WYROK TRYBUNAŁU (pierwsza izba)
z dnia 6 czerwca 2019 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Ochrona konsumentów – Dyrektywa 2008/48/WE – Obowiązki przedumowne – Artykuł 5 ust. 6 – Obowiązek wyboru przez kredytodawcę najbardziej odpowiedniego kredytu – Artykuł 8 ust. 1 – Obowiązek powstrzymania się przez kredytodawcę od zawarcia umowy kredytu w przypadku wątpliwości co do zdolności kredytowej konsumenta – Obowiązek dokonania przez kredytodawcę oceny stosowności zaciągnięcia kredytu
W sprawie C‑58/18
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez justice de paix du canton de Visé (sąd pokoju kantonu Visé, Belgia) postanowieniem z dnia 22 stycznia 2018 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 30 stycznia 2018 r., w postępowaniu:
Michel Schyns
przeciwko
Belfius Banque SA,
TRYBUNAŁ (pierwsza izba),
w składzie: J.C. Bonichot, prezes izby, C. Toader (sprawozdawca), A. Rosas, L. Bay Larsen i M. Safjan, sędziowie,
rzecznik generalny: J. Kokott,
sekretarz: R. Schiano, administrator,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 28 listopada 2018 r.,
rozważywszy uwagi przedstawione:
– w imieniu Belfius Banque SA przez D. Blommaerta, advocaat, i P. Algraina, avocate,
– w imieniu rządu belgijskiego przez C. Pochet i P. Cottina, działających w charakterze pełnomocników, wspieranych przez F. de Patoula, avocat,
– w imieniu Komisji Europejskiej przez N. Ruiza Garcíę, C. Valero i G. Goddin, działających w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 14 lutego 2019 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 5 ust. 6 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG (Dz.U. 2008, L 133, s. 66; sprostowania: Dz.U. 2009, L 207, s. 14; Dz.U. 2010, L 199, s. 40; Dz.U. 2011, L 234, s. 46, Dz.U. 2015, L 36, s. 15).
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Michelem Schynsem a Belfius Banque SA (zwanym dalej „Belfiusem”), który wstąpił w prawa Dexia Banque Belgia w przedmiocie zawartej przez M. Schynsa z Belfiusem umowy kredytu w celu sfinansowania montażu paneli fotowoltaicznych przez Home Vision SPRL.
Ramy prawne
Prawo Unii
Dyrektywa 2008/48
3 Motywy 7, 9, 24, 26, 27 i 44 dyrektywy 2008/48 brzmią następująco:
„(7) W celu ułatwienia powstawania dobrze funkcjonującego wewnętrznego rynku kredytów konsumenckich należy ustanowić zharmonizowane wspólnotowe ramy w wielu kluczowych obszarach. W związku ze stałym rozwojem rynku kredytów konsumenckich i rosnącą mobilnością obywateli europejskich wybiegające w przyszłość przepisy prawne Wspólnoty, które można będzie dostosować do przyszłych form kredytowania i które umożliwią państwom członkowskim zachowanie odpowiedniego poziomu elastyczności przy wprowadzaniu ich w życie, powinny pomóc w ustanowieniu nowoczesnego systemu przepisów dotyczących kredytów konsumenckich.
