przedstawione w motywach 129–154 Decyzji w przedmiocie obliczenia grzywien na podstawie wagi naruszenia, wytyczne, a także orzecznictwo i praktykę decyzyjną w tym zakresie omawiane przez strony przed Sądem, należy stwierdzić, że skarżące były całkowicie w stanie podnieść liczne zarzuty oparte na materialnej niezgodności z prawem elementów obliczenia dotyczących wagi naruszenia. Wprawdzie twierdzą one, że taki czy inny z tych elementów nie jest wystarczająco uzasadniony, ale jednocześnie podnoszą one błędny lub arbitralny charakter tego elementu i przedstawiają dane, które Komisja ich zdaniem powinna była uwzględnić. W takich okolicznościach skarżące nie znalazły się w sytuacji, w której brak wyczerpującego uzasadnienia ze strony Komisji pozbawiłby je odpowiedniej ochrony sądowej (zob. podobnie ww. w pkt 149 wyrok w sprawie UK Coal przeciwko Komisji, pkt 206).

252    W każdym razie Trybunał orzekł, że Komisja spełnia spoczywający na niej obowiązek uzasadnienia, jeżeli wskazuje w decyzji elementy oceny, które umożliwiły jej określenie wagi popełnionego naruszenia, przy czym nie jest ona zobowiązana do zamieszczania w niej bardziej szczegółowego wyjaśnienia lub danych liczbowych dotyczących metody obliczenia grzywny (wyrok Trybunału z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie C‑279/98 P Cascades przeciwko Komisji, Rec. s. I‑9693, pkt 38–47; ww. w pkt 239 wyrok w sprawie Sarrió przeciwko Komisji, pkt 76, 80).

253    Z powyższego wynika, że nie można uwzględnić zarzutów dotyczących braku uzasadnienia.

254    Z powyższych rozważań wynika, że należy oddalić zarzuty podniesione przez SGL i UCAR, podczas gdy kwoty wyjściowe innych skarżących zostają ustalone w następujący sposób: w przypadku Tokai i C/G – 8 mln EUR, w przypadku SEC i Nippon – 4 mln EUR i w przypadku SDK – 24 mln EUR.

c)     W przedmiocie kwot podstawowych ustalonych w Decyzji na podstawie czasu trwania naruszenia

 Streszczenie Decyzji

255    W motywach 155–157 Decyzji Komisja ustaliła, że SGL, UCAR, Tokai, Nippon i SEC naruszyły art. 81 ust. 1 WE i art. 53 ust. 1 porozumienia EOG w okresie od maja 1992 r. do lutego/marca 1998 r. Ponieważ dopuściły się one długotrwałego naruszenia trwającego pięć lat i dziewięć–dziesięć miesięcy, ich kwoty wyjściowe – obliczone na podstawie wagi naruszenia – zostały podwyższone o 55%. Zdaniem Komisji SDK i VAW popełniły naruszenie o średnim czasie trwania wynoszącym cztery lata i siedem–jedenaście miesięcy, a ich kwoty wyjściowe zostały w konsekwencji podwyższone o 45%. Ponieważ C/G popełniła naruszenie o średnim czasie trwania wynoszącym trzy lata i dziesięć miesięcy, jej kwota wyjściowa została podwyższona o 35%.

 Sprawa T‑239/01

256    SGL twierdzi, że podwyższenie jej kwoty wyjściowej o 55% ze względu na czas trwania naruszenia wynoszący pięć lat i dziesięć miesięcy jest sprzeczne z decyzją w sprawie rur preizolowanych (przytoczoną w pkt 240 powyżej), w której Komisja zadowoliła się zastosowaniem podwyżki o 40% w odniesieniu do naruszenia trwającego pięć lat.

257    SGL dodaje, że kartele obejmujące przydział kwot (zwane dalej „kartelami kwotowymi”), zakwalifikowane w wytycznych jako „bardzo poważne” naruszenia, trwają zazwyczaj wiele lat. Ten zwykle trwały charakter jest właściwy dla tego rodzaju naruszeń. W konsekwencji kartel kwotowy, który z samej swej natury jest trwały, nie może w odniesieniu do czasu jego trwania być traktowany w taki sam sposób jak naruszenie, które – jak na przykład nadużycie pozycji dominującej – jest samo w sobie „bardzo poważne” w przypadku jego popełnienia mającego epizodyczny charakter. Czas trwania kartelu kwotowego może zatem w sposób zgodny z prawem zostać uwzględniony tylko w przypadku, gdy jest on zdecydowanie dłuższy od typowego czasu trwania tego rodzaju naruszenia. W tej kwestii SGL podważa zgodność z prawem wytycznych w zakresie, w jakim ujmują one czas trwania naruszenia w taki sam sposób, niezależnie od charakteru naruszenia.

258    W tym względzie Sąd przypomina przede wszystkim, że zarzut skierowany przez SGL przeciwko ustaleniom faktycznym Komisji dotyczącym czasu trwania naruszenia został oddalony powyżej (pkt 71–77).

259    W odniesieniu do zarzutu niezgodności z prawem podniesionego w tym kontekście należy przypomnieć, że w art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 wyraźnie przewidziano, że w celu ustalenia kwoty grzywny należy uwzględnić „oprócz wagi naruszenia, również okres [czas] trwania tego naruszenia”. W świetle tego przepisu, zakładając nawet, że kartele kwotowe są z racji swej natury trwałe, nie można zakazać Komisji uwzględnienia ich rzeczywistego czasu trwania w każdym konkretnym przypadku. Wystarczy podać przykład karteli, które – mimo planowanej długiej żywotności – zostają wykryte przez Komisję lub ujawnione przez członka kartelu po krótkim okresie rzeczywistego funkcjonowania. Ich szkodliwe skutki są siłą rzeczy mniejsze niż w przypadku, gdy okres ich rzeczywistego funkcjonowania byłby długi. W konsekwencji należy zawsze dokonywać rozróżnienia pomiędzy czasem trwania naruszenia a jego wagą, która wynika z jego charakteru (zob. podobnie ww. w pkt 47 wyrok w sprawie FETTCSA, pkt 283).

260    Komisja była zatem uprawniona do zakomunikowania w pkt 1 B akapit trzeci wytycznych, że w porównaniu z wcześniejszą praktyką podwyższenie w wypadku długotrwałych naruszeń będzie w przyszłości znacznie bardziej surowe celem rzeczywistego karania ograniczeń, „które m[iały] szkodliwy wpływ na konsumentów w długim okresie [...]”.

261    A zatem nic nie stoi na przeszkodzie, by Komisja zastosowała wytyczne w celu podwyższenia kwoty wyjściowej grzywny obliczonej w przypadku SGL o 55% z tytułu czasu trwania naruszenia wynoszącego pięć lat i dziewięć miesięcy.

262    Powyższego wniosku nie podważa decyzja w sprawie rur preizolowanych, w której Komisja zastosowała tylko podwyżkę o 40% ze względu na czas trwania naruszenia wynoszący pięć lat. W owym przypadku chodziło bowiem o zastosowanie szczególnych kwot ważonych, które było wyraźnie uzasadnione szczególnymi okolicznościami tamtego przypadku: na początku okresu naruszenia zmowa kartelowa była niekompletna lub miała ograniczony skutek; następnie została ona zawieszona na pewien czas i osiągnęła swoją najpełniejszą formę dopiero po wielu latach (motyw 170 decyzji w sprawie rur preizolowanych). Tymczasem w przypadku SGL nie wystąpiły takie szczególne okoliczności.

263    Z powyższego wynika, że należy oddalić zarzut dotyczący błędnej oceny czasu trwania naruszenia uwzględnionego wobec SGL.

 Sprawa T‑246/01

–       Argumenty stron

264    W odniesieniu do końcowego okresu funkcjonowania kartelu UCAR twierdzi, że sama dostarczyła dowody swego uczestnictwa w naruszeniu po niezapowiedzianych kontrolach przeprowadzonych przez Komisję w czerwcu 1997 r., a zwłaszcza dowody, które umożliwiły Komisji ustalenie, że spotkania kartelu miały miejsce w listopadzie 1997 r. i w dniu 13 lutego 1998 r., oraz że kontakty dwustronne były utrzymywane do marca 1998 r. Zgodnie z projektem nowego komunikatu w sprawie współpracy opublikowanego w 2001 r. Komisja nie mogłaby wykorzystać tych informacji w celu podwyższenia nałożonej na nią grzywny o 55%. W tym projekcie Komisja zasugerowała bowiem, że w przypadku gdy przedsiębiorstwo dostarczy Komisji dowodów co do okoliczności faktycznych, które nie były jej poprzednio znane i które mają bezpośredni wpływ na wagę i czas trwania domniemanego naruszenia, Komisja nie uwzględni ich przy ustalaniu kwoty grzywny nałożonej na przedsiębiorstwo, które je dostarczyło. Chodzi tutaj o właściwe podejście, które Komisja powinna była przyjąć. W każdym razie Sąd może je uwzględnić w ramach przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania.

265    UCAR wywodzi z powyższego, że dowody jej uczestnictwa w kartelu po spotkaniu, które miało miejsce w kwietniu 1997 r., nie powinny być uwzględnione, co prowadzi do skrócenia czasu trwania jej naruszenia do czterech lat i jedenastu miesięcy. Jej kwota wyjściowa powinna zatem zostać podwyższona maksymalnie o 45% z powodu czasu trwania naruszenia.

266    W odniesieniu do początkowego okresu funkcjonowania kartelu (lata 1992–1995) UCAR podkreśla, że Komisja powinna była nałożyć grzywnę na Mitsubishi i Union Carbide – jej ówczesne spółki dominujące, a nie na UCAR. Spółki te sprawowały bowiem kontrolę nad UCAR i odegrały istotną rolę, nawiązując pierwsze kontakty z konkurentami i ułatwiając uczestnictwo UCAR w kartelu. UCAR wyjaśnia, że Mitsubishi i Union Carbide kontrolowały ją pod względem prawnym do 1995 r. W ramach rekapitalizacji przeprowadzonej w styczniu 1995 r. Mitsubishi i Union Carbide dosłownie ją „ogołociły” i spowodowały jej zadłużenie. Tymczasem Komisja nigdy nie przeprowadziła dochodzenia na temat roli odegranej przez Mitsubishi i Union Carbide. Poza tym Decyzja nie zawiera żadnego uzasadnienia co do problematyki kontroli sprawowanej przez Mitsubishi i Union Carbide nad UCAR w spornym okresie.

267    UCAR dodaje, że Komisja powinna była także uwzględnić, że od dnia niezapowiedzianych kontroli zarząd UCAR dążył przez prowadzenie systematycznego i intensywnego dochodzenia wewnętrznego do aktywnego wykrycia i zaprzestania wszelkich bezprawnych kontaktów z konkurentami.

268    W odniesieniu do końcowego okresu funkcjonowania kartelu Komisja podkreśla, że w dniu wydania Decyzji jej nowa polityka w zakresie współpracy jeszcze nie została przyjęta. A zatem UCAR nie mogła żywić uzasadnionych oczekiwań co do faktu, ze Komisja zastosuje taką politykę. Fakt, że Komisja jest świadoma, że jej polityka w zakresie współpracy może być zmieniona lub ulepszona, nie zakazuje jej stosowania tymczasem obowiązujących przepisów. Przed formalnym przyjęciem swego projektu nowelizacji, na który powołuje się UCAR, Komisja nie była zatem zmuszona do uwzględnienia tego projektu.

269    Kwestie podniesione przez UCAR w odniesieniu do roli Mitsubishi i Union Carbide nie zostały poruszone ani w jej odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, ani w żadnym momencie postępowania toczącego się przed Komisją. Aż do momentu wniesienia swojej skargi do Sądu skarżąca postępowała tak, jakby w pełni przyznawała, iż naruszyła reguły konkurencji i zasługuje na grzywnę; nie twierdziła, że nie powinna zostać ukarana za naruszenia popełnione przed 1995 r., ponieważ jej zachowanie należy przypisać Mitsubishi i Union Carbide.

270    Nawet w piśmie wysłanym do Komisji w dniu 23 lutego 2001 r., do którego dołączony był protokół postępowania przeciwko Mitsubishi w Stanach Zjednoczonych, UCAR nie przedstawiła żadnego z argumentów podniesionych przed Sądem. W konsekwencji nawet wtedy, gdy dysponowała wszystkimi istotnymi dowodami, nie twierdziła, że rola odegrana przez Mitsubishi miała jakikolwiek wpływ na okoliczności faktyczne ustalone w odniesieniu do jej uczestnictwa w naruszeniu. W piśmie skoncentrowała się raczej na kwestii rzeczywistej zdolności płatniczej UCAR.

271    Jeśli chodzi o Union Carbide, UCAR nie podniosła w żadnym momencie, że spółka ta uczestniczyła bezpośrednio w naruszeniu. Nawet przed Sądem działalność Union Carbide nie została wyraźnie podważona, oprócz kwestii korzyści finansowych, jakie ta spółka rzekomo osiągnęła w wyniku kartelu.

272    Komisja uważa zatem, że Sąd w ramach przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania w zakresie grzywien powinien podwyższyć grzywnę nałożoną na UCAR z powodu tej zmiany stanowiska, którą Komisja uważa za niedopuszczalną ze strony przedsiębiorstwa, które skorzystało ze znacznego obniżenia grzywny na podstawie komunikatu w sprawie współpracy z tego względu, że nie podważało ono ustaleń Komisji.

–       Ocena Sądu

273    Jeśli chodzi o zarzut dotyczący końcowego okresu funkcjonowania kartelu, jest on oparty wyłącznie na projekcie nowego komunikatu w sprawie współpracy, który w dniu wydania Decyzji (18 lipca 2001 r.) nie został nawet jeszcze opublikowany w Dzienniku Urzędowym; projekt ten bowiem ukazał się dopiero w Dzienniku Urzędowym z dnia 21 lipca 2001 r. (Dz.U C 205, s. 18). A zatem nowy „komunikat Komisji w sprawie zwolnienia z grzywien oraz zmniejszania grzywien w przypadkach karteli”, w którego pkt 23 akapit ostatni znalazł odzwierciedlenie projekt, na który powołuje się UCAR, został opublikowany dopiero w Dzienniku Urzędowym z dnia 19 lutego 2002 r. (Dz.U. C 45, s. 3) i na podstawie swego pkt 28 zastępuje dawny komunikat w sprawie współpracy z 1996 r. dopiero od dnia 14 lutego 2002 r. W takich okolicznościach oczywiste jest, że Komisja nie popełniła błędu, nie stosując w Decyzji nowej polityki w zakresie współpracy, na którą powołuje się UCAR.

274    W zakresie, w jakim UCAR twierdzi, że nic nie stoi na przeszkodzie temu, by Sąd uwzględnił nowy komunikat w sprawie współpracy z 2002 r. jako wyraz zasady słuszności, należy zauważyć, że Sąd może rzeczywiście w ramach nieograniczonego prawa orzekania uwzględnić go jako uzupełniającą informację, która nie została wspomniana w Decyzji (ww. w pkt 108 wyrok z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie SCA Holding przeciwko Komisji, pkt 55). W okolicznościach niniejszego przypadku Sąd uważa jednak, że nie powinien korzystać z nieograniczonego prawa orzekania w celu obniżenia stawki zastosowanej wobec UCAR z tytułu czasu trwania jej uczestnictwa w naruszeniu.

275    Z odpowiedzi na pytanie pisemne Sądu oraz debat przeprowadzonych podczas rozprawy wynika bowiem, że jest bezsporne pomiędzy stronami, że dowody, które UCAR jako pierwsze przedsiębiorstwo przedstawiła Komisji, obejmują tylko okres od połowy listopada 1997 r. do marca 1998 r. A zatem nawet gdyby czas trwania uczestnictwa UCAR w naruszeniu był ograniczony do okresu od maja 1992 r. do połowy listopada 1997 r., nadal byłoby to naruszenie długotrwałe, czyli trwające pięć i pół roku, w przypadku którego pkt 1 B akapit pierwszy wytycznych umożliwia ustalenie dodatkowej kwoty określonej przez zastosowanie stawki wynoszącej 55%. Ponadto Komisja już uwzględniła wszystkie dowody przedstawione przez UCAR, które umożliwiły jej ustalenie „pewnych istotnych aspektów sprawy”, przyznając jej obniżkę grzywny w wysokości 40% na podstawie komunikatu w sprawie współpracy (motywy 200–202 Decyzji), co stanowi – obok obniżki w wysokości 70% przyznanej SDK ze względu na okoliczność, że dostarczyła pierwsze dowody dotyczące kartelu jako całości (motyw 217 Decyzji) – drugą co do wysokości obniżkę przyznaną z tego tytułu.

276    Zasada słuszności nie wymaga zatem w odniesieniu do końcowego okresu funkcjonowania kartelu żadnej korekty stawki wynoszącej 55% zastosowanej do UCAR z tytułu czasu trwania jej uczestnictwa w naruszeniu.

277    W odniesieniu do środków, jakie przedsięwziął zarząd UCAR po kontrolach przeprowadzonych przez Komisję w celu spowodowania zaprzestania naruszenia, wystarczy zauważyć, że wysiłki mające na celu spowodowanie zaprzestania naruszenia nie mogą być automatycznie utożsamiane z jego ostatecznym zaprzestaniem. UCAR rzeczywiście nie podważyła ustaleń faktycznych Komisji, zgodnie z którymi uczestniczyła ona w kartelu w 1997 r. i w 1998 r. Uprawnienie Komisji do nakładania sankcji na przedsiębiorstwo, które popełniło naruszenie, zakłada jedynie bezprawne działanie osoby, która jest generalnie upoważniona do działania na rachunek przedsiębiorstwa (ww. w pkt 144 wyrok w sprawach połączonych Musique diffusion française i in. przeciwko Komisji, pkt 97). Działanie zarządu UCAR jest zatem nieistotne do celów uwzględnienia czasu trwania naruszenia.

278    W odniesieniu do zarzutu dotyczącego początkowego okresu funkcjonowania kartelu (lata 1992–1995), w którym UCAR znajdowała się pod kontrolą Mitsubishi i Union Carbide, bezsporne jest, że UCAR uczestniczyła w spornym kartelu w okresie od maja 1992 r. do marca 1998 r. jako „UCAR International Inc.”. To właśnie na tę spółkę – UCAR International Inc. – Komisja nałożyła grzywnę za to naruszenie, a nie na osoby fizyczne lub prawne, które wywierały na nią rzekomy wpływ. W konsekwencji nie była ona zobowiązana do uwzględnienia zmian, które mogły zajść w okresie naruszenia w zakresie składu właścicieli prawnych lub ekonomicznych spółki.

279    Okoliczność, że UCAR ewentualnie tworzyła jednostkę gospodarczą z Mitsubishi lub Union Carbide, tak że nie mogła podejmować niezależnych decyzji, co Komisja podważa, nie ma w tym kontekście żadnego znaczenia. Okoliczność ta byłaby istotna tylko w przypadku, gdyby Komisja skorzystała z przysługującego jej uprawnienia do nałożenia sankcji na spółkę dominującą UCAR za zachowanie tej ostatniej, co zresztą uczyniła w przypadku VAW (motywy 117–123 Decyzji), powołując się na ww. w pkt 113 wyrok z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie Stora Kopparbergs Bergslags przeciwko Komisji, pkt 26–29. W niniejszym przypadku natomiast nie chodzi o kwestię, czy zachowanie UCAR mogło być przypisane komuś innemu (wyrok Sądu z dnia 13 grudnia 2001 r. w sprawach połączonych T‑45/98 i T‑47/98 Krupp Thyssen Stainless i Acciai speciali Terni przeciwko Komisji, Rec. s. II‑3757, zwany dalej „wyrokiem w sprawie Krupp”, pkt 189), jako że Komisja postanowiła zwrócić się tylko do UCAR.

280    Niniejszy przypadek nie dotyczy także kwestii, które mogą wyniknąć w przypadku następstwa gospodarczego w zakresie kontroli przedsiębiorstwa, gdy należy ustalić, kto odpowiada za działania przedsiębiorstwa, czyli zbywający czy przejmujący (ww. w pkt 113 wyrok Sądu w sprawie Stora Kopparbergs Bergslags przeciwko Komisji, wydany po wniesieniu odwołania i odesłaniu mu tej sprawy do ponownego rozpoznania, pkt 60, 70; wyrok Sądu z dnia 20 marca 2002 r. w sprawie T‑9/99 HFB i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1487, pkt 101–108). O ile bowiem prawdą jest, że zastosowanie reguły orzeczniczej, zgodnie z którą „osoba fizyczna lub prawna, która kierowała przedsiębiorstwem w chwili popełnienia naruszenia, powinna co do zasady za nie odpowiadać, nawet gdy w momencie wydania decyzji stwierdzającej naruszenie odpowiedzialność za prowadzenie przedsiębiorstwa ponosi inna osoba” (ww. wyrok w sprawie HFB i in. przeciwko Komisji, pkt 103), może okazać się trudne w pewnych okolicznościach, Komisja zadowoliła się w niniejszym przypadku nałożeniem sankcji wyłącznie na przedsiębiorstwo UCAR i nie musiała zatem badać kwestii prowadzenia i kontroli UCAR.

281    W każdym razie reguła orzecznicza, która właśnie została przytoczona, powinna być interpretowana w ten sposób, że przedsiębiorstwo – czyli jednostka gospodarcza obejmująca składniki osobowe, materialne i niematerialne (wyrok Trybunału z dnia 13 lipca 1962 r. w sprawie 19/61 Mannesmann przeciwko Wysokiej Władzy, Rec. s. 675, 705/706) – jest zarządzane przez organy przewidziane w jego statucie i że każda decyzja w sprawie nałożenia na nie grzywny może być skierowana do statutowego kierownictwa przedsiębiorstwa (zarządu, komitetu zarządzającego, prezesa, zarządcy, etc.), nawet jeśli konsekwencje finansowe są ponoszone ostatecznie przez właścicieli. Reguła ta byłaby naruszona, gdyby wymagano od Komisji, by w przypadku zachowania przedsiębiorstwa noszącego znamiona naruszenia zawsze weryfikowała, kto jest właścicielem wywierającym decydujący wpływ na przedsiębiorstwo, i by mogła ona ukarać tylko tego właściciela.

