KONKLUŻJONIJIET TAL-AVUKAT ĠENERALI
SZPUNAR
ippreżentati fis-16 ta’ Ġunju 2016 (1)
Kawża C‑174/15
Vereniging Openbare Bibliotheken
vs
Stichting Leenrecht
[talba għal deċiżjoni preliminari mressqa mir-Rechtbank Den Haag (qorti ta’ Den Haag, il-Pajjiżi l-Baxxi)]
“Drittijiet tal-awtur u drittijiet relatati – Dritt ta’ kiri u ta’ self ta’ xogħlijiet protetti – Direttiva 2001/29/KE – Direttiva 2006/115/KE – Kotba diġitali – Libreriji pubbliċi”
Introduzzjoni
1. Il-librerija hija kreazzjoni antika ħafna tal-Umanità. Hija tippreċedi b’diversi sekli l-invenzjoni tal-karta u l-ħolqien tal-ktieb kif nafuh illum. Hija kienet kapaċi tadatta ruħha għal u anki tibbenefika mill-invenzjoni, fis-seklu XV, tal-istampar, u kien għaliha li d-drittijiet tal-awtur, li nħolqu fis-seklu XVIII, kellhom jadattaw ruħhom. Bħalissa qed nassistu għal rivoluzzjoni ġdida: dik diġitali. Il-librerija ser tibqa’ teżisti f’dan it-tibdil ġdid fl-ambjent tagħha? Mingħajr ma nesaġera l-importanza ta’ din il-kawża, hija mingħajr dubju tikkostitwixxi opportunità reali sabiex tingħata għajnuna lil-libreriji mhux biss sabiex jibqgħu jeżistu, iżda sabiex jieħdu impetus ġdid.
2. Fil-fatt, huwa magħruf sew li t-teknoloġija diġitali u l-ħolqien tal-internet bidlu radikalment diversi oqsma ta’ attività, fosthom dak tal-kreazzjoni, b’mod partikolari tal-letteratura. Il-ħolqien tal-kotba diġitali bidel b’mod qawwi kemm is-settur tal-pubblikazzjoni kif ukoll id-drawwiet tal-qarrejja, u dan jikkostitwixxi biss il-bidu tal-proċess. Għalhekk, minkejja li l-ktieb diġitali probabbilment qatt ma huwa ser jissostitwixxi l-ktieb stampat, xorta jibqa’ l-fatt li, għal ċerti kategoriji ta’ kotba u f’ċerti swieq, il-volum tal-bejgħ ta’ kotba diġitali huwa ugwali għal, u anki jaqbeż, dak tal-kotba stampati, u li ċerti kotba huma ppubblikati biss f’forma diġitali (2). Bl-istess mod, ċerti qarrejja, li huma dejjem iktar numerużi, qed jabbandunaw il-kotba stampati sabiex jaqilbu għal apparati elettroniċi għall-qari, u anki, għall-iżgħar fosthom, qatt ma kisbu d-drawwa tal-ktieb stampat.
3. Jekk il-libreriji ma jadattawx għal dawn l-iżviluppi, huma jirriskjaw li jiġu mwarrba u li jitilfu l-kapaċità tagħhom li jaqdu l-irwol ta’ tixrid tal-kultura li ilhom iwettqu għal millenji sħaħ. L-implementazzjoni ta’ qafas regolamentari xieraq għall-modernizzazzjoni tal-funzjonament tal-libreriji kienet, għal ċertu żmien, is-suġġett ta’ dibattitu intensiv, kemm fost il-partijiet kkonċernati kif ukoll fid-duttrina (3). Il-kwistjoni dwar jekk – u fuq liema bażi legali – il-libreriji għandhomx id-dritt li jselfu kotba diġitali hija fil-qalba ta’ dan id-dibattitu. Din il-kawża tippermetti lill-Qorti tal‑Ġustizzja tagħtiha risposta ġudizzjarja.
Il-kuntest ġuridiku
Id-dritt tal-Unjoni
Id-Direttiva 2001/29/KE
4. L-Artikolu 1(2)(b) tad-Direttiva 2001/29/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill, tat-22 ta’ Mejju 2001, dwar l-armonizzazzjoni ta’ ċerti aspetti ta’ drittijiet tal-awtur u drittijiet relatati fis-soċjetà tal‑informazzjoni (4), intitolat “Kamp ta’ applikazzjoni”, jipprovdi li:
“Ħlief għall-każi msemmija fl-Artikolu 11, din id-Direttiva għandha tkun bla ħsara u m’għandha bl-ebda mod taffettwa d-disposizzjonijiet eżistenti tal-Komunità dwar:
[…]
(b) id-dritt ta’ kiri, id-dritt ta’ self u ċerti drittijiet relatati mad-drittijiet ta’ l-awtur fil-qasam tal-proprjetà intellettwali”.
5. L-Artikolu 2(a) ta’ din id-direttiva, intitolat “Dritt ta’ riproduzzjoni”, jipprovdi li:
“L-Istati Membri għandhom jipprovdu għad-dritt esklussiv li jawtorizza jew jipprojbixxi riproduzzjoni diretta jew indiretta, temporanja jew permanenti b’kull mezz u f’kull forma, kollha jew parti:
(a) għall-awturi, tax-xogħlijiet tagħhom”.
6. L-Artikolu 3(1) tal-imsemmija direttiva, intitolat “Id-dritt ta’ komunikazzjoni lill-pubbliku ta’ xogħolijiet u d-dritt li jagħmlu disponibbli għall-pubbliku suġġett [materjal protett] ieħor”, jipprovdi li:
“L-Istati Membri għandhom jipprovdu lill-awturi bid-dritt esklussiv li jawtorizzaw jew jipprojbixxu kull komunikazzjoni lill-pubbliku tax‑xogħolijiet tagħhom, bil-fili jew mezzi mingħajr fili, inklużi li jagħmlu disponibbli lill-pubbliku x-xogħolijiet tagħhom b’mod li membri tal-pubbliku jistgħu jkollhom aċċess għalihom minn post u f’ħin magħżul individwalment minnhom”.
7. L-Artikolu 4 tad-Direttiva 2001/29, intitolat “Dritt ta’ distribuzzjoni”, jipprovdi s-segwenti:
“1. L-Istati Membri għandhom jipprovdu lill-awturi, rigward l-oriġinal tax-xogħolijiet tagħhom jew tal-kopji tagħhom, id-dritt esklussiv li jawtorizzaw jew jipprojbixxu kull forma ta’ distribuzzjoni lill-pubbliku b’bejgħ jew mod ieħor.
2. Id-dritt ta’ distribuzzjoni m’għandux jiġi eżawrit fil-Komunità rigward l-oriġinal jew kopji tax-xogħol, bla ħsara fejn l-ewwel bejgħ jew trasferiment ieħor ta’ sidien fil-Komunità ta’ dak l-oġġett isir mid‑detentur jew bil-kunsens tiegħu”.
8. Fl-aħħar nett l-Artikolu 5(1) u (2)(ċ) ta’ din id-direttiva, intitolat “Eċċezzjonijiet u limitazzjonijiet”, jipprovdi li:
“1. Atti temporanji ta’ riproduzzjoni msemmija fl-Artikolu 2, li huma temporanji jew inċidentali, li huma parti integrali u essenzjali tal‑proċess teknoloġiku u li l-iskop uniku tagħhom huwa li jkunu jistgħu jsiru:
[…]
(b) użu legali
ta’ xogħol jew suġġett [materjal protett] ieħor li għandu jsir, u li ma jkollhom ebda sinifikat ekonomiku indipendenti, għandhom ikunu eżenti mid-dritt ta’ riproduzzjoni provdut fl-Artikolu 2.
2. L-Istati Membri jistgħu jipprovdu l-eċċezzjonijiet u l‑limitazzjonijiet għad-dritt ta’ riproduzzjoni provdut fl-Artikolu 2 fil‑każi li ġejjin:
[…]
(ċ) rigward l-atti speċifiċi ta’ riproduzzjoni magħmula minn libreriji, stabbilimenti edukattivi jew mużewijiet jew arkivji li għandhom aċċess mill-pubbliku, li mhumiex għal vantaġġ ekonomiku jew kummerċjali dirett jew indirett”.
Id-Direttiva 2006/115/KE
9. L-Artikolu 1 tad-Direttiva 2006/115/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill, tat-12 ta’ Diċembru 2006 dwar dritt ta’ kiri u dritt ta’ self u dwar ċerti drittijiet relatati mad-drittijiet tal-awtur fil-qasam tal‑proprjetà intellettwali (5), intitolat “L-għan ta’ l-armonizzazzjoni”, jipprovdi li:
“1. Skond id-disposizzjonijiet ta’ dan il-Kapitolu [Kapitolu 1, intitolat “Dritt ta’ kiri u self”], l-Istati Membri għandhom jipprovdu, bla ħsara għall‑Artikolu 6, id-dritt ta’ l-għoti ta’ awtorizzazzjoni jew ta’ projbizzjoni tal-kiri jew tas-self ta’ oriġinali u kopji ta’ xogħlijiet bid-drittijiet ta’ l-awtur, u ta’ materja oħra [materjal ieħor] kif stipulat fl-Artikolu 3(1).
2. Id-drittijiet msemmija fil-paragrafu 1 m’għandhomx ikunu eżawriti b’ebda bejgħ jew att ieħor ta’ distribuzzjoni ta’ oriġinali u kopji ta’ xogħlijiet bid-drittijiet ta’ l-awtur u ta’ materja oħra kif stipulat fl‑Artikolu 3(1)”.
10. L-Artikolu 2(1)(b) ta’ din id-direttiva, intitolat “Definizzjonijiet”, jipprovdi li:
“Għall-finijiet ta’ din id-Direttiva għandhom japplikaw id‑definizzjonijiet li ġejjin:
[…]
(b) ‘self’ tfisser li tagħmel disponibbli għall-użu, għal perjodu limitat ta’ żmien u mhux għal vantaġġ ekonomiku jew kummerċjali dirett jew indirett, meta dan isir permezz ta’ stabbilimenti li jkunu aċċessibbli għall-pubbliku”.
11. Skont l-Artikolu 3(1)(a) ta’ din l-istess direttiva, intitolat “Id‑detenturi tad-drittijiet u l-materja [s-suġġett] tad-dritt tal-kiri u self”:
“Id-dritt esklussiv ta’ l-għoti ta’ awtorizzazzjoni jew ta’ projbizzjoni tal‑kiri jew tas-self għandu jkun ta’ dawn li ġejjin:
(a) l-awtur fir-rigward ta’ l-oriġinal u tal-kopji tax-xogħol tiegħu”.