[…]
(9) Pełna harmonizacja jest niezbędna do zapewnienia wszystkim konsumentom we Wspólnocie wysokiego i równoważnego poziomu ochrony ich interesów i stworzenia prawdziwego rynku wewnętrznego. Dlatego państwa członkowskie nie powinny mieć możliwości utrzymywania ani wprowadzania przepisów krajowych innych niż ustanowione w niniejszej dyrektywie. Ograniczenia te jednak powinny mieć zastosowanie wyłącznie w zakresie, w jakim przepisy zostały zharmonizowane w niniejszej dyrektywie. Tam, gdzie przepisy nie zostały zharmonizowane, państwa członkowskie powinny mieć swobodę utrzymywania i wprowadzania przepisów krajowych. […]
[…]
(24) Przed zawarciem umowy o kredyt konsumentowi należy udzielić kompleksowej informacji niezależnie od tego, czy w sprzedaży kredytu bierze udział pośrednik kredytowy. […]
[…]
(26) Państwa członkowskie powinny podjąć właściwe działania, biorąc pod uwagę specyficzne cechy swojego rynku kredytów, w celu promowania odpowiedzialnych praktyk na wszystkich etapach kredytowych stosunków umownych. Środki te mogą obejmować na przykład udzielanie informacji i edukowanie konsumentów, w tym ostrzeganie o ryzyku, jakie wiąże się z zaległościami w spłacie lub nadmiernym poziomem zadłużenia. Na rozwijającym się rynku kredytów ważne jest w szczególności, by kredytodawcy nie angażowali się w nieodpowiedzialne udzielanie pożyczek lub udzielanie kredytów bez uprzedniej oceny zdolności kredytowej, a państwa członkowskie powinny sprawować odpowiedni nadzór w celu uniknięcia takich zachowań oraz powinny ustalić niezbędne środki w celu karania kredytodawców w razie wystąpienia takich sytuacji. Bez uszczerbku dla przepisów dyrektywy 2006/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe dotyczących ryzyka kredytowego na kredytodawcach powinien spoczywać obowiązek sprawdzania zdolności kredytowej każdego z konsumentów. […]
(27) Niezależnie od informacji udzielanych przed zawarciem umowy o kredyt konsument może jeszcze potrzebować dodatkowej pomocy w celu podjęcia decyzji, która umowa o kredyt spośród proponowanych produktów jest dla niego najodpowiedniejsza z punktu widzenia jego potrzeb i sytuacji finansowej. Państwa członkowskie powinny zatem zapewnić udzielanie przez kredytodawców takiej pomocy w odniesieniu do produktów, które oferują konsumentowi. W odpowiednich przypadkach informacje udzielane przed zawarciem umowy o kredyt, jak również zasadnicze cechy charakterystyczne proponowanych produktów, powinny zostać przedstawione konsumentowi w sposób dostosowany do jego indywidualnych potrzeb, tak aby mógł on zrozumieć wpływ, jaki mogą one mieć na jego sytuację ekonomiczną. W stosownych przypadkach obowiązkiem udzielenia konsumentowi pomocy powinni być objęci również pośrednicy kredytowi. Państwa członkowskie powinny mieć możliwość określenia, kiedy i w jakim zakresie takie wyjaśnienia mają być udzielane konsumentowi, biorąc pod uwagę konkretne okoliczności, w jakich kredyt jest oferowany, konieczność udzielenia konsumentowi pomocy, a także charakter poszczególnych produktów kredytowych.
[…]
(44) Dla zapewnienia przejrzystości i stabilności rynku i do czasu dokonania dalszej harmonizacji państwa członkowskie powinny zapewnić wprowadzenie właściwych środków dotyczących regulowania lub nadzorowania działalności kredytodawców”.
4 Celem dyrektywy 2008/48 jest, zgodnie z jej art. 1, harmonizacja niektórych aspektów przepisów państw członkowskich dotyczących umów o kredyt konsumencki.
5 Artykuł 5 tej dyrektywy, zatytułowany „Informacje udzielane przed zawarciem umowy”, w ust. 6 stanowi:
„Państwa członkowskie zapewniają, by kredytodawcy i, w stosownych przypadkach, pośrednicy kredytowi udzielali konsumentowi odpowiednich wyjaśnień, w odpowiednich przypadkach przez objaśnienie informacji udzielanych przed zawarciem umowy zgodnie z ust. 1, głównych cech proponowanych produktów oraz konkretnych skutków dla konsumenta, jakie mogą one za sobą pociągać, w tym konsekwencji zaległości w spłacie, tak aby konsument mógł ocenić, czy proponowana umowa o kredyt jest dostosowana do jego potrzeb i sytuacji finansowej. Państwa członkowskie mogą ustalić tryb i zakres takiej pomocy, a także określić podmiot, który ma udzielać pomocy, w zależności od konkretnych okoliczności, w jakich umowa o kredyt jest oferowana, osobę, której jest ona oferowana, a także rodzaj oferowanego kredytu”.
6 Artykuł 8 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Obowiązek przeprowadzenia oceny zdolności kredytowej”, stanowi w ust. 1:
„Państwa członkowskie zapewniają przeprowadzanie przez kredytodawcę przed zawarciem umowy o kredyt oceny zdolności kredytowej konsumenta na podstawie wystarczających informacji przekazanych mu, w stosownych przypadkach, przez konsumenta oraz, w razie konieczności, na podstawie informacji uzyskanych z odpowiedniej bazy danych. Państwa członkowskie, których ustawodawstwo wymaga od kredytodawców dokonania oceny zdolności kredytowej konsumenta na podstawie informacji z danej bazy danych, mogą zachować ten wymóg”.
7 Artykuł 22 tej samej dyrektywy, zatytułowany „Harmonizacja i bezwzględnie wiążący charakter niniejszej dyrektywy”, stanowi w ust. 1:
„W zakresie, w jakim niniejsza dyrektywa zawiera zharmonizowane przepisy, państwa członkowskie nie mogą utrzymywać w swoim prawie krajowym ani wprowadzać do niego przepisów odbiegających od tych, które zostały ustanowione w niniejszej dyrektywie”.