282    W zakresie, w jakim UCAR uważa, że została „ogołocona” przez swych dawnych właścicieli Mitsubishi i Union Carbide, które zachęcały ją do stworzenia kartelu, za który zostaje na nią obecnie nałożona sankcja, Komisja słusznie podniosła, że rozwiązania tego konfliktu należy poszukiwać w stosunkach pomiędzy Mitsubishi i Union Carbide z jednej strony a UCAR oraz jej obecnymi właścicielami z drugiej strony, a nie na poziomie stosowania prawa konkurencji przez Komisję. A zatem nawet jeśli Mitsubishi i Union Carbide rzeczywiście wykorzystały UCAR jako instrument służący osiągnięciu korzyści z działań spornego kartelu, Komisja miała prawo nałożyć grzywnę tylko na ten instrument, podczas gdy UCAR lub jej właściciele mają możliwość wniesienia skarg o odszkodowanie przeciwko Mitsubishi i Union Carbide. Ponadto UCAR rzeczywiście zwróciła się przeciwko Mitsubishi i Union Carbide w Stanach Zjednoczonych w celu odzyskania środków, które zgodnie z jej twierdzeniem zostały jej odebrane (motyw 42 Decyzji).

283    W zakresie, w jakim UCAR uważa, że Komisja powinna była zbadać rolę odegraną przez Mitsubishi i Union Carbide w utworzeniu kartelu, wystarczy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem nawet jeśli sytuacja innego podmiotu gospodarczego niebędącego adresatem Decyzji jest analogiczna do sytuacji UCAR, takie stwierdzenie nie umożliwia pominięcia naruszenia zarzucanego UCAR, ponieważ naruszenie to zostało prawidłowo ustalone na podstawie dowodów z dokumentów. Jako że UCAR naruszyła art. 81 WE, nie może ona uchylić się od wszelkich sankcji z tego powodu, że na inne podmioty gospodarcze, takie jak Mitsubishi i Union Carbide, nie nałożono grzywien, podczas gdy – jak ma to miejsce w niniejszej sprawie – Sąd nie zajmuje się sytuacją tych podmiotów (wyrok Trybunału z dnia 31 marca 1993 r. w sprawach połączonych C‑89/85, C‑104/85, C‑114/85, C‑116/85, C‑117/85 i od C‑125/85 do C‑129/85 Ahlström Osakeyhtiö i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I‑1307, pkt 146, 197; ww. w pkt 239 wyrok w sprawie Acerinox przeciwko Komisji, pkt 156, 157; wyrok Sądu z dnia 20 marca 2002 r. w sprawie T‑17/99 KE KELIT przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1647, pkt 101).

284    W takich okolicznościach fakt, że Mitsubishi została skazana w lutym 2001 r. w Stanach Zjednoczonych za pomocnictwo i podżeganie do kartelu producentów elektrod grafitowych i że nałożono na nią grzywnę w wysokości 134 mln USD (motyw 42 Decyzji), jest bez znaczenia dla badania obliczenia grzywny nałożonej na UCAR. Nie jest także konieczne zbadanie, czy Komisja została poinformowana w stosownym czasie o uczestnictwie Mitsubishi i Union Carbide w kartelu i czy UCAR rzeczywiście była kontrolowana przez Mitsubishi lub Union Carbide.

285    Wreszcie Komisja miała prawo do ukarania przedsiębiorstwa, które uczestniczyło bezpośrednio w rozpatrywanym naruszeniu, czyli UCAR, w związku z czym nie była ona zobowiązana do uzasadnienia tego wyboru i przedstawienia powodów, dla których nie nałożyła sankcji na Mitsubishi i Union Carbide. W konsekwencji Komisja nie naruszyła obowiązku uzasadnienia, który na niej ciąży na mocy art. 253 WE.

286    Natomiast nie można uwzględnić żądań Komisji mających na celu podwyższenie grzywny nałożonej na UCAR.

287    Z powyższych rozważań wynika bowiem, że Komisja była zwolniona z obowiązku ponownego przeprowadzenia dowodu przed Sądem w odniesieniu do czasu trwania uczestnictwa UCAR w naruszeniu stwierdzonym w Decyzji. Wobec zarzutu dotyczącego błędnej oceny roli odegranej przez Mitsubishi i Union Carbide między 1992 a 1995 r. mogła się ona ograniczyć do przedstawienia argumentów prawnych, które zostały właśnie przedstawione.

288    Poza tym już w lutym i kwietniu 2001 r., a zatem przed wydaniem Decyzji, UCAR przekazała Komisji informacje dotyczące uczestnictwa, między innymi Mitsubishi, w kartelu będącym przedmiotem dochodzenia prowadzonego przez Komisję. W Decyzji przytoczono także twierdzenie UCAR, zgodnie z którym jej dawne spółki dominujące, Union Carbide i Mitsubishi, osiągnęły korzyści z kartelu (motyw 204). W takich okolicznościach nie można twierdzić, że UCAR podważyła po raz pierwszy przed Sądem prawdziwość okoliczności faktycznych dotyczących czasu trwania jej uczestnictwa w naruszeniu w rozumieniu pkt E ust. 4 akapit drugi komunikatu w sprawie współpracy. UCAR dokonała raczej ponownej kwalifikacji prawnej dowodów z dokumentów, które udostępniła Komisji w toku postępowania administracyjnego.

289    Z powyższego wynika, że należy oddalić zarzuty podniesione przez SGL i UCAR.

290    Jeśli chodzi o inne skarżące, w których przypadku obniżone zostały kwoty wyjściowe ustalone na podstawie wagi naruszenia, Sąd nie widzi żadnego powodu, by odejść od stawek zastosowanych przez Komisję ze względu na czas trwania ich uczestnictwa w naruszeniu. W konsekwencji kwoty podstawowe określone w motywie 158 Decyzji zostaną skorygowane w następujący sposób: Tokai = 12,4; Nippon = 6,2; SEC = 6,2; SDK = 34,8; C/G = 10,8.

d)     W przedmiocie okoliczności obciążających

 Streszczenie Decyzji

291    W przypadku SGL, UCAR, Tokai, SEC i Nippon Komisja uznała, że waga naruszenia była wzmocniona faktem, że kontynuowały one to rażące i niepodważalne naruszenie po kontrolach przeprowadzonych przez Komisję. Kolejna okoliczność obciążająca została uwzględniona wobec SGL i UCAR ze względu na fakt, że obydwie były przywódcami i inicjatorami kartelu. Wreszcie Komisja zakwalifikowała jako okoliczność obciążającą podjęte przez SGL próby utrudniania postępowania prowadzonego przez Komisję, ostrzegając inne przedsiębiorstwa o nadchodzących kontrolach. Komisja zastosowała zatem podwyżkę kwoty podstawowej o 85% w przypadku SGL, o 60% w przypadku UCAR i o 10% w przypadku Tokai, SEC i Nippon (motywy 160, 164, 187, 192, 209, 210 Decyzji).

 Sprawy T‑244/01 i T‑251/01

292    Nippon i SEC zarzucają Komisji, że podwyższyła ich grzywnę o 10% ze względu na rzekome kontynuowanie przez nie naruszenia po kontrolach przeprowadzonych w czerwcu 1997 r. Jednakże w piśmie z dnia 15 grudnia 1997 r. skierowanym do producentów japońskich Komisja oświadczyła, że sporny kartel nie dotyczy bezpośrednio tych producentów. Dopiero dwa lata później w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów Komisja poinformowała je o swych podejrzeniach dotyczących ich ewentualnego uczestnictwa w kartelu. Nippon i SEC miały zatem prawo – ich zdaniem – żywić uzasadnione oczekiwania, że nie zostanie na nie nałożona sankcja za okres, który nastąpił po kontrolach przeprowadzonych w czerwcu 1997 r., ponieważ Komisja nie może utrzymywać, że powinny one były zaprzestać naruszenia w związku z kontrolami, które ich nie dotyczyły. Nippon i SEC podnoszą poza tym brak uzasadnienia, ponieważ w Decyzji nie poruszono w ogóle problematyki ich uzasadnionych oczekiwań.

293    SEC dodaje, że podwyżka jej kwoty wyjściowej o 55% ze względu na czas trwania naruszenia obejmowała już okres następujący po wspomnianych kontrolach. Dodatkowa podwyżka o 10% oznacza zatem, że została ona podwójnie ukarana za swoje uczestnictwo w naruszeniu w tym samym okresie.

294    W tym względzie Sąd przypomina, że bezsporne jest, że Nippon i SEC uczestniczyły w naruszeniu do lutego 1998 r. We wspomnianym powyżej piśmie z dnia 15 grudnia 1997 r. zostały one poinformowane, że Komisja prowadzi dochodzenie w przedmiocie kartelu, nie posiadając w tej dacie informacji o tym, że one także uczestniczyły w nim bezpośrednio. Omawiane pismo nie może więc być uznane za dokument, który mógł prowadzić do powstania u Nippon i SEC uzasadnionych oczekiwań, a tym bardziej za dokument, w którym udzielone zostały dokładne zapewnienia, że nie zostaną one ukarane (zob. pkt 152 powyżej). Przeciwnie Nippon i SEC powinny były oczekiwać, że Komisja, wykrywszy ich uczestnictwo w kartelu, nałoży na nie sankcję za ich uczestnictwo w naruszeniu, uwzględniając miedzy innymi fakt, że nie zaprzestały naruszenia w momencie, gdy zostały poinformowane o tym, że Komisja prowadzi dochodzenie w sprawie kartelu.

295    Nie istnieje także problem podwójnej sankcji nałożonej na SEC za rozpatrywany okres. Podwyżka o 55% dotyczy wyłącznie czasu trwania rozpatrywanego naruszenia, podczas gdy celem podwyżki o 10% jest ukaranie SEC za dodatkową energię, jaką niezgodnie z prawem włożyła w kontynuowanie naruszenia, mimo że została ona poinformowana, że Komisja wszczęła dochodzenie odnoszące się do tegoż właśnie naruszenia.

296    W takich okolicznościach nie można zarzucać Komisji, że nie zawarła w Decyzji szczególnego uzasadnienia dotyczącego problematyki ewentualnych uzasadnionych oczekiwań, jakie mogły powstać u Nippon i SEC, tym bardziej że pominięcie tej kwestii w Decyzji nie uniemożliwiło obydwu skarżącym przedstawienia argumentacji w tym zakresie.

297    W konsekwencji nie można uwzględnić zarzutów podniesionych przez Nippon i SEC.

298    UCAR utrzymuje, że Komisja niesłusznie uznała za okoliczność obciążającą kontynuowanie naruszenia po kontrolach przeprowadzonych w czerwcu 1997 r., gdyż zarząd UCAR dołożył intensywnych starań, by spowodować zaprzestanie wszelkich działań kartelowych. Poza tym Komisja nie powinna była obciążać jej odpowiedzialnością za stworzenie i wprowadzenie w życie kartelu, jako że Mitsubishi i Union Carbide były rzeczywistymi inicjatorami kartelu. Wreszcie SGL była jedynym prawdziwym przywódcą kartelu. W zakresie, w jakim Komisja stara się przypisać tę rolę także UCAR, nie może opierać się na wydarzeniach sprzed początku okresu naruszenia, czyli sprzed maja 1992 r.

299    SGL podkreśla, że podwyżka o 85% ustalonej wobec niej kwoty podstawowej ze względu na okoliczności obciążające jest w pełni nieproporcjonalna i niezgodna z wcześniejszą praktyką decyzyjną Komisji, w ramach której nigdy nie zastosowano takiej wygórowanej podwyżki. Wyjaśnia po pierwsze, że nie była możliwa żadna podwyżka ze względu na domniemane kontynuowanie naruszenia po kontrolach przeprowadzonych w czerwcu 1997 r., ponieważ Komisja nie przedstawiła żadnego wystarczającego dowodu w tym zakresie. Po drugie fakt, że SGL ostrzegła innych członków kartelu o nadchodzących kontrolach, nie może być ukarany podwyżką grzywny. Artykuł 15 rozporządzenia nr 17 umożliwia bowiem nakładanie grzywien wyłącznie za naruszenie art. 81 WE i 82 WE lub za nieprzestrzeganie jednego z warunków i obowiązków nałożonych zgodnie z art. 8 rozporządzenia nr 17. Tymczasem rozpatrywane ostrzeżenia nie stanowią tego rodzaju naruszenia prawa.

300    Powyższe ostrzeżenia nie są także objęte wytycznymi, których pkt 2 tiret drugie przewiduje podwyżkę grzywny tylko w przypadku prób utrudniania „prowadzonego przez Komisję dochodzenia”. Tymczasem ostrzeżenia zostały udzielone przed wszczęciem dochodzenia. W każdym razie SGL została potraktowana w sposób dyskryminacyjny w stosunku do UCAR. UCAR bowiem zniszczyła nawet obciążające ją dokumenty, a Komisja nie uznała tego za okoliczność obciążającą. Zdaniem SGL takie zniszczenie dokumentów jest poważniejsze od ustnych ostrzeżeń o ewentualnych kontrolach.

301    W tym względzie Sąd przypomina, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w przypadku gdy naruszenie zostało popełnione przez kilka przedsiębiorstw, w ramach ustalania kwoty grzywien należy określić rolę, jaką każde z nich odegrało w naruszeniu w okresie ich uczestnictwa w tym naruszeniu (ww. w pkt 203 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, pkt 150; wyrok Sądu z dnia 17 grudnia 1991 r. w sprawie T‑6/89 Enichem Anic przeciwko Komisji, Rec s. II‑1623, pkt 264). Z powyższego wynika między innymi, że rola „przywódcy” odgrywana przez jedno przedsiębiorstwo lub kilka przedsiębiorstw w ramach kartelu powinna być uwzględniona do celów obliczenia kwoty grzywny, ponieważ przedsiębiorstwa, które odgrywały taką rolę, powinny ponieść z tego tytułu szczególną odpowiedzialność w porównaniu z innymi przedsiębiorstwami (wyrok Trybunału z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie C‑298/98 P Finnboard przeciwko Komisji, Rec. s. I‑10157, pkt 45).

302    Zgodnie z tymi zasadami w pkt 2 wytycznych zatytułowanym „Okoliczności obciążające” zawarty jest niewyczerpujący wykaz okoliczności mogących prowadzić do podwyższenia kwoty podstawowej grzywny, wśród których znajduje się „rola przywódcy lub prowokatora [inicjatora] naruszenia”.

303    W niniejszym przypadku już w toku postępowania administracyjnego SGL i UCAR zarzuciły sobie wzajemnie pełnienie roli przywódcy i inicjatora kartelu (motywy 161, 188 Decyzji). Jednakże wydaje się, że Komisja ustaliła w Decyzji w sposób wymagany prawem, że SGL i UCAR były w bardziej lub mniej równych częściach siłami napędowymi kartelu, które począwszy od pierwszych kontaktów w 1991 r. opracowywały jego podstawowe zasady i zorganizowały pierwsze spotkania „szefów” w maju 1992 r. (motywy 44–51 Decyzji).

304    W tym kontekście nic nie stało na przeszkodzie, by Komisja uwzględniła etapy przygotowawcze do utworzenia kartelu sensu stricto w celu ustalenia sytuacji gospodarczej, jaka poprzedzała i wyjaśniała utworzenie kartelu lub w celu ustalenia i dokonania oceny odpowiedniej roli, jaką członkowie kartelu odegrali w opracowaniu, utworzeniu i wprowadzeniu w życie kartelu. Ponadto z tego samego względu Komisja może uwzględnić etap następujący po okresie naruszenia sensu stricto w celu dokonania oceny – na podstawie komunikatu w sprawie współpracy lub tytułem ewentualnych okoliczności łagodzących – rzeczywistej współpracy przedsiębiorstw przy ujawnieniu ich kartelu.

305    Zgodnie z ustaleniami Komisji wspólne kierowanie kartelem przez SGL i UCAR przejawiało się także w zakresie uzgadniania cen w EOG – ich rynku „krajowym”, ponieważ SGL podejmowała inicjatywę w odniesieniu do podwyżek cen w Skandynawii i w Niemczech, podczas gdy UCAR czyniła to samo we Francji i w Zjednoczonym Królestwie, przy czym obydwie decydowały w poszczególnych przypadkach, kto podejmie inicjatywę we Włoszech i w Hiszpanii (motywy 62, 66 Decyzji).

306    Ustalenia te nie zostały skutecznie podważone ani przez UCAR, ani przez SGL.

307    UCAR powtarza swą argumentację opartą na roli odegranej przez Mitsubishi i Union Carbide, twierdząc, że obie te spółki były w rzeczywistości inicjatorami – a do 1995 r. przywódcami – kartelu. W tym zakresie wystarczy przypomnieć, że Mitsubishi i Union Carbide nie zaliczają się do przedsiębiorstw, których uczestnictwo w kartelu zostało stwierdzone i ukarane przez Komisję oraz że nie uczestniczą one w sporach prowadzonych z tego powodu przed Sądem. Odniesienie do Mitsubishi i Union Carbide nie może zatem podważać oceny, zgodnie z którą SGL i UCAR były – wśród członków kartelu zidentyfikowanych przez Komisję – inicjatorami i przywódcami.

308    Co się tyczy odniesienia UCAR do podjętych przez jej zarząd prób spowodowania zaprzestania naruszenia, wystarczy także odesłać do tego, co zostało przedstawione powyżej na temat czasu trwania naruszenia: próby te nie mogły przeszkodzić temu, że UCAR, reprezentowana przez osoby upoważnione do działania na rachunek przedsiębiorstwa, rzeczywiście kontynuowały naruszenie po kontrolach przeprowadzonych w czerwcu 1997 r.

309    Jeśli chodzi o argument SGL, zgodnie z którym podwyżka o 85% jest nadmierna i wyższa od podwyżek zazwyczaj stosowanych we wcześniejszych decyzjach Komisji, nie może on prowadzić do stwierdzenia naruszenia zasady proporcjonalności lub zasady równego traktowania. W tym względzie wystarczy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem przy ustalaniu kwoty każdej grzywny Komisja dysponuje uznaniem i nie jest zobowiązana do stosowania w tym celu ścisłej formuły matematycznej (ww. w pkt 165 wyrok w sprawie Martinelli przeciwko Komisji, pkt 59). Fakt, że rola inicjatora odgrywana przez spółkę w innych sprawach została ukarana określoną stawką podwyżki, nie oznacza zatem, że ta stawka nigdy nie będzie mogła zostać przekroczona w przyszłości niezależnie od okoliczności danego przypadku (ww. w pkt 144 wyrok w sprawach połączonych Musique diffusion française i in. przeciwko Komisji, pkt 106, 109).

310    Nawet z punktu widzenia nieograniczonego prawa orzekania przysługującego Sądowi nie wydaje się nieproporcjonalne lub dyskryminacyjne zastosowanie wobec SGL podwyżki o 50% ze względu na odgrywaną przez nią rolę przywódcy (podobnie jak 50‑procentowej podwyżki zastosowanej wobec UCAR), podwyżki o 10% ze względu na kontynuowanie naruszenia po czerwcu 1997 r. (podobnie jak 10–procentowej podwyżki zastosowanej wobec UCAR, SEC, Nippon i Tokai) i podwyżki o 25% ze względu na fakt ostrzeżenia innych członków kartelu o nadchodzących kontrolach Komisji.

311    Co do dwóch pierwszych kwestii należy przypomnieć, że zarzut skierowany przez SGL wobec ustaleń faktycznych Komisji dotyczących czasu trwania jej uczestnictwa w kartelu, zwłaszcza kontynuowania naruszenia po kontrolach Komisji, został oddalony (zob. pkt 70–76 powyżej). Komisja zatem słusznie zastosowała podwyżkę o 10% ze względu na kontynuowanie naruszenia.

312    Fakt, że SGL ostrzegła inne przedsiębiorstwa o nadchodzących kontrolach, można także było słusznie uznać za okoliczność obciążającą (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 14 maja 1998 r. w sprawie T‑334/94 Sarrió przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1439, pkt 320). Wbrew twierdzeniom SGL nie chodzi tutaj o szczególne i samodzielne naruszenie nieprzewidziane w traktacie i rozporządzeniu nr 17, ale o zachowanie, które wzmacnia wagę pierwotnego naruszenia. Ostrzegając innych członków kartelu, SGL próbowała bowiem ukryć istnienie kartelu i umożliwić jego kontynuowanie, co zresztą czyniono z powodzeniem do marca 1998 r.

313    W tym kontekście odniesienie się przez SGL do art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 17 – z którego wywodzi, że prawodawca wspólnotowy miał zamiar karać wyłącznie utrudnienia kontroli już rozpoczętych przez Komisję, a nie działania poprzedzające wszczęcie jej dochodzenia – jest bez znaczenia. Wskazany wyżej przepis dotyczy bowiem wspomnianych utrudnień jako samodzielnych naruszeń niezależnych od ewentualnego istnienia kartelu, co zresztą tłumaczy stosunkowo łagodną sankcję w wysokości 100–5000 EUR przewidzianą w tym zakresie. W niniejszym przypadku natomiast celem ostrzeżeń udzielonych przez SGL było zapewnienie kontynuowania kartelu, co do którego jest bezsporne, że stanowił rażące i niepodważalne naruszenie wspólnotowego prawa konkurencji.

314    Uwzględnienie wspomnianych ostrzeżeń jako okoliczności obciążającej nie jest także sprzeczne z pkt 2 wytycznych. Z samej lektury tekstu ([„na przykład”] i „inne”) wynika, że wykaz wyliczonych okoliczności obciążających nie jest wyczerpujący.

315    Wreszcie powołanie się przez SGL na zasadę równego traktowania poprzez porównanie z UCAR – w przypadku której zniszczenie dokumentów obciążających nie zostało uznane za okoliczność obciążającą – nie może zmienić kwalifikacji ww. ostrzeżeń jako okoliczności obciążającej. Ostrzeżenia te, skierowane do innych przedsiębiorstw, wykraczały poza ściśle wewnętrzną sferę SGL i zmierzały do udaremnienia całego dochodzenia Komisji w celu zapewnienia dalszego istnienia kartelu, podczas gdy UCAR zniszczyła swoje dokumenty w celu uniemożliwienia wykrycia jej uczestnictwa w kartelu. Chodzi tutaj o dwa różne zachowania, a zatem nie można zarzucać Komisji, że potraktowała w odmienny sposób porównywalne sytuacje.