12. Fl-aħħar nett, l-Artikolu 6(1) u (3) ta’ din l-istess direttiva, intitolat “Deroga mid-dritt esklussiv ta’ self lill-pubbliku”, jipprovdi li:
“1. L-Istati Membri jistgħu jidderogaw mid-dritt esklussiv previst fl‑Artikolu1 dwar is-self lill-pubbliku, sakemm ta’ l-anqas l-awturi jiksbu ħlas għal dan is-self. L-Istati Membri għandhom ikunu ħielsa li jistabbilixxu dan il-ħlas waqt li jikkunsidraw l-għanijiet ta’ promozzjoni kulturali tagħhom.
[…]
3. L-Istati Membri jistgħu jeżentaw ċerti kategoriji ta’ stabbilimenti mill-pagament tal-ħlas imsemmi fil-paragrafi 1 u 2”.
Id-dritt Olandiż
13. Il-liġi dwar id-dritt tal-awtur (Auteurswet) tistabbilixxi d-dritt ta’ self fl-Artikolu 12(1)(3) u fl-Artikolu 12(3). Id-deroga għal self pubbliku hija stabbilita fl-Artikolu 15c(1) ta’ din il-liġi.
Il-fatti fil-kawża prinċipali, il-proċedura u d-domandi preliminari
14. Id-diskussjoni dwar is-self ta’ kotba diġitali mil-libreriji hija għaddejja f’diversi Stati Membri, inkluż fil-Pajjiżi l-Baxxi. Wara rapport ippreparat fuq talba tal-ministeru tal-informazzjoni, tal-kultura u tax-xjenzi, ġie konkluż li s-self ta’ kotba diġitali ma jaqax taħt id-dritt esklużiv ta’ self fis-sens tad-dispożizzjonijiet li jittrasponu d-Direttiva 2006/115 fid-dritt Olandiż. Konsegwentement, is-self ta’ kotba diġitali mil-libreriji pubbliċi ma jistax jibbenefika mid-deroga prevista fl-Artikolu 6(1) ta’ din id-direttiva, trasposta wkoll fid-dritt Olandiż. Abbozz ta’ liġi dwar il-libreriji, ibbażat fuq din il-premessa, ġie żviluppat mill-Gvern.
15. Madankollu, Vereniging Openbare Bibliotheken, assoċjazzjoni li tiġbor il-libreriji pubbliċi kollha tal-Pajjiżi l-Baxxi (iktar ’il quddiem “VOB”), rikorrenti fil-kawża prinċipali, ma taqbilx ma’ din il-pożizzjoni. Persważa li d-dispożizzjonijiet rilevanti tad-dritt Olandiż għandhom japplikaw ukoll għas-self diġitali, hija fetħet kawża kontra Stichting Leenrecht, fondazzjoni responsabbli mill-ġbir tar-remunerazzjoni dovuta lill-awturi skont id-deroga ta’ self pubbliku, konvenuta fil-kawża prinċipali, quddiem il-qorti tar-rinviju sabiex tikseb sentenza dikjaratorja li essenzjalment tiddeċiedi: l-ewwel nett, li s-self ta’ kotba diġitali jaqa’ taħt id-dritt ta’ self, it-tieni nett, li t-tqegħid għad-dispożizzjoni tal-kotba diġitali għal żmien illimitat jikkostitwixxi bejgħ fis-sens tad-dispożizzjonijiet li jirregolaw id-dritt ta’ distribuzzjoni u, it-tielet nett, li s-self ta’ kotba diġitali mil-libreriji pubbliċi inkambju għal remunerazzjoni ekwa lill-awturi ma jikkostitwixxix ksur tad-drittijiet tal-awtur.
16. VOB żżid li r-rikors tagħha jirrigwarda s-self skont il-mudell li l‑qorti tar-rinviju tikklassifika bħala “one copy one user”. F’dan il-mudell, il-ktieb diġitali li jkollha l-librerija jitniżżel mill-utent għat-tul tas-self, li matulu ma jkunx aċċessibbli għall-utenti l-oħra tal-librerija. Fl-iskadenza ta’ dan il-perijodu, il-ktieb awtomatikament ma jkunx jista’ jintuża iktar mill-utent ikkonċernat u jkun jista’ sussegwentement jissellef minn utent ieħor. Barra minn hekk, VOB iddikjarat li hija tixtieq tillimita l-portata tar-rikors tagħha għal “rumanzi, ġabriet ta’ stejjer, bijografiji, kotba tal-ivvjaġġar, kotba għat-tfal u letteratura għaż-żgħażagħ”.
17. L-intervenjenti fil-kawża prinċipali huma Stichting Lira, organizzazzjoni għall-amministrazzjoni kollettiva tad-drittijiet li tirrappreżenta lill-awturi ta’ xogħlijiet letterarji (iktar ’il quddiem “Lira”) u Stichting Pictoright, organizzazzjoni għall-amministrazzjoni kollettiva tad-drittijiet li tirrapreżenta l-awturi ta’ xogħlijiet ta’ arti figurattiva (iktar ’il quddiem “Pictoright”), it-tnejn insostenn tat-talbiet ta’ VOB, kif ukoll il-Vereniging Nederlands Uitgeversverbond, assoċjazzjoni tal-edituri (iktar ’il quddiem “NUV”) li ssostni l‑pożizzjoni kuntrarja.
18. Peress li tqis li t-tweġiba għat-talbiet ta’ VOB tiddependi mill-interpretazzjoni tad-dispożizzjonijiet tad-dritt tal-Unjoni, ir-Rechtbank Den Haag (qorti ta’ Den Haag, il-Pajjiżi l-Baxxi) għamlet lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domandi preliminari li ġejjin:
“1) L-Artikoli 1(1), 2(1)(b) u 6(1) tad-Direttiva 2006/115 għandhom jiġu interpretati fis-sens li l-kunċett ta’ ‘self’ fis-sens ta’ dawn id‑dispożizzjonijiet ikopri wkoll id-disponibbiltà għall-użu ta’ rumanzi, ġabriet ta’ stejjer, bijografiji, kotba tal-ivvjaġġar, kotba għat-tfal u letteratura għaż-żgħażagħ li huma protetti mid-drittijiet tal-awtur, mhux għal vantaġġ ekonomiku jew kummerċjali dirett jew indirett u li tkun twettqet minn stabbiliment li jkun aċċessibbli għall-pubbliku
– billi jqiegħed kopja f’forma diġitali (riproduzzjoni A) fis-server tal-istabbiliment, u billi jagħti possibbiltà lill-utent li jirriproduċi din il-kopja billi jniżżilha fil-kompjuter tiegħu (riproduzzjoni B),
– meta l-kopja magħmula mill-utent matul it-tniżżil (riproduzzjoni B) ma hijiex iktar utilizzabbli wara li jiskadi perijodu limitat, u
– meta utenti oħra ma jistgħux iniżżlu l-kopja (riproduzzjoni A) fil-kompjuter tagħhom matul dan il-perijodu?
2) F’każ ta’ risposta affermattiva għad-domanda 1, l-Artikolu 6 tad‑Direttiva 2006/115 u/jew dispożizzjoni oħra tad-dritt tal-Unjoni jipprekludu lill-Istati Membri milli jissuġġettaw l-applikazzjoni tal‑limitazzjoni tad-dritt ta’ self imsemmi fl-Artikolu 6 tad‑Direttiva 2006/115 għall-kundizzjoni li l-kopja tax-xogħol li tkun saret disponibbli mill-istabbiliment (riproduzzjoni A) kienet tqiegħdet fiċ-ċirkulazzjoni permezz tal-ewwel bejgħ ta’ din il-kopja jew permezz tal-ewwel trasferiment ieħor ta’ proprjetà fl-Unjoni [Ewropea] mid-detentur jew bil-kunsens tiegħu fis-sens tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2001/29?
3) F’każ ta’ risposta negattiva għad-domanda 2, l-Artikolu 6 tad‑Direttiva 2006/115 jistabbilixxi rekwiżiti oħra dwar l-oriġini tal‑kopja li l-istabbiliment għamel disponibbli (riproduzzjoni A), pereżempju r-rekwiżit li din il-kopja tkun inkisbet minn sors legali?
4) F’każ ta’ risposta affermattiva għad-domanda 2, l-Artikolu 4(2) tad‑Direttiva 2001/29 għandu jiġi interpretat fis-sens li l-ewwel bejgħ ta’ oġġett jew l-ewwel trasferiment ieħor ta’ proprjetà fis-sens ta’ din id-dispożizzjoni jippermetti disponibbiltà għall-użu, minn distanza, għal perijodu mingħajr limitu ta’ kopja diġitali permezz ta’ tniżżil online ta’ rumanzi, ġabriet ta’ stejjer, bijografiji, kotba tal-ivvjaġġar, kotba għat-tfal u letteratura għaż-żgħażagħ li huma protetti mid-drittijiet tal-awtur?”
19. It-talba għal deċiżjoni preliminari waslet fil-Qorti tal-Ġustizzja fis-17 ta’ April 2015. Osservazzjonijiet bil-miktub ġew ippreżentati minn VOB, NUV, Lira u Pictoright, mill-Gvern Ġermaniż, Grieg, Franċiż, Taljan, Latvjan, Portugiż u tar-Renju Unit kif ukoll mill‑Kummissjoni Ewropea. Fis-seduta li saret fid-9 ta’ Marzu 2016 kienu rrappreżentati VOB, NUV, Lira u Pictoright, il-Gvern Ċek, Grieg u Franċiż kif ukoll il-Kummissjoni.
Analiżi
20. Il-qorti tar-rinviju tagħmel erba’ domandi preliminari. L-ewwel waħda għandha importanza kbira, għaliex tirrigwarda l-punt dwar jekk is-self ta’ kotba diġitali jistax jaqa’ taħt id-Direttiva 2006/115. Fil-każ ta’ risposta negattiva għal din l-ewwel domanda, l-oħrajn jitilfu r-rilevanza tagħhom. Għalhekk, ser nikkonċentra l-analiżi tiegħi fuq l-ewwel domanda. It-tieni, it-tielet u r-raba’ domandi jirrigwardaw il-kundizzjonijiet li l‑kotba diġitali għandhom jissodisfaw sabiex eventwalment ikunu jistgħu jissellfu fil-kuntest tad-deroga ta’ self pubbliku. Ser nittrattahom flimkien u fil-qasir.
