WYROK TRYBUNAŁU (piąta izba)
z dnia 2 marca 2023 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Rynek wewnętrzny energii elektrycznej – Dyrektywa 2009/72/WE – Rozporządzenie (UE) 2019/943 – Artykuł 1 lit. b) i c) oraz art. 3 – Zasady dotyczące funkcjonowania rynków energii elektrycznej – Rozporządzenie (UE) 2015/1222 – Artykuł 5 ust. 1 – Wyznaczony operator rynku energii elektrycznej – Krajowy monopol prawny w odniesieniu do usług obrotu energią na rynkach dnia następnego i dnia bieżącego – Uregulowanie krajowe przewidujące monopol na krótko-, średnio- i długoterminowy hurtowy obrót energią elektryczną
W sprawie C‑394/21
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Curtea de Apel Bucureşti (sąd apelacyjny w Bukareszcie, Rumunia) postanowieniem z dnia 3 czerwca 2021 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 28 czerwca 2021 r., w postępowaniu:
Bursa Română de Mărfuri SA
przeciwko
Autoritatea Naţională de Reglementare în domeniul Energiei (ANRE),
przy udziale:
Federaţia Europeană a Comercianţilor de Energie,
TRYBUNAŁ (piąta izba),
w składzie: E. Regan, prezes izby, D. Gratsias, M. Ilešič, I. Jarukaitis (sprawozdawca) i Z. Csehi, sędziowie,
rzecznik generalny: A. Rantos,
sekretarz: C. Di Bella, administrator,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 22 czerwca 2022 r.,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu Bursa Română de Mărfuri SA – D. Cristea, avocat,
– w imieniu Federaţia Europeană a Comercianţilor de Energie – G. Pop, avocat,
– w imieniu rządu rumuńskiego – M. Chicu, E. Gane, A. Rotăreanu i A. Wellman, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu greckiego – K. Boskovits, w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu rządu włoskiego – G. Palmieri, w charakterze pełnomocnika, którą wspierał P.G. Marrone, avvocato dello Stato,
– w imieniu rządu cypryjskiego – E. Symeonidou, w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu Komisji Europejskiej – O. Beynet, L. Nicolae oraz I. Rogalski, w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 29 września 2022 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/943 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie rynku wewnętrznego energii elektrycznej (Dz.U. 2019, L 158, s. 54), a zwłaszcza wykładni art. 1 lit. b) i c) oraz art. 3 tego rozporządzenia, w związku z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/944 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej oraz zmieniającą dyrektywę 2012/27/UE (Dz.U. 2019, L 158, s. 125), w szczególności z art. 2 pkt 9 tej dyrektywy, jak również wykładni art. 101 i 102 TFUE w związku z art. 4 ust. 3 TUE i art. 106 ust. 1 TFUE.
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Bursa Română de Mărfuri SA (zwaną dalej „BRM”), spółką prawa rumuńskiego, a Autoritatea Națională de Reglementare în domeniul Energiei (ANRE) (krajowym organem regulacji energetyki, Rumunia) w przedmiocie wniosku o stwierdzenie nieważności decyzji ANRE odmawiającej udzielenia BRM koncesji na organizację scentralizowanych rynków energii elektrycznej i zarządzanie nimi.
Ramy prawne
Prawo Unii
Dyrektywa 2009/72/WE
3 Artykuł 37 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotyczącej wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylającej dyrektywę 2003/54/WE (Dz.U. 2009, L 211, s. 55) był zatytułowany „Obowiązki i uprawnienia organu regulacyjnego”. Artykuł ten przewidywał w ust. 1 lit. j):
„Do obowiązków organu regulacyjnego należy:
[…]
j) monitorowanie poziomu i skuteczności otwarcia rynku i konkurencji na poziomie hurtowym i detalicznym, w tym również na giełdach energii elektrycznej, […], jak również wszelkich zakłóceń lub ograniczeń konkurencji, łącznie z dostarczaniem wszelkich stosownych informacji oraz przekazywaniem właściwym organom ochrony konkurencji wszelkich istotnych spraw”.
4 W dniu 1 stycznia 2021 r. dyrektywa 2009/72 została uchylona i zastąpiona dyrektywą 2019/944.
Rozporządzenie (UE) 2015/1222
5 Rozporządzenie Komisji (UE) 2015/1222 z dnia 24 lipca 2015 r. ustanawiające wytyczne dotyczące alokacji zdolności przesyłowej i zarządzania ograniczeniami przesyłowymi (Dz.U. 2015, L 197, s. 24; sprostowania: Dz.U. 2016, L 151, s. 21; Dz.U. 2018, L 2, s. 15) zostało przyjęte na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 714/2009 z dnia 13 lipca 2009 r. w sprawie warunków dostępu do sieci w odniesieniu do transgranicznej wymiany energii elektrycznej i uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1228/2003 (Dz.U. 2009, L 211, s. 15).
6 Artykuł 2 akapit drugi pkt 23 rozporządzenia 2015/1222 zawiera następującą definicję:
„[…]
23. »wyznaczony operator rynku energii elektrycznej [(nominated electricity market operator, NEMO)]« to podmiot wyznaczony przez właściwy organ do wykonywania zadań związanych z jednolitym łączeniem rynków dnia następnego lub dnia bieżącego”.
7 Artykuł 5 tego rozporządzenia, zatytułowany „Wyznaczenie NEMO w przypadku istnienia krajowego monopolu prawnego w odniesieniu do usług obrotu energią”, stanowi:
„1. Jeżeli w momencie wejścia w życie niniejszego rozporządzenia w państwie członkowskim lub w obszarze rynkowym państwa członkowskiego istnieje już krajowy monopol prawny w odniesieniu do usług obrotu energią na rynkach dnia następnego i dnia bieżącego, który wyklucza wyznaczenie więcej niż jednego NEMO, wówczas zainteresowane państwo członkowskie musi w ciągu dwóch miesięcy od daty wejścia w życie niniejszego rozporządzenia powiadomić o tym fakcie Komisję [Europejską] i może odmówić wyznaczenia więcej niż jednego NEMO na obszar rynkowy.
[…]
2. Do celów niniejszego rozporządzenia uznaje się, że krajowy monopol prawny ma miejsce wtedy, gdy prawo krajowe przewiduje wyraźnie, że nie więcej niż jeden podmiot w państwie członkowskim lub w obszarze rynkowym państwa członkowskiego może świadczyć usługi obrotu energią na rynkach dnia następnego i dnia bieżącego.
3. Dwa lata od wejścia w życie niniejszego rozporządzenia Komisja przekazuje sprawozdanie Parlamentowi Europejskiemu i Radzie [Unii Europejskiej] […]. Na podstawie tego sprawozdania i jeżeli Komisja uzna, że nie jest uzasadniona kontynuacja krajowych monopoli prawnych lub kontynuacja odmowy przez państwo członkowskie umożliwienia transgranicznego obrotu energią przez NEMO wyznaczon[e] w innym państwie członkowskim, Komisja może rozważyć wprowadzenie odpowiednich środków prawnych lub innych stosownych środków w celu dalszego zwiększenia konkurencji i obrotu między państwami członkowskimi i w ich obrębie. […]”.