316    Ponadto nawet jeśli Komisja niewłaściwie potraktowała UCAR w sposób bardziej korzystny, nie podwyższając nałożonej na nią grzywny, nie ma to wpływu na obciążający charakter zachowania SGL. A zatem SGL nie może zasadnie żądać podwyższenia kwoty grzywny nałożonej na UCAR ani powoływać się na swą korzyść na ewentualne naruszenie prawa popełnione na rzecz UCAR (zob. podobnie ww. w pkt 216 wyrok z dnia 14 maja 1998 r. w sprawie SCA Holding przeciwko Komisji, pkt 160).

317    Podczas rozprawy SGL podniosła także, że fakt, iż ostrzegła inne przedsiębiorstwa o nadchodzących kontrolach, nie może być uznany za okoliczność obciążającą, ponieważ te ostrzeżenia pochodziły od samej Komisji. SGL odnosi się w tym zakresie do ujawnienia przez UCAR przecieku w służbach Komisji, których urzędnik wymieniony z nazwiska poinformował SGL o niezapowiedzianych nadchodzących kontrolach w pomieszczeniach członków kartelu. W tym zakresie jest bezsporne, że informacje te, zakładając, że rzeczywiście zostały przekazane, nie mogą w żaden sposób zostać przypisane Komisji jako przejaw jej oficjalnej polityki w zakresie konkurencji. Chodzi o niezgodne z prawem działania pracownika, których celem było wsparcie funkcjonowania kartelu. W konsekwencji SGL nie może zasadnie powoływać się na te działania w celu zminimalizowania wagi swego własnego zachowania.

318    Ponieważ wszystkie zarzuty podniesione przez Nippon, SEC, UCAR i SGL należy oddalić, stawki zastosowane przez Komisję do kwot podstawowych ustalonych dla tych skarżących pozostają niezmienione.

319    W przypadku skarżących, których kwoty podstawowe zostały zmienione ze względu na czas trwania naruszenia, w celu wzięcia pod uwagę okoliczności obciążających uwzględnionych przez Komisję należy ustalić następujące kwoty: Tokai = 13,64; Nippon = 6,82; SEC = 6,82.

e)     W przedmiocie okoliczności łagodzących

 Streszczenie Decyzji

320    Komisja uznała, że w przypadku SGL, UCAR, Tokai, SEC, Nippon i SDK żadna okoliczność łagodząca nie uzasadnia obniżki kwoty podstawowej. Natomiast w przypadku C/G zastosowała obniżkę o 40% ze względu na wyłącznie bierną rolę przedsiębiorstwa i częściowe niewdrożenie bezprawnych porozumień (motywy 165, 166, 193–198, 211–215 i 234–238 Decyzji).

 Sprawy T‑236/01, T‑239/01, T‑244/01, T‑246/01, T‑251/01 i T‑252/01

–       Argumenty stron

321    C/G twierdzi, że powinna była skorzystać ze znacznie większej obniżki grzywny niż 40% przyznane przez Komisję. Podkreśla swą marginalną i bierną rolę w kartelu. Utrzymywała wyłącznie dwustronne kontakty z SGL i nie była zapraszana na spotkania „szefów” lub spotkania „robocze” ani na spotkania lokalne; nikt jej nawet nie informował o tym, że takie spotkania będą miały miejsce. Żaden z pozostałych członków kartelu nie wskazał jej jako uczestnika naruszenia. Ponadto nie uczestniczyła ona ani w centralnym systemie nadzoru utworzonym w celu wprowadzenia w życie kartelu, ani w systemie kodowania nazw opracowanym w celu ukrycia tożsamości członków kartelu. Ustalanie jej cen nie zostało zastrzeżone – wbrew jednej z zasad kartelu – dla najwyższego szczebla hierarchii w ramach przedsiębiorstwa. Co więcej, działała ona w sposób bezpośrednio sprzeczny z inną podstawową zasadą kartelu, zwiększając swą zdolność produkcyjną i sprzedaż na rynku EOG.

322    C/G twierdzi ponadto, że w 1994 r. sprzedała swą technologię produkcyjną producentowi chińskiemu za 4 mln USD. Ten sprzeczny z interesami kartelu transfer technologii spowodował taki niepokój SGL, że poskarżyła się w tym względzie C/G. Wreszcie C/G z własnej inicjatywy zerwała stosunki z kartelem, zanim Komisja wszczęła dochodzenie. C/G dodaje, że działała pod presją ekonomiczną spowodowaną jej szczególną sytuacją jako producenta zależnego od innych członków kartelu, a także powołuje się na strukturalną nadwyżkę zdolności produkcyjnych w sektorze elektrod grafitowych w latach 70. i 80., która spowodowała znaczne spadki cen.

323    W odniesieniu do ostatniej z poruszonych powyżej kwestii SGL wyjaśnia, że kryzys strukturalny w sektorze elektrod grafitowych jest porównywalny z kryzysem, jaki miał miejsce w sektorze stali na początku lat 90., który miał podobny wpływ na działalność producentów stali i elektrod grafitowych. W swych decyzjach w sprawie rur i przewodów rurowych bez szwu ze stali z dnia 8 grudnia 1999 r. i w sprawie dopłat do stopu z dnia 21 stycznia 1998 r. Komisja uznała ten kryzys za okoliczność łagodzącą. Takiej kwalifikacji należy także dokonać w niniejszym przypadku w świetle takiego samego kryzysu gospodarczego.

324    UCAR odwołuje się także do katastrofalnej sytuacji gospodarczej sektora i przypomina, że zarówno Komisja w swojej wcześniejszej praktyce decyzyjnej, jak i Sąd stali na stanowisku, że taka sytuacja może stanowić okoliczność łagodzącą. UCAR uważa poza tym, że jej wzorcowe dochodzenie wewnętrzne mające na celu wykrycie naruszenia i spowodowanie zaprzestania naruszenia tak szybko jak to możliwe, powinno było być uznane za okoliczność łagodzącą. W tym kontekście sama C/G powołuje się na wprowadzenie w życie programu mającego na celu dostosowanie jej polityki handlowej do wymogów prawa konkurencji.

325    UCAR dodaje, że rozpatrywany kartel nie przyniósł jej żadnych korzyści finansowych ze względu na fakt, że Mitsubishi i Union Carbide „zebrały” wszystkie zyski uzyskane przez kartel. Ponadto Komisja powinna była uwzględnić znaczne kwoty, jakie UCAR wypłaciła swym klientom w Stanach Zjednoczonych tytułem odszkodowania za sztucznie zawyżone ceny w okresie naruszenia.

326    Nippon, SEC i Tokai podkreślają ich bierną rolę w ramach kartelu. Nippon przypomina, że nie uczestniczyła w pierwszych spotkaniach kartelu, podczas których zostały ustalone podstawowe zasady podziału rynków; nawet w trakcie innych spotkań, w których rzeczywiście uczestniczyła, pozostała w pełni bierna. SEC podkreśla ze swej strony, że sama nigdy nie uczestniczyła w jakimkolwiek spotkaniu „szefów”; na tym szczeblu była jedynie dwukrotnie reprezentowana przez Tokai. Poza tym Komisja zakwalifikowała jako aktywną wyłącznie rolę Tokai i SDK, a nie rolę SEC (motyw 212 Decyzji). Co więcej, w indywidualnym przypadku SEC, najmniejszego przedsiębiorstwa japońskiego, nie istnieje żaden związek przyczynowy pomiędzy kartelem na skalę światową a powstrzymaniem się od działania w EOG. Tokai twierdzi, że nie była aktywnie zaangażowana w zmowę kartelową dotyczącą rynku europejskiego i nie uczestniczyła w żadnym ze spotkań grupy europejskiej. Podczas spotkań „szefów” i spotkań „roboczych”, w których uczestniczyła, nie zostało zawarte żadne porozumienie w sprawie cen europejskich.

327    Nippon i Tokai uważają w szczególności, że powinny były zostać potraktowane w taki sam sposób jak C/G ze względu na to, że nie obniżyły, podobnie jak C/G, wielkości swojej sprzedaży w EOG i w ten sposób nie stosowały w pełni porozumień kartelowych.

328    Wreszcie Nippon, SEC i Tokai zarzucają Komisji, że nie wyjaśniła w Decyzji, z jakich powodów nie uwzględniła wobec nich żadnej okoliczności łagodzącej. W ten sposób naruszyła ona – ich zdaniem – art. 253 WE.

329    Komisja sprzeciwia się każdemu z zarzutów i argumentów podniesionych przez skarżące.

–       Ocena Sądu

330    Na wstępie należy przypomnieć, że zgodnie z pkt 3 tiret pierwsze wytycznych „wyłącznie bierna rola [przedsiębiorstwa] lub pójście w ślad za liderem w danym naruszeniu”, o ile zostaną ustalone, mogą stanowić okoliczność łagodzącą.

331    W tym względzie z orzecznictwa wynika, że wśród okoliczności, które mogą wskazywać na bierną roli przedsiębiorstwa w ramach kartelu, można wziąć pod uwagę znacznie rzadsze, w porównaniu ze zwykłymi członkami kartelu, uczestnictwo w spotkaniach (wyrok Sądu z dnia 14 maja 1998 r. w sprawie T‑311/94 BPB de Eendracht przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1129, pkt 343), a także istnienie wyraźnych oświadczeń w tym zakresie pochodzących od przedstawicieli przedsiębiorstw trzecich, które uczestniczyły w naruszeniu (wyrok Sądu z dnia 14 maja 1998 r. w sprawie T‑317/94 Weig przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1235, pkt 264). W każdym razie należy uwzględnić wszystkie istotne okoliczności danego przypadku.

332    W odniesieniu do zachowania C/G Decyzja spełnia te kryteria. Jak wynika z jej motywów 81–86 i 234–238, Komisja odpowiednio oceniła i wynagrodziła w drodze obniżki grzywny o 40% bierną rolę odgrywaną przez C/G w ramach kartelu, przy czym nie była zobowiązana do przyznania jej wyższej stawki obniżki. Zgodnie bowiem z uzgodnieniami Komisji C/G – o ile nie uczestniczyła w spotkaniach „szefów” i spotkaniach „roboczych” kartelu – utrzymywała jednak kontakty dwustronne z innymi członkami kartelu i korzystała z informacji, jakie od nich uzyskiwała, na temat decyzji podejmowanych przez „producentów krajowych” w zakresie ustalania cen w ramach kartelu. Poza tym C/G wyraźnie oświadczyła w skardze, że nie podważa ani istnienia kartelu, ani swojego uczestnictwa w tym kartelu. Wniosku tego nie podważa okoliczność, że ceny C/G nie były ustalane na najwyższym szczeblu hierarchii; mając na uwadze bierną rolę C/G i „pójście przez nią w ślad za liderem”, nie ma znaczenia szczebel hierarchii, na którym zostały obliczone ceny jej produktów, które jedynie śledziła ceny ustalone przez innych członków kartelu.

333    Jeśli chodzi o rolę odegraną przez Tokai, SEC i Nippon, Komisja słusznie mogła ją odróżnić od roli odegranej przez C/G, biorąc pod uwagę, że wspomniani producenci japońscy rzeczywiście uczestniczyli w licznych spotkaniach „szefów” i spotkaniach „roboczych” (motywy 49–56 Decyzji). Ustalenia faktyczne Komisji odnoszące się do tego uczestnictwa nie zostały podważone przez SEC ani przez Tokai, podczas gdy podważenie przez Nippon ustaleń faktycznych odnoszących się do okresu od maja 1992 r. do marca 1993 r. zostało oddalone (zob. pkt 100–116 powyżej). Jeżeli jednak przedsiębiorstwo uczestniczyło, nawet nie odgrywając aktywnej roli, w jednym lub wielu spotkaniach mających cel antykonkurencyjny, należy stwierdzić, że uczestniczyło ono w kartelu, chyba że dowiedzie, że otwarcie zdystansowało się wobec bezprawnych uzgodnień (ww. w pkt 39 wyrok w sprawie Cement, pkt 3199 i przytoczone tam orzecznictwo). Tokai, SEC i Nippon nie twierdzą, że otwarcie sprzeciwiły się utworzeniu i wprowadzeniu w życie spornego kartelu.

334    Tytułem przykładu podczas spotkania „roboczego” w Zurychu zbadano światowy rynek grafitu z uwzględnieniem poszczególnych regionów, w tym Dalekiego Wschodu, a udziały w rynku zostały przydzielone także producentom japońskim. Podczas spotkania w Wiedniu uczestnicy ponownie dokonali wymiany informacji na temat rynku elektrod grafitowych w odniesieniu do poszczególnych regionów (motywy 51, 53, 71 Decyzji).

335    Niebiernego charakteru zachowania SEC i Nippon nie podważa fakt, że były one podczas jednego lub dwóch spotkań reprezentowane przez Tokai: w żaden sposób nie sprzeciwiając się otwarcie takiej „niepożądanej ingerencji” w ich politykę handlową, zaakceptowały one tę reprezentację i zademonstrowały swoją przynależność do kartelu, uczestnicząc, reprezentowane przez swoich własnych pracowników, w innych spotkaniach, które dotyczyły ich interesów, co ewidentnie nie miało miejsca w przypadku spotkań grupy europejskiej składającej się z producentów „krajowych” odpowiedzialnych za EOG, w związku z czym wystarczało poinformować japońskich członków kartelu o cenach europejskich ustalonych podczas tych spotkań. W świetle światowego charakteru kartelu, który przypisał producentom japońskim rolę skoncentrowania się na ich rynku „krajowym” w Azji, Komisja mogła zatem słusznie uznać, że nie odgrywały one biernej roli w naruszeniu. W takich okolicznościach nie była ona zobowiązana do przedstawiania w Decyzji powodów, dla których nie uwzględniła wobec nich żadnej okoliczności łagodzącej w tym zakresie.

336    Wbrew zarzutowi dotyczącemu zbyt małej obniżki grzywny nałożonej na C/G ze względu na częściowe niewdrożenie bezprawnych porozumień Komisja wystarczająco uwzględniła fakt, że C/G podwyższyła swą sprzedaż na rynku EOG, naruszając w ten sposób podstawową zasadę kartelu, która polegała na ograniczeniu sprzedaży na rynkach „niekrajowych” (motyw 235 Decyzji). Czyniąc to, nie była ona zobowiązana do uwzględnienia dodatkowo zwiększenia zdolności produkcyjnej C/G. Po pierwsze, Komisja oświadczyła bowiem w swej odpowiedzi na skargę, co nie zostało podważone przez C/G w replice, że zdolność produkcyjna C/G pozostała właściwie niezmieniona w uwzględnionym wobec niej okresie naruszenia (od 1993 do 1996 r.). Po drugie, dopuszczalne jest uznanie, że zwiększenie sprzedaży w Europie odzwierciedla wystarczająco w odniesieniu do rynku EOG każde ewentualne podwyższenie zdolności produkcyjnej.

337    W tym kontekście Nippon i Tokai powołują się na zasadę równego traktowania, twierdząc, że znajdowały się w takiej samej sytuacji jak C/G, która została „wynagrodzona” za zwiększenie wielkości swej sprzedaży w EOG.

338    Należy oddalić argument Nippon, ponieważ skarżąca ogranicza się do twierdzenia, że „nie zmniejszyła wielkości swej sprzedaży wewnątrz EOG”, nie dostarczając w tym zakresie żadnych danych liczbowych. A zatem Komisja słusznie mogła dokonać rozróżnienia pomiędzy niepopartym twierdzeniem Nippon, że utrzymała wielkość sprzedaży, a niepodważalnym faktem, że C/G w okresie od 1993 do 1996 r. zwiększyła swą sprzedaż więcej niż dwukrotnie.

339    W odniesieniu do przypadku Tokai, która twierdzi, że od 1996 r. prowadziła działalność na rynku niemieckim, jednym z rynków „krajowych” SGL i UCAR, i że w okresie od 1992 do 1997 r. czterokrotnie zwiększyła swą sprzedaż w EOG (z 200 t w 1992 r. do 900 t w 1997 r.), należy stwierdzić, że Tokai, w przeciwieństwie do C/G, osiągnęła tylko znikomy udział w rynku w EOG, czyli wynoszący mniej niż 2%, podczas gdy udział C/G wynosił niemalże 8%. W takich okolicznościach Komisja mogła, nie popełniając błędu w ocenie i nie naruszając zasady równego traktowania, dojść do wniosku, że choć Tokai nie wdrażała stanowiących naruszenie porozumień, to niewdrożenie to pozostawało poniżej rozsądnego progu skuteczności w rozumieniu pkt 3 tiret drugie wytycznych. Sąd nie uważa za wskazane dokonanie zmiany tej oceny nawet w ramach przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania.

340    Podobnie jest w przypadku argumentacji C/G, zgodnie z którą wbrew jednej z podstawowych zasad kartelu w 1994 r. sprzedała swą technologię produkcyjną producentowi chińskiemu za 4 mln USD (motyw 50 tiret ostatnie Decyzji). Szczegóły tego transferu technologii nie zostały bowiem przedstawione przez C/G w toku postępowania administracyjnego – oświadczenie przedsiębiorstwa z dnia 11 października 1999 r. i jego odpowiedź z dnia 6 kwietnia 2000 r. na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów zawierają jedynie po jednym zdaniu w tej kwestii – tak że Komisja nie popełniła błędu, odmawiając uwzględnienia go w Decyzji. Sąd nie dostrzega powodu, aby zmienić ocenę Komisji nawet w ramach przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania, zwłaszcza że fabryka planowana w Chinach nigdy nie została zbudowana.

341    Wreszcie fakt, że C/G dobrowolnie zaprzestała naruszenia przed wszczęciem dochodzenia przez Komisję, został dostatecznie uwzględniony w obliczeniu czasu trwania naruszenia ustalonego wobec C/G (motyw 157 Decyzji). C/G nie może w szczególności powoływać się na pkt 3 tiret trzecie wytycznych, ponieważ nie została ona skłoniona do zaprzestania zachowania antykonkurencyjnego w wyniku interwencji Komisji.

342    Należy także oddalić pozostałe argumenty mające na celu uzyskanie obniżki grzywny z powodu okoliczności łagodzących.

343    Po pierwsze, fakt, że C/G wprowadziła w związku z dochodzeniem wszczętym przez Komisję program dostosowania do reguł konkurencji, zaś UCAR podjęła dochodzenie wewnętrzne mające na celu spowodowanie zaprzestania naruszenia, nie zmienia nic w zakresie występowania stwierdzonego naruszenia. W konsekwencji sama okoliczność, że w niektórych przypadkach Komisja uwzględniała w swojej wcześniejszej praktyce decyzyjnej takie środki jako okoliczności łagodzące, nie oznacza, że jest ona zobowiązana do postępowania w ten sam sposób w każdym przypadku (wyroki Sądu: z dnia 17 grudnia 1991 r. w sprawie T‑7/89 Hercules Chemicals przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1711, pkt 357; z dnia 14 maja 1998 r. w sprawie T‑352/94 Mo och Domsjö przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1989, pkt 417, 419). Jest tak tym bardziej, gdy rozpatrywane naruszenie stanowi, jak w niniejszym przypadku, oczywiste naruszenie art. 81 ust. 1 lit. a) i c) WE. Ponadto w zakresie, w jakim dochodzenie wewnętrzne UCAR sprzyjało jej współpracy z Komisją, instytucja ta uwzględniła je, przyznając jej obniżkę grzywny w wysokości 40% na podstawie komunikatu w sprawie współpracy.

344    Po drugie, jeśli chodzi o argument C/G dotyczący presji ekonomicznej, jaka miała być na nią wywierana, jedyna szczegółowa informacja dostarczona przez skarżącą w tym zakresie dotyczy jej kontaktów z SGL w 1996 r. (motyw 82 Decyzji), czyli po wprowadzeniu w życie kartelu. Wystarczy zatem przypomnieć, że C/G dobrowolnie zdecydowała, że dostosuje się do decyzji członków kartelu w zakresie cen. Nie twierdziła, że wywierano na nią presję, by przystąpiła do kartelu; zresztą nawet gdyby tak było, to mogła o tym poinformować właściwe władze, zamiast przyłączać się do kartelu. Nie można zatem uwzględnić tego argumentu.

345    Po trzecie, to samo odnosi się do powołania się przez C/G, SGL i UCAR na kryzys strukturalny w sektorze elektrod grafitowych. W tym względzie wystarczy przypomnieć, że w wyroku z dnia 20 marca 2002 r. w sprawie T‑16/99 Lögstör Rör przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1633, pkt 319, 320, wydanym w sprawie rur preizolowanych, Sąd orzekł, że Komisja nie jest zobowiązana do uznania za okoliczność łagodzącą złej kondycji finansowej danego sektora. Sąd potwierdził także, że fakt, iż Komisja uwzględniała we wcześniejszych sprawach sytuację gospodarczą sektora jako okoliczność łagodzącą, nie oznacza, że musi ona koniecznie nadal postępować zgodnie z tą praktyką (wyrok Sądu z dnia 10 marca 1992 r. w sprawie T‑13/89 ICI przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1021, pkt 372). Jak bowiem Komisja słusznie podniosła, kartele powstają zazwyczaj w momencie, gdy sektor boryka się z trudnościami. Gdyby przyjąć rozumowanie skarżących, grzywna musiałaby być regularnie obniżana niemal we wszystkich przypadkach. Nie ma zatem potrzeby dalej badać, czy okoliczności faktyczne niniejszego przypadku i te leżące u podstaw innych decyzji, w których kryzysy strukturalne zostały uznane za okoliczności łagodzące, są rzeczywiście porównywalne.

346    Po czwarte, pomocniczo, argumentacja SGL polegająca na stwierdzeniu istnienia kryzysu dotykającego w szczególności producentów elektrod grafitowych ze względu na kryzys w sektorze rur stalowych jest nieprzekonywająca. W tym względzie Komisja podkreśliła, co nie zostało podważone, że wielkość produkcji stali wytwarzanej w piecach elektrycznych wzrosła z 196 mln ton w 1987 r. do 270 mln ton w 1997 r. (motyw 9 Decyzji). Z powyższego można wywieść, że ewentualny spadek światowej produkcji stali w pierwszym rzędzie nie dotyczył produkcji hut elektrycznych, ale hut tradycyjnych (motywy 4, 5, 9, 10 Decyzji).