Fuq l-ewwel domanda preliminari
Osservazzjonijiet preliminari
21. Permezz tal-ewwel domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi, essenzjalment, jekk l-Artikolu 1(1) tad-Direttiva 2006/115, moqri flimkien mal-Artikolu 2(1)(b) ta’ din id-direttiva, għandux jiġi interpretat fis-sens li t-tqegħid għad-dispożizzjoni tal-pubbliku, għal żmien limitat, ta’ kotba diġitali minn libreriji pubbliċi jaqa’ taħt id-dritt ta’ self stabbilit minn dan l-artikolu.
22. Skont is-suġġett tal-kawża prinċipali ddefinit mir-rikors ippreżentat minn VOB, il-qorti tar-rinviju tillimita d-domanda tagħha għal “rumanzi, ġabriet ta’ stejjer, bijografiji, kotba tal-ivvjaġġar, kotba għat‑tfal u letteratura għaż-żgħażagħ”. Madankollu, għalkemm nista’ naċċetta li l-problema li għandna quddiemna f’din il-kawża tiġi limitata, fost il‑kategoriji differenti ta’ materjal protett mid-dritt ta’ self, għall-kotba diġitali biss (6), jidhirli li ser ikun diffiċli li din tiġi limitata bl-istess mod bħal ma tagħmel il-qorti tar-rinviju. Fil-fatt, il-kategorija ta’ xogħlijiet letterarji li din tal-aħħar tidentifika ma hija, fl-opinjoni tiegħi, ibbażata fuq ebda kriterju oġġettiv li jippermetti l-ġustifikazzjoni li jingħatalhom trattament legali differenti. Is-soluzzjoni mogħtija mill-Qorti tal‑Ġustizzja fir-risposta għall-ewwel domanda preliminari għandha għalhekk tapplika mingħajr distinzjoni għax-xogħlijiet li jappartjenu għall-ġeneri kollha tal-letteratura eżistenti taħt il-forma ta’ ktieb diġitali.
23. Fl-opinjoni tiegħi, huwa indispensabbli li l-interpretazzjoni tad‑Direttiva 2006/115 tirrispondi għall-bżonnijiet tas-soċjetà moderna, billi tirrikonċilja l-interessi differenti inkwistjoni. Fl-istess waqt, din l‑interpretazzjoni għandha tkun konformi mal-obbligi internazzjonali tal-Unjoni Ewropea u taqa’ fil-loġika tal-atti tad-dritt tal-Unjoni l-oħra fil-qasam tad-drittijiet tal-awtur. Hawn taħt ser nindirizza dawn il-problemi differenti.
Fuq il-bażi assjoloġika li tirregola interpretazzjoni tad‑Direttiva 2006/115 fid-dawl tal-kwistjonijiet kurrenti
24. Id-Direttiva 2006/115 ma hijiex att normattiv ġdid. Fil-fatt hija kodifikazzjoni tad-Direttiva tal-Kunsill 92/100/KEE, tad-19 ta’ Novembru 1992, dwar dritt ta’ kiri u dritt ta’ self u dwar ċerti drittijiet relatati mad-drittijiet tal-awtur fil-qasam tal-proprjetà intellettwali (7), li hija waħda mill-ewwel żewġ atti tad-dritt sekondarju fil-qasam tad-drittijiet tal‑awtur (8). Għal dak li jirrigwarda d-dritt ta’ self, din id-direttiva qatt ma kienet is-suġġett ta’ emenda sostantiva, la meta ġiet ifformulata mill-ġdid mid‑Direttiva 2006/115 u lanqas qabel. Id-dispożizzjonijiet fuq id-dritt ta’ self fis-seħħ huma għalhekk essenzjalment dawk li ġew adottati fl‑1992.
25. Fl-opinjoni tiegħi ma jistax jinċaħad li, f’dik l-epoka, il‑leġiżlatur tal-Unjoni ma kienx ippreveda li jinkludi s-self ta’ kotba diġitali fil-kunċett ta’ self tad-Direttiva 92/100, u dan peress li t-teknoloġija tal‑kotba diġitali użati kummerċjalment f’dak iż-żmien kienet għadha fil-bidu tagħha. Barra minn hekk, meta il-Kummissjoni, fl-espożizzjoni tal-motivi ta’ din id-direttiva, eskludiet espressament li din tal-aħħar tkun tista’ tapplika għat-tqegħid għad-dispożizzjoni tal-pubbliku ta’ xogħlijiet illi jitniżżlu, hija kienet qed tirreferi biss għall-fonogrammi u għall-vidjogrammi (9). Il-kwistjoni tat-tniżżil ta’ kotba lanqas ma ssemmiet hawnhekk.
26. Dan ifisser li d-dispożizzjonijiet tad-Direttiva 2006/115 għandhom jibqgħu jiġu interpretati llum b’mod li jeskludi s-self tal‑kotba diġitali mill-kunċett ta’ self fis-sens ta’ din id-direttiva? Jiena naħseb li le, u dan għal tliet serje ta’ raġunijiet.
27. L-ewwel nett, fl-opinjoni tiegħi huwa indispensabbli li l-atti ġuridiċi jingħataw interpretazzjoni li tieħu inkunsiderazzjoni l-iżvilupp tat‑teknoloġija, tas-suq u tal-aġir, u li dawn l-atti ma jibqgħux fil‑passat permezz ta’ interpretazzjoni riġida wisq (10).
28. Tali interpretazzjoni, li tista’ tiġi kklassifikata bħala “dinamika” jew “evoluttiva”, hija fl-opinjoni tiegħi neċessarja, b’mod partikolari fl-oqsma affetwati b’mod qawwi mill-progress teknoloġiku, bħal ma huwa l-każ tad-drittijiet tal-awtur. Fil-fatt, dan il-progress illum huwa tant mgħaġġel li jaqbeż faċilment il-proċess leġiżlattiv, u għalhekk ħafna drabi jirrendi inutili t-tentattivi li jiġu adattati dispożizzjonijiet tad-dritt b’dan il-mezz, fejn l-atti jsiru obsoleti fil‑mument stess tal-adozzjoni tagħhom jew ftit wara. Id‑Direttiva 2006/115 stess turi perfettament dan il-fenomenu. Id‑dispożizzjonijiet tagħha li jirrigwardaw il-kiri, intiżi sabiex jirregolaw is-suq tal-kiri tal-casettes, CD u DVD, illum huma obsoleti, għaliex il-kiri ta’ fonogrammi u vidjogrammi, fi kwalunkwe każ għal dak li jirrigwarda s-suq Ewropew, prattikament sparixxa minħabba t-tqegħid għad-dispożizzjoni online (11). Dan l-anakroniżmu tar-regoli tad-dritt meta mqabbel mar‑realtà huwa ħafna drabi sors ta’ problemi ta’ interpretazzjoni, ta’ inċertezza u ta’ lakuni ġuridiċi. F’tali każijiet, hija biss interpretazzjoni ġudizzjarja adattata li tista’ tiżgura l-effikaċità tal-leġiżlazzjoni inkwistjoni fid-dawl tal-iżvilupp teknoloġiku u ekonomiku mgħaġġel f’dan is-settur.
29. Tali approċċ jidher li huwa konformi wkoll mal-intenzjonijiet tal‑leġiżlatur meta adotta testi tad-dritt tal-Unjoni fil-qasam tad-drittijiet tal‑awtur. Fil-fatt, il-premessa 4 tad-Direttiva 2006/115 tistabbilixxi li “[i]l-protezzjoni tad-drittijiet ta’ l-awtur […] għandha tadatta għal żviluppi ekonomiċi ġodda […]”. L-istess intenzjoni ta’ adattament għar‑realtà teknoloġika u ekonomika ġdida tirriżulta mill-premessi 2, 5 u 8 tad-Direttiva 2001/29, li tibqa’ l-att prinċipali tad-dritt tal-Unjoni fil‑qasam tad-drittijiet tal-awtur. Issa, kif għandu jiġi żgurat dan l‑adattament u dan l-“aġġornament” tad-dispożizzjonijiet leġiżlattivi jekk mhux billi jingħataw interpretazzjoni xierqa?
30. Is-self ta’ kotba diġitali huwa ekwivalenti modern tas-self ta’ kotba stampati. Jiena ma naqbilx mal-argument imqajjem fil-kuntest ta’ din il-kawża li hemm differenza fundamentali bejn il-ktieb diġitali u l‑ktieb tradizzjonali, jew bejn is-self ta’ ktieb diġitali u dak ta’ ktieb stampat. Huwa ċar li l-ktieb diġitali huwa f’forma differenti, li tista’ tkun iktar komda f’ċerti sitwazzjonijiet (iżda mhux f’oħrajn) u li tippermetti ċerti funzjonijiet, bħat-tfittxija ta’ kliem u ta’ traduzzjonijiet, li ktieb stampat ma għandux. Dawn il-karatteristiċi huma madankollu sekondarji u l-importanza tagħhom tiddependi mill‑preferenzi suġġettivi ta’ kull utent. L-istess japplika għall-argument li l-vantaġġ fundamentali jinsab fil-fatt li s-self diġitali ma jeħtieġx li l‑utent imur il-librerija, għaliex iseħħ minn distanza. Wieħed jista’ jargumenta wkoll li ċerti persuni jippreferu jmorru l-librerija sabiex jibbenefikaw minn relazzjoni umana.
31. Madankollu, dak li fl-opinjoni tiegħi huwa deċiżiv, huwa l‑element oġġettiv: billi jissellef ktieb, tradizzjonali jew diġitali, mil‑librerija, l-utent irid jaqra l-kontenut ta’ dak il-ktieb, mingħajr ma jżomm kopja d-dar tiegħu. Issa, minn din il-perspettiva, il‑ktieb stampat u l-ktieb diġitali ma humiex differenti essenzjalment, u bl-istess mod il-modalitajiet ta’ self tagħhom.
32. L-interpretazzjoni tad-Direttiva 2006/115 għandha għalhekk tieħu inkunsiderazzjoni din ir-realtà, billi tallinja l-qafas legali tas-self ta’ kotba diġitali ma’ dak tas-self ta’ kotba tradizzjonali.
33. It-tieni nett, l-għan prinċipali tad-dritt tal-awtur huwa l‑protezzjoni tal-interessi tal-awturi. Issa, ma hijiex kumbinazzjoni li, fil‑kawża prinċipali, l-organizzazzjonijiet li jirrappreżentaw l‑interessi tal-awturi, jiġifieri Lira u Pictoright, intervjenew insostenn tat-talbiet ta’ VOB. Dan il-fatt jista’ jidher paradossali, iżda huwa konsegwenza tal-loġika tas-suq li attwalment tipprevali fil-qasam tas-self ta’ kotba diġitali.