Dyrektywa 2014/17
8 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/17/UE z dnia 4 lutego 2014 r. w sprawie konsumenckich umów o kredyt związanych z nieruchomościami mieszkalnymi i zmieniająca dyrektywy 2008/48/WE i 2013/36/UE oraz rozporządzenie (UE) nr 1093/2010 (Dz.U. 2014, L 60, s. 34) ma na celu utworzenie ogólnounijnego rynku kredytów hipotecznych o wysokim poziomie ochrony konsumentów.
9 Motyw 3 dyrektywy 2014/17 stanowi:
„Kryzys finansowy pokazał, że nieodpowiedzialne zachowanie uczestników rynku może naruszyć podstawy systemu finansowego, prowadząc do braku zaufania u wszystkich stron, w szczególności konsumentów, oraz wywierając potencjalnie poważne konsekwencje społeczne i gospodarcze […]”.
10 Artykuł 18 ust. 5 lit. a) tej dyrektywy stanowi:
„Państwa członkowskie zapewniają, aby:
a) kredytodawca udostępniał konsumentowi kredyt jedynie wtedy, gdy wynik oceny zdolności kredytowej wskazuje, że prawdopodobne jest wypełnienie zobowiązań wynikających z umowy o kredyt w sposób wymagany w tej umowie”.
Prawo belgijskie
11 Artykuł 10 ustawy z dnia 12 czerwca 1991 r. o kredycie konsumenckim, w brzmieniu mającym zastosowanie do okoliczności faktycznych w postępowaniu głównym (Moniteur belge z dnia 21 czerwca 2010 r., s. 38338, zwanej dalej „ustawą o kredycie konsumenckim”), stanowił:
„Kredytodawca i pośrednik kredytowy zobowiązani są zwrócić się do konsumenta ubiegającego się o zawarcie umowy kredytu oraz, w stosownych przypadkach, do osób, będących osobistymi poręczycielami, o udzielenie prawidłowych i kompletnych informacji, które w ich ocenie są konieczne dla oceny sytuacji finansowej i zdolności spłaty oraz w każdym wypadku bieżących zobowiązań finansowych […]”.
12 Artykuł 11 ust. 4 tej ustawy stanowił:
„Kredytodawcy i, w stosownych przypadkach, pośrednicy kredytowi udzielają konsumentowi odpowiednich wyjaśnień, w odpowiednich przypadkach przez objaśnienie informacji udzielanych przed zawarciem umowy zgodnie z ust. 1, głównych cech proponowanych produktów oraz konkretnych skutków dla konsumenta, jakie mogą one za sobą pociągać, w tym konsekwencji zaległości w spłacie, tak aby konsument mógł ocenić, czy proponowana umowa o kredyt jest dostosowana do jego potrzeb i sytuacji finansowej”.
13 Artykuł 15 akapity pierwszy i drugi wspomnianej ustawy stanowił:
„Kredytodawca i pośrednik kredytowy są zobowiązani do wyboru, spośród zazwyczaj oferowanych lub wnioskowanych umów kredytowych, najbardziej odpowiedniego typu i najbardziej odpowiedniej wysokości kredytu, mając na uwadze sytuację finansową konsumenta w momencie zawarcia umowy kredytu oraz cel kredytu.
Kredytodawca może zawrzeć umowę kredytu tylko wtedy, gdy w świetle informacji, które posiada lub powinien posiadać, uzyskanych w szczególności poprzez konsultacje w trybie, o którym mowa w przepisie art. 9 ustawy z dnia 10 sierpnia 2001 r. o centralnej informacji kredytowej dotyczącej osób fizycznych, oraz na podstawie informacji, o których mowa w przepisie art. 10, można rozsądnie oceniać, że konsument będzie w stanie spełnić zobowiązania wynikające z zawartej umowy”.
14 Ustawa o kredycie konsumenckim została uchylona z dniem 1 kwietnia 2015 r., tj. od dnia wejścia w życie kodeksu prawa gospodarczego, który nie ma zastosowania do okoliczności faktycznych w postępowaniu głównym rationae temporis. Treść art. 15 akapit pierwszy tej ustawy została powtórzona w art. VII.75 tego kodeksu. Artykuł VII.77 ust. 2 akapit pierwszy rzeczonego kodeksu został sformułowany w sposób podobny do art. 15 akapit drugi tej ustawy.