347    Po piąte, jeśli chodzi o korzyści ekonomiczne, jakie miały osiągnąć z kartelu wyłącznie spółki Mitsubishi i Union Carbide, a nie UCAR, fakt nieodniesienia korzyści z naruszenia nie może stanowić okoliczności łagodzącej, gdyż mogłoby to prowadzić do pozbawienia nałożonej grzywny jej odstraszającego skutku (zob. podobnie ww. w pkt 47 wyrok w sprawie FETTCSA, pkt 340–342 i przytoczone tam orzecznictwo). Tego rodzaju brak korzyści ekonomicznej w żaden sposób nie ogranicza wagi popełnionego naruszenia. Ponadto w zakresie, w jakim UCAR krytykuje działania Mitsubishi i Union Carbide, powinna ona zwrócić się przeciwko tym spółkom, by dochodzić swych praw, jak to już uczyniła poprzez złożenie skargi w Stanach Zjednoczonych.

348    Wreszcie ugody prawa cywilnego zawarte w Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie, na które powołuje się UCAR, nie mają także żadnego wpływu na wagę popełnionego naruszenia i nie mogą w związku z tym być uznane za okoliczności łagodzące. Komisja uwzględniła wprawdzie w decyzji w sprawie rur preizolowanych odszkodowanie wypłacone konkurentowi, którego wyeliminowanie z rynku wspólnotowego stanowiło jeden z głównych celów kartelu, jednak konkurent ten miał siedzibę we Wspólnocie i zaliczał się zatem do podmiotów gospodarczych chronionych przez wspólnotowe prawo konkurencji. Okoliczność ta nie zobowiązuje Komisji do uwzględnienia na rzecz UCAR odszkodowania wypłaconego klientom w Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie z powodu strat poniesionych na tych rynkach. Rozpatrywane ugody nie mają wpływu na naruszenie popełnione przez UCAR w EOG.

349    Z powyższego wynika, że należy oddalić zarzuty i argumenty podniesione przez Tokai, C/G, SGL, Nippon, UCAR i SEC.

f)     W przedmiocie górnej granicy grzywien i zdolności płatniczej niektórych skarżących w rozumieniu pkt 5 wytycznych

 Sprawy T‑239/01 i T‑245/01

350    Przypominając, że grzywna podstawowa obliczona dla UCAR została obniżona o 15,2% w celu przestrzegania górnej granicy wynoszącej 10% całkowitych obrotów UCAR (motyw 199 Decyzji), SDK i SGL zarzucają Komisji, że umożliwiła UCAR skorzystanie z tego dostosowania przed zastosowaniem komunikatu w sprawie współpracy, a zatem na etapie pośrednim w procesie ustalania grzywien, a nie pod koniec tego procesu. Tymczasem grzywny nałożone na innych uczestników kartelu nie zostały w ten sposób obniżone. SDK i SGL krytykują to nierówne traktowanie i domagają się takiej samej obniżki swoich grzywien, aby zachować spójny i proporcjonalny stosunek do grzywny nałożonej na UCAR.

351    SDK dodaje, że została na nią nałożona zbyt wysoka grzywna ze względu na fakt, że jej całkowite obroty znacznie przekraczają obroty osiągnięte ze sprzedaży elektrod grafitowych; została ona zatem ukarana, ponieważ prowadzi szerszy wachlarz działalności w innych dziedzinach, które nie dotyczą sprzedaży omawianego produktu. Gdyby działalność SDK w zakresie elektrod grafitowych stanowiła odrębne przedsiębiorstwo, zastosowanie górnej granicy w wysokości 10% spowodowałoby obniżenie ostatecznej kwoty grzywny do 6,6 mln EUR.

352    W tym względzie Sąd stwierdza, że zastosowanie przez Komisję wobec UCAR górnej granicy wynoszącej 10% nie do „ostatecznego wyniku obliczenia grzywny”, ale na wcześniejszym etapie, to jest przed zastosowaniem komunikatu w sprawie współpracy, było niezgodne z pkt 5 lit. a) wytycznych. Skoro Komisja postanowiła zastosować w niniejszym przypadku metodę przewidzianą w wytycznych, była zobowiązana do postępowania zgodnie z nią przy obliczaniu kwoty grzywien bądź do szczegółowego wyjaśnienia powodów, które uzasadniały w stosownym przypadku odejście od tej metody w określonej kwestii (zob. orzecznictwo przytoczone w pkt 157 powyżej i ww. w pkt 47 wyrok w sprawie FETTCSA, pkt 271).

353    Motyw 199 Decyzji, w którym Komisja ograniczyła się do odesłania do górnej granicy grzywien przewidzianej w art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17, nie zawiera szczegółowego wyjaśnienia w przedmiocie powodu, dla którego Komisja odeszła od wytycznych. Jednakże Komisja wyjaśniła przed Sądem, że nie zastosowała obniżki wynoszącej 15,2% na rzecz UCAR, ponieważ uważała, że popełnione przez nią naruszenie zasługiwało na sankcję niższą od sankcji nałożonej na innych członków kartelu, ale że chciała ona uwzględnić fakt, że jedynie w przypadku UCAR kwota podstawowa ustalona przed zastosowaniem komunikatu w sprawie współpracy przekraczała przewidzianą górną granicę o 15,1 mln EUR, czyli o 15,2%. W takich okolicznościach Komisja uznała, że należy antycypować zastosowanie tej granicy w celu zapewnienia, by komunikat w sprawie współpracy mógł wywrzeć pełną skuteczność (effet utile): gdyby kwota podstawowa znacznie przekraczała granicę wynoszącą 10% przed zastosowaniem wspomnianego komunikatu i gdyby tej granicy nie można było natychmiast zastosować, zachęta dla danego przedsiębiorstwa do współpracowania z Komisją byłaby dużo słabsza, skoro ostateczna kwota grzywny zostałaby w każdym razie obniżona do 10% bez względu na to, czy miała miejsce współpraca, czy też nie.

354    Sąd uważa, że to wyjaśnienie uzasadnia podejście przyjęte przez Komisję w przypadku UCAR. Związane z nim uzasadnienie nie musi być zawarte w samej Decyzji, ponieważ rozpatrywane podejście nie powodowało niekorzystnych skutków dla przedsiębiorstwa, którego dotyczy, czyli UCAR. Nawet jeśli ten korzystny dla UCAR środek był niezgodny z prawem ze względu na brak uzasadnienia, SDK i SGL nie mogą powoływać się na to naruszenie prawa popełnione na rzecz osoby trzeciej (zob. podobnie ww. w pkt 216 wyrok z dnia 14 maja 1998 r. w sprawie SCA Holding przeciwko Komisji, pkt 160).

355    W każdym razie jest bezsporne, że SDK i SGL nie były w sytuacji porównywalnej z sytuacją UCAR pod względem całkowitych obrotów, ponieważ kwota podstawowa ustalona dla nich nie przekraczała górnej granicy przed zastosowaniem komunikatu w sprawie współpracy. W konsekwencji nie mogą one skutecznie utrzymywać, że Komisja była zobowiązana na podstawie zasady równego traktowania do przyznania im takiej samej obniżki jak ta, która została zastosowana na rzecz UCAR. Z powyższego wynika, że należy oddalić zarzuty dotyczące naruszenia tej zasady.

356    To samo odnosi się do zarzutu podniesionego przez SDK, zgodnie z którym nałożona na nią grzywna musiałaby zostać znacznie obniżona, gdyby jej działalność w zakresie elektrod grafitowych stanowiła odrębne przedsiębiorstwo. Zarzut ten jest oparty na spekulacjach niemających żadnego związku z rzeczywistym statusem prawnym spółki, który Komisja musiała uwzględnić, stosując zgodnie z utrwalonym orzecznictwem (zob. na przykład ww. w pkt 144 wyrok w sprawach połączonych Musique diffusion française i in. przeciwko Komisji, pkt 118, 119; ww. w pkt 39 wyrok w sprawie Cement, pkt 5022) górną granicę wynoszącą 10% do całkowitych obrotów SDK (osiągniętych ze sprzedaży wszystkich produktów). Ponieważ SDK wybrała „jednostkową” wertykalną strukturę spółki, Komisja mogła tylko przyjąć to do wiadomości i założyć, że struktura ta była zgodna z interesem gospodarczym SDK. Ponadto na obecnym etapie nie jest możliwe ustalenie, jaki byłby dokładny status i pozycja „odrębnego przedsiębiorstwa” w ramach grupy SDK. Należy zatem oddalić także ten zarzut.

 Sprawy T‑239/01, T‑246/01, T‑251/01 i T‑252/01

–       Argumenty stron

357    SEC twierdzi, że nałożona na nią grzywna odpowiada 11,3% jej całkowitych obrotów osiągniętych w 1999 r., a zatem przekracza górną granicę wynoszącą 10% przewidzianą w art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17.

358    SGL jest zdania, że Komisja nie miała prawa obliczyć nałożonej na nią grzywny na podstawie jej obrotów osiągniętych w 2000 r. Obroty te zwiększyły się o 180 mln EUR w związku z nabyciem w styczniu 2000 r. innej spółki. Tymczasem ww. w pkt 39 wyrok w sprawie Cement, pkt 5045, stoi na przeszkodzie uwzględnieniu zwiększenia obrotów mającego miejsce po zakończeniu naruszenia (marzec 1998 r.). W tym kontekście SGL skarży się na przewlekłe postępowanie administracyjne; opóźnienie to naruszyło jej interesy finansowe, biorąc pod uwagę, że jej obroty za rok 1999 były niższe od tych osiągniętych w roku 2000.

359    SGL dodaje, że górna granica wynosząca 10% jest bezwzględna w tym znaczeniu, że nie może być przekroczona nawet przez kwoty „pośrednie” (wyjściowe i podstawowe) ustalone przez Komisję w toku procesu ich obliczania. Przeciwne rozumowanie przedstawione przez Sąd w ww. w pkt 38 wyroku w sprawie LR AF 1998 przeciwko Komisji jest błędne.

360    SGL zarzuca wreszcie Komisji, że nie uwzględniła jej bardzo trudnej sytuacji finansowej. To pominięcie spowodowało naruszenie pkt 5 lit. b) wytycznych.

361    UCAR i C/G powołują się także na to, że nie są w stanie zapłacić grzywny. Podkreślają one trudną sytuację sektora elektrod grafitowych i swoją osobistą niepewną sytuację finansową.

362    W tym kontekście UCAR przypomina swoje wysokie długi, którymi obarczyły ją Mitsubishi i Union Carbide w ramach jej restrukturyzacji przeprowadzonej w 1995 r. Poza tym odnosi się ona do wysokich grzywien, które zostały na nią nałożone przez władze amerykańskie i kanadyjskie. Obecnie UCAR nie ma już możliwości pożyczenia większej ilości pieniędzy, ponieważ jej linie kredytowane zostały zamrożone. UCAR przypomina, że Komisja wielokrotnie uwzględniała w swojej wcześniejszej praktyce decyzyjnej rentowność adresatów swoich decyzji albo przy ustalaniu kwoty grzywien, albo przy określaniu warunków zapłaty. Tymczasem w niniejszym przypadku postąpiła ona wbrew swej własnej praktyce administracyjnej.

363    C/G dodaje, że jej trudności finansowe zmusiły ją tuż po wydaniu Decyzji do wszczęcia postępowania upadłościowego w Stanach Zjednoczonych.

364    Komisja podważa zarzuty i argumenty przedstawione przez skarżące.

–       Ocena Sądu

365    W odniesieniu do zarzutu podniesionego przez SEC wystarczy przypomnieć, że górna granica wynosząca 10% przewidziana w art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 odnosi się do roku gospodarczego poprzedzającego datę wydania Decyzji, czyli w niniejszym przypadku do roku 2000 (zob. podobnie ww. w pkt 239 wyrok z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie Sarrió przeciwko Komisji, pkt 85; ww. w pkt 47 wyrok w sprawie FETTCSA, pkt 506). SEC przyznaje wyraźnie, że w jej przypadku wspomniana górna granica w odniesieniu do roku 2000 była przestrzegana. Należy zatem oddalić ten zarzut.

366    W zakresie, w jakim SGL podnosi, że Komisja była zobowiązana do obliczenia nałożonej na nią grzywny na podstawie jej całkowitych obrotów osiągniętych w roku gospodarczym 1999, przy czym obroty te były dużo niższe od obrotów osiągniętych w roku gospodarczym 2000, wystarczy przypomnieć, że punktem wyjścia obliczenia grzywien były obroty w skali światowej osiągnięte w 1998 r. ze sprzedaży rozpatrywanego produktu oraz udziały w rynku zainteresowanych przedsiębiorstw w okresie od 1992 do 1998 r. (motywy 30, 149, 150 Decyzji). Liczby te nie odnoszą się ani do roku gospodarczego 1999, ani do roku gospodarczego 2000. Argument ten jest zatem bezskuteczny.

367    Co więcej, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem wynosząca 10% górna granica, o której mowa w art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17, odnosi się do całkowitych obrotów danego przedsiębiorstwa, ponieważ jedynie ta liczba dostarcza informacji na temat znaczenia i wpływu tego przedsiębiorstwa na rynek (zob. ww. w pkt 39 wyrok w sprawie Cement, pkt 5022 i przytoczone tam orzecznictwo). Poza tym zgodnie ze wspomnianym art. 15 wyłącznie ostatecznie nałożona grzywna powinna być obniżona do ww. górnej granicy; przepis ten nie zakazuje Komisji odniesienia się przy jej obliczaniu do kwoty pośredniej wyższej od tej granicy, o ile ostatecznie nałożona grzywna nie przekracza wspomnianej granicy (ww. w pkt 38 wyrok w sprawie LR AF 1998 przeciwko Komisji, pkt 287, 288). W przypadku SGL ostateczna grzywna w wysokości 80,2 mln EUR jest niższa od wynoszącej 10% granicy zarówno w odniesieniu do roku gospodarczego 1999 (980 mln EUR), jak i roku gospodarczego 2000 (1 262 mln EUR). Argumenty SGL oparte na przewlekłości postępowania administracyjnego i na wyroku w sprawie Cement (pkt 5045) są zatem nieistotne.

368    Krytyka sformułowana w świetle ww. w pkt 38 wyroku w sprawie LR AF 1998 przeciwko Komisji jest bezzasadna. O ile SGL odsyła do prawa karnego, które nie zezwala sędziemu na przekraczanie maksymalnego poziomu kary przewidzianego dla danego przestępstwa, należy podkreślić, że żaden przepis prawa wspólnotowego nie określa minimalnych lub maksymalnych sankcji administracyjnych w odniesieniu do poszczególnych kategorii naruszeń prawa konkurencji. Komisja posiada zatem co do zasady swobodę w zakresie ustalania kwoty grzywien za takie naruszenia w zależności od wagi i czasu trwania naruszeń. Jedyna górna granica uprawnienia do nakładania sankcji przyznanego Komisji dotyczy zdolności finansowej danego przedsiębiorstwa w świetle jego całkowitych obrotów. Nic nie stoi na przeszkodzie, by Komisja przekroczyła w ramach czysto pośrednich operacji obliczania odnoszących się do wagi i czasu trwania naruszenia wynoszącą 10% górną granicę, o której mowa w art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17.

369    W przypadku trudnej sytuacji sektora elektrod grafitowych nie chodzi o „określony” kontekst ekonomiczny w rozumieniu pkt 5 lit. b) wytycznych. Jak stwierdzono powyżej, kartele powstają w szczególności w momencie, gdy sektor boryka się z trudnościami. Ponieważ to stwierdzenie nie uzasadniało uwzględnienia okoliczności łagodzącej (zob. pkt 345 powyżej), nie może ono także uzasadniać obniżki grzywny w niniejszym kontekście.

370    Podobnie jest w przypadku niepewnej sytuacji finansowej SGL, UCAR i C/G. Zgodnie bowiem z utrwalonym orzecznictwem Komisja nie jest zobowiązana przy ustalaniu kwoty grzywny do uwzględnienia deficytowej sytuacji finansowej zainteresowanego przedsiębiorstwa, gdyż uznanie istnienia takiego obowiązku prowadziłoby do przyznania przedsiębiorstwom najmniej przystosowanym do warunków rynkowych nieuzasadnionej przewagi konkurencyjnej (ww. w pkt 38 wyrok w sprawie LR AF 1998 przeciwko Komisji, pkt 308; ww. w pkt 280 wyrok w sprawie HFB i in. przeciwko Komisji, pkt 596; ww. w pkt 47 wyrok w sprawie FETTCSA, pkt 351 i przytoczone tam orzecznictwo). Fakt, że Komisja uznała w swojej wcześniejszej praktyce decyzyjnej, że należy uwzględnić trudności finansowe danego przedsiębiorstwa, nie oznacza, że jest zobowiązana do dokonania takiej samej oceny w późniejszej decyzji (wyrok w sprawie FETTCSA, pkt 353, 354).

371    Powyższego orzecznictwa nie podważa pkt 5 lit. b) wytycznych, zgodnie z którym należy wziąć pod uwagę rzeczywistą zdolność płatniczą przedsiębiorstwa. Zdolność ta ma bowiem znaczenie wyłącznie w „określonym kontekście społecznym”, na który składają się konsekwencje, jakie miałaby zapłata grzywny w szczególności w zakresie wzrostu bezrobocia lub pogorszenia sytuacji sektorów gospodarki znajdujących się na wcześniejszym i na późniejszym etapie obrotu w stosunku do danego przedsiębiorstwa. W tym względzie skarżące nie przedstawiły żadnej informacji, która mogłaby umożliwić ocenę wspomnianego „określon[ego] kontek[stu] społeczn[ego]”.

372    Ponadto fakt, że środek podjęty przez organ wspólnotowy powoduje upadłość lub likwidację danego przedsiębiorstwa, nie sprawia, że środek ten jest zakazany jako taki przez prawo wspólnotowe (zob. podobnie wyroki Trybunału: z dnia 15 stycznia 1986 r. w sprawie 52/84 Komisja przeciwko Belgii, Rec. s. 89, pkt 14; z dnia 2 lipca 2002 r. w sprawie C‑499/99 Komisja przeciwko Hiszpanii, Rec. s. I‑6031, pkt 38). Likwidacja przedsiębiorstwa w rozpatrywanej formie prawnej, choć może naruszyć interesy finansowe właścicieli, akcjonariuszy lub udziałowców, nie oznacza jednak, że składniki osobowe, materialne i niematerialne reprezentowane przez przedsiębiorstwo stracą także swą wartość.

373    Podczas rozprawy SGL podniosła, że nieuwzględnienie przez Komisję złej sytuacji finansowej przedsiębiorstwa jest sprzeczne z najnowszą praktyką Komisji, która w swojej decyzji C (2002) 5083 wersja ostateczna z dnia 17 grudnia 2002 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 81 traktatu WE i art. 53 porozumienia EOG (COMP/E‑2/37.667 – Grafity specjalne) wyraźnie zmniejszyła grzywnę nałożoną na SGL ze względu na poważną sytuację finansową przedsiębiorstwa. Zdaniem SGL taka sama obniżka powinna była zatem zostać przyznana w niniejszym przypadku.

374    W tym względzie wystarczy zauważyć, że w decyzji z dnia 17 grudnia 2002 r. uwzględniono jednocześnie sytuację finansową SGL oraz fakt, że na przedsiębiorstwo została już nałożona wysoka grzywna za jej uczestnictwo w kartelu na rynku elektrod grafitowych, tak że Komisja uznała, że „w tych szczególnych okolicznościach nie wydaje się konieczne nałożenie całkowitej kwoty grzywny, aby zapewnić rzeczywisty skutek odstraszający” (motyw 558). SGL nie może zatem skutecznie powoływać się na ten szczególny element decyzji z dnia 17 grudnia 2002 r. i zarzucać Komisji naruszenia prawa lub oczywistego błędu w ocenie z tego powodu, że w niniejszym kontekście, w którym ten szczególny element nie występuje, odeszła od orzecznictwa przytoczonego w pkt 370 powyżej.

375    W zakresie, w jakim C/G wylicza także utrudnienia gospodarcze, jakie Komisja powinna była uwzględnić, czyli brak zakładów produkcyjnych poza Stanami Zjednoczonymi i brak możliwości oferowania usług technicznych na wysokim poziomie, wysokie koszty siły roboczej, złą jakość jej produktów i integrację wertykalną jej działalności produkcyjnej, Komisja słusznie podniosła, że te niekorzystne elementy znalazły odzwierciedlenie w obrotach, a w związku tym przyczyniły się do zaliczenia C/G do kategorii, w której przypadku została ustalona kwota wyjściowa niższa od kwoty zastosowanej wobec SGL i UCAR. Poza tym ponieważ C/G, mimo tych utrudnień, mogła zwiększyć wielkość swej sprzedaży w Europie, została jej przyznana znaczna obniżka grzywny z tytułu okoliczności łagodzących. W konsekwencji w tym kontekście nie jest uzasadniona żadna dodatkowa obniżka grzywny.

376    Odesłania uczynione przez UCAR do sankcji, które zostały na nią nałożone w Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie, a także do szkodliwego zachowania Mitsubishi i Union Carbide stanowią wyłącznie powtórzenie w niniejszym kontekście zarzutów, które zostały już oddalone powyżej. Wystarczy przypomnieć, że UCAR nie wykazała, że znajdowała się w „określonym kontekście społecznym”, który nakazywałby Komisji odstąpienie, co najmniej częściowo, od nałożenia grzywny. Jeśli chodzi o zachowanie Mitsubishi i Union Carbide, które nie zostały zidentyfikowane i ukarane w Decyzji jako sprawcy naruszenia, nic nie zobowiązywało Komisji do obniżenia z tego tytułu grzywny nałożonej na UCAR, której rola w popełnieniu naruszenia została ustalona, oraz do zaoszczędzenia w ten sposób UCAR wniesienia do właściwych sądów krajowych skarg o odszkodowanie mających na celu uzyskanie naprawienia szkody finansowej wyrządzonej rzekomo działaniami obydwu spółek.

377    Ponieważ żaden z argumentów i zarzutów podniesionych w tym kontekście nie został uwzględniony, ustalone dotychczas kwoty podstawowe nie zostaną zmienione.

3.     W przedmiocie zarzutów dotyczących naruszenia komunikatu w sprawie współpracy

378    SGL, UCAR i C/G utrzymują, że Komisja przyznała im niewystarczające obniżki grzywien na podstawie pkt D komunikatu w sprawie współpracy.