8 Zgodnie z art. 84 wspomnianego rozporządzenia weszło ono w życie „dwudziestego dnia po jego opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej”, czyli w dniu 14 sierpnia 2015 r.
Rozporządzenie 2019/943
9 Artykuł 1 rozporządzenia 2019/943, zatytułowany „Przedmiot i zakres stosowania”, ma następujące brzmienie:
„Niniejsze rozporządzenie ma na celu:
a) określenie podstaw efektywnego osiągnięcia celów unii energetycznej, a w szczególności ram dotyczących klimatu i energii na rok 2030, przez umożliwienie wysyłania sygnałów rynkowych z myślą o zwiększonej efektywności, większym udziale odnawialnych źródeł energii, bezpieczeństwie dostaw, elastyczności, zgodności z zasadami zrównoważonego rozwoju, obniżaniu emisyjności oraz innowacyjności;
b) określenie podstawowych zasad dobrze funkcjonujących, zintegrowanych rynków energii elektrycznej, które umożliwiają wszystkim dostawcom zasobów i odbiorcom energii elektrycznej dostęp do rynku bez dyskryminacji, wzmacniają pozycję konsumentów, zapewniają konkurencyjność na rynku światowym, a także odpowiedź odbioru, magazynowanie energii i efektywność energetyczną oraz ułatwiają agregację rozproszonego popytu i podaży, a także umożliwiają integrację rynkową i sektorową oraz wynagradzanie oparte na zasadach rynkowych wytwarzania energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych [energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych];
c) określenie uczciwych zasad transgranicznej wymiany energii elektrycznej, zwiększając tym samym konkurencję na rynku wewnętrznym energii elektrycznej, z uwzględnieniem specyfiki rynków krajowych i regionalnych, w tym wprowadzenie mechanizmu rekompensat z tytułu transgranicznego przepływu energii elektrycznej oraz określenie zharmonizowanych zasad dotyczących opłat za transgraniczne przesyłanie energii elektrycznej oraz alokację dostępnych zdolności przesyłowych połączeń wzajemnych między krajowymi systemami przesyłowymi;
d) ułatwienie powstania dobrze funkcjonującego i przejrzystego rynku hurtowego, przyczyniającego się do wysokiego poziomu bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej, oraz zapewnienie mechanizmów harmonizacji zasad transgranicznej wymiany energii elektrycznej”.
10 Zgodnie z art. 2 tego rozporządzenia:
„Stosuje się następujące definicje:
[…]
2) »organ regulacyjny« oznacza organ regulacyjny wyznaczony przez każde z państw członkowskich zgodnie z art. 57 ust. 1 dyrektywy [2019/944];
[…]
7) »operator rynku« oznacza podmiot świadczący usługę, w której oferty sprzedaży energii elektrycznej są kojarzone z ofertami zakupu energii elektrycznej;
8) »wyznaczony operator rynku energii elektrycznej« lub »NEMO« oznacza operatora rynku wyznaczonego przez właściwy organ do wykonywania zadań związanych z jednolitym łączeniem rynków dnia następnego lub dnia bieżącego;
[…]
40) »rynki energii elektrycznej« oznacza[ją] rynki energii elektrycznej zdefiniowane w art. 2 pkt 9 dyrektywy [2019/944];
[…]”.
11 Artykuł 3 wspomnianego rozporządzenia, zatytułowany „Zasady dotyczące funkcjonowania rynków energii elektrycznej”, wyjaśnia:
„Państwa członkowskie, organy regulacyjne, operatorzy systemów przesyłowych, operatorzy systemów dystrybucyjnych, operatorzy rynku oraz operatorzy delegowani zapewniają funkcjonowanie rynków energii elektrycznej zgodnie z następującymi zasadami:
a) ceny ustala się na podstawie popytu i podaży;
b) zasady rynkowe sprzyjają swobodnemu kształtowaniu cen i zapobiegają działaniom uniemożliwiającym kształtowanie cen na podstawie popytu i podaży;
[…]
h) stopniowo eliminuje się przeszkody w transgranicznym przepływie energii elektrycznej między obszarami rynkowymi lub państwami członkowskimi oraz w zawieraniu transgranicznych transakcji na rynkach energii elektrycznej i usług powiązanych;
[…]
o) aby dać uczestnikom rynku możliwość ochrony przed ryzykiem wahań cen na zasadach rynkowych oraz zmniejszyć niepewność co do przyszłego zwrotu z inwestycji, długoterminowe instrumenty zabezpieczające muszą być przedmiotem przejrzystego obrotu na giełdach, a długoterminowe umowy na dostawy energii elektrycznej muszą być zbywalne na rynkach pozagiełdowych, z zastrzeżeniem zgodności z unijnym prawem konkurencji;
p) zasady rynkowe ułatwiają obrót produktami w całej Unii [Europejskiej], a zmiany regulacyjne uwzględniają wpływ na krótko- i długoterminowe rynki i produkty terminowe;
[…]”.
12 Artykuł 10 tego rozporządzenia, zatytułowany „Techniczne limity cenowe”, stanowi:
„1. Nie stosuje się maksymalnego ani minimalnego limitu hurtowej ceny energii elektrycznej. […]
[…]
4. Organy regulacyjne lub […] wyznaczone właściwe organy identyfikują polityki i środki stosowane na ich terytorium, które mogłyby pośrednio przyczyniać się do zakłócenia procesu kształtowania się cen hurtowych, w tym ograniczenia ofert zakupu w związku z uruchomieniem energii bilansującej, mechanizmy zdolności wytwórczych, środki stosowane przez operatorów systemów przesyłowych, środki zmierzające do zakwestionowania wyników działania praw rynku lub mające na celu zapobieganie nadużywaniu pozycji dominującej czy też nieefektywnie określone obszary rynkowe.
5. W przypadku gdy organ regulacyjny lub wyznaczony właściwy organ zidentyfikuje politykę lub środek, które mogłyby służyć do zakłócenia procesu kształtowania się cen hurtowych, podejmuje wszelkie odpowiednie działania, aby wyeliminować lub, gdy jest to niemożliwe, ograniczyć wpływ tej polityki lub środka na zachowania w procesie składania ofert zakupu. […]”.
Dyrektywa 2019/944
13 Zgodnie z art. 2 pkt 9 dyrektywy 2019/944:
„Na potrzeby niniejszej dyrektywy stosuje się następujące definicje:
[…]
9) »rynki energii elektrycznej« oznaczają rynki energii elektrycznej, w tym rynki pozagiełdowe i giełdy energii elektrycznej, rynki służące handlowi energią, zdolnościami wytwórczymi, bilansowaniem i usługami pomocniczymi w dowolnych przedziałach czasowych, w tym rynki terminowe, dnia następnego i dnia bieżącego”.
14 Artykuł 59 tej dyrektywy, zatytułowany „Obowiązki i uprawnienia organu regulacyjnego”, stanowi między innymi w ust. 1 lit. o), że do obowiązków organu regulacyjnego należy „monitorowanie poziomu i skuteczności otwarcia rynku i konkurencji na poziomie hurtowym i detalicznym, w tym na giełdach energii elektrycznej, […], jak również wszelkich zakłóceń lub ograniczeń konkurencji, w tym poprzez dostarczanie wszelkich stosownych informacji oraz przekazywanie właściwym krajowym organom ochrony konkurencji wszelkich istotnych przypadków”.
