Υπόθεση C-603/20 PPU
SS
κατά
MCP
[αίτηση του High Court of Justice (England & Wales), Family Division
για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως]
Απόφαση του Δικαστηρίου (πέμπτο τμήμα) της 24ης Μαρτίου 2021
«Προδικαστική παραπομπή – Επείγουσα προδικαστική διαδικασία – Χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης – Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις – Κανονισμός (ΕΚ) 2201/2003 – Άρθρο 10 – Διεθνής δικαιοδοσία σε διαφορές γονικής μέριμνας – Απαγωγή παιδιού – Διεθνής δικαιοδοσία των δικαστηρίων κράτους μέλους – Εδαφικό πεδίο εφαρμογής – Μετακίνηση παιδιού σε τρίτο κράτος – Απόκτηση συνήθους διαμονής σε αυτό το τρίτο κράτος»
1. Προδικαστικά ερωτήματα – Επείγουσα προδικαστική διαδικασία – Προϋποθέσεις – Αποχωρισμός και απομάκρυνση μικρού παιδιού από τους γονείς του – Κίνδυνος σοβαρής βλάβης της σχέσης τους και της ανάπτυξης του παιδιού – Κίνδυνος υπονόμευσης της ένταξης του παιδιού στο οικογενειακό και κοινωνικό του περιβάλλον σε περίπτωση επιστροφής
(Κανονισμός Διαδικασίας του Δικαστηρίου, άρθρο 107· κανονισμός 2201/2003 του Συμβουλίου)
(βλ. σκέψεις 33-35)
2. Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις – Διεθνής δικαιοδοσία, αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων σε γαμικές διαφορές και διαφορές γονικής μέριμνας – Κανονισμός 2201/2003 – Διεθνής δικαιοδοσία σε θέματα γονικής μέριμνας – Αρμοδιότητα σε περίπτωση απαγωγής παιδιού – Ειδική βάση διεθνούς δικαιοδοσίας – Στενή ερμηνεία
(Κανονισμός 2201/2003, άρθρα 8 § 1 και 10)
(βλ. σκέψεις 43, 47)
3. Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις – Διεθνής δικαιοδοσία, αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων σε γαμικές διαφορές και διαφορές γονικής μέριμνας – Κανονισμός 2201/2003 – Διεθνής δικαιοδοσία σε θέματα γονικής μέριμνας – Αρμοδιότητα σε περίπτωση απαγωγής παιδιού – Διεθνής δικαιοδοσία των δικαστηρίων του κράτους μέλους της συνήθους διαμονής του παιδιού πριν από την απαγωγή του – Περιεχόμενο – Απαγωγή και μετακίνηση παιδιού σε τρίτο κράτος – Παιδί που έχει αποκτήσει τη συνήθη διαμονή του στο εν λόγω τρίτο κράτος κατά την ημερομηνία άσκησης της αγωγής σχετικά με τη γονική μέριμνα – Δεν εμπίπτει – Καθορισμός της διεθνούς δικαιοδοσίας βάσει διεθνών συμβάσεων, συμφωνίας περί διεθνούς δικαιοδοσίας ή εθνικών κανόνων
(Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 24· κανονισμός 2201/2003 του Συμβουλίου, αιτιολογική σκέψη 33 και άρθρα 8 § 1, 10, 12, 14 και 60, στοιχείο εʹ)
(βλ. σκέψεις 39, 40, 45, 46, 49-55, 58-64 και διατακτ.)