Spór w postępowaniu głównym i pytania prejudycjalne
15 W dniu 22 maja 2012 r. M. Schyns zawarł z Dexia Banque Belgique, w którego prawa wstąpił Belfius, umowę pożyczki na okres dziesięciu lat w kwocie 40 002 EUR w celu sfinansowania zakupu paneli fotowoltaicznych oraz ich montażu przez Home Vision. Kredyt ten był płatny w ratach miesięcznych w wysokości 427,72 EUR. W tym samym dniu cała kwota kredytu została wypłacona M. Schynsowi, który następnie przekazał ją Home Vision.
16 Zgodnie z umową zawartą pomiędzy M. Shynsem i Home Vision ta ostatnia spółka zobowiązała się, po pierwsze, dokonać montażu paneli fotowoltaicznych o wartości 40 002 EUR oraz, po drugie, zwrócić M.Schynsowi całość tej kwoty w miesięcznych ratach po 622,41 EUR każda. W zamian za to M. Schyns musiał przenieść na Home Vision, przez okres 10 lat, zielone certyfikaty związane z wytwarzaniem energii elektrycznej w wyniku stosowania rzeczonych paneli.
17 W dniu 5 grudnia 2013 r. Home Vision ogłosiła upadłość, przy czym nie dokonała nigdy montażu odnośnych paneli fotowoltaicznych. M. Schyns uiszczał miesięczne raty przez cztery lata, aż do dnia 21 grudnia 2016 r., kiedy to wniósł do justice de paix du canton de Visé (sądu pokoju kantonu Visé, Belgia), tytułem głównym, o rozwiązanie umowy kredytu z winy Belfiusa oraz o zwolnienie M. Schynsa z obowiązku spłaty pozostałych rat. Tytułem żądania ewentualnego wniósł on o zmianę tej umowy w celu zmniejszenia o 20 000 EUR jego całkowitego długu, płatnego w ratach miesięcznych w wysokości 150 EUR każda.
18 M. Schyns zarzuca w szczególności Belfiusowi, że udzielił mu kredytu w wysokości zbyt wysokiej w stosunku do uzyskiwanych przez niego dochodów, naruszając tym samym art. 10 i nast. ustawy o kredycie konsumenckim.
19 W tym względzie M. Schyns podkreśla, że w dniu zawarcia spornej umowy kredytu jego miesięczny dochód nie przekraczał 1900 EUR oraz że musiał on ponadto spłacać dwa kredyty hipoteczne na łączną kwotę 421,67 EUR miesięcznie.
20 Belfius sprzeciwił się żądaniom M. Schynsa, twierdząc, że przywołane przez niego przepisy krajowe są niezgodne z art. 5 ust. 6 dyrektywy 2008/48, który nakłada na konsumenta obowiązek dokonania oceny stosowności zaciągnięcia kredytu oraz nie nakłada na kredytodawcę ogólnego obowiązku zaproponowania najbardziej odpowiedniego kredytu.
21 Sąd odsyłający uważa, że mające zastosowanie przepisy krajowe, a w szczególności art. 15 ustawy o kredycie konsumenckim, które zabraniają kredytodawcy zawarcia umowy, jeżeli w jego ocenie konsument nie jest w stanie spłacić kredytu, nakładają na kredytodawcę obowiązek oceny stosowności zaciągnięcia kredytu.
22 W niniejszej sprawie, mając na uwadze wysokość dochodów oraz dwa zaciągnięte już kredyty hipoteczne, sąd odsyłający uważa, że zdolność do spłaty kredytu M. Schynsa wzbudzała wątpliwości w momencie zawarcia umowy.
23 W tych okolicznościach justice de Paix du canton de Visé (sąd pokoju kantonu Visé, Belgia) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) a) Czy przepis art. 5 [ust. 6 dyrektywy 2008/48], w zakresie, w jakim ma na celu zapewnienie, że konsument będzie mógł ocenić, czy proponowana umowa kredytu jest dostosowana do jego potrzeb i sytuacji finansowej, nie stoi w sprzeczności z treścią przepisu art. 15 [akapit pierwszy] [ustawy o kredycie konsumenckim] (uchylonego, obecnie zastąpionego przepisem VII.75 kodeksu prawa gospodarczego), który [nakazuje] kredytodawcy i pośrednikowi kredytowemu wybór, spośród zazwyczaj oferowanych lub wnioskowanych umów kredytowych, najbardziej odpowiedniego typu i najbardziej odpowiedniej wysokości kredytu, mając na uwadze sytuację finansową konsumenta w momencie zawarcia umowy kredytu oraz cel kredytu, w zakresie, w jakim przepis ów nakłada na kredytodawcę lub pośrednika kredytowego ogólny obowiązek zaproponowania najbardziej odpowiedniego kredytu, który to obowiązek nie wynika z przepisów [tej dyrektywy]?