15 Zgodnie z art. 72 dyrektywy 2019/944 dyrektywa ta uchyliła i zastąpiła dyrektywę 2009/72 ze skutkiem od dnia 1 stycznia 2021 r., przy czym większość przepisów tej nowej dyrektywy stosuje się, zgodnie z art. 73 tej dyrektywy, od tej daty. Zgodnie z tym ostatnim przepisem jej wejście w życie nastąpiło jednak w dniu 4 lipca 2019 r.
Prawo rumuńskie
16 Legea nr. 123, energiei electrice şi a gazelor naturale (ustawa nr 123 o energii elektrycznej i gazie ziemnym) z dnia 10 lipca 2012 r. (Monitorul Oficial al României, część I, nr 485 z dnia 16 lipca 2012 r.) w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym (zwana dalej „ustawą nr 123/2012”), w art. 3 pkt 38 i 49 zawiera następujące definicje:
38) »operator rynku energii elektrycznej« – osoba prawna, która zapewnia organizację scentralizowanych rynków i zarządzanie nimi, z wyjątkiem rynku bilansującego, do celów krótko-, średnio- i długoterminowego hurtowego obrotu energią elektryczną;
[…]
49) »scentralizowany rynek energii elektrycznej« – zorganizowane ramy, w których dokonywane są transakcje obrotu energią elektryczną między różnymi podmiotami gospodarczymi za pośrednictwem operatora rynku energii elektrycznej lub operatora systemu przesyłowego, na podstawie szczegółowych zasad zatwierdzonych przez właściwy organ; w niniejszym tytule pojęcia »scentralizowanego rynku energii elektrycznej« i »zorganizowanego rynku energii elektrycznej« są równoważne”.
17 Artykuł 10 ust. 2 lit. f) tej ustawy stanowi:
„Właściwy organ udziela koncesji na:
[…]
f) zarządzanie scentralizowanymi rynkami – przyznawana jest tylko jedna koncesja operatora rynku energii elektrycznej i jedna koncesja operatora rynku bilansującego”.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
18 BRM jest spółką, która na podstawie rumuńskiej ustawy posiada kompetencję ogólną do zarządzania rynkami publicznymi. W dniu 20 sierpnia 2020 r. spółka ta, powołując się na rozporządzenie 2019/943, złożyła do ANRE wniosek o udzielenie koncesji na organizację scentralizowanych rynków energii elektrycznej i zarządzanie nimi. W dniu 21 września 2020 r. ANRE poinformowało BRM o oddaleniu jego wniosku. Spółka ta wniosła zatem do Curtea de Apel Bucureşti (sądu apelacyjnego w Bukareszcie, Rumunia), sądu odsyłającego, skargę zmierzającą do nakazania ANRE wydania jej żądanej koncesji, powołując się na wejście w życie, w dniu 1 stycznia 2020 r., tego rozporządzenia.
19 Na poparcie tej skargi BRM podnosi, że ze wspomnianego rozporządzenia, a w szczególności z art. 1 lit. b) i c), z art. 3, a także z art. 10 ust. 4 i 5 tego rozporządzenia, w związku z dyrektywą 2019/944, wynika, że krajowe organy regulacyjne są zobowiązane do zapewnienia skutecznej konkurencji między podmiotami działającymi na rynkach energii elektrycznej i do unikania w każdym przypadku istnienia antykonkurencyjnego monopolu. Nie można zatem odmówić mu prawa do obrotu na rynku produktów i usług związanych z energią elektryczną. Podnosi on w szczególności, że ustanowione w rozporządzeniu 2019/943 zasady wolnej konkurencji, które obejmują jego zdaniem eliminację zachowań monopolistycznych, dotyczą również operatora rynku energii elektrycznej określonego w art. 2 pkt 7 tego rozporządzenia.
20 ANRE odpowiada, powołując się na art. 10 ust. 2 lit. f) ustawy nr 123/2012 oraz na fakt, że w dniu wejścia w życie tej ustawy koncesja na zarządzanie scentralizowanymi rynkami energii elektrycznej została już przyznana OPCOM SA w dniu 20 grudnia 2001 r. na okres 25 lat, w związku z czym monopol w tej dziedzinie posiada ten podmiot. ANRE wyjaśnia również, że OPCOM został wyznaczony jako NEMO na rynku dnia następnego i dnia bieżącego energii elektrycznej dla obszaru rynkowego Rumunii na podstawie art. 5 rozporządzenia 2015/1222 oraz że wyznaczenie to zostało następnie przedłużone do dnia 20 grudnia 2026 r. Otóż ów art. 5, umożliwiając państwom członkowskim wyznaczenia tylko jednego NEMO, zezwala na istnienie monopolu.
21 Zdaniem ANRE pozbawione znaczenia w tym zakresie są natomiast przepisy rozporządzenia 2019/943, ponieważ rozporządzenie to nie zawiera żadnego przepisu nakładającego na państwa członkowskie obowiązek wyznaczenia kilku operatorów, których zadaniem byłaby organizacja scentralizowanych rynków energii elektrycznej i zarządzanie nimi w celu hurtowego obrotu energią elektryczną. Co więcej, ponieważ rynek energii elektrycznej w Rumunii jest niewielki, utworzenie dwóch odrębnych rynków prowadziłoby jedynie do rozdzielenia ofert tych samych oferentów, co skutkowałoby naruszeniem reguł konkurencji.
22 Sąd odsyłający zauważa, że Trybunał nie dokonał dotychczas wykładni rozporządzenia 2019/943, i jest zdania, że prawidłowa wykładnia i prawidłowe stosowanie tego rozporządzenia nie są oczywiste. Gdyby Trybunał orzekł, że przepisy tego rozporządzenia mają zastosowanie do operatora rynku energii elektrycznej, że przepisy te, rozpatrywane oddzielnie lub w związku z dyrektywą 2019/944, zakazują państwu członkowskiemu, począwszy od ich wejścia w życie, kontynowania udzielania tylko jednej koncesji na zarządzanie całym rynkiem energii elektrycznej tego państwa, oraz że udzielenie przez państwo członkowskie tylko jednej takiej koncesji stanowi ograniczenie konkurencji w rozumieniu art. 101 i 102 TFUE w związku z art. 4 ust. 3 TUE i art. 106 ust. 1 TFUE, każda z tych wykładni miałaby istotne znaczenie dla oceny, której powinien dokonać ten sąd. Sąd ten wskazuje, że przychylił się zatem do wniosku BRM o wystąpienie do Trybunału z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.
23 W tych okolicznościach Curtea de Apel București (sąd apelacyjny w Bukareszcie) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy rozporządzenie [2019/943], w szczególności art. 1 lit. b) i art. 3 tego rozporządzenia, biorąc pod uwagę przepisy dyrektywy [2019/944], wprowadza od chwili jego wejścia w życie zakaz kontynuowania przyznawania przez państwo członkowskie tylko jednej koncesji na organizację scentralizowanych rynków energii elektrycznej i zarządzanie nimi? Czy od dnia 1 stycznia 2020 r. państwo rumuńskie jest zobowiązane do wstrzymania monopolu istniejącego w związku z zarządzaniem rynkiem energii elektrycznej?