34. Fil-fatt, tali suq jeżisti u l-libreriji effettivament iselfu kotba fil‑forma diġitali. Madankollu, peress li din il-forma ta’ self ma hijiex ikkunsidrata koperta mill-kunċett ta’ self fis-sens tad‑Direttiva 2006/115, hija lanqas ma tista’ tibbenefika mid-deroga għas-self pubbliku prevista fl-Artikolu 6(1) ta’ din id-direttiva. Is-self ta’ kotba diġitali huwa għalhekk organizzat permezz ta’ kuntratti ta’ liċenzja konklużi bejn il-libreriji u l-edituri. Dawn tal-aħħar iqiegħdu għad-dispożizzjoni tal-libreriji, għal prezz speċjalment innegozjat għal dan il-għan, il-kotba diġitali li dawn il-libreriji mbagħad għandhom id‑dritt iselfu lill-utenti. Skont id-dikjarazzjonijiet ta’ Lira u Pictoright, dawn ir-relazzjonijiet kuntrattwali jibbenefikaw prinċipalment lill‑edituri jew lill-intermedjarji l-oħra tal-kummerċ ta’ kotba diġitali, mingħajr ma l-awturi jirċievu ħlas xieraq.
35. Għall-kuntrarju, jekk is-self diġitali jitqies li jaqa’ taħt id-Direttiva 2006/115, u għalhekk taħt id-deroga prevista fl-Artikolu 6(1) tagħha, l-awturi jirċievu fid-dawl ta’ dan remunerazzjoni, skont ir-rekwiżit li jinsab f’din id-dispożizzjoni, li tiżdied ma dik li tiġi mill-bejgħ ta’ kotba u li tkun indipendenti minn kuntratti konklużi mal-edituri.
36. Interpretazzjoni tad-Direttiva 2006/115 fis-sens li s-self diġitali jaqa’ taħt il-kunċett ta’ “self”, mhux biss ma tkunx ta’ preġudizzju għall‑interessi tal-awturi iżda, għall-kuntrarju, tippermetti l-aħjar protezzjoni għall-interessi tagħhom meta mqabbla mas-sitwazzjoni attwali, irregolata mil-liġijiet tas-suq biss.
37. Fl-aħħar u t-tielet nett, il-kunsiderazzjonijiet li jwassluni sabiex niddeċiedi favur interpretazzjoni tad-Direttiva 2006/115 li tieħdu inkunsiderazzjoni l-iżvilupp teknoloġiku huma dawk li jiena qajjimt fil‑parti introduttiva ta’ dawn il-konklużjonijiet. Il-libreriji sa minn dejjem selfu kotba mingħajr ma kellhom jitolbu l-awtorizzazzjoni. Uħud minnhom lanqas kellhom għaliex jixtru l-kopja tagħhom, għaliex jibbenefikaw mid-depożitu legali. Dan huwa spjegat mill-fatt li l-ktieb ma huwiex ikkunsidrat bħala merkanzija ordinarja u li l-ħolqien letterarju ma huwiex attività ekonomika sempliċi. L-importanza li jirrapreżentaw il-kotba għall-konservazzjoni ta’ u għall-aċċess għall-kultura u għall‑għarfien xjentifiku dejjem ipprevala fuq il-kunsiderazzjonijiet ta’ natura purament ekonomika.
38. Bħalissa, fl-epoka diġitali, il-libreriji għandhom ikunu jistgħu jkomplu jgawdu l-istess rwol ta’ konservazzjoni u ta’ tixrid tal‑kultura li kienu jwettqu fl-epoka fejn il-ktieb kien jeżisti biss fil‑forma stampata. Issa, dan ma huwiex bilfors il-każ f’ambjent irregolat mil-liġijiet tas-suq biss. Minn naħa, il-libreriji, speċjalment il-libreriji pubbliċi, mhux dejjem ikollhom il-mezzi finanzjarji sabiex jakkwistaw, bi prezz għoli mitlub mill-edituri, il-kotba diġitali bid-dritt li jselfuhom. Dan jirrigwarda speċjalment il-libreriji li joperaw fiż-żoni l-iktar żvantaġġati, jiġifieri fejn ir-rwol tagħhom huwa l-iktar importanti. Min-naħa l-oħra, l-edituri u l-intermedjarji fil-kummerċ ta’ kotba diġitali, ħafna drabi jsibuha diffiċli jikkonkludu mal-libreriji kuntratti li jippermettulhom is-self diġitali. Fil-fatt, huma jibżgħu li dan is-self jippreġudika l-interessi tagħhom billi jnaqqas il-bejgħ jew billi ma jippermettilhomx li jiżviluppaw il-metodi kummerċjali tagħhom tat‑tqegħid għad-dispożizzjoni għal żmien limitat. Konsegwentement, huma jew jillimitaw permezz ta’ kuntratti l-possibbiltajiet ta’ self ta’ kotba diġitali mil-libreriji, pereżempju billi jindikaw in-numru ta’ self massimu jew perijodu wara l-pubblikazzjoni tal-ktieb li matulu s-self ma jkunx possibbli, jew jirrifjutaw tali rabtiet kuntrattwali mal‑libreriji (12).
39. Mingħajr il-benefiċċju tal-privileġġi li jirriżulta minn deroga għad-dritt esklużiv ta’ self, il-libreriji jirriskjaw għalhekk li ma jkunux iktar f’pożizzjoni li jibqgħu jgawdu, fl-ambjent diġitali, ir-rwol li dejjem wettqu fi żmien il-ktieb stampat.
40. Għar-raġunijiet hawn fuq żviluppati, jiena tal-opinjoni li l‑interpretezzjoni tal-kunċett ta’ “self” fis-sens tad-Direttiva 2006/115 ma għandhiex tkun limitata għal dak li seta’ kien l-ispirtu tal-leġiżlatur tal‑Unjoni fil-mument tal-adozzjoni oriġinali ta’ din id-direttiva (jiġifieri d-Direttiva 92/100), iżda għandha tagħti definizzjoni li tkun konformi mal-iżvilupp tat-teknoloġija u tas-suq li seħħ sa minn dakinhar. Issa għandu jiġi analizzat jekk tali interpretazzjoni tirriżultax kemm mil-formulazzjoni tad-dispożizzjonijiet tad-Direttiva 2006/115 stess u jekk hijiex koerenti mat-testi l-oħra tad-dritt tal-Unjoni fil-qasam tad-drittijiet tal-awtur kif ukoll mal-obbligi internazzjonali li għandha l‑Unjoni.
Fuq ir-rilevanza tal-interpretazzjoni proposta fid-dawl tat-testi fis-seħħ
– Fuq it-test u l-istruttura tad-Direttiva 2006/115
41. Sabiex jiġi analizzat jekk l-interpretazzjoni proposta tirriżultax mit-test u mill-istruttura tad-Direttiva 2006/115, għandu, fl-ewwel lok, jittieħed inkunsiderazzjoni l-għan, minn naħa, tad-dritt esklużiv ta’ self u, min-naħa l-oħra, tad-deroga ta’ dan id-dritt għas-self pubbliku. Għal dak li jirrigwarda d-dritt esklużiv ta’ self, l-għan tiegħu huwa li jiżgura lill-awturi remunerazzjoni xierqa għal din il-forma ta’ użu tax-xogħlijiet tagħhom. Peress li l-użu ta’ kotba diġitali taħt il-forma ta’ self huwa realtà, jidhirli li huwa kompletament koerenti li din il-forma ta’ self tiġi inkluża fil‑kamp ta’ applikazzjoni ta’ dan id-dritt esklużiv.
42. Għal dak li jirrigwarda l-iskop tad-deroga għas-self pubbliku, jiena diġà ppreżentajt l-argumenti li jimmilitaw, fl-opinjoni tiegħi, favur il-possibbiltà li l-libreriji pubbliċi jibbenefikaw minn din id-deroga għal dak li jirrigwarda s-self ta’ kotba diġitali (13).
43. Fit-tieni lok, għandha ssir il-mistoqsija dwar jekk il‑formulazzjoni tad-Direttiva 2006/115 tippermettix interpretazzjoni tad-dispożizzjonijiet tagħha dwar is-self li tinkludi s-self ta’ kotba diġitali. Infakkar li l-Artikolu 1(1) ta’ din id-direttiva jipprovdi li “l‑Istati Membri għandhom jipprovdu […] id-dritt ta’ l-għoti ta’ awtorizzazzjoni jew ta’ projbizzjoni […] tas-self ta’ oriġinali u kopji ta’ xogħlijiet bid-drittijiet ta’ l-awtur […]” (14). Għalhekk, jista’ jiġi sostnut li l-fatt li jissemmew l-oriġinali u l-kopji jillimita l-estensjoni tad-dritt ta’ self għal xogħlijiet fuq mezz materjali, li bih huma jissellfu. Dan jeskludi l-kotba diġitali, li normalment jitqiegħdu għad‑dispożizzjoni billi jitniżżlu, jiġifieri mingħajr rabta ma’ mezz materjali (15). Madankollu, ma naħsibx li tali interpretazzjoni hija korretta.
44. Fl-opinjoni tiegħi, il-kopja ma għandhiex tiġi assimilata biss, fis‑sens tad-dispożizzjoni analizzata, mal-kopja materjali tax-xogħol. Fil-fatt, il-kopja hija biss ir-riżultat tal-att ta’ riproduzzjoni. Ix-xogħol jeżisti biss fil-forma oriġinali u fil-kopji tiegħu, li huma r-riżultat tar‑riproduzzjoni tal-oriġinal. Filwaqt li kopja tradizzjonali, fil-każ ta’ ktieb fil-forma stampata, tinsab neċessarjament fuq mezz materjali, dan ma huwiex il-każ għal dak li jirrigwarda l-kopja diġitali. Barra minn hekk, huwa interessanti li jiġi nnotat li l-verżjoni Franċiża tal-proposta għad-Direttiva 92/100 ma tużax il-kelma “kopja”, iżda ġustament dik ta’ “riproduzzjoni” (16). Dikjarazzjoni li r-riproduzzjoni tax-xogħol ma tikkonsistix fil-ħolqien ta’ kopja tmur kontra l-loġika tad-drittijiet tal-awtur.