379    Zgodnie z pkt D „[j]eżeli przedsiębiorstwo współpracuje, a nie są spełnione wszystkie przesłanki określone w [pkt] B i C, korzysta ono z obniżki w wysokości 10–50% kwoty grzywny, która zostałaby na nie nałożona w braku współpracy” (ust. 1).

„Może to mieć miejsce w szczególności, jeżeli:

–        przed wysłaniem pisma w sprawie przedstawienia zarzutów przedsiębiorstwo przedstawia Komisji informacje, dokumenty lub inne środki dowodowe, które przyczyniają się do stwierdzenia istnienia naruszenia,

–        po otrzymaniu pisma w sprawie przedstawienia zarzutów przedsiębiorstwo informuje Komisję, że nie podważa wystąpienia okoliczności faktycznych, na których opiera ona swe zarzuty” [tłumaczenie nieoficjalne] (ust. 2).

380    W Decyzji Komisja zastosowała pkt D ust. 2 tiret pierwsze komunikatu w sprawie współpracy w przypadku SGL (motywy 169, 172–175), UCAR (motywy 200–202) i C/G (motywy 239, 240).

a)     Sprawa T‑239/01

 Streszczenie Decyzji

381    Komisja obniżyła grzywnę nałożoną na SGL o 30%, ponieważ SGL współpracowała na wczesnym etapie postępowania (motywy 167–169, 175). Jednakże w rzeczywistości SGL nie współpracowała po pierwszych kontaktach nawiązanych w kwietniu 1998 r., tak że Komisja musiała jej wysłać formalne żądanie udzielenia informacji i upomnienie, w którym zastrzegła sobie prawo do wydania formalnej decyzji na podstawie art. 11 ust. 5 rozporządzenia nr 17. W odpowiedzi SGL przekazała w dniu 8 czerwca 1999 r. oświadczenie dotyczące jej uczestnictwa w kartelu (motyw 173). Komisja stwierdziła, że współpraca przedsiębiorstw powinna mieć miejsce z ich własnej inicjatywy, a nie wpisywać się w ramy wykonywania uprawnień dochodzeniowych. W konsekwencji istotna część informacji dostarczonych w oświadczeniu z dnia 8 czerwca 1999 r. stanowiła w rzeczywistości odpowiedź SGL na wystosowane przez Komisję formalne żądanie udzielenia informacji. Jedynie informacje, które wykraczały poza to, co było wymagane na podstawie art. 11, mogą być uznane za wkład z własnej inicjatywy w rozumieniu komunikatu w sprawie współpracy (motyw 174).

 Argumenty stron

382    SGL twierdzi, że nie była zobowiązana do udzielenia odpowiedzi na niektóre pytania zawarte w żądaniu udzielenia informacji wystosowanym przez Komisję, gdyż w przeciwnym wypadku byłaby zobowiązana do oskarżania samej siebie. W swoim oświadczeniu z dnia 8 czerwca 1999 r. dostarczyła jednak pełnych i dokładnych odpowiedzi. Biorąc pod uwagę orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (wyrok z dnia 25 lutego 1993 r. w sprawie Funke, seria A, nr 256/A, § 44), SGL była nawet uprawniona do sprzeciwienia się wszelkiej aktywnej współpracy w ustaleniu jej winy. Błędnie uznając, że SGL była zobowiązana do udzielenia odpowiedzi na wszystkie postawione pytania, Komisja nie doceniła jej dobrowolnej współpracy.

383    SGL dodaje, że Komisja powinna była także uwzględnić jej odpowiedź z dnia 30 lipca 1997 r. na żądanie udzielenia informacji. W tej odpowiedzi SGL potwierdziła, że ostrzegła osoby trzecie o nadchodzącej kontroli ze strony Komisji. Celem tego żądania udzielenia informacji było uzyskanie od SGL przyznania się do naruszenia, tak że SGL w żadnym wypadku nie miała obowiązku na nie odpowiadać. Jej dobrowolne przyznanie się powinno było zatem doprowadzić do większej obniżki grzywny.

384    SGL jest zdania, że jej oświadczenie z dnia 8 czerwca 1999 r. miało miejsce na tym samym etapie postępowania administracyjnego co współpraca SDK i UCAR. Przedstawiła ona okoliczności faktyczne w sposób równie szczegółowy jak te spółki, a znaczenie i treść informacji były obiektywnie równoważne. W konsekwencji Komisja nie mogła przypisać współpracy ze strony SGL mniejszej wartości niż chronologicznie wcześniejszej współpracy ze strony SDK i UCAR (ww. w pkt 279 wyrok w sprawie Krupp, pkt 237 i nast.).

385    Poza tym SGL uważa, że Komisja potraktowała ją w sposób dyskryminacyjny w porównaniu z UCAR, C/G i SDK.

386    Po pierwsze, obniżenie grzywny nałożonej na UCAR o 40%, podczas gdy grzywna nałożona na SGL została obniżona tylko o 30%, stanowi przykład nierównego traktowania, jako że współpraca ze strony UCAR nie przekraczała znacznie zakresu jej własnej współpracy. Od początku informowała ona Komisję o swym zamiarze podjęcia współpracy tak szybko jak to możliwe, jednocześnie podkreślając, że równolegle prowadzone przeciwko niej postępowanie karne w Stanach Zjednoczonych uniemożliwiało jej przekazanie na piśmie wszystkich szczegółów faktycznych dotyczących kartelu. Musiała czekać na zawarcie ugody (plea agreement) w maju 1999 r., aby móc przekazać Komisji swe oświadczenie z dnia 8 czerwca 1999 r. UCAR i SDK także oczekiwały na zawarcie podobnych ugód przed przekazaniem informacji Komisji. SGL nie powinna była zostać niekorzystnie potraktowana ze względu na fakt, że SDK i UCAR były w stanie zawrzeć swoje ugody wcześniej, ponieważ SGL nie miała żadnego wpływu na zachowanie władz amerykańskich. SGL dodaje, że oświadczenia dwóch współpracowników UCAR przekazane Komisji w dniu 25 marca 1999 r. nie mogą być uznane za współpracę przedsiębiorstwa, zważywszy, że tylko samo przedsiębiorstwo może być objęte postępowaniem i mieć obowiązki z tytułu współpracy. Poza tym wartość współpracy ze strony UCAR była mniejsza od wartości, jaką Komisja tej współpracy przypisała.

387    Po drugie, przyznanie C/G obniżki grzywny w wysokości 40% było wynikiem błędu w ocenie, ponieważ częściowe niewdrożenie przez C/G bezprawnych porozumień zostało uznane za okoliczność uzasadniającą taką obniżkę. W rzeczywistości C/G zachowywała się w sposób porównywalny z pozostałymi członkami kartelu.

388    Po trzecie, Komisja dopuściła się nierównego traktowania ze szkodą dla SGL, obniżając o 70% na podstawie pkt C komunikatu w sprawie współpracy kwotę grzywny nałożonej na SDK. W Decyzji nie wskazano, czy przesłanki określone we wspomnianym komunikacie zostały rzeczywiście spełnione w przypadku SDK, zaś nie zostały spełnione w przypadku SGL. W każdym razie wkład SDK nie uzasadnia znacznego poziomu korzystnego traktowania, które miało miejsce w przypadku tego przedsiębiorstwa.

389    Komisja odpowiada, że większość informacji ujawnionych przez SGL w celu umożliwienia dokonania oceny zakresu jej współpracy to informacje, które musiała przekazać zgodnie z art. 11 rozporządzenia nr 17, czyli daty, miejsca, uczestnicy i zasady przygotowywania i organizowania spotkań z konkurentami, dane liczbowe i dostawy elektrod grafitowych we Wspólnocie oraz tabele dotyczące ewolucji cen. W konsekwencji wszystkie te informacje musiały zostać pominięte przy stosowaniu komunikatu w sprawie współpracy. Zakładając nawet, że SGL nie była zobowiązana do przekazana niektórych informacji zażądanych w dniu 31 marca 1999 r., nie należy przeceniać jej wkładu. Komisja bowiem w dniu 8 czerwca 1999 r., kiedy otrzymała oświadczenie SGL, dysponowała już większością istotnych informacji dzięki współpracy ze strony SDK i dwóch współpracowników UCAR wysokiego szczebla. W każdym razie SGL nie podjęła inicjatywy współpracy, ale ograniczyła się do udzielenia odpowiedzi na żądanie udzielenia informacji.

390    Odniesienie się przez SGL do ww. w pkt 279 wyroku w sprawie Krupp jest bez znaczenia, gdyż chronologia odpowiedzi udzielonych w sprawie Krupp odpowiadała kolejności, w jakiej Komisja zadawała pytania danym przedsiębiorstwom; zdaniem Sądu w tych okolicznościach sama okoliczność, że jedno z tych przedsiębiorstw uznało zarzucane okoliczności faktyczne, odpowiadając jako pierwsze na postawione pytania, nie może stanowić obiektywnego powodu zróżnicowanego traktowania. W niniejszym przypadku kolejność, w jakiej dokumenty wpływały do Komisji, nie znajduje wyjaśnienia w kolejności, w jakiej zadawała ona pytania SGL, SDK i UCAR.

391    Komisja dodaje, że SGL udzieliła jej niepełnej odpowiedzi na pytanie, które przedsiębiorstwa zostały ostrzeżone przez SGL o nadchodzących kontrolach Komisji: SGL nie poinformowała, że ostrzegła także UCAR. Tymczasem miała ona możliwość poinformowania Komisji, że ostrzegła trzy przedsiębiorstwa, nie potwierdzając jednocześnie istnienia naruszenia. Fakt zawiadomienia innych przedsiębiorstw, że zostaną przeprowadzone kontrole, nie stanowi bowiem sam w sobie naruszenia art. 81 WE.

392    W zakresie, w jakim SGL zarzuca jej, że potraktowała ją w sposób dyskryminacyjny w porównaniu z UCAR, C/G i SDK, Komisja odpowiada, że UCAR w większym stopniu przyczyniła się do stwierdzenie naruszenia niż SGL. W odniesieniu do roli odegranej przez C/G Komisja podkreśla, że bierny charakter zachowania C/G i zwiększenie jej sprzedaży w Europie zasługiwały na zastosowanie wobec niej obniżki o 40% z tytułu okoliczności łagodzących. Sytuacje C/G i SGL nie są zatem w żaden sposób porównywalne. Podobnie jest w przypadku porównania z SDK. W przeciwieństwie do SGL, SDK skorzystała z zastosowania pkt C komunikatu w sprawie współpracy, jako że była pierwszą spółką, która rzeczywiście przekazała decydujące dowody istnienia kartelu i wycofała się z kartelu w kwietniu 1997 r.

393    Komisja podnosi, że SGL nie podważyła podczas postępowania administracyjnego zarzutu, zgodnie z którym kontynuowała naruszenie po przeprowadzeniu kontroli i że to niepodważenie okoliczności faktycznych zostało uwzględnione w ramach obniżki o 30% nałożonej na nią grzywny. Tymczasem przed Sądem SGL zaprzeczyła po raz pierwszy, że kontynuowała naruszenie po przeprowadzeniu wspomnianych kontroli. W ten sposób ograniczyła a posteriori zakres swej współpracy. A zatem dodatkowa obniżka grzywny przez Sąd w ramach przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania byłaby niewłaściwa.

 Ocena Sądu

394    Jeśli chodzi o zarzut dotyczący naruszenia zasady równego traktowania, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w ramach dokonywania oceny współpracy ze strony danych przedsiębiorstw Komisja musi przestrzegać tej zasady, która zostaje naruszona w przypadku, gdy sytuacje porównywalne są traktowane w odmienny sposób lub gdy sytuacje odmienne są traktowane w ten sam sposób, chyba że takie traktowanie jest obiektywnie uzasadnione (ww. w pkt 279 wyrok w sprawie Krupp, pkt 237; ww. w pkt 153 wyrok w sprawie ABB Asea Brown Boveri przeciwko Komisji, pkt 240 i przytoczone tam orzecznictwo).

395    W tym względzie należy stwierdzić, że SDK i C/G nie znajdowały się w sytuacji porównywalnej z sytuacją SGL.

396    Komisja stwierdziła bowiem w Decyzji, że C/G nie uczestniczyła w spotkaniach „szefów” ani w spotkaniach „roboczych”, że ograniczyła się do śledzenia cen uzgadnianych przez innych członków kartelu i że z naruszeniem jednej z podstawowych zasad kartelu (zasady „producenta krajowego”) podwyższyła swą sprzedaż w Europie. SGL ani nie podważyła tych ustaleń faktycznych (motywy 81–86 Decyzji), ani nie twierdziła, że zachowywała się w sposób porównywalny z C/G, który został powyżej opisany.

397    W odniesieniu do sytuacji SDK, wobec której zastosowano pkt C komunikatu w sprawie współpracy i która skorzystała z obniżki grzywny o 70%, SGL nie twierdzi, że także powinna była skorzystać ze wspomnianego pkt C; ogranicza się do krytyki, że w Decyzji nie wskazano, dlaczego przesłanki określone w pkt C były spełnione w przypadku SDK, zaś nie zostały spełnione w przypadku SGL. Jak zostało przedstawione powyżej, Komisja zasadnie stwierdziła, że SGL była jednym z inicjatorów i przywódców kartelu; poza tym SGL nie twierdzi nawet, że była pierwszym przedsiębiorstwem, które przedstawiło informacje decydujące dla udowodnienia istnienia kartelu. A zatem przesłanki określone w pkt B lit. b) i e) w związku z pkt C komunikatu w sprawie współpracy nie zostały spełnione przez SGL. Ta ostatnia nie może zatem w żaden sposób skorzystać z obniżenia grzywny przewidzianego we wspomnianym pkt C, tak że jej argumentacja dotycząca SDK jest bezskuteczna.

398    Bezskuteczny jest także argument dotyczący tego, że wkład SDK – podobnie jak wkład UCAR – miał w rzeczywistości niższą wartość od tej, jaką przypisała mu Komisja, i w żaden sposób nie uzasadnia przyznanej obniżki grzywny. Starając się bowiem zdeprecjonować współpracę ze strony innych przedsiębiorstw, SGL nie twierdzi, że współpraca z jej strony miała tę samą wartość co współpraca ze strony innego przedsiębiorstwa i zasługiwała zatem na taką samą obniżkę jak ta, która została przyznana temu innemu przedsiębiorstwu, lecz krytykuje rzekomo zbyt przychylne, to jest niezgodne z prawem, traktowanie tych przedsiębiorstw. Argumentacja ta nie może zatem prowadzić do przyznania jej większej obniżki.

399    W odniesieniu do kwestii, czy współpraca ze strony SGL wynagrodzona obniżką wynoszącą 30% była obiektywnie porównywalnej wartości co współpraca ze strony UCAR wynagrodzona obniżką wynoszącą 40%, z akt sprawy przed Sądem wynika, że zarówno SGL, jak i UCAR, jako inicjatorzy i przywódcy kartelu, przekazały istotne i szczegółowe informacje, które znacznie ułatwiły Komisji zadanie, zważywszy, że istotna część współpracy ze strony SGL została zapewniona kilka miesięcy później niż współpraca ze strony dwóch współpracowników UCAR, pana [...] i pana [...], którzy zostali skłonieni przez UCAR do przekazania swoich zeznań Komisji, tak że Komisja słusznie mogła przypisać tę współpracę samemu przedsiębiorstwu UCAR.

400    W tym kontekście SGL nie może skutecznie powoływać się na to, że jej współpraca została „opóźniona” przez równoległe postępowanie toczące się w Stanach Zjednoczonych. Jak słusznie podniosła Komisja (motyw 172 Decyzji), SGL na swoje własne ryzyko postanowiła poczekać z rozpoczęciem współpracy z Komisją do zakończenia postępowania w Stanach Zjednoczonych w nadziei na łagodniejszą sankcję amerykańską, tak że musiała spodziewać się, że Komisja zostanie już poinformowana przez inne przedsiębiorstwa i że wkład SGL straci w ten sposób swoją wartość informacyjną.

401    Następnie należy stwierdzić, że główny powód, dla którego Komisja przyznała SGL obniżkę grzywny wynoszącą tylko 30%, został podany w motywie 174 Decyzji: według Komisji przedsiębiorstwo zasługuje na obniżenie grzywny tylko wtedy, gdy podejmuje współpracę „z własnej inicjatywy”, która nie wpisuje się w ramy „wykonywania uprawnień dochodzeniowych”; zważywszy, że „istotna część informacji dostarczonych [przez SGL] stanowi w rzeczywistości odpowiedź SGL na wystosowane przez Komisję formalne żądanie udzielenia informacji, jedynie informacje zawarte w oświadczeniu, które wykraczały poza to, co było wymagane na podstawie art. 11, [zostały] uznane za wkład z własnej inicjatywy w rozumieniu komunikatu”. Poza tym SGL przekazała swe oświadczenie z dnia 8 czerwca 1999 r. dopiero po przesłaniu upomnienia, w którym Komisja zastrzegała sobie prawo do wydania formalnej decyzji na podstawie art. 11 ust. 5 (motyw 173 Decyzji). Opierając się na wyroku Trybunału z dnia 18 października 1989 r. w sprawie 374/87 Orkem przeciwko Komisji, Rec. s. 3283, pkt 27, 28, 32–35, Komisja nie wynagrodziła zatem przekazania informacji, co do których uważała, że SGL powinna w każdym razie je przekazać w odpowiedzi na żądanie udzielenia informacji lub decyzję nakazującą, pod groźbą sankcji, przekazanie żądanych informacji.

402    W tym kontekście należy podkreślić, że bezwzględne prawo do milczenia, na które powołuje się SGL w celu uzasadnienia, że nie musi odpowiadać na żadne żądanie udzielenia informacji, nie może zostać uznane. Uznanie tego rodzaju prawa wykraczałoby bowiem poza to, co jest konieczne do ochrony przysługującego przedsiębiorstwom prawa do obrony, i stanowiłoby nieuzasadnioną przeszkodę w wypełnianiu przez Komisję zadania polegającego na czuwaniu nad przestrzeganiem reguł konkurencji na wspólnym rynku. Prawo do milczenia może zostać uznane tylko w zakresie, w jakim dane przedsiębiorstwo byłoby zobowiązane do udzielenia odpowiedzi, w których musiałoby przyznać, że miało miejsce naruszenie, którego istnienie powinna ustalić Komisja (wyrok Sądu z dnia 20 lutego 2001 r. w sprawie T‑112/98 Mannesmannröhren-Werke przeciwko Komisji, Rec. s. II‑729, pkt 66, 67).

403    Dla zachowania skuteczności (effet utile) art. 11 rozporządzenia nr 17 Komisja ma zatem prawo zobowiązać przedsiębiorstwa do przekazania wszelkich koniecznych informacji odnoszących się do okoliczności faktycznych, które mogą im być znane, i do przekazania jej, w razie potrzeby, związanych z tymi informacjami dokumentów, które są w ich posiadaniu, nawet jeśli mogą one posłużyć do ustalenia istnienia zachowania antykonkurencyjnego (zob. ww. w pkt 402 wyrok w sprawie Mannesmannröhren-Werke przeciwko Komisji, pkt 65 i przytoczone tam orzecznictwo).

404    Powyższe uprawnienie Komisji do żądania informacji, które zostało potwierdzone w ww. w pkt 401 wyroku w sprawie Orkem przeciwko Komisji i w ww. w pkt 402 wyroku w sprawie Mannesmannröhren-Werke przeciwko Komisji, nie stoi w sprzeczności ani z art. 6 ust. 1 i 2 EKPC (ww. wyrok w sprawie Mannesmannröhren-Werke przeciwko Komisji, pkt 75), ani z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

405    Choć bowiem Trybunał orzekł (ww. w pkt 130 wyrok w sprawie LVM, pkt 274), że po wydaniu ww. w pkt 401 wyroku w sprawie Orkem przeciwko Komisji w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, które musi być brane pod uwagę przez sąd wspólnotowy, nastąpiły zmiany wraz z ww. w pkt 382 wyrokiem w sprawie Funke, wyrokiem z dnia 17 grudnia 1996 r. w sprawie Saunders przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (Recueil des arrêts et décisions, 1996-VI, s. 2044, § 69, 71, 76) i wyrokiem z dnia 3 maja 2001 r. w sprawie J.B. przeciwko Szwajcarii (dotychczas nieopublikowanym w Recueil des arrêts et décisions, § 64–71), to w ww. wyroku w sprawie LVM Trybunał nie dokonał zwrotu w swoim orzecznictwie.

406    W każdym razie fakt bycia zobowiązanym do udzielenia odpowiedzi na pytania Komisji dotyczące kwestii czysto faktycznych i zadośćuczynienia jej żądaniom przedstawienia istniejących dokumentów nie może naruszać podstawowej zasady poszanowania prawa do obrony, a także prawa do rzetelnego procesu, które oferują w dziedzinie prawa konkurencji ochronę równoważną ochronie zagwarantowanej w art. 6 EKPC. Nic nie stoi bowiem na przeszkodzie, by adresat żądania udzielenia informacji wykazał później w toku postępowania administracyjnego lub w toku postępowania przed sądem wspólnotowym, że okoliczności faktyczne przytoczone w odpowiedziach lub w przekazanych dokumentach mają inne znaczenie niż to, jakie nadała im Komisja (ww. w pkt 402 wyrok w sprawie Mannesmannröhren-Werke przeciwko Komisji, pkt 77, 78).

407    Następnie w odniesieniu do kwestii, w jakiej mierze zgodnie z ww. orzecznictwem SGL była zobowiązana do udzielenia odpowiedzi na żądanie udzielenia informacji z dnia 31 marca 1999 r., należy stwierdzić, że poza pytaniami dotyczącymi wyłącznie okoliczności faktycznych oraz żądań przedstawienia istniejących dokumentów Komisja zażądała opisania przedmiotu i przebiegu kilu spotkań, w których uczestniczyła SGL, a także wyników/wniosków z tych spotkań, podczas gdy było jasne, że Komisja podejrzewała, że celem wspomnianych spotkań było ograniczenie konkurencji. Z powyższego wynika, że takie żądanie mogło zobowiązywać SGL do przyznania się do uczestnictwa w naruszeniu wspólnotowych reguł konkurencji.

408    To samo dotyczy żądań mających na celu uzyskanie protokołów ze wspomnianych spotkań, dokumentów roboczych i związanych z nimi dokumentów przygotowawczych, odręcznych zapisków, notatek i wniosków odnoszących się do tych spotkań, dokumentów dotyczących planowania i dyskusji, a także projektów wykonawczych dotyczących podwyżek cen dokonanych w okresie 1992–1998.