b) Czy przepis art. 5 [ust. 6 dyrektywy 2008/48], w zakresie, w jakim ma na celu zapewnienie, że konsument będzie mógł ocenić, czy proponowana umowa kredytu jest dostosowana do jego potrzeb i sytuacji finansowej, nie stoi w sprzeczności z treścią przepisu art. 15 [akapit drugi] [ustawy o kredycie konsumenckim] (uchylonego, obecnie zastąpionego przepisem VII.77 [ust. 2 akapit pierwszy] kodeksu prawa gospodarczego), poprzez fakt, że przepis ów przewiduje, iż kredytodawca może zawrzeć umowę kredytu tylko wtedy, gdy w świetle informacji, które posiada lub powinien posiadać, uzyskanych w szczególności poprzez konsultacje w trybie przewidzianym w przepisie art. 9 ustawy z dnia 10 sierpnia 2001 r. o centralnej informacji kredytowej dotyczącej osób fizycznych, oraz na podstawie informacji, o których mowa w przepisie art. 10, można rozsądnie oceniać, że konsument będzie w stanie spełnić zobowiązania wynikające z zawartej umowy, w zakresie, w jakim skutkuje tym, że kredytodawca sam, w imieniu i na rzecz konsumenta, musi zdecydować o zdolności kredytowej do ewentualnego zawarcia danej umowy kredytu?
2) Czy, w przypadku udzielenia odpowiedzi przeczącej na pierwsze pytanie, [dyrektywę 2008/48] należy interpretować w ten sposób, że obowiązek oceny zdolności kredytowej konsumenta w odniesieniu do ewentualnego zawarcia danej umowy kredytu każdorazowo obciąża kredytodawcę i pośrednika kredytowego, którzy dokonują jej w imieniu i na rzecz konsumenta?”.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
W przedmiocie pytania pierwszego lit. a)
24 Poprzez pytanie pierwsze lit. a) sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy art. 5 ust. 6 dyrektywy 2008/48 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, które nakazuje kredytodawcy i pośrednikowi kredytowemu wybranie spośród zazwyczaj oferowanych umów kredytowych najbardziej odpowiedniego typu i najbardziej odpowiedniej wysokości kredytu, mając na uwadze sytuację finansową konsumenta w momencie zawarcia umowy kredytu oraz cel kredytu.
25 Zgodnie z art. 5 ust. 6 dyrektywy 2008/48 państwa członkowskie zapewniają, by kredytodawcy i, w stosownych przypadkach, pośrednicy kredytowi udzielali konsumentowi odpowiednich wyjaśnień, w odpowiednich przypadkach przez objaśnienie informacji udzielanych przed zawarciem umowy zgodnie z ust. 1, głównych cech proponowanych produktów oraz konkretnych skutków dla konsumenta, jakie mogą one za sobą pociągać, w tym konsekwencji zaległości w spłacie, tak aby konsument mógł ocenić, czy proponowana umowa o kredyt jest dostosowana do jego potrzeb i sytuacji finansowej.
26 O ile art. 6 wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie harmonizacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących kredytu konsumenckiego [COM(2002) 443 wersja ostateczna, Dz.U. 2002, C 331 E, s. 200], zatytułowany „Obowiązek uprzedniego wzajemnego informowania i doradztwa”, przewidywał w ust. 3, że „[k]redytodawca i w stosownych przypadkach pośrednik kredytowy wybierają z gamy umów o kredyt, który oferują lub przy których zawieraniu są zwykle zaangażowani, taki rodzaj kredytu oraz całkowitą kwotę kredytu, które przy uwzględnieniu sytuacji finansowej konsumenta, zalet i wad proponowanych produktów oraz celu, któremu służy kredyt, jest najodpowiedniejsza dla konsumenta”, o tyle obowiązek ten nie został zawarty w ostatecznej wersji tekstu dyrektywy 2008/48. Wynika z tego, że dyrektywa ta nie zobowiązuje państw członkowskich do ustanowienia ogólnego obowiązku kredytodawcy zaproponowania konsumentom najbardziej odpowiedniego kredytu.