45. Jiena lanqas ma naħseb li l-fatt li l-Artikolu 2(1)(b) tad‑Direttiva 2006/115 juża [fil-verżjoni Franċiża] l-espressjoni “prêt d’objets [self ta’ oġġetti]” jista’ jipprekludi interpretazzjoni ta’ din id-direttiva li tinkludi s-self ta’ kotba diġitali. Fil-fatt, minn naħa waħda, din iż-żieda tal-kelma “objets [oġġetti]” ma tidhirx fil-verżjonijiet lingwistiċi kollha. Għall-kuntrarju, il‑parti l-kbira jużaw biss il-kelma “self” (17). Min-naħa l-oħra, id‑Direttiva 2006/115 tuża l-kelma “objets” sabiex tindika l‑materjal kollu li huwa s-suġġett tad-dritt ta’ self u ta’ kiri, elenkat fl-Artikolu 3(1) tagħha (18). Għalhekk, dan it-terminu ma għandux sinjifikat proprju, differenti minn dak, għal dak li jirrigwarda x-xogħlijiet, mogħti mill‑kliem “oriġinal” u “kopji”.
46. Fit-tielet lok, għal dak li jirrigwarda l-argument imqajjem mill‑Gvern Franċiż, li l-prinċipju tal-interpretazzjoni stretta tal‑eċċezzjonijiet jipprekludi t-twessiegħ tal-kamp ta’ applikazzjoni tal‑kunċett ta’ “self” għas-self ta’ kotba diġitali, għandu jiġi osservat li din hija interpretazzjoni mhux ta’ eċċezzjoni, iżda tar-regola, jiġifieri l‑estensjoni tad-dritt ta’ self previst fl-Artikolu 1(1) tad‑Direttiva 2006/115.
47. Barra minn hekk, fir-rigward tad-deroga prevista fl-Artikolu 6(1) tad-Direttiva 2006/115, għandu jitfakkar li, għalkemm l-eċċezzjonijiet għad‑drittijiet tal-awtur għandhom jirċievu interpretazzjoni stretta, din l‑interpretazzjoni għandha madankollu tippermetti s-salvagwardja tal‑effett utili tal-eċċezzjoni u tosserva l-iskop tagħha (19). Madankollu, interpretazzjoni restrittiva wisq tal-kunċett ta’ self taffetwa l-effett utili u l-iskop tal-imsemmija deroga għal dak li jirrigwarda s-self ta’ kotba diġitali.
48. Għar-raġunijiet esposti hawn fuq, naħseb li interpretazzjoni tal-kunċett ta’ self li tinkludi s-self ta’ kotba diġitali la ma tmur kontra l-għan u lanqas il-formulazzjoni tad-Direttiva 2006/115.
– Fuq il-koerenza fis-sistema ta’ drittijiet tal-awtur fid-dritt tal-Unjoni
49. Fil-kuntest ta’ din il-kawża, tqajjem minn NUV, kif ukoll mill‑Gvern Ġermaniż u dak Franċiż, li t-twessiegħ tal-kamp ta’ applikazzjoni tal-kunċett ta’ “self” fis-sens tad-Direttiva 2006/115 għas‑self ta’ kotba diġitali huwa inkompatibbli mat-testi l-oħra tad-dritt tal-Unjoni fil-qasam tad-drittijiet tal-awtur, prinċiparjament mad‑Direttiva 2001/29. L-ewwel nett, hemm inkoerenza terminoloġika, billi ċerti kliem, pereżempju “kopja” u “materjal”, jintużaw b’tifsiriet inkompatibbli mal-idea ta’ self diġitali. It-tieni nett, tali interpretazzjoni wiesgħa tal-kunċett ta’ self hija f’kunflitt mad-dritt ta’ komunikazzjoni lill-pubbliku u mad-dritt ta’ tqegħid għad-dispożizzjoni tal-pubbliku, stabbiliti fl-Artikolu 3 tad-Direttiva 2001/29. Skont dan l-argument, is-self ta’ kotba diġitali jaqa’ taħt id-dritt ta’ tqegħid għad-dispożizzjoni tal-pubbliku, li ma huwa suġġett għal ebda deroga simili għal dik prevista fl-Artikolu 6(1) tad-Direttiva 2006/115. Konsegwentement, l-inklużjoni tas-self diġitali fid-Direttiva 2006/115 u l-applikazzjoni ta’ din id-deroga ssir bi ksur tal-Artikolu 3 tad-Direttiva 2001/29.
50. Għal dak li jirrigwarda l-ewwel wieħed minn dawn l-argumenti, għandi nirrimarka li, jekk il-prinċipju tal-koerenza terminoloġika perfetta fi ħdan id-dritt tal-awtur tal-Unjoni għandu jiġi applikat b’mod inkundizzjonat, għandha allura tiġi adottata d-definizzjoni ta’ ċerti kunċetti, pereżempju dik ta’ “kopja”, ta’ “bejgħ” u ta’ “distribuzzjoni”, mogħtija mill-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza Usedsoft (20). Fil-fatt, din is-sentenza, mogħtija mill-Awla Manja u li tirrigwarda l‑interpretazzjoni tad-Direttiva 2009/24/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill, tat-23 ta’ April 2009, dwar il-protezzjoni legali ta’ programmi tal-kompjuter (21), hija sallum l-unika sentenza li fiha l-Qorti tal-Ġustizzja interpretat ċerti kunċetti tad-drittijiet tal-awtur fil-kuntest tal‑ambjent diġitali.
51. Għaldaqstant, abbażi ta’ dispożizzjonijiet li essenzjalment jużaw l‑istess terminoloġija bħad-Direttiva 2001/29 (22), il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li t-tniżżil bl-internet għandu l-għan ta’ kopja tax-xogħol, f’dan il-każ ta’ programm tal-kompjuter (23), u li dan it-tniżżil, flimkien ma’ liċenzja għall-użu għal perijodu indeterminat, jikkostitwixxi bejgħ tal-kopja inkwistjoni, li jirriżulta għalhekk fl-eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni ta’ din il-kopja (24).
52. Skont il-prinċipju ta’ koerenza terminoloġika applikat b’mod rigoruż, il-kelma “kopja” użata fid-Direttiva 2001/29 kif ukoll fid‑Direttiva 2006/115 għandha tinftiehem bħala li tinkludi kopji diġitali li ma għandhomx mezz materjali. Dan l-istess prinċipju jippermetti barra minn hekk li tissolva b’mod sempliċi l-problema, li dwarha hemm dibattitu kbir fid-duttrina u li hija preżenti wkoll f’din il-kawża, tal‑eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni wara bejgħ permezz ta’ tniżżil. Fil-fatt, peress li l-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2001/29 huwa fformulat, essenzjalment, b’mod identiku għall-Artikolu 4(2) tad‑Direttiva 2009/24, konsegwentement huwa għandu, bħala prinċipju, jiġi interpretat ukoll b’mod identiku.
53. Għall-kuntrarju, jekk jitqies li l-istess kliem jistgħu, fil‑kuntest tad-Direttiva 2001/29, ikunu s-suġġett ta’ interpretazzjoni differenti minn dik adottata mill-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza Usedsoft fil-kuntest tad-Direttiva 2009/24, allura ma narax għaliex l-istess “awtonomija terminoloġika” ma tistax tipprevali fir‑relazzjoni bejn id-Direttiva 2001/29 u d-Direttiva 2006/115 (25).
54. Għandi nżid ukoll li, fl-opinjoni tiegħi, is-sentenza Art & Allposters International (26) ma tikkontestax u lanqas tillimita b’xi mod il‑konklużjonijiet li jirriżultaw mis-sentenza Usedsoft. Fil-fatt, din l‑ewwel sentenza kienet tirrigwarda trasferiment ta’ xogħol bi proċess kimiku, u mhux diġitali, direttament minn mezz materjali (karta) għal mezz materjali ieħor (tila). Huwa f’dan il-kuntest li l-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet, f’din is-sentenza, li, billi stabbilixxa d-dritt ta’ distribuzzjoni, il-leġiżlatur tal-Unjoni ried jagħti lill-awturi l-kontroll fuq l-ewwel tqegħid fis-suq fl-Unjoni ta’ kull oġġett tanġibbli li jinkorpora x‑xogħol (27), filwaqt li s-sostituzzjoni tal-mezz għandu l-konsegwenza tal-ħolqien ta’ oġġett ġdid (tanġibbli) (28), u li għalhekk ma setax ikun hemm l-eżawriment tal-imsemmi dritt ta’ distribuzzjoni (29). Għall‑kuntrarju, ebda element ta’ din il-kawża ma kien jirrigwarda l-kwistjoni dwar jekk l-eżawriment ta’ dan id-dritt jistax iseħħ wara t-trasferiment ta’ proprjetà ta’ kopja diġitali ta’ xogħol.
55. Għal dak li jirrigwarda t-tieni argument imsemmi fil-punt 49 hawn fuq, ibbażat fuq id-dritt ta’ komunikazzjoni u ta’ tqegħid għad‑dispożizzjoni tal-pubbliku, huwa biżżejjed li jiġi osservat li d‑Direttiva 92/100 tippreċedi d-Direttiva 2001/29 u li din tal‑aħħar, skont il-premessa 20 u l-Artikolu 1(2)(b) tagħha, ma tibdilx – u bl-ebda mod ma taffettwa – id-dispożizzjonijiet tad-dritt tal‑Unjoni fis-seħħ relatati, fost oħrajn, mad-dritt ta’ self previst fid‑Direttiva 92/100 (ikkodifikata bħala d-Direttiva 2006/115). Din l‑aħħar direttiva tikkostitwixxi għalhekk lex specialis meta mqabbla mad-Direttiva 2001/29. Barra minn hekk, l-istess argument tqajjem fil-kawża li tat lok għas-sentenza Usedsof, u l-Qorti tal‑Ġustizzja wieġbet għalih b’mod analogu (30). Għaldaqstant, il-klassifikazzjoni tas‑self ta’ kotba diġitali bħala “self” fis-sens tad-Direttiva 2006/115 ma huwiex kuntrarju għall-Artikolu 3 tad-Direttiva 2001/29.
56. Ġie sostnut ukoll li s-self ta’ kotba diġitali jimplika, minbarra l‑att ta’ self fis-sens proprju, atti ta’ riproduzzjoni, kemm minn naħa tal-librerija kif ukoll mill-utent, liema fatt jista’ jikser id-dritt esklużiv tal-awturi li jawtorizzaw jew jipprojbixxi tali riproduzzjoni, kif stabbilit fl‑Artikolu 2 tad-Direttiva 2001/29.