2) Czy zakres stosowania ratione personae zasad wolnej konkurencji, o których mowa w rozporządzeniu 2019/943, a w szczególności w art. 1 lit. b) i c) oraz w art. 3 [tego rozporządzenia], obejmuje operatora rynku energii elektrycznej takiego jak giełda towarowa? Czy dla celów udzielenia tej odpowiedzi ma znaczenie to, że w odniesieniu do definicji rynku energii elektrycznej art. 2 pkt 40 rozporządzenia 2019/943 odsyła do definicji rynków energii elektrycznej zawartej w art. 2 pkt 9 dyrektywy 2019/944?
3) Czy należy uznać, że udzielenie przez państwo członkowskie pojedynczej koncesji na zarządzanie rynkiem energii elektrycznej stanowi ograniczenie konkurencji w rozumieniu art. 101 i 102 TFUE w związku z art. 4 ust. 3 TUE i art. 106 ust. 1 TFUE?”.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
W przedmiocie pytań pierwszego i drugiego
24 Tytułem wstępu należy w pierwszej kolejności stwierdzić, że dyrektywa 2019/944, o której mowa w pytaniach pierwszym i drugim, zgodnie ze swym art. 72 uchyliła dyrektywę 2009/72 dopiero ze skutkiem od dnia 1 stycznia 2021 r., to znaczy zarówno po złożeniu przez BRM wniosku o udzielenie koncesji na organizowanie scentralizowanych rynków energii elektrycznej i zarządzanie nimi, jak i po wydaniu decyzji ANRE, która jest przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, w związku z czym ta pierwsza dyrektywa, w przeciwieństwie do drugiej z tych dyrektyw, nie ma zastosowania ratione temporis do niniejszego sporu. Ponieważ jednak rozporządzenie 2019/943 ustanawia pewne definicje, odwołując się do definicji zawartych w dyrektywie 2019/944, należy uznać, że stanowią one integralną część tego rozporządzenia, a zatem w stosownym przypadku można je uwzględnić do celów analizy dwóch pierwszych pytań.
25 W drugiej kolejności należy zauważyć, że spór w postępowaniu głównym dotyczy odmowy udzielenia BRM koncesji na organizację rynków energii elektrycznej i zarządzanie nimi, udzielenia tej koncesji odmówiło ANRE, „organ regulacyjny” w rozumieniu art. 2 pkt 2 rozporządzenia 2019/943 wyznaczony przez Rumunię, a odmowa ta została oparta na art. 10 ust. 2 lit. f) ustawy nr 123/2012.
26 Jak wynika z postanowienia odsyłającego, przepis ten przewiduje, że na szczeblu tego państwa członkowskiego przyznaje się tylko jedną koncesję operatora rynku energii elektrycznej w rozumieniu tej ustawy, a operator ten zapewnia, zgodnie z definicją zawartą w art. 3 pkt 38 wspomnianej ustawy, organizację scentralizowanych rynków i zarządzanie nimi, z wyjątkiem rynku bilansującego, do celów krótko-, średnio- i długoterminowego hurtowego obrotu energią elektryczną. Zgodnie z pkt 49 tego artykułu pojęcie „scentralizowanego rynku energii elektrycznej” obejmuje zorganizowane ramy, w których dokonywane są transakcje obrotu energią elektryczną między różnymi podmiotami gospodarczymi za pośrednictwem operatora rynku energii elektrycznej.
27 Ponadto w postępowaniu głównym bezsporne jest, że gdy BRM złożył wniosek o udzielenie koncesji operatora rynku energii elektrycznej w rozumieniu tej ustawy, której odmowa leży u podstaw sporu w postępowaniu głównym, jedyna koncesja przewidziana w obowiązujących wówczas przepisach krajowych została już przyznana OPCOM, który w związku z tym posiadał w Rumunii monopol na usługi pośrednictwa w zakresie ofert sprzedaży i zakupu energii elektrycznej na krótko-, średnio- i długoterminowych rynkach hurtowych. W tym względzie rząd rumuński wyjaśnił na rozprawie przed Trybunałem, że rynki te są rynkami dnia bieżącego, dnia następnego i rynkami terminowymi, o których mowa we właściwych przepisach prawa Unii. OPCOM nie jest jednak stroną postępowania głównego, a spór ten nie dotyczy zachowania tej spółki na rynku; rzeczony spór jest wyłącznie konsekwencją zastosowania przez rumuński organ regulacyjny przepisów krajowych, z których wynika istnienie tego monopolu.
28 Biorąc pod uwagę te okoliczności, należy stwierdzić, że pytanie drugie, w którym sąd odsyłający pyta, po pierwsze, czy operator rynku energii elektrycznej jest zobowiązany do przestrzegania zasad określonych w art. 1 lit. b) i c) rozporządzenia 2019/943, a po drugie, czy w tym względzie ma znaczenie, że pojęcie „rynków energii elektrycznej” w rozumieniu tego rozporządzenia jest zdefiniowane w art. 2 pkt 40 tego rozporządzenia poprzez odesłanie do definicji tego pojęcia zawartej w art. 2 pkt 9 dyrektywy 2019/944, jest użyteczne w odniesieniu do sporu w postępowaniu głównym, o ile rozumie się je jako dążenie do ustalenia, czy zasady te lub ta definicja stoją na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które przewiduje, że tylko jeden operator rynku energii elektrycznej w rozumieniu art. 2 pkt 7 tego rozporządzenia może zgodnie z prawem działać na tym rynku.
29 W tych okolicznościach należy uznać, że poprzez pytania pierwsze i drugie, które należy zbadać łącznie, sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy rozporządzenie 2019/943, a w szczególności art. 1 lit. b) i c), art. 2 pkt 40 oraz art. 3 tego rozporządzenia, w związku z dyrektywą 2009/72 należy interpretować w ten sposób, że stoi ono na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego, na mocy którego został utrzymany krajowy monopol prawny na usługi pośrednictwa w zakresie ofert sprzedaży i zakupu energii elektrycznej zarówno na rynkach hurtowych dnia następnego i dnia bieżącego, jak i na rynku hurtowym terminowym.
30 W tym zakresie należy zauważyć, że rozporządzenie 2019/943 ma na celu, zgodnie z art. 1 lit. a) tego rozporządzenia, określenie podstaw efektywnego osiągnięcia celów unii energetycznej, w szczególności zaś ram dotyczących klimatu i energii na rok 2030, a zgodnie z lit. b) tego artykułu, określenie podstawowych zasad dobrze funkcjonujących, zintegrowanych rynków energii elektrycznej, które umożliwiają wszystkim dostawcom zasobów i odbiorcom energii elektrycznej dostęp do rynku bez dyskryminacji, wzmacniają pozycję konsumentów, zapewniają konkurencyjność na rynku światowym, a także odpowiedź odbioru, magazynowanie energii i efektywność energetyczną oraz ułatwiają agregację rozproszonego popytu i podaży, a także umożliwiają integrację rynkową i sektorową oraz wynagradzanie oparte na zasadach rynkowych energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych.