27 Niemniej jednak z pkt 5.4 zmienionego wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 października 2005 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki, zmieniającego dyrektywę Rady 93/13/WE [COM(2005) 483 wersja ostateczna] wynika, że Komisja Europejska „utrzymuje koncepcję, według której kredytodawca powinien jedynie [nie tylko] spełniać wymogi dotyczące informacji udzielanych przed zawarciem umowy, ale powinien także dostarczyć dodatkowych wyjaśnień w celu umożliwienia konsumentowi podjęcia decyzji na podstawie pełnych informacji”, że „konsument jest zawsze odpowiedzialny za podjęcie ostatecznej decyzji o umowie kredytowej” oraz że „państwom członkowskim została przyznana większa elastyczność w dostosowaniu ich przepisów wykonawczych do sytuacji handlowej na ich rynkach”.
28 W tym względzie należy przypomnieć, że cel zamierzony przez dyrektywę 2008/48 – jak wynika z jej motywów 7 i 9 – polega na ustanowieniu w odniesieniu do kredytu konsumenckiego pełnej i bezwzględnie wiążącej harmonizacji w pewnych kluczowych obszarach, uznanej za niezbędną do zapewnienia wszystkim konsumentom w Unii wysokiego i równoważnego poziomu ochrony ich interesów oraz ułatwienia powstania dobrze funkcjonującego wewnętrznego rynku kredytów konsumenckich (wyrok z dnia 21 kwietnia 2016 r., Radlinger i Radlingerová, C‑377/14, EU:C:2016:283, pkt 61 i przytoczone tam orzecznictwo).
29 O ile z art. 22 ust. 1 tej dyrektywy wynika, że przewiduje ona pełną harmonizację w tym sensie, że państwa członkowskie nie są uprawnione do utrzymywania lub wprowadzania przepisów krajowych innych niż przepisy zawarte w tej dyrektywie (wyrok z dnia 12 lipca 2012 r., SC Volksbank România, C‑602/10, EU:C:2012:443, pkt 38), o tyle ostatnie zdanie art. 5 ust. 6 tej dyrektywy przyznaje państwom członkowskim pewną elastyczność w zakresie, w jakim mogą one „ustalić tryb i zakres […] pomocy”, jakiej powinni udzielać konsumentom kredytodawcy i, w stosownych przypadkach, pośrednicy kredytowi.
30 Ponadto z art. 5 ust. 6 dyrektywy 2008/48 i z jej motywu 27 wynika, że pomimo informacji przedumownych, które powinny zostać udzielone zgodnie z art. 5 ust. 1 tej dyrektywy, konsument może przed zawarciem umowy o kredyt potrzebować dodatkowej pomocy w celu podjęcia decyzji, która umowa o kredyt jest dla niego najodpowiedniejsza z punktu widzenia jego potrzeb i jego sytuacji finansowej oraz że państwa członkowskie powinny zapewnić udzielanie przez kredytodawców takiej pomocy w odniesieniu do produktów, które oferują konsumentowi (wyrok z dnia 18 grudnia 2014 r., CA Consumer Finance, C‑449/13, EU:C:2014:2464, pkt 41). Ponadto w motywie 24 dyrektywy 2008/48 wskazano, że przed zawarciem umowy o kredyt konsumentowi należy udzielić „kompleksowej” informacji.
31 W niniejszej sprawie uregulowanie krajowe będące przedmiotem postępowania głównego, przewidujące obowiązek wyboru kredytu najbardziej dostosowanego do potrzeb konsumenta, ma na celu zapewnienie wysokiego poziomu ochrony jego praw w ramach realizacji celu ochrony konsumenta na etapie poprzedzającym zawarcie umowy.
32 W każdym wypadku, chociaż państwom członkowskim została przyznana elastyczność w zakresie określenia charakteru i treści pomocy na etapie poprzedzającym zawarcie umowy, którą kredytodawcy i pośrednicy kredytowi powinni zapewnić konsumentom, to jednak państwa członkowskie powinny korzystać z tej elastyczności w sposób zgodny ze wszystkimi przepisami dyrektywy 2008/48.
33 Przy określaniu dodatkowej pomocy i bez uszczerbku dla innych przepisów dyrektywy 2008/48 państwa członkowskie mogą zatem postanowić, że konsument musi mieć możliwość zapoznania się z różnymi warunkami udzielenia kredytu. Ponieważ przedsiębiorca udzielający kredytu jest w stanie najlepiej zidentyfikować, spośród zazwyczaj oferowanych ofert, kredyt najbardziej dostosowany do potrzeb konsumenta, przedstawienie takiego kredytu stanowi dodatkową formę pomocy.