57. Madankollu, għal dak li jirrigwarda r-riproduzzjoni mwettqa mil‑libreriji, din hija fl-opinjoni tiegħi koperta mill-eċċezzjoni għad-dritt ta’ riproduzzjoni previst fl-Artikolu 5(2)(ċ) tad-Direttiva 2001/29, moqri fid-dawl tas-sentenza tal-Qorti tal-Ġustizzja imsejħa “Technische Universität Darmstadt” (31). Din id-dispożizzjoni tipprovdi eċċezzjoni għad-dritt ta’ riproduzzjoni għal “atti speċifiċi ta’ riproduzzjoni magħmula minn libreriji […] li għandhom aċċess mill-pubbliku, li mhumiex għal vantaġġ ekonomiku”. Fis-sentenza fuq imsemmija, il‑Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li din l-eċċezzjoni tista’ tapplika sabiex tippermetti lil-libreriji jwettqu atti ta’ komunikazzjoni lill-pubbliku skont eċċezzjoni oħra, prevista fl-Artikolu 5(3)(n) tad‑Direttiva 2001/29 (32). B’analoġija, l-eċċezzjoni tal-Artikolu 5(2)(ċ) ta’ din l-istess direttiva għandha tkun tista’ tiġi applikata sabiex il-libreriji jkunu jistgħu jibbenefikaw mid-deroga għad-dritt ta’ self prevista fl‑Artikolu 6(1) tad-Direttiva 2006/115.
58. Għal dak li jirrigwarda r-riproduzzjoni mwettqa mill-utent fuq il‑kompjuter tiegħu jew fuq kwalunkwe tagħmir ieħor ta’ qari ta’ kotba diġitali meta jniżżel il-ktieb misluf mil-librerija, din hija fl-opinjoni tiegħi koperta mill-eċċezzjoni obbligatorja prevista fl-Artikolu 5(1) tad‑Direttiva 2001/29. Fil-fatt, din ir-riproduzzjoni hija provviżorja, peress li l‑kopja magħmula fuq it-tagħmir tal-utent titħassar jew tiġi ddiżattivata awtomatikament fi tmiem il-perijodu ta’ self. Din hija wkoll anċillari u tifforma parti integrali mill-proċess tekniku, dak tat-tniżżil. Fl-aħħar nett, l-iskop uniku tagħha huwa li tippermetti użu legali tax-xogħol, jiġifieri l-użu fil-kuntest ta’ self diġitali, u ma għandhiex rilevanza ekonomika indipendenti. Tali riproduzzjoni tissodisfa għalhekk il‑kundizzjonijiet elenkati fl-Artikolu 5(1) tad-Direttiva 2001/29, kif interpretati fil-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja (33).
59. Finalment, f’din il-kawża tressaq l-argument, b’mod partikolari mill-Gvern Franċiż, li t-trattament differenti, mill-perspettiva tat-taxxa fuq il-valur miżjud, tal-kotba fuq mezz materjali u tal-kotba mqassma permezz tat-tniżżil, ammess mill-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenzi Il‑Kummissjoni vs Franza (34) u Il‑Kummissjoni vs Il‑Lussemburgu (35), juri li dawn iż-żewġ tipi ta’ kotba ma humiex ekwivalenti. Għandi madankollu nosserva, fl-ewwel lok, li l-kwistjoni f’din il-kawża ma hijiex dwar jekk il-kotba stampati u l-kotba diġitali humiex komparabbli bħala tali, iżda dwar jekk is-self ta’ kotba diġitali huwiex ekwivalenti għas-self ta’ kotba tradizzjonali. Issa, minn din il-perspettiva, kif ikkonstatajt fil‑punt 31 ta’ dawn il-konklużjonijiet, dawn iż-żewġ tipi ta’ self huma fl-opinjoni tiegħi ekwivalenti għal dak li jirrigwarda l-karatteristiċi essenzjali u oġġettivament rilevanti tagħhom.
60. Fit-tieni lok, għandu jiġi osservat li s-soluzzjoni mogħtija mill‑Qorti tal-Ġustizzja f’dawn iż-żewġ sentenzi hija bbażata fuq il-formulazzjoni tad-dispożizzjonijiet tad-dritt tal-Unjoni fil-qasam tat-taxxa fuq il-valur miżjud (VAT) li, billi l-provvisti pprovduti b’mezzi diġitali jitqiesu bħala servizzi, ma jippermettux li tiġi applikata rata ta’ VAT imnaqqsa għal kotba li ma għandhomx mezz materjali. Issa s-self, kemm jekk jirrigwarda ktieb diġitali jew inkella ktieb stampat, dejjem jibqa’ servizz. Konsegwentement, id-distinzjoni ġurisprudenzjali invokata ma tapplikax.
61. Barra minn hekk, din id-distinzjoni bejn kotba stampati u kotba diġitali tqajjem, mill-perspettiva ta’ tassazzjoni, kwistjonijiet serji dwar il-konformità tagħha mal-prinċipju ta’ newtralità, li huwa l-espressjoni, fil-qasam fiskali, tal-prinċipju tal-ugwaljanza (36). Għandu jiġi rrilevat li l-Kummissjoni ppubblikat reċentement pjan ta’ azzjoni dwar il-VAT, li fih hemm espressament previst il-konformità tar-rata tal-VAT applikabbli għal kotba u għall-perijodiċi diġitali ma’ dik tal-kotba stampati (37). Dan l-approċċ jikkonferma l-pożizzjoni tal-Kummissjoni, imressqa wkoll fil-kuntest ta’ din il-kawża, li jipprovdi li l-kotba diġitali u l-kotba stampati huma essenzjalment ekwivalenti.
62. Mill-kunsiderazzjonijiet preċedenti nikkonkludi li interpretazzjoni tal-kunċett ta’ “self” fis-sens tal-Artikolu 1(1) tad‑Direttiva 2006/115 li tinkludi s-self ta’ kotba diġitali u li tippermetti għalhekk l-applikazzjoni tad-deroga ta’ self prevista fl‑Artikolu 6(1) ta’ din id-direttiva ma hijiex inkompatibbli jew inkoerenti mal-bqija tad-dispożizzjonijiet tad-dritt tal-Unjoni fil-qasam tad-drittijiet tal-awtur.
– Fuq il-konformità mal-obbligi internazzjonali
63. L-Unjoni hija parti kontraenti f’diversi konvenzjonijiet internazzjonali fil-qasam tad-drittijiet tal-awtur, b’mod partikolari fit-Trattat tal-Organizzazzjoni Dinjija tal-Proprjetà Intelletwali dwar id-drittijiet tal‑awtur (TDA), adottat f’Genève fl-20 ta’ Diċembru 1996 (38). L-atti ta’ dritt sekondarju għandhom għalhekk ikunu konformi – u interpretati b’mod konformi wkoll – ma’ dan it-trattat (39). Għandu għalhekk jiġi vverifikat jekk interpretazzjoni tal-kunċett ta’ “self” fis-sens tal‑Artikolu 1(1) tad-Direttiva 2006/115 illi tinkludi s-self ta’ kotba diġitali tistax tiġi rrikonċiljata mat-Trattat dwar id-drittijiet tal-awtur.
64. Dan it-trattat ma jinkludix dispożizzjonijiet dwar id-dritt ta’ self. L-iktar l-iktar huwa jittratta, fl-Artikolu 7 tiegħu, id-dritt ta’ kiri kummerċjali, jiġifieri kiri mwettaq bi ħlas, ta’ programmi tal-kompjuter, xogħlijiet ċinematografiċi u xogħlijiet inkorporati f’fonogrammi (40). La s-self pubbliku u lanqas il-kotba diġitali ma huma kkonċernati b’din id‑dispożizzjoni.
65. Jekk is-self, fi kwalunkwe każ dak ta’ kotba diġitali, huwa kopert mit-Trattat dwar id-drittijiet tal-awtur, dan huwa għaliex jikkostitwixxi forma partikolari tal-użu tad-dritt ta’ komunikazzjoni lill-pubbliku, stabbilit fl-Artikolu 8 ta’ dan it-trattat (41). Dan id-dritt huwa bħala prinċipju traspost, fid-dritt tal-Unjoni, fl-Artikolu 3 tad-Direttiva 2001/29. Madankollu, id-Direttiva 2006/115 tikkostitwixxi lex specialis meta mqabbla mad-Direttiva 2001/29, inkluż l-Artikolu 3 tagħha (42).
66. Issa, it-Trattat dwar id-drittijiet tal-awtur jipprovdi, fl-Artikolu 10(1) tiegħu, il-possibbiltà għall-partijiet kontraenti li jipprovdu għal eċċezzjonijiet jew limitazzjonijiet għad-drittijiet mogħtija f’dan it-trattat, bil-kundizzjoni li jaġixxu f’“ċerti każijiet speċjali li ma jmorrux kuntrarju għall-esplojtazzjoni normali tax-xogħol u li ma jippreġudikawx b’mod mhux raġonevoli l-interessi leġittimi ta’ l-awtur”. Dawn il-kundizzjonijiet huma normalment imsejħa it-“test tat-tliet stadji”. Fl-opinjoni tiegħi, id-deroga ta’ self pubbliku prevista fl‑Artikolu 6(1) tad-Direttiva 2006/115, fir-rigward tas-self ta’ kotba diġitali, tissodisfa dawn it-tliet kundizzjonijiet.
67. L-ewwel nett, għal dak li jirrigwarda l-kundizzjoni li l-eċċezzjoni għandha tirrigwarda ċerti każijiet speċjali, għandu jiġi osservat li d‑deroga għas-self pubbliku hija limitata fuq żewġ punti. Minn naħa, hija ma tirrigwardax il-forom kollha tal-komunikazzjoni lill‑pubbliku, iżda unikament forma partikolari, li hija s-self, jiġifieri, it‑tqegħid għad-dispożizzjoni għal żmien limitat. Min-naħa l-oħra, il‑benefiċjarji ta’ din id-deroga huma limitati biss għall-istabbilimenti (libreriji) miftuħa għal pubbliku u li ma jagħmlux profitt mill-attività ta’ self tagħhom. Barra minn hekk, id-deroga ta’ self pubbliku għandha għan leġittimu fl-interess pubbliku li huwa, bl-iktar mod ġenerali, l‑aċċess univerali għall-kultura.