31 W tym kontekście art. 1 lit. c) tego rozporządzenia ma na celu określenie uczciwych zasad transgranicznej wymiany energii elektrycznej, zwiększając tym samym konkurencję na rynku wewnętrznym energii elektrycznej, z uwzględnieniem specyfiki rynków krajowych i regionalnych, w tym wprowadzenie mechanizmu rekompensat z tytułu transgranicznego przepływu energii elektrycznej oraz określenie zharmonizowanych zasad dotyczących opłat za transgraniczne przesyłanie energii elektrycznej oraz alokację dostępnych zdolności przesyłowych połączeń wzajemnych między krajowymi systemami przesyłowymi.
32 We wspomnianym art. 1 lit. d) dodano, że rozporządzenie to ma na celu ułatwienie powstania dobrze funkcjonującego i przejrzystego rynku hurtowego, przyczyniającego się do wysokiego poziomu bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej, oraz zapewnienie mechanizmów harmonizacji zasad transgranicznej wymiany energii elektrycznej.
33 Co się tyczy art. 3 rozporządzenia 2019/943, to wymienia on zasady, zgodnie z którymi państwa członkowskie, organy regulacyjne, operatorzy systemów przesyłowych, operatorzy systemów dystrybucyjnych, operatorzy rynku oraz operatorzy delegowani zapewniają funkcjonowanie rynków energii elektrycznej. Wśród tych zasad w art. 3 znajdują się: zasada, zgodnie z którą ceny ustala się na podstawie popytu i podaży [lit. a)]; zasada, zgodnie z którą zasady rynkowe sprzyjają swobodnemu kształtowaniu cen i zapobiegają działaniom uniemożliwiającym kształtowanie cen na podstawie popytu i podaży [lit. b)]; zasada, zgodnie z którą stopniowo eliminuje się przeszkody w transgranicznym przepływie energii elektrycznej między obszarami rynkowymi lub państwami członkowskimi oraz w zawieraniu transgranicznych transakcji na rynkach energii elektrycznej i usług powiązanych [lit. h)]; zasada, zgodnie z którą długoterminowe instrumenty zabezpieczające muszą być przedmiotem przejrzystego obrotu na giełdach, a długoterminowe umowy na dostawy energii elektrycznej muszą być zbywalne na rynkach pozagiełdowych, z zastrzeżeniem zgodności z unijnym prawem konkurencji [lit. o)], i zasada, zgodnie z którą zasady rynkowe ułatwiają obrót produktami w całej Unii [lit. p)].
34 O ile, jak zauważył również zasadniczo rzecznik generalny w pkt 22 opinii, przepisy te nakładają między innymi na państwa członkowskie i krajowe organy regulacyjne pewne obowiązki w celu wspierania konkurencji na rynkach energii elektrycznej w rozumieniu art. 2 pkt 40 rozporządzenia 2019/943, o tyle należy jednak stwierdzić, że żaden z tych przepisów, ani też żaden inny przepis tego rozporządzenia nie przewiduje zasady dotyczącej obrotu na tych rynkach, którą można by interpretować, nawet w świetle celów realizowanych przez to rozporządzenie, jako samą w sobie stojącą na przeszkodzie utrzymaniu w państwie członkowskim krajowego monopolu prawnego na usługi pośrednictwa w zakresie ofert hurtowej sprzedaży i zakupu energii elektrycznej, takiego jak rozpatrywany w postępowaniu głównym.
35 W szczególności okoliczność, że poprzez odesłanie do art. 2 pkt 9 dyrektywy 2019/944 wskazany art. 2 pkt 40 definiuje pojęcie „rynków energii elektrycznej” jako oznaczające „rynki energii elektrycznej, w tym rynki pozagiełdowe i giełdy energii elektrycznej, rynki służące handlowi energią, zdolnościami wytwórczymi, bilansowaniem i usługami pomocniczymi w dowolnych przedziałach czasowych, w tym rynki terminowe, dnia następnego i dnia bieżącego”, a zatem odnosi się w liczbie mnogiej między innymi do „giełd energii elektrycznej”, nie pozwala na stwierdzenie, że z takiej definicji wynika zakaz utrzymania przez państwa członkowskie krajowego monopolu prawnego, takiego jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, wobec braku w tym względzie jakiegokolwiek przepisu w rozporządzeniu 2019/943.
36 Takiego zakazu nie można również wywieść z art. 10 ust. 4 i 5 tego rozporządzenia, na który BRM powołuje się przed sądem odsyłającym. Przepisy te – wpisujące się w ramy zasady ustanowionej w ust. 1 tego artykułu, zgodnie z którą nie stosuje się maksymalnego ani minimalnego limitu hurtowej ceny energii elektrycznej – ograniczają się bowiem w istocie do stwierdzenia, odpowiednio, że organy regulacyjne identyfikują politykę i środki stosowane na ich terytorium, które mogłyby pośrednio przyczyniać się do zakłócenia procesu kształtowania się cen hurtowych, lub mające na celu zapobieganie nadużywaniu pozycji dominującej, czy też nieefektywnie określone obszary rynkowe, oraz że w przypadku zidentyfikowania polityki lub środka, które mogłyby służyć do zakłócenia procesu kształtowania się cen hurtowych, właściwy organ podejmuje wszelkie odpowiednie działania, aby wyeliminować lub, gdy jest to niemożliwe, ograniczyć wpływ tej polityki lub środka na zachowania w procesie składania ofert zakupu.
37 Ponadto należy, po pierwsze, podkreślić, że samo posiadanie pozycji dominującej nie stanowi jako takie nadużycia w rozumieniu art. 102 TFUE, a po drugie, przypomnieć, że sam fakt stworzenia pozycji dominującej poprzez przyznanie praw specjalnych lub wyłącznych w rozumieniu art. 106 ust. 1 TFUE nie jest jako taki niezgodny z art. 102 TFUE (wyrok z dnia 26 października 2017 r., Balgarska energiyna borsa, C‑347/16, EU:C:2017:816, pkt 54 i przytoczone tam orzecznictwo).
38 Takie samo ustalenie jak dokonane w pkt 34 niniejszego wyroku w przedmiocie przepisów rozporządzenia 2019/943 należy przyjąć w odniesieniu do dyrektywy 2009/72, która nie prowadzi do pełnej harmonizacji rynku wewnętrznego energii elektrycznej, lecz ustanawia jedynie pewien zbiór zasad ogólnych, których państwa członkowskie muszą przestrzegać w celu urzeczywistnienia konkurencyjnego, bezpiecznego i trwałego z punktu widzenia ochrony środowiska rynku energii elektrycznej (zob. podobnie wyrok z dnia 17 września 2020 r., Hidroelectrica, C‑648/18, EU:C:2020:723, pkt 27).
39 W szczególności art. 37 ust. 1 lit. j) tej dyrektywy, który odpowiada zasadniczo art. 59 ust. 1 lit. o) dyrektywy 2019/944, na który BRM powołał się przed Trybunałem, ogranicza się w zakresie istotnym dla niniejszej sprawy do powierzenia krajowym organom regulacyjnym zadania polegającego na „monitorowani[u] poziomu i skuteczności otwarcia rynku i konkurencji na poziomie hurtowym i detalicznym, w tym również na giełdach energii elektrycznej, […] jak również wszelkich zakłóceń lub ograniczeń konkurencji”. Należy zatem stwierdzić, że z jednoznacznego brzmienia tego przepisu wynika, że w żaden sposób nie zobowiązuje on tych organów do podjęcia środków w celu położenia kresu istnieniu krajowego monopolu prawnego na usługi pośrednictwa w zakresie ofert sprzedaży i zakupu energii elektrycznej, takiego jak rozpatrywany w postępowaniu głównym.