Σύνοψη
Ο SS και η MCP, αμφότεροι Ινδοί υπήκοοι και κάτοχοι άδειας διαμονής στο Ηνωμένο Βασίλειο, είναι οι γονείς της P, Βρετανίδας υπηκόου γεννηθείσας το 2017. Τον Οκτώβριο του 2018 η μητέρα μετέβη στην Ινδία με το παιδί, το οποίο ζει έκτοτε εκεί με τη γιαγιά του από την πλευρά της μητέρας του και, επομένως, δεν έχει πλέον τη συνήθη διαμονή του στο Ηνωμένο Βασίλειο. Σ’ αυτόν ακριβώς τον λόγο στηρίχθηκε η μητέρα για να αμφισβητήσει τη διεθνή δικαιοδοσία των δικαστηρίων της Αγγλίας και της Ουαλίας, κατόπιν αγωγής που άσκησε ο πατέρας ενώπιον του High Court of Justice (England & Wales), Family Division [ανώτερου δικαστηρίου (Αγγλία και Ουαλία), τμήμα οικογενειακού δικαίου, Ηνωμένο Βασίλειο], ζητώντας την επιστροφή του παιδιού στο Ηνωμένο Βασίλειο και, επικουρικώς, τη χορήγηση δικαιώματος προσωπικής επικοινωνίας.
Το δικαστήριο αυτό εκτιμά ότι πρέπει να εξετασθεί η διεθνής δικαιοδοσία του βάσει του κανονισμού Βρυξέλλες ΙΙα (1). Συναφώς, το αιτούν δικαστήριο επισημαίνει ότι, κατά τον χρόνο της ενώπιόν του άσκησης της αγωγής του πατέρα, το παιδί είχε τη συνήθη διαμονή του στην Ινδία και είχε ενταχθεί πλήρως σε κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον στη χώρα αυτή καθόσον, με εξαίρεση την ιθαγένεια, οι πραγματικοί δεσμοί του με το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν ανύπαρκτοι.
Το ανώτερο δικαστήριο επισημαίνει ότι το άρθρο 10 του κανονισμού Βρυξέλλες ΙΙα θεσπίζει τους κανόνες διεθνούς δικαιοδοσίας σε περίπτωση παράνομης μετακίνησης ή κατακράτησης παιδιού, διευκρινίζοντας ταυτοχρόνως ότι διατηρεί αμφιβολίες ως προς το αν η διάταξη αυτή μπορεί να εφαρμοστεί σε περίπτωση σύγκρουσης δικαιοδοσίας μεταξύ των δικαστηρίων κράτους μέλους και εκείνων τρίτου κράτους. Ως εκ τούτου, το αιτούν δικαστήριο ζητεί από το Δικαστήριο να διευκρινίσει αν η διάταξη αυτή έχει την έννοια ότι, σε περίπτωση που ένα παιδί έχει αποκτήσει τη συνήθη διαμονή του σε τρίτο κράτος κατόπιν απαγωγής και μετακίνησής του στο κράτος αυτό, τα δικαστήρια του κράτους μέλους στο οποίο το παιδί είχε τη συνήθη διαμονή του αμέσως πριν από την απαγωγή του διατηρούν τη διεθνή δικαιοδοσία τους χωρίς χρονικό περιορισμό. Επομένως, η υπόθεση αυτή παρέχει στο Δικαστήριο τη δυνατότητα να αποφανθεί επί του εδαφικού πεδίου εφαρμογής της ως άνω διάταξης.
Εκτίμηση του Δικαστηρίου
Το Δικαστήριο κρίνει, πρώτον, ότι, όσον αφορά την αρμοδιότητα σε περίπτωση απαγωγής παιδιού, το άρθρο 10 του κανονισμού Βρυξέλλες ΙΙα προβλέπει κριτήρια που αφορούν κατάσταση η οποία περιορίζεται στο έδαφος των κρατών μελών. Το γεγονός ότι το άρθρο αυτό χρησιμοποιεί την έκφραση «κράτος μέλος» και όχι τους όρους «κράτος» ή «τρίτο κράτος» συνεπάγεται ότι διέπει μόνον τη διεθνή δικαιοδοσία στις περιπτώσεις απαγωγής παιδιού μεταξύ των κρατών μελών.