68. It-tieni nett, għal dak li jirrigwarda l-kundizzjoni li ma għandhiex tippreġudika l-użu normali tax-xogħol, ġie ddikjarat, b’mod partikolari minn NUV fl-osservazzjonijiet tagħha (43), li s-self ta’ kotba diġitali permezz ta’ tniżżil, għall-kuntrarju ta’ self tradizzjonali ta’ kotba stampati, huwa tant qrib il-forom normali ta’ distribuzzjoni ta’ dawn il‑kotba li jmur kontra l-użu normali tad-drittijiet tal-awtur billi jissostitwixxi b’mod faċli wisq l-akkwist tal-ktieb fis-suq. Dan huwa dovut prinċipalment għall-fatt li s-self diġitali ma jeħtieġx ċaqliq fiżiku tal-utent għal-librerija, u jixbah għalhekk l-akkwist fuq l‑internet, u li l-ktieb diġitali misluf minn librerija, li ma jiddeterjorax bl‑użu, jippreżenta aspett identiku għal ktieb akkwistat, jiġifieri li jibqa’ dejjem “ġdid”. Barra minn hekk, il-faċilità ta’ riproduzzjoni ta’ kotba diġitali mingħajr ma tintilef il-kwalità tkabbar ir-riskju ta’ użu li jaqbeż dak li huwa permess fil-kuntest tas-self.
69. Madankollu, dawn l-argumenti ma jieħdux inkunsiderazzjoni l‑karatteristiċi ta’ self ta’ ktieb diġitali li jiddistingwuh mill-akkwist. Fl‑ewwel lok, dan is-self huwa limitat fiż-żmien, u għalhekk jippermetti unikament il-qari tal-kontenut tal-ktieb, mingħajr ma tinżamm kopja. Barra minn hekk, il-possibbiltajiet ta’ dan is-self huma limitati min-numru ta’ kopji (jew ta’ kopji diġitali) għad-dispożizzjoni tal-librerija, u l-utent ma huwiex ċert li jista’ jissellef ktieb diġitali partikolari fil-ħin mixtieq. Fl‑aħħar nett, diversi studji juru li s-self ta’ kotba, kemm tradizzjonali kif ukoll diġitali, ma jnaqqasx il-volum ta’ bejgħ tagħhom, iżda, għall‑kuntrarju, iżiduh, billi jinkoraġġixxi d-drawwa tal-qari (44).
70. Il-fatt biss li ċerti kummerċjanti ta’ kotba diġitali żviluppaw mudelli kummerċjali simili għal dak tal-kiri elettroniku ma jistax jikkostitwixxi waħdu ostakolu għall-applikazzjoni tad-deroga ta’ self pubbliku għall-kotba diġitali. Fil-fatt, din id-deroga għandha għan leġittimu ta’ interess pubbliku li ma jistax jiġi limitat għall-oqsma mhux koperti mill-attività ekonomika. Inkella kull attività ta’ self tkun tista’ tiġi eskluża permezz tal-kiri kummerċjali, kemm fir-rigward ta’ oġġetti materjali jew immaterjali, b’tali mod li d-deroga inkwistjoni titlef kull effett utili.
71. Għall-kuntrarju, il-fatt li l-edituri u l-intermedjarji jipproponu liċenzji għal self diġitali għal-libreriji jew jiżviluppaw l-mudelli ta’ kiri tagħhom stess, mifhum bħala tqegħid għad-dispożizzjoni għal żmien limitat, juri li s-self diġitali bħala tali ma jippreġudikax l-użu tad‑drittijiet tal-awtur, għall-kuntrarju ta’ dak li xi drabi jiġi ddikjarat.
72. Għal dak li jirrigwarda r-riskji marbuta mas-self ta’ kotba diġitali, għandu jiġi osservat li l-miżuri tekniċi ta’ protezzjoni, li llum l‑użu tagħhom huwa universali, bħad-diżattivazzjoni awtomatika tal‑kopja wara l-iskadenza tal-perijodu ta’ self, l-impossibiltà tal‑istampar jew l-imblokkar ta’ kopji addizzjonali, jippermettu limitazzjoni sostanzjali ta’ dawn ir-riskji.
73. Fi kwalunke każ, huma fl-aħħar mill-aħħar l-Istati Membri, jekk jixtiequ jintroduċu d-deroga għas-self pubbliku ta’ kotba diġitali, li għandhom jiddefinixxu r-regoli ta’ din id-deroga b’mod li din il-forma ta’ self tkun realment tiffunzjona b’mod ekwivalenti għal dik tas-self tradizzjonali u li ma tippreġudikax l-użu normali tad-drittijiet tal-awtur. Soluzzjonijiet bħall-mudell “kopja waħda utent wieħed” inkwistjoni fil‑kawża prinċipali, jew l-użu obbligatorju ta’ miżuri tekniċi ta’ protezzjoni, jippermettu li jintlaħaq dan ir-riżultat.
74. Fl-aħħar u t-tielet nett, skont l-aħħar kundizzjoni, id-deroga ma għandhiex tikkawża preġudizzju mhux iġġustifikat għall-interessi leġittimi tal‑awturi. Dawn l-interessi, għal dak li jirrigwarda l-użu tad-drittijiet tal-awtur partimonjali, huma prinċipalment ta’ natura ekonomika. F’ambjent irregolat biss mil-liġijiet tas-suq, il-kapaċità tal‑awturi li jiddefendu l-interessi tagħhom tiddependi fuq kollox mis‑setgħa ta’ negozjar tagħhom fil-konfront tal-edituri. Uħud minnhom huma ċertament kapaċi jiksbu kundizzjonijiet sodisfaċenti, iżda oħrajn le, kif turi l-pożizzjoni ta’ Lira u Pictoright f’din il-kawża. Issa, l‑Artikolu 6(1) tad-Direttiva 2006/115 jipprevedi, fil-każ ta’ introduzzjoni tad-deroga għas-self pubbliku, remunerazzjoni lill-awturi. Peress li din ir-remunerazzjoni hija indipendenti min-negozjati bejn l-awtur u l-editur, hija mhux biss tippreżerva l-interessi leġittimi tal-awtur, iżda tista’ tkun ukoll iktar vantaġġuża għalihom.
75. L-Artikolu 8 tat-Trattat dwar id-drittijiet tal-awtur, moqri flimkien mal-Artikolu 10 ta’ dan l-istess trattat, ma jipprekludix għalhekk, fl‑opinjoni tiegħi, li dan il-kunċett ta’ self fis-sens tal-Artikolu 1(1) tad‑Direttiva 2006/115 jiġi interpretat b’mod li jinkludi s-self ta’ kotba diġitali.
76. Jista’ jiġi oġġezzjonat ukoll li l-kliem “oriġinal” u “kopja” tad‑Direttiva 2006/115 għandhom jinftiehmu bl-istess mod bħall-kliem analogu “oriġinal” u “kopja” użat fl-Artikoli 6 u 7 tat-Trattat dwar id‑drittijiet tal-awtur. Issa, skont id-dikjarazzjoni komuni dwar dawn iż-żewġ artikoli, annessa ma’ dan it-trattat, dan il-kliem tal-aħħar “jirreferu esklużivament għal kopji ffissati li jkunu jistgħu jitqiegħdu fiċ-ċirkolazzjoni bħala oġġetti tanġibbli” (45). Dan għalhekk jeskludi s-self ta’ kotba diġitali mill-kunċett ta’ “self ta’ oriġinali u kopji” fid-Direttiva 2006/115.
77. Madankollu, dawn id-dispożizzjonijiet tat-Trattat dwar id-drittijiet tal-awtur jirrigwardaw id-dritt ta’ distribuzzjoni (Artikolu 6) u d-dritt ta’ kiri kummerċjali ta’ oġġetti li ma humiex kotba (Artikolu 7). Għalhekk ma naħsibx li din id-dikjarazzjoni komuni, applikata b’analoġija għad-Direttiva 2006/115, tista’ tipprekludi li dan il-kliem analogu jkun is-suġġett ta’ interpretazzjoni differenti li tirrigwarda forma ta’ użu li taqa’ taħt l-Artikolu 8 ta’ dan it-trattat.
78. Barra minn hekk, jekk il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet, fis‑sentenza tagħha Usedsoft (46), dwar id-dritt ta’ distribuzzjoni ta’ programmi tal-kompjuter, li jaqgħu b’mod ċar fid-dikjarazzjoni komuni inkwistjoni, li d-dritt ta’ distribuzzjoni u l-prinċipju tal-eżawriment tiegħu japplikaw ukoll għall-bejgħ permezz ta’ tniżżil, allura iktar u iktar l-istess jista’ japplika fil-każ ta’ self, li ma jaqax la taħt id-dritt ta’ distribuzzjoni u lanqas taħt id-dritt ta’ kiri.
Konklużjoni fuq l-ewwel domanda preliminari
79. Il-kunsiderazzjonijiet imsemmija hawn fuq jistgħu jinġabru kif ġej. Is-self ta’ kotba diġitali mil-libreriji pubbliċi ma huwiex proġett tal-futur, u inqas u inqas xewqa bla tama. Għall-kuntrarju, dan huwa fenomenu li realment jeżisti. Madankollu, b’konsegwenza tal-interpretazzjoni restrittiva tal‑kunċett ta’ “dritt ta’ self” li tipprevali fl-Istati Membri, dan il‑fenomenu huwa suġġett għalkollox għal-liġijiet tas-suq, għall‑kuntrarju tas-self ta’ kotba tradizzjonali li jibbenefika minn leġiżlazzjoni favorevoli għal-libreriji. Għaldaqstant, interpretazzjoni adattata tal-kuntest leġiżlattiv eżistenti hija fl-opinjoni tiegħi neċessarja, sabiex il‑libreriji jkunu jistgħu jibbenefikaw mill-istess kundizzjonijiet favorevoli fl-ambjent diġitali modern. Tali interpretazzjoni hija mhux biss fl-interess pubbliku tal-aċċess għax-xjenza u għall-kultura, iżda wkoll f’dak tal-awturi. Fl-istess ħin, ma hijiex bl-ebda mod kuntrarja la għall‑formulazzjoni u lanqas għall-istruttura tat-testi fis-seħħ. Għall‑kuntrarju, hija biss tali interpretazzjoni li ser tippermettilhom jaqdu l-funzjoni assenjata lilhom mil-leġiżlatur, jiġifieri dik li jadattaw id-drittijiet tal‑awtur għar-realtà tas-soċjetà tal-informazzjoni.