34 W istocie uwagi poprzedzające zawarcie umowy i towarzyszące owemu zawarciu, związane z warunkami umownymi i konsekwencjami owego zawarcia, mają dla konsumenta fundamentalne znaczenie. To w szczególności na podstawie tej informacji ten ostatni podejmuje decyzję, czy zamierza związać się warunkami sformułowanymi uprzednio przez przedsiębiorcę (wyrok z dnia 21 kwietnia 2016 r., Radlinger i Radlingerová, C‑377/14, EU:C:2016:283, pkt 64). Ponadto wybór najbardziej odpowiedniego kredytu ma na celu dostarczenie konsumentowi dodatkowych informacji, aby umożliwić mu podjęcie ostatecznej decyzji na podstawie pełnych informacji. Wreszcie obowiązek udzielenia takiej informacji nie może podważyć zasady, zgodnie z którą konsument jest odpowiedzialny za podjęcie ostatecznej decyzji o zawarciu umowy kredytu, którą wybrał on spośród tych, które zostały mu przedstawione przez kredytodawcę na etapie poprzedzającym zawarcie umowy.
35 Z powyższego wynika, że uregulowanie krajowe, które nakłada na kredytodawców lub pośredników kredytowych obowiązek wybrania i przedstawienia konsumentowi kredytu najlepiej dostosowanego do jego potrzeb, nie wykracza poza zakres swobody przyznany państwom członkowskim w dyrektywie 2008/48 zgodnie z jej zharmonizowanymi przepisami.
36 W związku z tym na pytanie pierwsze lit. a) należy odpowiedzieć, że art. 5 ust. 6 dyrektywy 2008/48 należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, które nakłada na kredytodawcę i pośrednika kredytowego obowiązek wyboru, spośród zazwyczaj oferowanych umów kredytowych, najbardziej odpowiedniego typu i najbardziej odpowiedniej wysokości kredytu, mając na uwadze sytuację finansową konsumenta w momencie zawarcia umowy kredytu oraz cel kredytu.
W przedmiocie pytania pierwszego lit. b) i pytania drugiego
37 Poprzez pytanie pierwsze lit. b) i pytanie drugie sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy art. 5 ust. 6 dyrektywy 2008/48 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, które nakłada na kredytodawcę obowiązek powstrzymania się od zawarcia umowy kredytowej, jeżeli nie może on rozsądnie ocenić – po przeprowadzeniu weryfikacji zdolności kredytowej konsumenta – iż będzie on w stanie spełnić zobowiązania wynikające z planowanej umowy.
38 Należy zauważyć, że choć sąd odsyłający powołuje się wyłącznie na art. 5 ust. 6 dyrektywy 2008/48, to wspomniane kwestie odnoszą się zasadniczo do przeprowadzenia oceny zdolności kredytowej konsumenta przed zawarciem umowy, o której mowa w art. 8 ust. 1 tej dyrektywy. Należy zatem, jak zauważyła rzecznik generalna w pkt 66 opinii, uwzględnić ten artykuł wśród instrumentów prawa Unii, o których wykładnię zwraca się do Trybunału sąd odsyłający (zob. podobnie wyrok z dnia 10 września 2014 r., Kušionová, C‑34/13, EU:C:2014:2189, pkt 45).
39 Zgodnie z art. 8 ust. 1 dyrektywy 2008/48 państwa członkowskie zapewniają dokonanie przez kredytodawcę przed zawarciem umowy o kredyt oceny zdolności kredytowej konsumenta na podstawie wystarczających informacji przekazanych mu, w stosownych przypadkach, przez konsumenta oraz, w razie konieczności, na podstawie informacji uzyskanych z odpowiedniej bazy danych.
40 W tym względzie Trybunał orzekł, że rzeczony obowiązek oceny zdolności kredytowej konsumenta ma na celu rozwinięcie poczucia odpowiedzialności u kredytodawców i uniknięcie udzielenia kredytów konsumentom nieposiadającym zdolności kredytowej (wyrok z dnia 18 grudnia 2014 r., CA Consumer Finance, C‑449/13, EU:C:2014:2464, pkt 43).
41 Obowiązek przeprowadzenia przez kredytodawcę przed zawarciem umowy oceny zdolności kredytowej kredytobiorcy, w zakresie, w jakim ma on na celu ochronę konsumentów przed ryzykiem nadmiernego zadłużenia i niewypłacalności, przyczynia się zatem do realizacji celu dyrektywy 2008/48, który został przypomniany w pkt 28 niniejszego wyroku.
42 Należy zauważyć, że dyrektywa 2008/48 nie zawiera żadnego przepisu co do tego, jak powinien postąpić kredytodawca w przypadku istnienia wątpliwości co do zdolności kredytowej konsumenta.