Όσον αφορά, δεύτερον, το πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται η διάταξη αυτή, το Δικαστήριο διαπιστώνει ότι το άρθρο 10 του κανονισμού Βρυξέλλες ΙΙα συνιστά κανόνα που θεσπίζει ειδική βάση διεθνούς δικαιοδοσίας σε σχέση με τον γενικό κανόνα (2), κατά τον οποίο τα δικαστήρια του κράτους μέλους της συνήθους διαμονής του παιδιού έχουν, κατ’ αρχήν, διεθνή δικαιοδοσία σε θέματα γονικής μέριμνας. Αυτός ο ειδικός κανόνας διεθνούς δικαιοδοσίας εξουδετερώνει το αποτέλεσμα που θα επέφερε η εφαρμογή του κανόνα γενικής δικαιοδοσίας σε περίπτωση απαγωγής παιδιού, δηλαδή τη μεταβίβαση της δικαιοδοσίας στο κράτος μέλος εντός του οποίου το παιδί απέκτησε νέα συνήθη διαμονή. Όταν όμως το παιδί έχει αποκτήσει συνήθη διαμονή εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο κανόνας γενικής δικαιοδοσίας δεν έχει εφαρμογή. Κατά συνέπεια, το άρθρο 10 του κανονισμού αυτού παύει να έχει λόγο ύπαρξης και, επομένως, δεν μπορεί να τύχει εφαρμογής.
Εκτός αυτού, το Δικαστήριο επισημαίνει ότι από τις προπαρασκευαστικές εργασίες του κανονισμού Βρυξέλλες ΙΙα προκύπτει ότι ο νομοθέτης της Ένωσης δεν θέλησε να περιλάβει στο πεδίο εφαρμογής του εν λόγω άρθρου 10 τις περιπτώσεις απαγωγών και μετακινήσεων παιδιών σε τρίτο κράτος, οι οποίες θα πρέπει να καλύπτονται, μεταξύ άλλων, από διεθνείς συμβάσεις όπως οι Συμβάσεις της Χάγης του 1980 (3) και του 1996 (4). Υπό ορισμένες προϋποθέσεις (όπως σε περιπτώσεις συναίνεσης ή αδράνειας ενός εκ των δικαιούχων του δικαιώματος επιμέλειας), η Σύμβαση της Χάγης του 1996 προβλέπει πράγματι τη μεταβίβαση διεθνούς δικαιοδοσίας στα δικαστήρια του κράτους της νέας συνήθους διαμονής του παιδιού. Όμως, μια τέτοια μεταβίβαση διεθνούς δικαιοδοσίας θα καθίστατο άνευ αντικειμένου αν τα δικαστήρια κράτους μέλους διατηρούσαν τη διεθνή δικαιοδοσία τους χωρίς χρονικό περιορισμό.
Τρίτον, το Δικαστήριο διευκρινίζει ότι η διατήρηση διεθνούς δικαιοδοσίας χωρίς χρονικό περιορισμό δεν θα ήταν σύμφωνη με έναν από τους θεμελιώδεις σκοπούς –ήτοι την εξυπηρέτηση του υπέρτερου συμφέροντος του παιδιού– τους οποίους επιδιώκει ο ως άνω κανονισμός προκρίνοντας, προς τούτο, το κριτήριο της εγγύτητας. Μια τέτοια ερμηνεία του άρθρου 10 του κανονισμού Βρυξέλλες ΙΙα θα παρέβλεπε επίσης τη λογική του μηχανισμού άμεσης επιστροφής ή μη επιστροφής που θεσπίστηκε με τη Σύμβαση της Χάγης του 1980.
Το Δικαστήριο καταλήγει ότι το άρθρο 10 του κανονισμού Βρυξέλλες ΙΙα δεν εφαρμόζεται σε περίπτωση που διαπιστώνεται ότι ένα παιδί έχει, κατά την ημερομηνία άσκησης της αγωγής σχετικά με τη γονική μέριμνα, αποκτήσει τη συνήθη διαμονή του σε τρίτο κράτος κατόπιν απαγωγής και μετακίνησής του στο κράτος αυτό. Στην περίπτωση αυτή, η διεθνής δικαιοδοσία του επιληφθέντος δικαστηρίου πρέπει να καθορίζεται σύμφωνα με τις εφαρμοστέες διεθνείς συμβάσεις ή, ελλείψει τέτοιας διεθνούς σύμβασης, σύμφωνα με το άρθρο 14 του κανονισμού Βρυξέλλες ΙΙα.