409    Ponieważ SGL nie była zobowiązana do udzielenia odpowiedzi na tego rodzaju pytania zawarte w żądaniu udzielenia informacji z dnia 31 marca 1999 r., fakt, że SGL jednak przekazała informacje w tym zakresie, należy uznać za dobrowolną współpracę przedsiębiorstwa, która może uzasadniać obniżkę grzywny na podstawie komunikatu w sprawie współpracy.

410    Wniosku tego nie może podważać argument Komisji, zgodnie z którym rozpatrywane informacje nie zostały przekazane z własnej inicjatywy, ale w odpowiedzi na żądanie udzielenia informacji. Punkt D ust. 2 tiret pierwsze komunikatu w sprawie współpracy w żadnym wypadku nie wymaga podjęcia działań wyłącznie z własnej inicjatywy danego przedsiębiorstwa, lecz ogranicza się do wymagania informacji, które przyczyniają się „do stwierdzenia” istnienia popełnionego naruszenia. Ponadto nawet pkt C, który dotyczy istotniejszego obniżenia grzywny niż to przewidziane w pkt D, umożliwia wynagrodzenie współpracy mającej miejsce „po podjęciu przez Komisję na podstawie decyzji kontroli w przedsiębiorstwach uczestniczących w kartelu”. A zatem okoliczność, że żądanie udzielenia informacji zostało skierowane do SGL na podstawie art. 11 ust. 1 rozporządzenia nr 17, nie może być decydująca dla zminimalizowania współpracy ze strony przedsiębiorstwa na podstawie pkt D ust. 2 tiret pierwsze komunikatu w sprawie współpracy, zwłaszcza że takie żądanie stanowi łagodniejszy środek przymusu niż kontrola przeprowadzona na podstawie decyzji.

411    Z powyższego wynika, że Komisja błędnie oceniła znaczenie współpracy ze strony SGL w tym kontekście.

412    W zakresie, w jakim Komisja zarzuca SGL, że udzieliła jej niepełnej odpowiedzi na pytanie, które przedsiębiorstwa ostrzegła o nadchodzących kontrolach Komisji w czerwcu 1997 r., prawdą jest, że w piśmie z dnia 30 lipca 1997 r. SGL ograniczyła swoje zeznanie do VAW i innego przedsiębiorstwa, nie wskazując, że poinformowała także UCAR. Jednakże sama Komisja podkreśliła, że ostrzeżenie udzielone przez SGL zwiększyło wagę naruszenia i doprowadziło do nałożenia grzywny o silniejszym niż zwykle skutku odstraszającym oraz że uzasadnione było uznanie jej za okoliczność obciążającą, gdyż to zachowanie SGL stworzyło warunki konieczne do utrzymania funkcjonowania kartelu i przedłużenia jego szkodliwych skutków. Okazuje się zatem, że SGL nie była zobowiązana do wskazania Komisji, że ostrzegła inne przedsiębiorstwa. Informacje te mogły bowiem spowodować zaostrzenie sankcji, jaką Komisja miała nałożyć na SGL. Komisja zatem także w tym zakresie błędnie oceniła zachowanie SGL, zarzucając jej udzielenie niepełnej odpowiedzi.

413    Wreszcie z Decyzji wynika, że żadne z przedsiębiorstw uczestniczących w kartelu, w tym SGL, nie podważyło wystąpienia okoliczności faktycznych, na których Komisja oparła swe pismo w sprawie przedstawienia zarzutów (motyw 41). Choć w motywie 168 został przytoczony pełen tekst pkt D komunikatu w sprawie współpracy i Komisja wyraźnie przyznała Tokai, SEC i Nippon obniżkę grzywny wynoszącą 10% na podstawie wspomnianego pkt D ust. 2 tiret drugie za niepodważenie okoliczności faktycznych (motywy 219, 222), nie zastosowała tegoż przepisu do SGL i obniżyła kwotę grzywny nałożonej na to przedsiębiorstwo wyłącznie na podstawie pkt D ust. 2 tiret pierwsze (motyw 175).

414    W odpowiedzi na pytanie pisemne Sądu Komisja usiłowała wyjaśnić to pominięcie, tłumacząc, że w sytuacji gdy współpraca przedsiębiorstw ograniczyła się do niepodważenia okoliczności faktycznych, dokonała ona obniżki opartej wyłącznie na tego rodzaju współpracy i powołała się wyraźnie na pkt D ust. 2 tiret drugie komunikatu w sprawie współpracy, podczas gdy w przypadku przedsiębiorstw, które współpracowały także na podstawie tiret pierwsze tego przepisu, czyli SGL, UCAR, VAW i C/G, dokonała ona wyłącznie jednej obniżki, obejmującej obydwa rodzaje współpracy; ta jedna jedyna obniżka została wyłącznie i błędnie oparta na tiret pierwszym. W każdym razie z kontekstu Decyzji wyraźnie wynika, że obniżka przyznana SGL była oparta zarówno na dostarczeniu informacji i dokumentów, jak i na niepodważeniu przez nią okoliczności faktycznych.

415    W tym względzie wystarczy stwierdzić, że wyjaśnienie to zostało sformułowane po raz pierwszy przed Sądem przez przedstawicieli Komisji i że nie zostało ono zawarte w Decyzji wydanej przez kolegium członków Komisji. Ocena niepodważenia okoliczności faktycznych przez SGL powinna była zostać zawarta w motywach odnoszących się do współpracy przedsiębiorstwa, tak jak została ona wyraźnie wspomniana – poza motywem 41 dotyczącym opisu przebiegu postępowania administracyjnego – w motywach 219 i 222 w odniesieniu do Tokai, SEC i Nippon (zob. podobnie ww. w pkt 153 wyrok w sprawie ABB Asean Brown Boveri przeciwko Komisji, pkt 244). W świetle fragmentu Decyzji dotyczącego SGL Sąd może zatem wyłącznie przyjąć do wiadomości, że Komisja nie umożliwiła przedsiębiorstwu skorzystania z pkt D ust. 2 tiret drugi komunikatu w sprawie współpracy, mimo że SGL spełniła przesłanki określone w tym przepisie.

416    Z powyższego wynika, że Komisja pod wieloma względami błędnie oceniła znaczenie współpracy zaoferowanej przez SGL przed wydaniem Decyzji. W ramach nieograniczonego prawa orzekania Sąd uważa, że należy obniżyć z tego tytułu grzywnę nałożoną na SGL o 10%, a obniżkę tę należy dodać do 30% już przyznanych przez Komisję.

417    W zakresie, w jakim Komisja wnosi do Sądu o niedokonywanie tej obniżki ze względu na fakt, że SGL podważyła po raz pierwszy przed Sądem wystąpienie okoliczności faktycznych, które potwierdziła wcześniej w toku postępowania administracyjnego, należy stwierdzić, że SGL w rzeczywistości zarzuca Komisji, że błędnie stwierdziła kontynuowanie naruszenia po czerwcu 1997 r. Odnoszące się do tej kwestii stwierdzenia Komisji zostały głównie oparte na obiektywnym zachowaniu przedsiębiorstwa w toku postępowania administracyjnego i na jego raczej ogólnych oświadczeniach o niepodważaniu okoliczności faktycznych. Przed Sądem SGL co do zasady ograniczyła się do twierdzenia, że Komisja pomyliła się co do znaczenia jej zachowania i jej oświadczeń. W celu odparcia tego zarzutu Komisja mogła ograniczyć się do przypomnienia tego zachowania i oświadczeń SGL, a także chronologii przebiegu postępowania administracyjnego (zob. pkt 71–77 powyżej). Zadanie Komisji polegające na ustaleniu stanowiących naruszenie okoliczności faktycznych, które zostało ułatwione w toku postępowania administracyjnego dzięki zachowaniu i oświadczeniom SGL, nie zostało zatem obiektywnie utrudnione przez późniejsze podważenie tych okoliczności przez SGL przed Sądem.

418    Jednakże nie można pominąć faktu, że Komisja – wbrew wszelkim oczekiwaniom, jakie mogły u niej powstać na podstawie obiektywnej współpracy ze strony SGL w toku postępowania administracyjnego – była zobowiązana do opracowania i przedstawienia obrony przed Sądem odnoszącej się do podważenia stanowiących naruszenie okoliczności faktycznych, co do których słusznie uznała, że SGL ich już nie podważy. W takich okolicznościach Sąd uważa, że należy skorzystać z nieograniczonego prawa orzekania, które zostało mu przyznane na mocy art. 17 rozporządzenia nr 17, i zmniejszyć obniżkę grzywny przyznaną SGL o 2 punkty procentowe. Obniżka grzywny wyniesie zatem tylko 8%.

419    Jak stwierdzono w pkt 113 powyżej, wniosek ten nie jest sprzeczny z wyrokiem w sprawie Stora Kopparbergs Bergslags przeciwko Komisji.

420    Z powyższego wynika, że ostateczna kwota grzywny nałożonej na SGL powinna wynosić 69,114 mln EUR.

b)     Sprawa T‑246/01

 Streszczenie Decyzji

421    Komisja dokonała obniżki grzywny o 40%, ponieważ UCAR – mimo że nie była pierwszym przedsiębiorstwem, które przekazało jej decydujące dowody – znacznie przyczyniła się do ustalenia niektórych istotnych aspektów sprawy i była pierwszym przedsiębiorstwem, które w odpowiedzi na formalne żądanie udzielenia informacji potwierdziło istnienie bezprawnych kontaktów z konkurentami (motywy 200–202).

 Argumenty stron

422    UCAR twierdzi, że obniżka grzywny, jaką Komisja jej przyznała w wysokości 40%, jest niewystarczająca w porównaniu z obniżką wynoszącą 30% przyznaną SGL i obniżką wynoszącą 70% przyznaną SDK. Ze względu na fakt, że UCAR współpracowała z Komisją w takim zakresie, w jakim było to możliwe, miała prawo do najwyższej z możliwych obniżek. UCAR przekazała bowiem informacje decydujące dla zrozumienia funkcjonowania kartelu. Dzięki informacjom ujawnionym przez SDK Komisja uzyskała wprawdzie dowód istnienia kartelu, jednak UCAR dostarczyła dowody, które wypełniły liczne luki informacyjne Komisji.

423    UCAR zarzuca Komisji po pierwsze, że nie uwzględniła niezależnego i szczegółowego dochodzenia wewnętrznego przeprowadzonego przez jej zarząd w celu ustalenia i przekazania Komisji wszelkich istotnych okoliczności faktycznych. Dochodzenie to miało decydujące znaczenie, ponieważ jej dyrektor generalny i dyrektor sprzedaży na Europę byli bezpośrednio zaangażowani w kartel i posiadali środki do zapobieżenia przekazaniu informacji.

424    Po drugie, UCAR przekazała wszelkie istotne informacje Komisji natychmiast po tym, jak dowiedziała się o popełnionym przez nią samą naruszeniu. Współpracowała z pracownikami Komisji w celu zredagowania żądania udzielenia informacji na podstawie art. 11 rozporządzenia nr 17. UCAR wyraziła jednak niechęć wobec przekazania Komisji dokumentów pisemnych, ponieważ istniało ryzyko, że dokumenty te zostaną wykorzystane w równolegle toczących się postępowaniach wszczętych przeciwko UCAR w Stanach Zjednoczonych. UCAR zaproponowała zatem Komisji, że przekaże jej informacje ustnie. W czerwcu 1998 r. Komisja wysłała do niej żądanie udzielenia informacji zredagowane w porozumieniu z UCAR w celu odniesienia się do informacji ustnych przekazanych już Komisji. Po zakończeniu postępowań wszczętych w Stanach Zjednoczonych UCAR przekazała dobrowolnie Komisji w czerwcu 1999 r. wszystkie istotne informacje.

425    Po trzecie, UCAR przypomina, że poinformowała Komisję, że ostrzeżenie o niezapowiedzianych kontrolach było wynikiem kontaktów pomiędzy SGL a urzędnikiem Komisji wymienionym z nazwiska. Dochodzenie skierowane przeciwko temu urzędnikowi doprowadziło do wszczęcia postępowania karnego. UCAR dodaje, że współpraca z jej strony dotycząca ostrzeżenia przed niezapowiedzianymi kontrolami odegrała istotną rolę w ocenie wagi naruszenia popełnionego przez SGL.

426    Komisja utrzymuje, że obniżka grzywny o 40% przyznana UCAR mieści się w przedziale 10–50% przewidzianym w pkt D ust. 1 komunikatu w sprawie współpracy. UCAR nie wykazała, że Komisja popełniła oczywisty błąd w tym zakresie. Współpraca ze strony UCAR została wystarczająco doceniona w Decyzji, biorąc pod uwagę, że wyłącznie ustne informacje nie mogły zostać wykorzystane jako wiarygodne dowody.

427    W odniesieniu do roli odegranej przez UCAR w ramach wykrycia ewentualnych przecieków pochodzących od służb Komisji instytucja ta podnosi, że należy rozróżnić dwa aspekty udzielonej pomocy. Po pierwsze, UCAR poinformowała ją, że SGL ostrzegła inne przedsiębiorstwa: działanie to stanowiło element spornego naruszenia i Komisja uwzględniła je jako okoliczność obciążającą do celów obliczenia grzywny nałożonej na SGL, podczas gdy ta współpraca ze strony UCAR została uwzględniona w ramach obniżki o 40% nałożonej na nią grzywny. Po drugie, informacja na temat możliwego udziału urzędnika Komisji nie była istotna dla zastosowania komunikatu w sprawie współpracy do naruszenia popełnionego przez UCAR w ramach niniejszego postępowania, ponieważ informacja ta nie pomogła Komisji w przedstawieniu zarzutów członkom kartelu.

 Ocena Sądu

428    W zakresie, w jakim UCAR podnosi, że obniżka nałożonej na nią grzywny była niewystarczająca w porównaniu z obniżką przyznaną SGL i SDK, argumentacja ta nie wystarcza do wykazania oczywistego błędu w ocenie popełnionego przez Komisję. SDK skorzystała bowiem z obniżki grzywny na podstawie pkt C komunikatu w sprawie współpracy. Jej sytuacja nie jest zatem porównywalna z sytuacją UCAR, która skorzystała z zastosowania pkt D i która nie uważa, że spełniła przesłanki określone w pkt C. Jeśli chodzi o SGL, UCAR nie wykazała szczegółowo, że jej własna współpraca wynagrodzona obniżką o 40% miała wartość o wiele większą od współpracy ze strony SGL wynagrodzonej obniżką w wysokości 30%. Odniesienie się przez UCAR do równoległego postępowania toczącego się w Stanach Zjednoczonych nie może natomiast prowadzić do udowodnienia, że Komisja błędnie oceniła wartość jej współpracy w toku postępowania administracyjnego (zob. pkt 400 powyżej).

429    Podnoszony przez UCAR argument dotyczący dochodzenia wewnętrznego prowadzonego przez zarząd także nie zasługuje na uznanie. W zakresie, w jakim dochodzenie to znalazło odzwierciedlenie we współpracy ze strony UCAR, Komisja uwzględniła je, przyznając obniżkę grzywny w wysokości 40%. Fakt, że dochodzenie zostało przeprowadzone, nie uzasadnia jako taki podwyżki tej stawki. Nie można bowiem zapominać, że równolegle do tego dochodzenia inni przedstawiciele UCAR kontynuowali na rachunek przedsiębiorstwa naruszenie nawet po niezapowiedzianych kontrolach przeprowadzonych przez Komisję.

430    W odniesieniu do kontaktów ustnych pomiędzy UCAR a Komisją instytucja ta w odpowiedzi na pytanie pisemne Sądu wyjaśniła, że informacje ustne przekazane przez UCAR w dniach 25 marca, 2 kwietnia i 11 czerwca 1998 r. zostały szczegółowo spisane w notatkach wewnętrznych zredagowanych przez urzędników Komisji. Notatki te nie stanowią części akt dochodzeniowych. W owym okresie UCAR nie życzyła bowiem sobie, by informacje, które przekazała ustnie, zostały wykorzystane jako dowody. Komisja wywnioskowała stąd, że te informacje ustne nie stanowiły użytecznych środków dowodowych w rozumieniu pkt D ust. 2 tiret pierwsze komunikatu w sprawie współpracy, w związku z czym UCAR nie przyznano szczególnej obniżki grzywny ze względu na ich przekazanie.

431    Nie można uwzględnić powyższej tezy. Z jednej strony bowiem ww. przepis przewiduje, że nie tylko „dokumenty”, ale także „informacje” mogą służyć jako „środki dowodowe” przyczyniające się do stwierdzenia istnienia popełnionego naruszenia. Z powyższego wynika, że wspomniane informacje niekoniecznie powinny być przekazane w formie dokumentów. Z drugiej strony praktyczna przydatność informacji przekazanych wyłącznie w formie ustnej jest niepodważalna, w przypadku gdy umożliwiają one Komisji, na przykład, znalezienie bezpośrednich dowodów naruszenia lub w przypadku gdy zachęcają Komisję, ze względu na swą szczegółowość, do kontynuowania dochodzenia, którego bez uzyskania tych informacji zaprzestałaby z uwagi na brak w tym momencie wystarczających dowodów.

432    W niniejszym przypadku – jak wynika ze wspomnianych powyżej notatek wewnętrznych – UCAR drogą ustną przekazała między innymi nazwy innych przedsiębiorstw będących członkami kartelu, nazwiska wielu przedstawicieli tych członków, kody nazw wykorzystywane w celu ukrycia kontaktów (zob. motyw 59 Decyzji) oraz wiele dat i miejsc spotkań zorganizowanych w ramach kartelu, a także ich uczestników. Informacje te umożliwiły już Komisji skierowanie żądań udzielenia informacji do przedsiębiorstw zidentyfikowanych przez UCAR, wzywając je do potwierdzenia, czy ich wymienieni z nazwiska przedstawiciele uczestniczyli w spotkaniach wskazanych przez UCAR, i w ten sposób danie im do zrozumienia, że dysponuje już pewnym źródłem informacji, co mogło skłonić przedsiębiorstwa będące adresatami tych żądań do podjęcia współpracy z Komisją na wczesnym etapie dochodzenia.

433    Ponieważ dostarczone przez UCAR informacje ustne zostały później potwierdzone pisemnymi oświadczeniami przedstawionymi przez samo przedsiębiorstwo lub z jego inicjatywy (oświadczenia pana [...] i pana [...]), UCAR zapewniła swą współpracę na dwóch etapach: najpierw poprzez przekazanie licznych informacji ustnych, a następnie poprzez przekazanie dowodów w formie dokumentów. A zatem Komisja, nie uwzględniając informacji ustnych przekazanych przez UCAR w marcu, kwietniu i czerwcu 1998 r., błędnie oceniła znaczenie współpracy ze strony przedsiębiorstwa.

434    W odniesieniu do roli odegranej przez UCAR w wykryciu ewentualnego przecieku pochodzącego od służb Komisji instytucja ta podczas rozprawy potwierdziła swoje stanowisko, zgodnie z którym ta informacja nie pomogła jej w przedstawieniu zarzutów członkom kartelu. Komunikat w sprawie współpracy ma jedynie na celu wynagrodzenie dostarczenia dowodów, bez których współpracujące przedsiębiorstwo byłoby narażone na sankcje. Źródło ostrzeżeń, o którym mowa w niniejszym przypadku, nie stanowi części naruszenia, które narażałoby UCAR na grzywnę.

435    Nie można uwzględnić powyższej tezy. Obniżką grzywny można bowiem wynagrodzić każdą współpracę, która umożliwiła Komisji łatwiejsze stwierdzenie naruszenia, a w stosownym przypadku spowodowanie zaniechania naruszenia (ww. w pkt 108 wyrok z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie SCA Holding przeciwko Komisji, pkt 36). O ile prawdą jest, że komunikat w sprawie współpracy przewiduje w pkt A ust. 3 jedynie obniżkę „grzywny [, którą przedsiębiorstwa współpracujące z Komisją] w przeciwnym przypadku musiałyby zapłacić”, przepis ten nie wymaga, by każda informacja odnosiła się do naruszenia prawa konkurencji, za które może być nałożona odrębna sankcja. Aby skorzystać z komunikatu w sprawie współpracy, wystarczy, by przedsiębiorstwo chętne do współpracy naraziło się poprzez ujawnienie swego uczestnictwa w naruszeniu na sankcje, podczas gdy uwzględnienie do celów ewentualnej obniżki grzywny poszczególnych informacji zależy od ich przydatności dla Komisji przy wypełnianiu jej zadania polegającego na ustaleniu istnienia naruszenia i spowodowaniu jego zakończenia.

436    Odnośnie do ostatniej z rozpatrywanych kwestii jest bezsporne, że nielojalny urzędnik Komisji jest w stanie sabotować misję swej instytucji poprzez wspieranie członków niezgodnego z prawem kartelu. A zatem może on znacznie skomplikować prowadzone przez nią dochodzenie, na przykład poprzez niszczenie dowodów lub manipulowanie nimi, informowanie członków kartelu o nadchodzących niezapowiedzianych kontrolach i ujawnianie każdej strategii opracowanej przez Komisję w ramach dochodzenia. W konsekwencji informacja na temat istnienia takiego urzędnika powinna co do zasady zostać uznana za informację, która może ułatwić zadanie Komisji polegające na ustaleniu naruszenia i spowodowaniu jego zakończenia. Przydatność takiej informacji jest szczególnie istotna, w przypadku gdy zostaje przekazana na początku dochodzenia wszczętego przez Komisję w sprawie ewentualnych działań antykonkurencyjnych.

437    W niniejszym przypadku UCAR przedstawiła szczegółowo w skardze i w załączniku 47 do skargi okoliczności faktyczne dotyczące przecieku pochodzącego od służb Komisji, wyjaśniając między innymi, że poinformowała o nim Komisję w styczniu 1999 r., że Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) interweniował i że przeciwko oskarżonemu urzędnikowi zostało wszczęte we Włoszech postępowanie karne. W toku całej procedury pisemnej przed Sądem, a także w odpowiedzi na jego pytanie pisemne Komisja nie podważyła żadnej z tych okoliczności faktycznych. Dopiero podczas rozprawy Komisja oświadczyła po raz pierwszy, że dochodzenie wewnętrzne przeprowadzone w tym kontekście pozostało bezowocne i że urzędnik oskarżony przez UCAR nadal pracuje w służbach Komisji. Nie jest zatem obecnie możliwe stwierdzenie, że urzędnik był odpowiedzialny za przeciek, o którym mowa.