40 W tym stanie rzeczy w celu udzielenia sądowi, który zadał Trybunałowi pytanie prejudycjalne, użytecznej odpowiedzi, Trybunał może być zmuszony do uwzględnienia norm prawa Unii, do których sąd odsyłający nie poczynił odesłania w swoim pytaniu (wyrok z dnia 17 października 2019 r., Comida paralela 12, C‑579/18, EU:C:2019:875, pkt 22 i przytoczone tam orzecznictwo).
41 Należy zatem w pierwszej kolejności w zakresie, w jakim postępowanie główne dotyczy istnienia monopolu na usługi pośrednictwa w zakresie ofert sprzedaży i zakupu energii elektrycznej na rynkach hurtowych dnia następnego i dnia bieżącego, podnieść, że art. 5 ust. 1 akapit pierwszy rozporządzenia 2015/1222 przewiduje, że jeżeli w momencie wejścia w życie tego rozporządzenia w państwie członkowskim lub w obszarze rynkowym państwa członkowskiego istnieje już krajowy monopol prawny w odniesieniu do usług obrotu energią na rynkach dnia następnego i dnia bieżącego, który wyklucza wyznaczenie więcej niż jednego NEMO, wówczas zainteresowane państwo członkowskie musi w ciągu dwóch miesięcy od daty tego wejścia w życie powiadomić o tym fakcie Komisję i może odmówić wyznaczenia więcej niż jednego NEMO na obszar rynkowy.
42 Ustęp 2 tego art. 5 wyjaśnia, że do celów tego rozporządzenia uznaje się, że krajowy monopol prawny ma miejsce wtedy, gdy prawo krajowe przewiduje wyraźnie, że nie więcej niż jeden podmiot w państwie członkowskim lub w obszarze rynkowym państwa członkowskiego może świadczyć usługi obrotu energią na rynkach dnia następnego i dnia bieżącego. Ustęp 3 wspomnianego art. 5 dodaje w szczególności, że jeżeli na podstawie sprawozdania, które zostanie sporządzone dwa lata po wejściu w życie tego rozporządzenia, Komisja uzna, że nie jest uzasadniona kontynuacja krajowych monopoli prawnych lub kontynuacja odmowy przez państwo członkowskie umożliwienia transgranicznego obrotu energią przez NEMO wyznaczone w innym państwie członkowskim, Komisja może rozważyć wprowadzenie środków prawnych lub innych stosownych środków w celu dalszego zwiększenia konkurencji i obrotu między państwami członkowskimi i w ich obrębie.
43 Z przepisów tych wynika, że jeżeli w chwili wejścia w życie rozporządzenia 2015/1222, a mianowicie, na podstawie art. 84 tego rozporządzenia, w dniu 14 sierpnia 2015 r., w państwie członkowskim istniał krajowy monopol prawny w odniesieniu do usług obrotu energią na rynkach dnia następnego i dnia bieżącego, to państwo członkowskie jest, na mocy art. 5 ust. 1 rozporządzenia 2015/1222, uprawnione do utrzymania tego monopolu na warunkach przewidzianych w tym artykule i w konsekwencji może odmówić wyznaczenia więcej niż jednego NEMO na obszar rynkowy.
44 Otóż w niniejszej sprawie jest bezsporne, że w tym dniu w Rumunii istniał taki monopol w odniesieniu do usług obrotu energią na rynkach dnia następnego i dnia bieżącego na rzecz OPCOM jako wyznaczonego operatora rynku energii elektrycznej w rozumieniu art. 2 akapit drugi pkt 23 tego rozporządzenia, a definicja tego pojęcia zawarta w tym przepisie została zresztą zasadniczo powtórzona w art. 2 pkt 8 rozporządzenia 2019/943; że Komisja została o tym poinformowana zgodnie z art. 5 ust. 1 rozporządzenia 2015/1222 i że na tym etapie nie przyjęła ona żadnych środków prawnych lub innych stosownych środków w rozumieniu art. 5 ust. 3 tego ostatniego rozporządzenia, które wymagałyby położenia mu kresu.
45 W konsekwencji należy stwierdzić, że z rozporządzenia 2019/943, a w szczególności z art. 1 lit. b) i c), art. 2 pkt 40 oraz z art. 3 tego rozporządzenia, w związku z dyrektywą 2009/72 oraz z art. 5 rozporządzenia 2015/1222 wynika, że przepisy te nie stoją na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie utrzymało krajowy monopol prawny na usługi pośrednictwa w zakresie ofert sprzedaży i zakupu energii elektrycznej na rynkach hurtowych dnia następnego i dnia bieżącego, skoro monopol ten istniał już w tym państwie członkowskim w chwili wejścia w życie rozporządzenia 2015/1222.
46 W drugiej kolejności w zakresie, w jakim postępowanie główne dotyczy istnienia monopolu na usługi pośrednictwa w zakresie ofert sprzedaży i zakupu energii elektrycznej na hurtowym rynku terminowym, należy przypomnieć, że wszystkie środki krajowe w ramach dziedziny będącej przedmiotem wyczerpującej harmonizacji na szczeblu Unii należy oceniać w świetle tych przepisów harmonizujących, a nie postanowień prawa pierwotnego (wyrok z dnia 17 września 2020 r., Hidroelectrica, C‑648/18, EU:C:2020:723, pkt 25 i przytoczone tam orzecznictwo). Jednakże, ponieważ takie usługi pośrednictwa nie są przedmiotem wyczerpującej harmonizacji na poziomie Unii, uregulowanie krajowe takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym w zakresie, w jakim dotyczy takiego monopolu na hurtowym rynku terminowym energii elektrycznej, należy co do zasady oceniać w świetle właściwych postanowień prawa pierwotnego (zob. analogicznie wyrok z dnia 12 listopada 2015 r., Visnapuu, C‑198/14, EU:C:2015:751, pkt 48).
47 W tym względzie z orzecznictwa Trybunału wynika, że przepisy krajowe, które obejmują wykonywanie działalności gospodarczej reżimem wyłączności na rzecz jednego podmiotu publicznego lub prywatnego stanowią w szczególności ograniczenie zarówno swobody przedsiębiorczości, jak i swobody świadczenia usług (wyrok z dnia 23 lutego 2016 r., Komisja/Węgry, C‑179/14, EU:C:2016:108, pkt 164 i przytoczone tam orzecznictwo), co do którego ograniczenia należałoby ocenić, czy może być ono uzasadnione nadrzędnymi względami interesu publicznego i czy w stosownym przypadku jest właściwe do tego, by zapewnić realizację celu zamierzonego w interesie ogólnym, i nie wykracza poza to, co niezbędne do osiągnięcia tego celu (zob. podobnie wyrok z dnia 23 lutego 2016 r., Komisja/Węgry, C‑179/14, EU:C:2016:108, pkt 165, 166 i przytoczone tam orzecznictwo).