43 W tym kontekście, jak zauważyła rzecznik generalna w pkt 71 opinii, określenie obowiązków, które mogą być nałożone na kredytodawcę w następstwie dokonania oceny zdolności kredytowej, pozostaje w odniesieniu do umów o kredyt objętych dyrektywą 2008/48 w gestii państw członkowskich, a zatem nie wchodzi w zakres stosowania tej dyrektywy.
44 Chociaż, jak przypomniano w pkt 29 niniejszego wyroku, dyrektywa 2008/48 harmonizuje jedynie niektóre aspekty przepisów państw członkowskich dotyczących umów o kredyt konsumencki, z motywu 44 tej dyrektywy wynika, że dla zapewnienia przejrzystości i stabilności rynku i do czasu dokonania dalszej harmonizacji państwa członkowskie powinny zapewnić wprowadzenie właściwych środków dotyczących regulowania lub nadzorowania działalności kredytodawców.
45 W związku z tym nadanie obowiązkowi kredytodawcy dokonania oceny zdolności kredytowej konsumenta skutku prawnego w odniesieniu do sposobu, w jaki powinien postępować kredytodawca w przypadku oceny negatywnej, nie narusza celu art. 8 ust. 1 dyrektywy 2008/48. W motywie 26 tej dyrektywy potwierdzono bowiem cel polegający na rozwinięciu poczucia odpowiedzialności u kredytodawców i zapobieganiu nieodpowiedzialnego udzielania kredytów.
46 Ponadto dyrektywa 2014/17, przyjęta, jak przypomina jej motyw 3, w zakresie kredytów na nabywanie nieruchomości udzielanych konsumentom w związku z międzynarodowym kryzysem finansowym, który pokazał, że nieodpowiedzialne zachowanie uczestników rynku może naruszyć podstawy systemu finansowego, pomimo braku zastosowania rationae temporis i materiae wskazuje na wolę prawodawcy Unii do rozwinięcia poczucia odpowiedzialności u kredytodawców, stanowiąc w art. 18 ust. 5 lit. a), iż państwa członkowskie zapewniają, by „kredytodawca udostępniał konsumentowi kredyt jedynie wtedy, gdy wynik oceny zdolności kredytowej wskazuje, że prawdopodobne jest wypełnienie zobowiązań wynikających z umowy o kredyt w sposób wymagany w tej umowie”.
47 Przewidziany w ustawodawstwie krajowym obowiązek kredytodawcy powstrzymania się od zawarcia umowy kredytu w przypadku, gdy nie może on rozsądnie ocenić, że konsument będzie w stanie, z uwagi na jego sytuację finansową i osobistą, spłacić kredyt zgodnie z umową, nie może zatem naruszać celu art. 8 ust. 1 dyrektywy 2008/48 ani podważać obowiązku konsumenta dbania o własne interesy.
48 Z powyższego wynika, że uregulowanie krajowe przewidujące obowiązek kredytodawcy powstrzymania się od zawarcia umowy kredytu, w przypadku gdy stwierdzi on brak zdolności kredytowej konsumenta, nie jest sprzeczne z dyrektywą 2008/48.
49 W konsekwencji na pytanie pierwsze lit. b) i pytanie drugie należy odpowiedzieć, że art. 5 ust. 6 oraz art. 8 ust. 1 dyrektywy 2008/48 należy interpretować w ten sposób, iż nie stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, które nakłada na kredytodawcę obowiązek powstrzymania się od zawarcia umowy kredytowej, jeżeli nie może on rozsądnie ocenić – po przeprowadzeniu weryfikacji zdolności kredytowej konsumenta – że będzie on w stanie spełnić zobowiązania wynikające z planowanej umowy.
W przedmiocie kosztów
50 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba) orzeka, co następuje:
1) Artykuł 5 ust. 6 dyrektywy 2008/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, które nakazuje kredytodawcy i pośrednikowi kredytowemu wybór, spośród zazwyczaj oferowanych umów kredytowych, najbardziej odpowiedniego typu i najbardziej odpowiedniej wysokości kredytu, mając na uwadze sytuację finansową konsumenta w momencie zawarcia umowy kredytu oraz cel kredytu.
2) Artykuł 5 ust. 6 i art. 8 ust. 1 dyrektywy 2008/48 należy interpretować w ten sposób, iż nie stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, które nakłada na kredytodawcę obowiązek powstrzymania się od zawarcia umowy kredytowej, jeżeli nie może on rozsądnie ocenić – po przeprowadzeniu weryfikacji zdolności kredytowej konsumenta – że będzie on w stanie spełnić zobowiązania wynikające z planowanej umowy.
Podpisy