438    W tym względzie należy stwierdzić, że Komisja, poinformowana przez UCAR w styczniu 1999 r., powinna była poinformować UCAR najpóźniej w dniu wydania Decyzji, czy uwzględni wspomniane informacje w ramach zastosowania komunikatu w sprawie współpracy. Ponieważ Sąd nie miał możliwości zweryfikowania, czy dochodzenie wewnętrzne Komisji mające na celu wskazanie urzędnika, o którym mowa, zostało należycie przeprowadzone i czy doprowadziło do prawidłowego wyniku, może jedynie wyciągnąć konieczne konsekwencje z zachowania Komisji w trakcie postępowania: stwierdzenie dotyczące okoliczności faktycznych przedstawione po raz pierwszy podczas rozprawy należy uznać za nowy zarzut ze strony obrony i odrzucić je jako spóźnione na podstawie art. 48 § 2 regulaminu postępowania. Sąd powinien zatem oprzeć się na okolicznościach faktycznych w takiej formie, w jakiej zostały one przedstawione przez UCAR, i przyznać, że informacje na temat przecieku pochodzącego od służb Komisji były obiektywnie przydatne dla Komisji w ramach rozpatrywania sprawy kartelu działającego na rynku elektrod grafitowych. Nie uwzględniając tej informacji, Komisja oceniła zatem błędnie znaczenie współpracy ze strony UCAR.

439    To samo odnosi się do faktu, że Komisja zastosowała wobec UCAR wyłącznie pkt D ust. 2 tiret pierwsze komunikatu w sprawie współpracy (motyw 202 Decyzji), mimo że UCAR nie podważyła wystąpienia okoliczności faktycznych, na których Komisja oparła swoje pismo w sprawie przedstawienia zarzutów (motyw 41 Decyzji) (zob. podobnie pkt 413–415 powyżej).

440    Z powyższego wynika, że Komisja pod wieloma względami błędnie oceniła znaczenie współpracy zaoferowanej przez UCAR przed wydaniem Decyzji. Sąd jest zdania, że w ramach nieograniczonego prawa orzekania należy obniżyć z tego tytułu grzywnę nałożoną na UCAR o 10%, które zostaną dodane do 40% już przyznanych przez Komisję.

441    Z powyższego wynika, że ostateczna kwota grzywny nałożonej na UCAR powinna wynosić 42,05 mln EUR.

c)     Sprawa T‑252/01

 Streszczenie Decyzji

442    Komisja obniżyła grzywnę nałożoną na C/G o 20%, ponieważ C/G przekazała jej określone informacje. C/G nie ma jednak prawa do większej obniżki. Choć już w lipcu 1998 r. przekazała Komisji pewne dokumenty dotyczące kontaktów pomiędzy konkurentami, dopiero w październiku 1999 r. przekazała oświadczenie przedsiębiorstwa, w którym nie przedstawiła jednak jednoznacznego stanowiska co do swej roli w kartelu. Zdaniem Komisji odpowiedź przedsiębiorstwa z dnia 21 lipca 1999 r. na formalne żądanie udzielenia informacji na podstawie art. 11 rozporządzenia nr 17 nie stanowi wkładu z własnej inicjatywy w rozumieniu komunikatu w sprawie współpracy (motywy 239, 240).

 Argumenty stron

443    C/G zarzuca Komisji, że popełniła błąd, przyznając jej wynoszącą tylko 20% obniżkę kwoty grzywny z tytułu współpracy. C/G przekazała bowiem Komisji wszystkie istotne informacje. Poza tym nie podważyła ona wystąpienia okoliczności faktycznych, które Komisja uwzględniła w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów. Zdaniem C/G współpraca ta była cenniejsza od współpracy ze strony innych adresatów Decyzji, którzy skorzystali z identycznych lub wyższych obniżek.

444    C/G wyjaśnia, że w rzeczywistości wszelkie dowody przeciwko niej pochodzą od niej samej. Bez współpracy z jej strony Komisja nie uzyskałaby tych dowodów. W zakresie, w jakim Komisja twierdzi, że inne przedsiębiorstwa także oskarżyły C/G, spółka ta podkreśla, że oświadczenia innych przedsiębiorstw opierają się jedynie na niepewnych i ostrożnych przypuszczeniach.

445    Poza tym C/G porównuje własną sytuację z sytuacją Conradty, która w przeciwieństwie do C/G odmówiła współpracy z Komisją, co nie przeszkodziło Komisji w nałożeniu grzywny na C/G, a nie na Conradty. Wreszcie C/G skarży się na fakt, że SGL i VAW skorzystały z obniżki o, odpowiednio, 30 i 20% z tytułu swojej współpracy, podczas gdy SGL ostrzegła VAW, tak jak inne przedsiębiorstwa, o nadchodzących niezapowiedzianych kontrolach Komisji. Jest nielogiczne, że SGL, przywódca kartelu, skorzystała z większej obniżki niż ona sama.

446    Komisja przypomina, że C/G skorzystała z obniżki o 20%, która mieści się w przewidzianym przedziale 10–50%. Jej uzasadnione oczekiwania nie zostały zatem naruszone.

447    W zakresie, w jakim C/G twierdzi, że sama przekazała wszelkie dowody uwzględnione przeciwko niej, Komisja podkreśla, że posiadała już dowody dostarczone przez SGL, VAW i UCAR, które także potwierdzały uczestnictwo C/G w naruszeniu. W tym kontekście przytacza ona oświadczenie SGL, które zawiera bezpośrednie sprawozdanie ze spotkania SGL i C/G zorganizowane w celu przedyskutowania problemu „wciąż rosnącego eksportu amerykańskiego” na rynek europejski. Oświadczenie to potwierdziło oświadczenia UCAR i jej pracowników.

448    Dla Komisji sytuacja C/G, z jednej strony, oraz sytuacja Conradty, SGL i VAW, z drugiej strony, są całkowicie odmienne: Conradty nie współpracowała i Komisji nie udało się udowodnić jej uczestnictwa w naruszeniu. SGL skorzystała z obniżki grzywny, ponieważ przekazała cenne informacje na temat funkcjonowania kartelu, podczas gdy wkład C/G w zasadniczym zakresie dotyczył charakteru jej własnego uczestnictwa. Wreszcie C/G była ostatnim przedsiębiorstwem, które przedstawiło oświadczenie, w momencie gdy niemalże wszystkie informacje o kartelu, zwłaszcza te przekazane przez SGL i VAW, były już Komisji znane.

 Ocena Sądu

449    W zakresie, w jakim C/G porównuje własną sytuację z sytuacją Conradty, wystarczy zauważyć, że sama C/G potwierdziła swoje uczestnictwo w naruszeniu, podczas gdy Conradty – podobnie jak Mitsubishi i Union Carbide – nie została w Decyzji zidentyfikowana jako sprawca naruszenia i nie uczestniczy w sporach przed Sądem dotyczących Decyzji. Odniesienie do Conradty nie może zatem uzasadniać żadnej dodatkowej obniżki grzywny na rzecz C/G.

450    Argumentacja oparta na porównaniu C/G z SGL i VAW nie może także uzasadniać takiej obniżki. C/G w żaden sposób nie wykazała bowiem szczegółowo, że jej własna współpraca została niedoceniona w porównaniu ze współpracą ze strony tych dwóch przedsiębiorstw, lecz ogranicza się do deprecjonowania ich współpracy.

451    W odniesieniu do twierdzenia C/G, jakoby samo przedsiębiorstwo dostarczyło niemalże wszystkich dowodów uwzględnionych przeciwko niej, co Komisja podważyła, przed Sądem okazało się, że dowody przytoczone przez Komisję, inne niże te, które zostały przekazane przez samą C/G, składały się z dwóch oświadczeń UCAR, zgodnie z którymi „pan [...] założył na podstawie oświadczeń uczynionych przez pana [...] [z SGL], że pan [...] nadal utrzymywał kontakty z […] C/G” i „przedstawiciel UCAR […] sądzi, że SGL utrzymywała być może bezpośrednie kontakty […] ewentualnie z niemieckim pracownikiem C/G”, a także z oświadczenia złożonego przez pana [...], który „zakładał, że pan [...] utrzymywał kontakty z […] C/G” i oświadczenia SGL, zgodnie z którym podczas spotkania przedstawicieli SGL i C/G, które odbyło się na lotnisku we Frankfurcie w dniu 21 listopada 1996 r., przedyskutowano nieustanny wzrost eksportu amerykańskiego do Europy i wymieniono informacje na temat sytuacji na rynku europejskim.

452    Jedyna konkretna informacja wychodząca poza zwykłe przypuszczenia znajduje się w oświadczeniu SGL dotyczącym spotkania w dniu 21 listopada 1996 r. Jednakże uczestnictwo C/G w naruszeniu, jakie jest jej zarzucane w Decyzji, zakończyło się właśnie w listopadzie 1996 r. Z powyższego wynika, że C/G w rzeczywistości przekazała wszystkie dowody istotne dla charakteru i czasu trwania jej uczestnictwa w zarzucanym naruszeniu. Przyznając jej obniżkę grzywny tylko w wysokości 20%, Komisja w sposób oczywisty błędnie oceniła znaczenie dobrowolnej współpracy ze strony C/G z tego tytułu.

453    To samo odnosi się do faktu, że Komisja zastosowała wobec C/G wyłącznie pkt D ust. 2 tiret pierwsze komunikatu w sprawie współpracy (motyw 239 Decyzji), mimo że C/G nie podważyła wystąpienia okoliczności faktycznych, na których Komisja oparła pismo w sprawie przedstawienia zarzutów (motyw 41 Decyzji) (zob. podobnie pkt 413–415 powyżej).

454    Wreszcie uznając, że odpowiedź C/G na formalne żądanie udzielenia informacji nie stanowiła wkładu z własnej inicjatywy w rozumieniu komunikatu w sprawie współpracy, co obniża jej wartość, Komisja także nie doceniła współpracy ze strony C/G (zob. podobnie pkt 410 powyżej).

455    Z powyższego wynika, że Komisja pod kilkoma względami błędnie oceniła znaczenie współpracy zaoferowanej przez C/G przed wydaniem Decyzji. Sąd uważa, że w ramach nieograniczonego prawa orzekania należy obniżyć z tego tytułu grzywnę nałożoną na C/G o 20%, które należy dodać do 20% już przyznanych przez Komisję.

456    W konsekwencji ostateczna kwota grzywny nałożonej na C/G powinna wynosić 6,48 mln EUR.

457    Z powyższego wynika, że ostateczne kwoty grzywien nałożonych na SGL, UCAR i C/G powinny wynosić odpowiednio 69,114 mln, 42,05 mln i 6,48 mln EUR. Natomiast Sąd nie widzi żadnego powodu, by odejść od stawek zastosowanych przez Komisję do pozostałych skarżących na podstawie komunikatu w sprawie współpracy, z wyjątkiem Nippon, której grzywna zostanie obniżona nie o 10%, ale tylko o 8% ze względu na spóźnione podważenie przez nią czasu trwania naruszenia (zob. pkt 112 powyżej), i będzie wynosić 6,2744 mln EUR.

458    Biorąc pod uwagę badanie, jakie Sąd przeprowadził powyżej, grzywny, o których mowa w art. 3 Decyzji, powinny zostać obniżone w sposób następujący:

–        grzywna nałożona na SGL zostaje obniżona do 69,114 mln EUR;

–        grzywna nałożona na UCAR zostaje obniżona do 42,05 mln EUR;

–        grzywna nałożona na Tokai zostaje obniżona do 12,276 mln EUR;

–        grzywna nałożona na SDK zostaje obniżona do 10,44 mln EUR;

–        grzywna nałożona na C/G zostaje obniżona do 6,48 mln EUR;

–        grzywna nałożona na Nippon zostaje obniżona do 6,2744 mln EUR;

–        grzywna nałożona na SEC zostaje obniżona do 6,138 mln EUR.

C –  W przedmiocie żądań sformułowanych w sprawach T‑239/01 i T‑246/01 mających na celu stwierdzenie nieważności art. 4 Decyzji, a także pism z lipca i z sierpnia

1.     Argumenty stron

459    SGL wnosi o stwierdzenie nieważności art. 4 Decyzji, podważając zgodność z prawem stopy procentowej i podnosząc, że została ona ustalona bez żadnego związku z podstawą prawną. Przypomina, że Decyzja została jej przekazana pismem Komisji z dnia 23 lipca 2001 r., w którym Komisja poinformowała ją, że po upływie terminu zapłaty przystąpi do windykacji swojej wierzytelności i zastosuje stopę procentową w wysokości 8,04%, wyjaśniając, że w przypadku wniesienia skargi do Sądu zrezygnuje z windykacji wierzytelności na czas trwania postępowania sądowego, pod warunkiem że SGL zgodzi się na zastosowanie stopy procentowej w wysokości 6,04% i ustanowi gwarancję bankową. SGL podważa także zgodność z prawem tej stopy procentowej. Uważa, że prawo stosowania odsetek za opóźnienie ma wyłącznie na celu uniknięcie wnoszenia skarg stanowiących nadużycie prawa oraz zapewnienie, by przedsiębiorstwa, które płacą „z opóźnieniem”, nie czerpały z tego korzyści. Choć Komisja może zatem odwoływać się do warunków stóp rzeczywiście stosowanych w praktyce, nieuzasadnione jest ponowne podwyższenie o 3,5 punktu procentowego takiej stopy rynkowej. Chodzi tutaj o wygórowaną stopę procentową, która działa bez podstawy prawnej jako dodatkowa represja w celu ukarania faktu skorzystania ze środka ochrony prawnej.

460    UCAR wnosi także o stwierdzenie niezgodności z prawem art. 4 Decyzji, twierdząc, że w Decyzji nie wskazano, że jej zdolność do zapłaty grzywny została uwzględniona, mimo że dostarczyła ona Komisji szczegółowe informacje na temat swojej niepewnej sytuacji finansowej. UCAR oświadcza, że nie jest zdolna ani do zapłaty grzywny w terminie przewidzianym w art. 4, ani do zapłaty odsetek mających zastosowanie w przypadku opóźnienia. Komisja z naruszeniem wytycznych nie uwzględniła rzeczywistej zdolności płatniczej UCAR w określonym kontekście społecznym. Tytułem żądania ewentualnego UCAR wnosi, aby art. 4 został zastąpiony obowiązkiem dostarczenia przez UCAR zabezpieczenia ustanowionego na jej nieobciążonych nieruchomościach. Odsetki powinny zostać uchylone bądź znacznie obniżone.

461    UCAR wnosi poza tym o stwierdzenie niezgodności z prawem pisma z dnia 23 lipca 2001 r., w którym została jej przekazana Decyzja i w którym zostały wskazane kwota nałożonej grzywny oraz warunki zapłaty. Podważa między innymi warunek, zgodnie z którym w przypadku wniesienia skargi do Sądu nie zostanie podjęty żaden środek egzekucyjny, pod warunkiem że zostaną uiszczone odsetki w wysokości 6,04% oraz że zostanie ustanowiona gwarancja bankowa.

462    Wreszcie UCAR wnosi o stwierdzenie nieważności pisma z dnia 9 sierpnia 2001 r., w którym Komisja – w odpowiedzi na uwagi sformułowane przez UCAR na temat warunków zapłaty – odmówiła zaakceptowania, po pierwsze, propozycji zapłaty w ratach, a po drugie, ustanowienia zastawu na składnikach majątkowych UCAR w celu zagwarantowania zapłaty grzywny.

463    Komisja odpowiada, że zastosowanie stopy procentowej wyższej o 3,5% od stopy refinansowania Europejskiego Banku Centralnego jest zgodne z jej zwykłą praktyką i nie wykracza poza to, co jest konieczne do uniknięcia działań mających na celu odsunięcie zapłaty grzywny w czasie. Utrzymuje, że nie jest zobowiązana do uwzględnienia zdolności przedsiębiorstwa do zapłaty grzywny w celu określenia metody lub terminu zapłaty grzywny. Nie była ona także zobowiązana do przedstawienia jakiegokolwiek uzasadnienia art. 4.

464    Komisja uważa, że żądania mające na celu stwierdzenie nieważności pism z lipca i z sierpnia są niedopuszczalne. W piśmie z lipca przedstawiła UCAR ofertę, którą ta ostatnia mogła zaakceptować lub odrzucić. Pismo to nie wywarło żadnego wiążącego skutku prawnego, który mógłby naruszyć interesy UCAR. Pismo z sierpnia także nie stanowi aktu mającego na celu wywarcie wiążących skutków prawnych. Wyrażona w tym piśmie odmowa zaakceptowania warunków zapłaty zaproponowanych przez UCAR postawiła tę spółkę dokładnie w takiej samej sytuacji prawnej, w jakiej znajdowała się przed otrzymaniem tego pisma, czyli w sytuacji, w jakiej znalazła się ona w wyniku art. 4 Decyzji.

465    Co do istoty Komisja przypomina, że w orzecznictwie została potwierdzona jej praktyka polegająca na żądaniu ustanowienia gwarancji bankowej wraz z odsetkami, wskazując, że tylko w wyjątkowych okolicznościach skarżący może uniknąć ustanowienia gwarancji bankowej. UCAR nie dowiodła istnienia wyjątkowych okoliczności mogących uzasadniać zniesienie wymogu ustanowienia gwarancji bankowej. Zdaniem Komisji stosownym środkiem prawnym w celu podważenia jej stanowiska na temat ustanowienia gwarancji bankowej jest złożenie wniosku o zastosowanie środków tymczasowych na podstawie art. 242 WE i 243 WE.

466    UCAR odpowiada, że w piśmie z lipca ustanowiono warunki dotyczące wykonania Decyzji, które nie są zawarte w niej samej. W konsekwencji pismo to powinno podlegać kontroli sądowej. Pismo z sierpnia zawiera stanowisko Komisji w kwestii, czy zapłata grzywny w ratach i ustanowienie zabezpieczenia na składnikach majątkowych spółki mogą zostać zaakceptowane. Pismo nie potwierdza zatem wcześniejszej decyzji, ale określa po raz pierwszy, że okoliczności niniejszego przypadku nie są wyjątkowe do tego stopnia, by uzasadniać alternatywne warunki zapłaty.

467    Co do istoty UCAR zarzuca Komisji, że nalegała na ustanowienie gwarancji bankowej, nie zbadawszy, czy okoliczności niniejszego przypadku nie umożliwiają rozważenia, czy zastosowanie innego zabezpieczenia nie byłoby odpowiednie. W tym kontekście przypomina, że posiada we Francji składniki majątkowe, które nie są obciążone na rzecz jej banków i których wartość przekracza 50 mln USD. Tymczasem Komisja ograniczyła się do stwierdzenia w piśmie z sierpnia, że nie uwzględni żadnej innej propozycji niż ta, która polegała na zapłacie całkowitej kwoty grzywny lub na ustanowieniu gwarancji bankowej. Nie uzasadniła swej odmowy dotyczącej uwzględnienia szczególnej sytuacji UCAR. UCAR dodaje, że ustanowienie gwarancji bankowej, w przeciwieństwie do zabezpieczenia rzeczowego, narusza jej główne linie kredytowe, które zostały uzgodnione z bankami pożyczającymi jej pieniądze.

2.     Ocena Sądu

468    W odniesieniu do dopuszczalności żądań mających na celu stwierdzenie nieważności pism z lipca i z sierpnia należy przede wszystkim szczegółowo określić przedmiot tych żądań.

469    W tym zakresie jest bezsporne, że UCAR – przed otrzymaniem w dniu 26 lipca 2001 r. pisma z lipca i Decyzji – zwróciła się do Komisji w celu przedyskutowania ewentualnych sposobów płatności, na wypadek gdyby została na nią nałożona grzywna, zaś Komisja odrzuciła tę propozycję na tym etapie. W tych okolicznościach należy przyznać, że UCAR ma uzasadniony interes w przeprowadzeniu kontroli nowych elementów – w stosunku do art. 4 Decyzji – zawartych w tych pismach, czyli preferencyjnych odsetek w wysokości 6,04%, a także warunków umożliwiających jej uzyskanie tej preferencyjnej stopy. Kontrola ta dotyczy kwestii, czy Komisja była uprawniona do odmówienia jej możliwości skorzystania z odsetek w wysokości 6,04%, z tego powodu, że UCAR nie ustanowiła gwarancji bankowej, lub czy Komisja powinna była zaakceptować alternatywne zabezpieczenie zaoferowane przez UCAR.

470    Ponieważ nie ulega wątpliwości, że zgodność z prawem stopy procentowej w wysokości 8,04% określonej w art. 4 Decyzji może zostać poddana kontroli sądowej (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 8 października 1996 r. w sprawach połączonych od T‑24/93 do T‑26/93 i T‑28/93 Compagnie maritime belge transports i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1201, pkt 250), UCAR także powinna mieć prawo do zakwestionowania ustalonej alternatywnie stawki wynoszącej 6,04%, a także warunków uzyskania tej stopy, które zostały określone w pismach z lipca i z sierpnia. W tym względzie powinna mieć ona prawo powołania się w szczególności na naruszenie przez Komisję zasady równego traktowania, w przypadku gdyby Komisja odmówiła jej zastosowania tej preferencyjnej stawki, jednocześnie przyznając ją innemu przedsiębiorstwu, które znajduje się w takiej samej sytuacji jak UCAR.

471    To samo odnosi się do skargi wniesionej przez SGL, w której wprawdzie nie podważono formalnie pisma z lipca, ale zakwestionowano zgodność z prawem określonej w tym piśmie stawki wynoszącej 6,04%.