48 Jednakże w odniesieniu do niniejszej sprawy należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału postanowienia traktatu FUE w dziedzinie swobody przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług nie znajdują co do zasady zastosowania do sytuacji, której wszystkie elementy ograniczają się do jednego państwa członkowskiego (zob. podobnie wyroki: z dnia 15 listopada 2016 r., Ullens de Schooten, C‑268/15, EU:C:2016:874, pkt 47 i przytoczone tam orzecznictwo; a także z dnia 18 stycznia 2022 r., Thelen Technopark Berlin, C‑261/20, EU:C:2022:33, pkt 50).
49 W pkt 50–53 wyroku z dnia 15 listopada 2016 r., Ullens de Schooten (C‑268/15, EU:C:2016:874), Trybunał przypomniał cztery sytuacje, w których dla rozstrzygnięcia sporów rozpatrywanych w postępowaniach głównych może jednak okazać się niezbędne dokonanie wykładni postanowień traktatów dotyczących swobód podstawowych, pomimo że wszystkie elementy wspomnianych sporów ograniczają się do jednego państwa członkowskiego, co skutkuje stwierdzeniem przez Trybunał dopuszczalności takich wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym (wyrok z dnia 20 września 2018 r., Fremoluc, C‑343/17, EU:C:2018:754, pkt 20).
50 Trybunał uściślił w pkt 54 wyroku z dnia 15 listopada 2016 r., Ullens de Schooten (C‑268/15, EU:C:2016:874), że w tych czterech sytuacjach nie może on – jedynie na podstawie stwierdzenia przez sąd odsyłający, iż sporne w postępowaniu głównym uregulowanie krajowe jest stosowane bez rozróżnienia do obywateli danego państwa członkowskiego oraz obywateli innych państw członkowskich – stwierdzić, że wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczący postanowień traktatu FUE gwarantujących swobody podstawowe jest z punktu widzenia owego sądu odsyłającego niezbędny dla rozstrzygnięcia zawisłego przed nim sporu. Konkretne okoliczności sprawy pozwalające na ustalenie związku pomiędzy przedmiotem lub okolicznościami sporu, którego wszystkie elementy ograniczają się do jednego państwa członkowskiego, a tymi postanowieniami muszą bowiem wynikać z postanowienia odsyłającego (zob. podobnie wyrok z dnia 20 września 2018 r., Fremoluc, C‑343/17, EU:C:2018:754, pkt 21).
51 Trybunał dodał w pkt 55 wyroku z dnia 15 listopada 2016 r., Ullens de Schooten (C‑268/15, EU:C:2016:874), że w sytuacji, w ramach której wszystkie elementy ograniczają się do jednego państwa członkowskiego, do sądu odsyłającego należy wskazanie Trybunałowi, zgodnie z art. 94 regulaminu postępowania przed Trybunałem, związku, jaki zawisły przed nim spór – mimo jego czysto wewnętrznego charakteru – wykazuje z postanowieniami prawa Unii gwarantującymi swobody podstawowe, który to związek czyni uzyskanie wykładni wnioskowanej w ramach odesłania prejudycjalnego niezbędnym dla rozstrzygnięcia owego sporu.
52 W szczególności z wymogów tych wynika, że aby stwierdzić, iż istnieje taki związek, z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym powinny wynikać konkretne okoliczności, a mianowicie nie tylko hipotetyczne, lecz pewne wskazówki umożliwiające ustalenie w sposób pewny istnienia tego związku, przy czym sąd odsyłający nie może ograniczyć się do przedstawienia Trybunałowi okoliczności, które mogłyby umożliwić niewykluczanie istnienia takiego związku, lub które, rozważane abstrakcyjnie, mogą stanowić wskazówki w tym zakresie, lecz – przeciwnie – powinien przedstawić obiektywne i spójne okoliczności umożliwiające Trybunałowi zbadanie istnienia wspomnianego związku (zob. podobnie wyrok z dnia 20 września 2018 r., Fremoluc, C‑343/17, EU:C:2018:754, pkt 28, 29 i przytoczone tam orzecznictwo).
53 Te rozważania dotyczące dopuszczalności pytań prejudycjalnych mają a fortiori zastosowanie w celu ustalenia, czy aby udzielić sądowi odsyłającemu użytecznej odpowiedzi, Trybunał może, zgodnie z orzecznictwem przypomnianym w pkt 40 niniejszego wyroku, wziąć pod uwagę normy prawa Unii, na które sąd krajowy nie powołał się w treści swojego pytania.
54 Otóż w niniejszej sprawie wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym nie zawiera żadnej wskazówki sądu odsyłającego w rozumieniu orzecznictwa przypomnianego w pkt 51 i 52 niniejszego wyroku, z której wynika, że spór w postępowaniu głównym, który toczy się między spółką prawa rumuńskiego a rumuńskim organem regulacyjnym w przedmiocie zgodności z prawem decyzji tego organu odmawiającej tej spółce, na podstawie uregulowania krajowego, udzielenia koncesji na organizację rynków energii elektrycznej i zarządzanie nimi na terytorium tego państwa członkowskiego, wykazuje – mimo tego czysto wewnętrznego charakteru – związek z postanowieniami traktatu FUE gwarantującymi swobody podstawowe oraz że sytuacja rozpatrywana w postępowaniu głównym jest jedną z czterech sytuacji, o których mowa w pkt 50–53 wyroku z dnia 15 listopada 2016 r., Ullens de Schooten (C‑268/15, EU:C:2016:874).
55 W szczególności, o ile Federaţia Europeană a Comercianţilor de Energie (europejska federacja przedsiębiorstw obrotu energią) jest interwenientem w sporze w postępowaniu głównym, o tyle postanowienie odsyłające nie zawiera żadnej informacji o tym, jaki jest jej udział w tym sporze, ani żadnej wzmianki o tym, w jakim stopniu interwencja tej federacji we wspomnianym sporze, jedynie na etapie skargi przed sądem odsyłającym, mogłaby sprawić, że spór ten wykazywałby taki związek.
56 Podobnie, mimo że – jak wynika w szczególności z mających zastosowanie ram prawnych – energia elektryczna może być przedmiotem transgranicznej wymiany, a usługi pośrednictwa rozpatrywane w postępowaniu głównym mogą co do zasady być teoretycznie świadczone przez podmioty mające siedzibę w innych państwach członkowskich, należy stwierdzić, że takie sytuacje, które nie zostały nawet zresztą uwzględnione przez sąd odsyłający, są w niniejszym przypadku, w świetle orzecznictwa przypomnianego w pkt 50–52 niniejszego wyroku, ewidentnie niewystarczające, aby umożliwić Trybunałowi w sposób pewny ustalenie, że jedna z podstawowych swobód zapisanych w traktacie FUE znajduje zastosowanie w sporze w postępowaniu głównym.
57 W konsekwencji, o ile z rozporządzenia 2019/943, a w szczególności z art. 1 lit. b) i c), art. 2 pkt 40, jak również z art. 3 tego rozporządzenia, w związku z dyrektywą 2009/72 wynika, że przepisy te nie stoją na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie utrzymało krajowy monopol prawny na usługi pośrednictwa w zakresie ofert sprzedaży i zakupu energii elektrycznej na hurtowym rynku terminowym, o tyle wykładnia ta pozostaje bez uszczerbku dla analizy w stosownym przypadku, czy utrzymanie takiego monopolu jest zgodne z prawem w świetle właściwych postanowień prawa pierwotnego Unii, w tym w stosownym przypadku tych, które dotyczą swobody przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług.