80. Għalhekk nipproponi li r-risposta għall-ewwel domanda preliminari għandha tkun li l-Artikolu 1(1) tad-Direttiva 2006/115, moqri flimkien mal-Artikolu 2(1)(b) ta’ din id-direttiva, għandu jiġi interpretat fis-sens li t-tqegħid għad-dispożizzjoni tal-pubbliku ta’ kotba diġitali mil-libreriji għal żmien limitat jaqa’ taħt id-dritt ta’ self stabbilit minn dan l-artikolu. L-Istati Membri li jixtiequ jintroduċu d-deroga prevista fl-Artikolu 6 ta’ din l-istess direttiva dwar is-self ta’ kotba diġitali għandhom jiżguraw li l-kundizzjonijiet ta’ dan is-self ma jippreġudikawx l-użu normali tax-xogħol u lanqas ma jikkawżaw preġudizzju mhux iġġustifikat għall-interessi leġittimi tal-awturi.
Fuq it-tieni, it-tielet u r-raba’ domandi preliminari
81. It-tieni, it-tielet u r-raba’ domandi preliminari, li fl-opinjoni tiegħi għandhom jiġu analizzati flimkien, jirrigwardaw l-eventwali rekwiżiti, dwar il-provenjenza tal-kopja mislufa mil-librerija, li l‑leġiżlatur nazzjonali għandu d-dritt li jistabbilixxi billi jintroduċi d‑deroga ta’ self prevista fl-Artikolu 6(1) tad-Direttiva 2006/115 għas‑self ta’ kotba diġitali. Il-qorti tar-rinviju tistaqsi, essenzjalment, dwar jekk din id-dispożizzjoni għandhiex tiġi interpretata fis-sens li l‑leġiżlatur nazzjonali huwa awtorizzat jeħtieġ li l-kopja ta’ ktieb diġitali misluf mil-librerija tkun tqiegħdet f’ċirkulazzjoni permezz tal-ewwel bejgħ jew tal-ewwel trasferiment ieħor tal-proprjetà ta’ din il-kopja fl-Unjoni mid‑detentur tad-dritt jew bil-kunsens tiegħu fis-sens tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2001/29. Fil-każ ta’ risposta affermattiva, il-qorti tar-rinviju tistaqsi jekk it-tqegħid għad-dispożizzjoni tal-pubbliku ta’ ktieb diġitali jikkostitwixxix dan l-ewwel bejgħ jew dan l-ewwel trasferiment ieħor ta’ proprjetà. Min-naħa l-oħra, fil-każ ta’ risposta negattiva għall-ewwel punt, il-qorti tar-rinviju tistaqsi lill-Qorti tal-Ġustizzja dwar il‑possibbiltà li jiġu introdotti rekwiżiti oħra, pereżempju dak tal‑provenjenza legali tal-kopja li hija s-suġġett tas-self.
82. Skont id-dikjarazzjoni tal-qorti tar-rinviju stess, li tinsab fid-deċiżjoni tar-rinviju, dawn id-domandi huma marbuta mal‑formulazzjoni tad-dispożizzjonijiet Olandiżi attwali, li jimplikaw tali rekwiżit fil-kuntest tad-deroga għas-self pubbliku għal dak li jirrigwarda l-kotba stampati. B’hekk, billi tinvoka l-Artikolu 4(2) tad‑Direttiva 2001/29, il-qorti tar-rinviju tintroduċi f’din il-kawża l‑kwistjoni tal-eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni. Madankollu naħseb li dan il-mekkaniżmu tal-eżawriment ma għandu l-ebda rabta mad-dritt ta’ self, kwistjoni li qed nittrattaw f’din il-kawża.
83. Fil-fatt, id-dritt ta’ self, kif stabbilit fid-Direttiva 2006/115, huwa għalkollox indipendenti mill-eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni. Minn naħa, skont l-Artikolu 1(2) ta’ din id-direttiva, id-drittijiet ta’ self u ta’ kiri ma jiġux eżawriti flimkien mal-eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni. Fi kliem ieħor, ma huwiex suffiċjenti li tinxtara kopja ta’ xogħol sabiex tkun tista’ ssellifha jew tikriha b’mod liberu. Barra minn hekk, għandu jinkiseb b’mod separat id-dritt ta’ self jew ta’ kiri ta’ din il‑kopja jew bil-kunsens tad-detentur tad-dritt, b’mezzi kuntrattwali, jew permezz tad-deroga għas-self pubbliku prevista fl-Artikolu 6 tad‑Direttiva 2006/115, jekk din hija trasposta fid-dritt nazzjonali.
84. Min-naħa l-oħra, l-akkwist ta’ dritt ta’ self jew ta’ kiri ta’ xogħol bl-ebda mod ma huwa kkundizzjonat, fid-Direttiva 2006/115, mill‑eżawriment tad-dritt ta’ distribuzzjoni. Id-dritt ta’ self jew ta’ kiri jista’ jirrigwarda, pereżempju, xogħlijiet li ma kinux intiżi għad‑distribuzzjoni pubblika, bħall-manuskritti, it-teżijiet tad-dottorat, eċċ.
85. Jekk l-akkwist ta’ dritt ta’ self jew ta’ kiri jsir bil-kunsens tal-awtur, jista’ jiġi preżunt li l-interessi tiegħu huwa suffiċjentement protetti. Għall-kuntrarju, jekk id-dritt ta’ self jirriżulta mid-deroga, l‑applikazzjoni tiegħu għal xogħlijiet li ma humiex intiżi li jkunu ppubblikati tista’ tikkawża preġudizzju għall-interessi leġittimi, mhux biss patrimonjali, tal-awturi. Għalhekk, jidhirli li huwa ġġustifikat li l‑Istati Membri jistgħu jeħtieġu, fil-kuntest tad-deroga prevista fl‑Artikolu 6(1) tad-Direttiva 2006/115, li l-kotba diġitali li jkunu s-suġġett ta’ self l-ewwel jitqiegħdu għad-dispożizzjoni tal-pubbliku mid-detentur tad-dritt jew bil-kunsens tiegħu. Madankollu, huwa ċar li din il‑limitazzjoni ma għandhiex tiġi fformulata b’mod li tirrestrinġi l‑portata tad-deroga, inkluż għal dak li jirrigwarda l-format li bih ix‑xogħlijiet jistgħu jiġu mislufa.
86. Fl-aħħar nett, fir-rigward tal-kwistjoni tal-provenjenza legali tal-kopja tax-xogħol, il-Qorti tal-Ġustizzja diġà ddeċidiet, fir-rigward tal‑eċċezzjoni tal-kopja privata prevista fl-Artikolu 5(2)(b) tad-Direttiva 2001/29, li din l-eċċezzjoni ma timponix fuq id-detenturi tad-drittijiet tal-awtur l-obbligu li jittolleraw ksur tad-drittijiet tagħhom li jista’ jirriżulta mill-fatt li jsiru kopji privati. B’hekk, din id-dispożizzjoni għandha tiġi interpretata fis-sens li ma tkoprix il-każ ta’ kopji privati li joriġinaw minn sors illegali (47).
87. Fl-opinjoni tiegħi, l-istess interpretazzjoni għandha tipprevali, b’analoġija, fil-każ ta’ deroga għad-dritt ta’ self previst fl-Artikolu 6(1) tad-Direttiva 2006/115 għal dak li jirrigwarda l-kotba diġitali. Dan japplika iktar u iktar għaliex minn din id-deroga jibbenefikaw stabbilimenti li, fil-maġġoranza kbira tagħhom, huma stabbilimenti pubbliċi, li fir-rigward tagħhom wieħed għandu dritt jirrikjedi attenzjoni partikolari għall-osservanza tal-liġi. Jidhirli li dan il-punt ma jeħtieġx iktar argumenti.
88. Għalhekk nipproponi li r-risposta għat-tieni, it-tielet u r‑raba’ domandi għandha tkun li l-Artikolu 6(1) tad-Direttiva 2006/115 għandu jiġi interpretat fis-sens li ma jipprekludix li l-Istat Membru, li jintroduċi d-deroga prevista f’din id-dispożizzjoni, jeħtieġ li l-kotba diġitali li jkunu s-suġġett ta’ self skont din id-deroga l-ewwel jitqiegħdu għad‑dispożizzjoni tal-pubbliku mid-detentur tad-dritt jew bil-kunsens tiegħu, bil-kundizzjoni li tali limitazzjoni ma tkunx ifformulata b’mod li tillimita l-portata tad-deroga. L-istess dispożizzjoni għandha tiġi interpretata fis-sens li hija tkopri biss l-kotba diġitali li joriġinaw minn sorsi legali.
Konklużjoni
89. Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet kollha preċedenti, nipproponi li l-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi bil-mod segwenti għad‑domandi magħmula mir-Rechtbank Den Haag (qorti ta’ Den Haag):
1) L-Artikolu 1(1) tad-Direttiva 2006/115/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill, tat-12 ta’ Diċembru 2006, dwar dritt ta’ kiri u dritt ta’ self u dwar ċerti drittijiet relatati mad-drittijiet tal-awtur fil‑qasam tal-proprjetà intellettwali, moqri flimkien mal‑Artikolu 2(1)(b) ta’ din id-direttiva, għandu jiġi interpretat fis-sens li t-tqegħid għad-dispożizzjoni tal-pubbliku ta’ kotba diġitali mil-libreriji għal żmien limitat jaqa’ taħt id-dritt ta’ self stabbilit minn dan l-artikolu. L-Istati Membri li jixtiequ jintroduċu d-deroga prevista fl-Artikolu 6 ta’ din l-istess direttiva dwar is-self ta’ kotba diġitali għandhom jiżguraw li l‑kundizzjonijiet ta’ dan is-self ma jippreġudikawx l-użu normali tax-xogħol u lanqas jikkawżaw preġudizzju mhux iġġustifikat għall‑interessi leġittimi tal-awturi.
2) L-Artikolu 6(1) tad-Direttiva 2006/115/KE għandu jiġi interpretat fis‑sens li ma jipprekludix li l-Istat Membru, li jintroduċi d-deroga prevista f’din id-dispożizzjoni, jeħtieġ li l-kotba diġitali li jkunu s-suġġett ta’ self skont din id-deroga l-ewwel jitqiegħdu għad‑dispożizzjoni tal-pubbliku mid-detentur tad-dritt jew bil‑kunsens tiegħu, bil-kundizzjoni li tali limitazzjoni ma tkunx ifformulata b’mod li tillimita l-portata tad-deroga. L-istess dispożizzjoni għandha tiġi interpretata fis-sens li hija tkopri biss l-kotba diġitali li joriġinaw minn sorsi legali.