472    Natomiast jest także bezsporne, że w dniu wniesienia skargi w sprawie T‑246/01 Komisja nie przystąpiła jeszcze do windykacji nałożonej grzywny ani do egzekucji przymusowej Decyzji na podstawie art. 256 WE i art. 104–110 regulaminu postępowania przed Sądem. W konsekwencji każdy wniosek mający na celu zweryfikowanie konkretnego zastosowania sposobów płatności wobec UCAR (zastąpienie art. 4 Decyzji harmonogramem płatności, rzeczywista stopa procentowa, terminy zapłaty) należy uznać za przedwczesny, gdyż w dniu wniesienia skargi nie można było wiedzieć, jaka będzie sytuacja UCAR w przypadku i w czasie, gdy Komisja przystąpi do windykacji lub egzekucji przymusowej (zob. podobnie ww. w pkt 144 wyrok w sprawach połączonych Musique diffusion française i in. przeciwko Komisji, pkt 135). W szczególności, ponieważ w tym dniu UCAR – pod groźbą natychmiastowej windykacji grzywny – nie złożyła wniosku o zastosowanie środków tymczasowych w rozumieniu art. 242 WE i art. 104 i nast. regulaminu postępowania, Sąd nie musi orzekać w ramach innego postępowania w kwestii, czy wyważenie istniejących interesów sprzeciwia się zastosowaniu wspomnianych sposobów płatności przed ogłoszeniem wyroku co do istoty sprawy, w którym zostanie rozstrzygnięta kwestia zgodności z prawem grzywny nałożonej na UCAR, z tego względu że takie zastosowanie zagroziłoby istnieniu przedsiębiorstwa.

473    Żądania przedstawione w tym zakresie przez UCAR należy zatem uznać za niedopuszczalne.

474    Co do istoty należy z jednej strony stwierdzić, że ani SGL, ani UCAR nie podniosły zarzutu opartego na naruszeniu zasady równego traktowania.

475    Z drugiej strony, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem (wyrok Trybunału z dnia 25 października 1983 r. w sprawie 107/82 AEG przeciwko Komisji, Rec. s. 3151, pkt 141–143; wyrok Sądu z dnia 14 lipca 1995 r. w sprawie T‑275/94 CB przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2169, pkt 46–49; ww. w pkt 38 wyrok w sprawie LR AF 1998 przeciwko Komisji, pkt 395, 396) uprawnienie przyznane Komisji na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 obejmuje możliwość określenia daty wymagalności grzywien i datę, od której naliczane są odsetki za opóźnienie, ustalenia stóp tych odsetek oraz ustanowienia warunków wykonania jej decyzji, przy czym w stosownym przypadku może ona żądać ustanowienia gwarancji bankowej pokrywającej kwotę główną nałożonych grzywien wraz z odsetkami. Gdyby Komisja nie miała tego rodzaju uprawnienia, przedsiębiorstwa mogłyby odnosić korzyści z opóźniania zapłaty grzywien, co prowadziłoby do osłabienia sankcji nałożonych przez Komisję w ramach jej zadania polegającego na czuwaniu nad stosowaniem reguł konkurencji. A zatem stosowanie odsetek za opóźnienie do grzywien jest uzasadnione koniecznością zapewnienia, by skuteczność traktatu nie została zniweczona wskutek praktyk stosowanych jednostronnie przez przedsiębiorstwa spóźniające się z zapłatą grzywien, które na nie nałożono, oraz koniecznością zapewnienia, że wspomniane przedsiębiorstwa nie odniosą korzyści w porównaniu z przedsiębiorstwami, które płacą nałożone na nie grzywny w wyznaczonym im terminie.

476    W tym kontekście w orzecznictwie przyznano Komisji prawo do ustalania odsetek za opóźnienie w wysokości stopy rynkowej powiększonej o 3,5 punktu procentowego (ww. w pkt 475 wyrok w sprawie CB przeciwko Komisji, pkt 54; ww. w pkt 38 wyrok w sprawie LR AF 1998 przeciwko Komisji, pkt 397; ww. w pkt 470 wyrok w sprawach połączonych Compagnie maritime belge transports i in. przeciwko Komisji, pkt 250), a w przypadku ustanowienia gwarancji bankowej – w wysokości stopy rynkowej powiększonej o 1,5 punktu procentowego (ww. wyrok w sprawie CB przeciwko Komisji, pkt 54). W wyrokach tych Sąd zaakceptował odsetki za opóźnienie w wysokości 7,5, 13,25 i 13,75%, wyjaśniając, że Komisja jest uprawniona do przyjęcia za punkt odniesienia stopy wyższej niż stosowana na rynku stopa proponowana przeciętnemu pożyczkobiorcy w zakresie koniecznym do zniechęcenia przedsiębiorstw do podejmowania działań mających na celu odsunięcie zapłaty grzywny w czasie (ww. wyrok w sprawie LR AF 1998 przeciwko Komisji, pkt 398).

477    W takich okolicznościach Komisja nie przekroczyła w niniejszym przypadku zakresu uznania, który jej przysługuje przy ustalaniu stopy odsetek za opóźnienie. SGL i UCAR, jako ostrożne i rozważne podmioty gospodarcze, powinny znać praktykę decyzyjną Komisji i ww. orzecznictwo. Nie mogły one oczekiwać, że Komisja zastosuje wobec nich łagodniejsze stopy procentowe. W niniejszym kontekście – który nie jest objęty zakresem stosowania art. 242 WE i 256 WE, a także art. 104–110 regulaminu postępowania – Komisja nie była w szczególności zobowiązana do uwzględnienia sytuacji finansowej UCAR (zob. pkt 370–372, 472 powyżej).

478    Jeśli chodzi w szczególności o obowiązek ustanowienia przez UCAR gwarancji bankowej, Sąd orzekł, że Komisja, dając przedsiębiorstwu możliwość uniknięcia natychmiastowej zapłaty grzywny poprzez dostarczenie gwarancji bankowej zabezpieczającej zapłatę grzywny i związanych z nią odsetek, przyznaje danemu przedsiębiorstwu przywilej, który nie wynika ani z postanowień traktatu, ani z przepisów rozporządzenia nr 17 (ww. w pkt 475 wyrok w sprawie CB przeciwko Komisji, pkt 82). Przywilej ten wzmacnia okoliczność, że stopa procentowa stosowana w przypadku dostarczenia gwarancji bankowej jest niższa od stopy wymaganej w przypadku nieuiszczenia grzywny (ww. wyrok w sprawie CB przeciwko Komisji, pkt 83).

479    W świetle powyższego orzecznictwa Komisja nie była zobowiązana do zaakceptowania wniosku UCAR mającego na celu uzyskanie dodatkowego przywileju, to jest rezygnacji z ustanowienia gwarancji bankowej i zaakceptowania w jej miejsce zabezpieczenia rzeczowego. Gwarancja bankowa ma bowiem większą wartość niż inna forma zabezpieczenia, ponieważ w przypadku braku zapłaty wystarczy zwrócić się do banku w celu natychmiastowego otrzymania gwarantowanej kwoty, podczas gdy realizacja innego zabezpieczenia może okazać się niepewna i wymagać dodatkowych wysiłków i czasu. W innym kontekście Trybunał przyznał instytucjom wspólnotowym prawo do ustanowienia prostego i skutecznego mechanizmu zabezpieczenia (wyrok Trybunału z dnia 18 listopada 1987 r. w sprawie 137/85 Maizena, Rec. s. 4587, pkt 10). Sama Komisja nie jest bankiem i nie dysponuje ani infrastrukturą, ani wyspecjalizowanym personelem banku, które byłyby konieczne do oceny danego zabezpieczenia i zweryfikowania sposobów jego ewentualnej realizacji w przypadku braku zapłaty. Mogła ona zatem odmówić bez szczególnego uzasadnienia zaakceptowania zabezpieczenia rzeczowego oferowanego przez UCAR.

480    Wreszcie w odniesieniu do podnoszonej przez UCAR niemożliwości uzyskania przez nią gwarancji bankowej należy stwierdzić, że to twierdzenie skarżącej nie zostało poparte w sposób wymagany prawem. Skarżąca nie przedstawiła bowiem żadnego dokumentu wystawionego przez banki pożyczające jej pieniądze, dowodzącego, że złożyła wniosek o przyznanie gwarancji bankowej w celu zabezpieczenia zapłaty nałożonej na nią grzywny, mogąc przy tym nadal korzystać z kredytów bankowych przeznaczonych na bieżącą działalność spółki, i że taki wniosek został odrzucony ze względu na jej trudności finansowe. Poza tym UCAR nie wykazała, że nie mogła uzyskać na podstawie zabezpieczenia rzeczowego oferowanego Komisji gwarancji bankowej ustanowionej przez inną instytucję finansową niż banki pożyczające jej pieniądze.

481    Ponieważ żaden z zarzutów ani argumentów przedstawionych w tym kontekście nie został uwzględniony, żądania mające na celu stwierdzenie nieważności art. 4 Decyzji oraz pism z lipca i z sierpnia, w zakresie w jakim są dopuszczalne, należy oddalić jako bezzasadne.

 W przedmiocie otwarcia procedury ustnej na nowo

482    W piśmie z dnia 9 stycznia 2004 r. GrafTech International Ltd, dawniej UCAR, zażądała w sprawie T‑246/01 otwarcia procedury ustnej na nowo. Na poparcie swego wniosku przypomniała, że powołała się w toku postępowania administracyjnego przed Komisją i w toku postępowania spornego przed Sądem na swoją niezdolność do zapłaty grzywny ze względu na jej niepewną sytuację finansową, która uległa pogorszeniu w wyniku sankcji nałożonych na nią przez władze państw trzecich. Mimo że wykazała tym samym swój brak zdolności płatniczej w rozumieniu pkt 5 lit. b) wytycznych, Komisja odmówiła jej zastosowania tego przepisu z tego względu, że obniżka grzywny przyznana z tego tytułu prowadziłaby do przyznania nieuzasadnionej przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwom najmniej przystosowanym do warunków rynkowych. Tymczasem w swojej decyzji z dnia 3 grudnia 2003 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 81 traktatu WE (COMP 38.359 – Produkty na bazie węgla i grafitu do zastosowań elektrycznych i mechanicznych) Komisja zajęła całkiem odmienne stanowisko w kwestii zdolności płatniczej w rozumieniu wspomnianego powyżej pkt 5 lit. b).

483    Odwołując się do komunikatu prasowego Komisji z tego samego dnia, UCAR wyjaśnia w tym zakresie, że Komisja obniżyła o 33% kwotę grzywny, która w przeciwnym wypadku zostałaby nałożona na SGL, ze względu na fakt, że wobec spółki tej zostały już wymierzone wysokie grzywny za uczestnictwo w dwóch poprzednich kartelach i że znajdowała się w trudnej sytuacji finansowej. Zdaniem UCAR konieczne jest w niniejszym przypadku otwarcie procedury ustnej na nowo w celu wezwania Komisji do wskazania, czy ma zamiar utrzymać odmowę wobec UCAR, i w przypadku odpowiedzi twierdzącej, wyjaśnienia, w jaki sposób odmowa ta może być pogodzona z podejściem, jakie przyjęła w swojej decyzji z dnia 3 grudnia 2003 r.

484    W świetle powyższej argumentacji Sąd uważa, że nie należy zarządzać otwarcia procedury ustnej na nowo zgodnie z art. 62 jego regulaminu postępowania. Sąd, który dysponuje w tym zakresie swobodą oceny, jest zobowiązany przychylić się do wniosku o otwarcie procedury ustnej na nowo jedynie w przypadku, gdy zainteresowana strona opiera się na okolicznościach faktycznych mogących mieć decydujący wpływ na rozstrzygnięcie sporu i gdy okoliczności te nie mogły być przytoczone przed zakończeniem procedury ustnej (wyrok Trybunału z dnia 8 lipca 1999 r. w sprawie C‑199/92 P Hüls przeciwko Komisji, Rec. s. I‑4287, pkt 127, 128). Wprawdzie UCAR nie mogła powołać się w toku procedury ustnej w dniu 3 lipca 2003 r. na wspomnianą powyżej decyzję Komisji z dnia 3 grudnia 2003 r., ale decyzja ta jest nieistotna w niniejszym kontekście. Jak wynika bowiem z orzecznictwa przytoczonego w pkt 370 powyżej, przy ustalaniu kwoty grzywny Komisja nie jest zobowiązana do uwzględnienia deficytowej sytuacji finansowej danego przedsiębiorstwa, niezależnie od tego, że może zostać skłoniona do uwzględnienia tej sytuacji w szczególnych okolicznościach danej sprawy.

485    W konsekwencji należy oddalić wniosek o otwarcie procedury ustnej na nowo.

 W przedmiocie kosztów

486    Zgodnie z art. 87 § 2 regulaminu postępowania przed Sądem kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Na podstawie art. 87 § 3 akapit pierwszy, w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań każdej ze stron, Sąd może postanowić, że koszty zostaną rozdzielone.

487    W niniejszym przypadku w sprawach T‑239/01 i T‑246/01 znaczna część żądań skarżących nie została uwzględniona. Wobec tego Sąd dokonuje właściwej oceny okoliczności sprawy, postanawiając, że SGL pokryje siedem ósmych własnych kosztów i siedem ósmych kosztów poniesionych przez Komisję, a Komisja pokryje jedną ósmą własnych kosztów i jedną ósmą kosztów poniesionych przez SGL, podczas gdy UCAR pokryje cztery piąte własnych kosztów i cztery piąte kosztów poniesionych przez Komisję, a Komisja pokryje jedną piątą własnych kosztów i jedną piątą kosztów poniesionych przez UCAR.

488    Ponieważ w sprawach T‑245/01 i T‑252/01 istotna część żądań skarżących została uwzględniona, Sąd dokonuje właściwej oceny okoliczności sprawy, postanawiając, że SDK i C/G pokryją trzy piąte własnych kosztów i trzy piąte kosztów poniesionych przez Komisję, zaś Komisja pokryje dwie piąte własnych kosztów i dwie piąte kosztów poniesionych przez skarżące.

489    Ponieważ w sprawach T‑236/01, T‑244/01 i T‑251/01 żądania stron zostały w jednakowych częściach uwzględnione i oddalone, Sąd dokonuje właściwej oceny okoliczności sprawy, postanawiając, że Tokai, Nippon i SEC pokryją połowę własnych kosztów i połowę kosztów poniesionych przez Komisję, zaś Komisja pokryje połowę własnych kosztów i połowę kosztów poniesionych przez skarżące.

Z powyższych względów

SĄD (druga izba)

orzeka, co następuje:

1)      W sprawie T‑236/01 Tokai Carbon przeciwko Komisji:

–        kwota grzywny nałożonej na stronę skarżącą w art. 3 Decyzji 2002/271 zostaje ustalona na 12 276 000 EUR;

–        w pozostałym zakresie skarga zostaje oddalona;

–        każda ze stron pokrywa połowę własnych kosztów i połowę kosztów poniesionych przez stronę przeciwną.

2)      W sprawie T‑239/01 SGL Carbon przeciwko Komisji:

–        kwota grzywny nałożonej na stronę skarżącą w art. 3 Decyzji 2002/271 zostaje ustalona na 69 114 000 EUR;

–        w pozostałym zakresie skarga zostaje oddalona;

–        strona skarżąca pokrywa siedem ósmych własnych kosztów i siedem ósmych kosztów poniesionych przez Komisję, a Komisja pokrywa jedną ósmą własnych kosztów i jedną ósmą kosztów poniesionych przez stronę skarżącą.

3)      W sprawie T‑244/01 Nippon Carbon przeciwko Komisji:

–        kwota grzywny nałożonej na stronę skarżącą w art. 3 Decyzji 2002/271 zostaje ustalona na 6 274 400 EUR;

–        w pozostałym zakresie skarga zostaje oddalona;

–        każda ze stron pokrywa połowę własnych kosztów i połowę kosztów poniesionych przez stronę przeciwną.

4)      W sprawie T‑245/01 Showa Denko przeciwko Komisji:

–        kwota grzywny nałożonej na stronę skarżącą w art. 3 Decyzji 2002/271 zostaje ustalona na 10 440 000 EUR;

–        w pozostałym zakresie skarga zostaje oddalona;

–        strona skarżąca pokrywa trzy piąte własnych kosztów i trzy piąte kosztów poniesionych przez Komisję, zaś Komisja pokrywa dwie piąte własnych kosztów i dwie piąte kosztów poniesionych przez stronę skarżącą.

5)      W sprawie T‑246/01 GrafTech International, dawniej UCAR International, przeciwko Komisji:

–        kwota grzywny nałożonej na stronę skarżącą w art. 3 Decyzji 2002/271 zostaje ustalona na 42 050 000 EUR;

–        w pozostałym zakresie skarga zostaje oddalona;

–        strona skarżąca pokrywa cztery piąte własnych kosztów i cztery piąte kosztów poniesionych przez Komisję, zaś Komisja pokrywa jedną piątą własnych kosztów i jedną piątą kosztów poniesionych przez stronę skarżącą.

6)      W sprawie T‑251/01 SEC Corp. przeciwko Komisji:

–        kwota grzywny nałożonej na stronę skarżącą w art. 3 Decyzji 2002/271 zostaje ustalona na 6 138 000 EUR;

–        w pozostałym zakresie skarga zostaje oddalona;

–        każda ze stron pokrywa połowę własnych kosztów i połowę kosztów poniesionych przez stronę przeciwną.

7)      W sprawie T‑252/01 The Carbide/Graphite Group przeciwko Komisji:

–        kwota grzywny nałożonej na stronę skarżącą w art. 3 Decyzji 2002/271 zostaje ustalona na 6 480 000 EUR;

–        w pozostałym zakresie skarga zostaje oddalona;

–        strona skarżąca pokrywa trzy piąte własnych kosztów i trzy piąte kosztów poniesionych przez Komisję, zaś Komisja pokrywa dwie piąte własnych kosztów i dwie piąte kosztów poniesionych przez stronę skarżącą.

Forwood Pirrung Meij

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 29 kwietnia 2004 r.

Sekretarz        Prezes

H. Jung        J. Pirrung

Spis treści

Okoliczności faktyczne leżące u podstaw sporów i przebieg postępowania

Żądania stron

Co do prawa

A –  W przedmiocie żądań mających na celu stwierdzenie nieważności Decyzji w całości lub niektórych ustaleń faktycznych

1.  W przedmiocie żądań mających na celu stwierdzenie nieważności Decyzji w całości

a)  Sprawa T‑239/01

W przedmiocie zarzucanej odmowy pełnego dostępu do akt

W przedmiocie podnoszonego nieostatecznego charakteru pisma w sprawie przedstawienia zarzutów

W przedmiocie podnoszonej niezgodności z prawem raportu funkcjonariusza ds. przesłuchań

b)  Sprawa T‑246/01

2.  W przedmiocie żądań mających na celu stwierdzenie częściowej nieważności art. 1 Decyzji i niektórych ustaleń faktycznych w niej zawartych

a)  W przedmiocie zarzutu podniesionego w sprawie T‑239/01 dotyczącego błędnego ustalenia co do wprowadzenia w życie centralnego systemu nadzoru

b)  W przedmiocie zarzutu podniesionego w sprawie T‑236/01 dotyczącego błędnego stwierdzenia, iż kartel ma wymiar światowy

c)  W przedmiocie zarzutu podniesionego w sprawie T‑239/01 dotyczącego błędnej oceny czasu trwania naruszenia

d)  W przedmiocie zarzutów podniesionych w sprawie T‑244/01 dotyczących naruszenia istotnych wymogów proceduralnych ze względu na brak wystarczających dowodów dotyczących uczestnictwa Nippon w naruszeniu w okresie od maja 1992 r. do marca 1993 r. i braku uzasadnienia w tym zakresie

Argumenty stron

Ocena Sądu

B –  W przedmiocie żądań mających na celu stwierdzenie nieważności art. 3 Decyzji lub obniżenie nałożonych grzywien

1.  W przedmiocie zarzutów opartych na naruszeniu zasady niekumulowania sankcji i obowiązku uwzględnienia przez Komisję sankcji nałożonych wcześniej oraz na braku uzasadnienia w tym zakresie

a)  Argumenty stron

b)  Ocena Sądu

2.  W przedmiocie zarzutów dotyczących naruszenia wytycznych, ich niezgodności z prawem oraz braku uzasadnienia w tym zakresie

a)  Uwagi wstępne w przedmiocie ram prawnych, w jakie wpisują się grzywny nałożone na skarżące

b)  W przedmiocie kwot wyjściowych ustalonych w Decyzji na podstawie wagi naruszenia

Streszczenie Decyzji

Argumenty stron

Ocena Sądu

–  W przedmiocie możliwości stosowania wytycznych w celu ustalenia obrotów, które należy uwzględnić

–  W przedmiocie obrotów uwzględnionych przez Komisję w celu ustalenia kwoty wyjściowej

–  W przedmiocie rzeczywistego wpływu kartelu na podwyżki cen i w przedmiocie udziałów w rynku niektórych członków kartelu

–  W przedmiocie podziału członków kartelu na trzy kategorie i w przedmiocie ustalenia odnośnych kwot wyjściowych

–  W przedmiocie „czynnika odstraszenia” zastosowanego w Decyzji

–  W przedmiocie uzasadnienia Decyzji

c)  W przedmiocie kwot podstawowych ustalonych w Decyzji na podstawie czasu trwania naruszenia

Streszczenie Decyzji

Sprawa T‑239/01

Sprawa T‑246/01

–  Argumenty stron

–  Ocena Sądu

d)  W przedmiocie okoliczności obciążających

Streszczenie Decyzji

Sprawy T‑244/01 i T‑251/01

e)  W przedmiocie okoliczności łagodzących

Streszczenie Decyzji

Sprawy T‑236/01, T‑239/01, T‑244/01, T‑246/01, T‑251/01 i T‑252/01

–  Argumenty stron

–  Ocena Sądu

f)  W przedmiocie górnej granicy grzywien i zdolności płatniczej niektórych skarżących w rozumieniu pkt 5 wytycznych

Sprawy T‑239/01 i T‑245/01

Sprawy T‑239/01, T‑246/01, T‑251/01 i T‑252/01

–  Argumenty stron

–  Ocena Sądu

3.  W przedmiocie zarzutów dotyczących naruszenia komunikatu w sprawie współpracy

a)  Sprawa T‑239/01

Streszczenie Decyzji

Argumenty stron

Ocena Sądu

b)  Sprawa T‑246/01

Streszczenie Decyzji

Argumenty stron

Ocena Sądu

c)  Sprawa T‑252/01

Streszczenie Decyzji

Argumenty stron

Ocena Sądu

C –  W przedmiocie żądań sformułowanych w sprawach T‑239/01 i T‑246/01 mających na celu stwierdzenie nieważności art. 4 Decyzji, a także pism z lipca i z sierpnia

1.  Argumenty stron

2.  Ocena Sądu

W przedmiocie otwarcia procedury ustnej na nowo

W przedmiocie kosztów

* Języki postępowania: niemiecki i angielski.

1  – Dane objęte klauzulą poufności zostały usunięte.