58 W świetle całości powyższych rozważań na pytania pierwsze i drugie należy odpowiedzieć, że rozporządzenie 2019/943, a w szczególności art. 1 lit. b) i c), art. 2 pkt 40, jak również art. 3 tego rozporządzenia, w związku z dyrektywą 2009/72 należy interpretować w ten sposób, że:
– nie stoi ono na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego, na mocy którego utrzymany jest krajowy monopol prawny na usługi pośrednictwa w zakresie ofert sprzedaży i zakupu energii elektrycznej na rynkach hurtowych dnia następnego i dnia bieżącego, skoro monopol ten istniał już w tym państwie członkowskim w chwili wejścia w życie rozporządzenia 2015/1222, zgodnie z art. 5 tego rozporządzenia;
– nie stoi ono na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego, na mocy którego utrzymany jest krajowy monopol prawny na usługi pośrednictwa w zakresie ofert sprzedaży i zakupu energii elektrycznej na hurtowym rynku terminowym, przy czym zgodność tego uregulowania z prawem Unii należy oceniać w świetle odpowiednich postanowień prawa pierwotnego Unii.
W przedmiocie pytania trzeciego
59 Biorąc pod uwagę odpowiedź udzieloną na dwa pierwsze pytania, z której wynika zasadniczo, że art. 5 rozporządzenia 2015/1222 pozwala, na określonych w nim warunkach, na utrzymanie krajowego monopolu prawnego na usługi pośrednictwa w zakresie ofert sprzedaży i zakupu energii elektrycznej na rynkach hurtowych dnia następnego i dnia bieżącego, pytanie trzecie należy przeformułować w ten sposób, że sąd odsyłający pyta w nim w istocie, czy art. 101 i 102 TFUE w związku z art. 4 ust. 3 TUE i art. 106 ust. 1 TFUE należy interpretować w ten sposób, że uregulowanie państwa członkowskiego przewidujące, że na poziomie tego państwa członkowskiego może zostać udzielona tylko jedna koncesja na świadczenie usług pośrednictwa w zakresie ofert sprzedaży i zakupu energii elektrycznej na terminowym rynku hurtowym, stanowi ograniczenie konkurencji w rozumieniu tych postanowień.
60 W tym względzie należy przypomnieć, że konieczność dokonania użytecznej dla sądu krajowego wykładni prawa Unii wymaga, by sąd ten określił ramy faktyczne i prawne stawianych pytań lub przynajmniej by wyjaśnił założenia faktyczne, na których pytania te są oparte. W ramach postępowania przewidzianego w art. 267 TFUE Trybunał może jedynie orzekać o wykładni aktu prawa Unii w oparciu o fakty przedstawione mu przez sąd krajowy (wyroki: z dnia 26 października 2017 r., Balgarska energiyna borsa, C‑347/16, EU:C:2017:816, pkt 56 i przytoczone tam orzecznictwo; a także z dnia 16 lipca 2020 r., Adusbef i in., C‑686/18, EU:C:2020:567, pkt 36).
61 Wspomniana potrzeba precyzji w szczególności odnosi się do sfery konkurencji, która charakteryzuje się skomplikowanymi stanami faktycznymi i prawnymi (wyroki: z dnia 26 października 2017 r., Balgarska energiyna borsa, C‑347/16, EU:C:2017:816, pkt 57 i przytoczone tam orzecznictwo; a także z dnia 3 marca 2021 r., Poste Italiane et Agenzia delle entrate –Riscossione, C‑434/19 i C‑435/19, EU:C:2021:162, pkt 77 i przytoczone tam orzecznictwo).
62 Należy również podkreślić, że informacje przedstawione w postanowieniu odsyłającym winny nie tylko pozwalać Trybunałowi na udzielenie użytecznej odpowiedzi, lecz również umożliwiać rządom państw członkowskich oraz innym zainteresowanym podmiotom przedstawienie uwag zgodnie z art. 23 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (wyrok z dnia 26 października 2017 r., Balgarska energiyna borsa, C‑347/16, EU:C:2017:816, pkt 58 i przytoczone tam orzecznictwo). Do Trybunału należy czuwanie, aby możliwość ta była zapewniona, przy uwzględnieniu faktu, że na mocy wymienionego przepisu zainteresowani są powiadamiani jedynie o postanowieniach odsyłających (wyrok z dnia 2 września 2021 r., Irish Ferries, C‑570/19, EU:C:2021:664, pkt 134 i przytoczone tam orzecznictwo).
63 Te wymogi dotyczące treści wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym zostały wyraźnie uregulowane w art. 94 regulaminu postępowania, z którym w ramach współpracy ustanowionej w art. 267 TFUE sąd odsyłający powinien być zapoznany i którego powinien skrupulatnie przestrzegać (wyrok z dnia 26 października 2017 r., Balgarska energiyna borsa, C‑347/16, EU:C:2017:816, pkt 59 i przytoczone tam orzecznictwo). Są one również przypomniane w pkt 13, 15 i 16 zaleceń Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej dla sądów krajowych dotyczących składania wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym (Dz.U. 2019, C 380, s. 1).
64 W niniejszej sprawie postanowienie odsyłające nie zawiera żadnego wyjaśnienia dotyczącego powodów, dla których sąd krajowy powziął wątpliwości w przedmiocie wykładni art. 101 i 102 TFUE w związku z art. 4 ust. 3 TUE i art. 106 ust. 1 TFUE. W szczególności sąd ten nie wyjaśnia, dlaczego postanowienia te miałyby mieć zastosowanie w postępowaniu głównym, ani w jaki sposób uregulowanie krajowe rozpatrywane w postępowaniu głównym mogłoby naruszać te postanowienia.
65 W tych okolicznościach, jako że Trybunał nie posiada informacji niezbędnych do udzielenia użytecznej odpowiedzi na pytanie trzecie, należy uznać, że jest ono niedopuszczalne.
W przedmiocie kosztów
66 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniach głównych, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (piąta izba) orzeka, co następuje:
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/943 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie rynku wewnętrznego energii elektrycznej, w szczególności art. 1 lit. b) i c), art. 2 pkt 40, jak również art. 3 tego rozporządzenia, w związku z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotyczącą wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylającą dyrektywę 2003/54/WE
należy interpretować w ten sposób, że:
– nie stoi ono na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego, na mocy którego utrzymany jest krajowy monopol prawny na usługi pośrednictwa w zakresie ofert sprzedaży i zakupu energii elektrycznej na rynkach hurtowych dnia następnego i dnia bieżącego, skoro monopol ten istniał już w tym państwie członkowskim w chwili wejścia w życie rozporządzenia Komisji (UE) 2015/1222 z dnia 24 lipca 2015 r. ustanawiającego wytyczne dotyczące alokacji zdolności przesyłowej i zarządzania ograniczeniami przesyłowymi, zgodnie z art. 5 tego rozporządzenia;
– nie stoi ono na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego, na mocy którego utrzymany jest krajowy monopol prawny na usługi pośrednictwa w zakresie ofert sprzedaży i zakupu energii elektrycznej na hurtowym rynku terminowym, przy czym zgodność tego uregulowania z prawem Unii należy oceniać w świetle odpowiednich postanowień prawa pierwotnego Unii.
Podpisy